THESE STRANGERS PAINTING AND PEOPLE

Transcriptie

1 NL 1 THESE STRANGERS PAINTING AND PEOPLE

2 2 3 THESE STRANGERS PAINTING AND PEOPLE These Strangers Painting and People toont de menselijke figuur in de westerse schilderkunst van de afgelopen veertig jaar. De tentoonstelling biedt geen overzicht maar verkent de oeuvres van negen schilders van wie tot nu weinig of geen werk in Belgische musea te zien was. Elk van de kunstenaars, die uit verschillende generaties komen, vertrekt vanuit de traditie van het portret en verdiept zich in het kijken naar het model en zijn of haar terugblik. Dit resulteert in portretten die zijn ingebed in de persoonlijke, maatschappelijke, politieke en culturele omgeving en tijd waarin de kunstenaars leven en werken. De tentoonstellingstitel is ontleend aan het gedicht These Strangers in a Foreign World van Emily Dickinson ( ) en legt de nadruk op de relatie met de Ander: These Strangers, in a Foreign World, Protection asked of me Befriend them, lest Yourself in Heaven Be found a Refugee In de loop van de kunstgeschiedenis evolueerde de schilderkunst van het aanbrengen van verf op een drager als een subjectieve daad naar een complex en wijdvertakt terrein waar het persoonlijke en de massaproductie elkaar ontmoeten. Vandaag combineren schilders handwerk met industriële technieken en vullen ze pure verbeelding aan met toegeëigende beelden uit de media en kunst. Het geschilderde portret ontwikkelde zich op een vergelijkbare manier. Oorspronkelijk gericht op de natuurgetrouwe weergave van de geportretteerde, speelde het portret later een cruciale rol bij de opkomst van het individualisme en de uitdrukking ervan. Een klassiek portret toont een specifieke persoon die de kunstenaar in werkelijkheid ontmoette. Het is de weergave van iemands uiterlijk maar zegt ook iets over hoe de persoon is en hoe de kunstenaar hem of haar zag. Via portretten kunnen we anderen bekijken en aanvoelen maar worden ook onze eigen ideeën weerspiegeld. Portretten spreken over iets dieps en fundamenteels dat het dagelijkse en momentane overstijgt. COVER Victor Man Grafting or Lermontov dansant comme Saint-Sébastien courtesy the artist and Galerie Neu, Berlin Binnen de huidige netwerkcultuur, waar het zelfbeeld wordt gekneed en gevormd via de blik van anderen, het internet en de sociale media, zijn portretten niet noodzakelijk het resultaat van reële ontmoetingen. Kunstenaars hebben nu een onbegrensde toegang tot het rijke archief van de kunstgeschiedenis en de visuele media waaruit ze beeldmateriaal kunnen putten en het naar hartenlust kunnen manipuleren, hercombineren en in nieuwe contexten plaatsen. Ze schetsen de menselijke figuur niet langer als individu maar als een metafoor voor het menselijk bestaan in onze complexe, geglobaliseerde wereld. Tegelijk stellen ze pertinente vragen bij begrippen als originaliteit, identiteit, gender, subjectiviteit en (zelf)bewustzijn.

3 4 5 NICOLE EISENMAN 1965, VS Met haar schilderijen en tekeningen levert Nicole Eisenman op een wrange, humoristische manier commentaar op actuele politieke gebeurtenissen en sociale ontwikkelingen. In haar groeps- en individuele portretten van anonieme personages schuilt haar diepe fascinatie voor menselijke interactie en ons onvermogen om onderling contact te maken. Eisenman verkent thema s zoals gender, seksualiteit, groepsdynamiek en ongelijkheid in een rijke beeldtaal die verwijst naar de klassieke traditie, genres uit de kunstgeschiedenis, stijlen zoals allegorie en satire en beeldmateriaal uit de populaire cultuur. Deze referenties vermengt ze met persoonlijke, directe ervaringen die ze opdoet in haar vriendenkring en haar dagelijkse omgeving. In tegenstelling tot een mogelijke feministische lezing van haar werk, omschrijft Eisenman haar praktijk eerder als een poging om het menselijk lichaam op een nieuwe manier te verkennen en te begrijpen, zonder daarbij te focussen op het verschil tussen man en vrouw. Ze streeft naar een beweeglijke, flexibele en genderoverschrijdende beeldtaal. Eisenmans schilderijen worden gekenmerkt door uitgesproken kleuren, virtuoze composities en menselijke diversiteit. De kunstenaar stelt haar techniek in dienst van de psychologische diepgang van haar portretten. Ze wil hierbij specifiek de relatie tussen de mensen die ze afbeeldt en het publiek dat naar haar werk kijkt intenser maken. Dat doet ze in het bijzonder door middel van blikken en de uitwisseling ervan. Ze maakt het er de kijker onmogelijk mee om niet in contact te treden met de figuren op haar doeken en geen deel van hun realiteit te worden. Nicole Eisenman The Fagend 2008 private collection courtesy Tajan S.A. photo Jens Ziehe

4 6 7 VICTOR MAN 1974, ROEMENIË De personages in de glanzende, gelaagde schilderijen van Victor Man baden in een nachtelijk licht. Ze lijken uit de tijd te zijn ontsnapt maar dragen tegelijk sporen van de traditie. Man citeert in zijn werk uit de geschiedenis van de schilderkunst en de fotografie, van de oude meesters over Edouard Manet, Paul Gauguin, Balthus en Thierry De Cordier tot nu. Hij inspireert zich daarnaast ook op literatuur, jeugdherinneringen en verhalen uit zijn kindertijd en vermengt die met mythen en cultuur uit zijn geboorteland Roemenië. Victor Man neemt zijn bronnen niet letterlijk over maar herhaalt, manipuleert, ontdubbelt en vervormt ze tot bevreemdende beelden die balanceren tussen glashelder feit en duistere fantasie. Hij creëert een universum waarin mens en dier, mannelijk en vrouwelijk, het bezielde en het onbezielde zich in een veranderende, onbestemde staat bevinden. Via poëzie brengt de kunstenaar elementen bij elkaar die niet in een enkel gevoel of een statisch beeld zijn te vatten. In eigen woorden beweert de kunstenaar de ziel van gevonden beelden te stelen en ze mee te voeren naar een andere plek. Voor Grafting or Lermontov dansant comme Saint-Sébastien vertrok Man van een jongensgezicht. Het lijkt alsof hij twee op elkaar gelijkende versies van dit portret boven elkaar legde, zodat het gezicht een extra, derde oog kreeg. In het schilderij is de schaduwwerking van de foto volledig verdwenen en ligt de nadruk op de franke, ondoorgrondelijke blik van de drieogige jongen. De bevreemdende gedaanteverandering vindt er een perfecte balans tussen mysterie en werkelijkheid. Victor Man Self-Portrait at Father s Death 2016 courtesy the artist and Galerie Plan B, Berlin and Cluj

5 8 9 ALICE NEEL , VS In de jaren 50 tot 70, de bloeiperiode van het abstract expressionisme, maakte Alice Neel figuratieve portretten. Ze ontving mensen uit de meest uiteenlopende contexten familie, bevriende schrijvers, collega-kunstenaars, moeders en kinderen, buren, immigranten, blanke zakenmensen, vakbondsleiders, communisten, republikeinen etc. in haar appartement en nam hen met haar scherpe blik op. Neels portretten zijn direct, doordringend en eerlijk. Ze zijn stuk voor stuk ontstaan uit een intense dialoog tussen kunstenaar en model en hebben een sterke psychologische expressie. Ze tonen levende wezens die al dan niet op hun gemak zitten en hun zelfbeeld overgaven aan wat Alice Neel aanzag als de waarheid. De focus op haar modellen dwong de kunstenaar om de aanwezigheid van de omgeving in haar schilderijen tot de essentie te herleiden. In plaats daarvan concentreerde ze zich op de lichaamsposes en in het bijzonder op de handen en de ogen. Neels modellen kochten maar zelden hun portretten; ze waren verontrustend omdat ze altijd iets van de persoonlijkheid van de kunstenaar in zich droegen. Via haar democratische en geëngageerde selectie van modellen sneed Neel sociale en politieke thema s aan zoals ongelijkheid van ras, geslacht en status. Ze was één van de laatste belangrijke schilders die naar levend model schilderde en vele uren met hen doorbracht. Haar portretten waren nog niet beïnvloed door de effecten van de spektakelmaatschappij. Toch hebben ze een bijzonder actueel karakter en raken ze de eigenheid van de tijd waarin ze zijn ontstaan. Eerder dan een traditie af te sluiten, lijken Neels portretten er een nieuwe te starten: het in vraag stellen van de relevantie van het geschilderde portret na de opkomst en popularisering van fotografie. Alice Neel Richard in the Era of Corporation 1979 Estate of Alice Neel image Estate of Alice Neel

6 10 11 PAULINA OLOWSKA 1976, POLEN Paulina Olowska groeide op achter het IJzeren Gordijn in het laat-communistische Polen. Ze leeft en werkt er, ook vandaag nog, op het platteland. Als kunstenaar verkent ze feministische thema s zoals de vrouw als archetype, muze, moeder, huisvrouw, model of kunstenaar en situeert ze die tegen de achtergrond van de historische, sociale en culturele verschuivingen tussen Oost en West sinds de Val van de Berlijnse Muur in Olowska heeft altijd al een diepe interesse gehad voor de culturele en sociale betekenis van kledij en mode. Voor de reeks Applied Fantastic (2010) vertrok ze van modetijdschriften uit de jaren 60 en 70 met brei- en naaipatronen voor Oost-Europese huisvrouwen die waren gefascineerd door de Westerse mode en consumptiemaatschappij. Ze maakten de nieuwste trends in Westerse kledij met de hand thuis na, maar slaagden er niet in om er hun Oost-Europese afkomst in weg te werken. Hun imitaties van de Westerse stijl bleven steken op een decoratief, lokaal-traditioneel niveau. In haar recenter werk is het statische karakter van Olowska s vroegere op commerciële beelden gebaseerde schilderijen uitgegroeid en geëvolueerd naar een beweeglijke, op het moment gerichte stijl. Waar in Olowska s vroege portretten de nadruk eerder op de kledingstukken dan op de anonieme modellen lag, maken haar recentere portretten op een subtiele manier de relatie zichtbaar tussen de persoonlijkheden van haar meestal vrouwelijke modellen en de omgeving waarin ze poseren. Paulina Olowska Granny 2012 private collection

7 12 13 NICOLAS PARTY 1980, ZWITSERLAND Nicolas Party treedt de snelle evolutie en complexiteit van technologie tegemoet met eenvoud. In zijn ogen beïnvloedt technologie cultuur ontegensprekelijk en onvermijdelijk maar maakt ze haar er niet noodzakelijk beter op. Schoonheid kan volgens hem in simpele dingen liggen en naïviteit is één van de wegen ernaartoe. Party schildert niet naar levend model en beeldt geen reële individuen met een persoonlijk verhaal af. Hij creëert pure, archetypische gezichten vanuit zijn verbeelding, die doen denken aan maskers, losstaan van tijd en plaats en niets prijsgeven over wie ze zijn. Inspiratie vindt Party onder meer in de pasteltekeningen van neoclassicistische hoofden van Picasso, die zich op zijn beurt baseerde op de Griekse archaïsche sculptuur met haar zeer specifieke schoonheidsvoorschriften. Ook daar worden uiterlijke trekken geïdealiseerd en blijft het onderscheid tussen mannelijke en vrouwelijke gezichten zeer vaag. Naar Party s gevoel bevordert dit de perfectie en schoonheid van portretten. Nicolas Party kadert zijn portretten in maar schildert ook de tentoonstellingsruimte mee. Zo verkent hij het effect van decoratie op zijn op zich staande, losse schilderijen. Een schilder creëert, volgens hem, op de eerste plaats oppervlak, een visueel gegeven. De inhoud die erachter schuilt, situeert zich op een tweede, onderliggend niveau. Vanuit zijn ervaring dat oppervlak en inhoud onmogelijk op elkaar af te stemmen zijn, streeft Party ernaar om kunstwerken te maken die schaduwen van de werkelijkheid zijn die door de tijd blijven reizen. Nicolas Party Portrait with an Owl 2016 installation view CAN, Centre d Art Neuchâtel, Neuchâtel, 2016 collection of Mario Testino, courtesy of the artist, the Modern Institute, Toby Webster Ltd, Glasgow photo Anton Satus

8 14 15 ELIZABETH PEYTON 1965, VS Net zoals het werk van Alice Neel brengen de tekeningen en schilderijen van Elizabeth Peyton verslag uit van een specifieke periode. Als tegengewicht voor de complexiteit van de jaren 90, besloot de kunstenaar iets heel eenvoudigs te doen. Ze maakte beelden eerder dan portretten van mensen en legde daarbij de nadruk op visueel plezier, een toen als hopeloos ouderwets beschouwde artistieke keuze. Peytons in deze zin reactionaire schilderstijl was radicaal, omdat ze de gebruikelijke ironie achterwege liet en populair beeldmateriaal uit tijdschriften, video s en films gebruikte zonder er kritische commentaar op te leveren. Peyton schildert delicate, geïdealiseerde portretten van bevriende kunstenaars als Matthew Barney, Jake Chapman, Martin Creed, Peter Doig, Rirkrit Tiravanija, van haar liefjes, van popsterren en muzikanten als Jarvis Cocker, Kurt Cobain en Sid Vicious, en van leden van de Europese vorstenhuizen. Soms baseert Peyton zich op bestaande beelden, soms schildert ze naar levend model. Ze kiest haar modellen op basis van liefde en vanuit haar verlangen om zich met hen te identificeren. Ook neemt Peyton nadrukkelijk afstand van de typisch mannelijke kunstenaar die doorgaans vrouwelijke modellen aan zijn blik onderwerpt. Ze portretteert mannen die er niet voor terugdeinzen om als schoonheidsobject te poseren en zo hun vrouwelijke kant te tonen. Het bescheiden formaat van Peytons olieverfschilderijen vol licht versterkt hun intensiteit. Vaak niet groter dan 20 op 30 centimeter, herinneren ze aan miniatuurschilderijen of renaissanceportretten op kleine paneeltjes. Peytons portretten bieden ons geen venster op de wereld, maar situeren zich binnen de intimiteit van de huiskamer en drukken een persoonlijke betrokkenheid uit vergelijkbaar met die van familiefoto s. Elizabeth Peyton Fred Hughes at Max s Cansas City 1995 FWA, Foundation for Women Artists, Antwerp

9 16 17 AVERY SINGER 1987, VS Veel kunstenaars integreren vandaag de computer in hun werkproces voor research, communicatie, ontwerp en/of productie. De eindeloze stroom aan beelden die via de digitale media in vastliggende formats binnenkomt, is een universeel geaccepteerde taal geworden waarin ook zij hun visuele argumenten formuleren. De schematische figuren in de schilderijen van Avery Singer houden het midden tussen mens en robot. Ze zijn opgebouwd uit driedimensionale bouwstenen ontleend aan populaire computerprogramma s zoals Google SketchUp en Photoshop, waarvan de kunstenaar zich in de ontwerpfase bedient. In een tweede werkfase schildert Singer de digitale assemblages na op doek. Dat doet ze enkel in grijswaarden. Minutieus plakt ze daarvoor opeenvolgend kleine stukjes doek af om ze met spuitverf in te vullen. Deze arbeidsintensieve handwerkfase plaatst Singer bewust in sterk contrast met de snelle, digitale ontwerpfase. Met haar kenmerkende werkwijze onderzoekt Singer nieuwe mogelijkheden om, in haar ogen, naturalistische of natuurgetrouw weergegeven personages te creëren. Haar gestileerde schilderijen van uitdrukkingsloze, geometrische personages in veralgemeende, eenzijdig belichte, kleurloze ruimtes bezitten een zeer eigen sfeer. Ze spelen met een humoristische knipoog in op typische intermenselijke situaties en stellen de vraag naar de impact van de digitale evolutie op de wereld in het algemeen en op kunst in het bijzonder. Avery Singer Untitled 2015 collection Majerus, Luxembourg

10 18 19 HENRY TAYLOR 1958, VS Henry Taylor begon te schilderen midden jaren 80, toen hij in dienst was als technisch medewerker in een psychiatrische instelling. Zijn tekeningen en schilderijen uit die periode zijn direct, empathisch en expressionistisch. Ze bieden zicht op de door taboe omgeven en vaak verstopte leefwereld van geesteszieke patiënten. Het bracht Taylor op het idee om te schilderen wat hij rond hem zag, ook buiten de instelling. Taylors werk concentreert zich op gewone mensen die naar hem kijken terwijl hij naar hen terugkijkt. Het manifesteert zich als een registratie van zijn leven te midden van zijn Afro-Amerikaanse familie, zijn vrienden, kennissen en vluchtige ontmoetingen met vrouwen, mannen en kinderen uit de meest diverse milieus. Het is de neerslag van een onophoudelijk verhaal dat zich zowel op persoonlijk vlak als op historisch en politiek gebied continu blijft ontwikkelen. Elke ontmoeting gaat de kunstenaar aan vanuit hetzelfde, intense engagement. Taylor is meesterlijk in het tot leven brengen van zijn modellen. Zijn deconstructieve stijl waarmee hij vrij en naar believen afwijkt van de portretkunsttraditie, lijkt naïef en autodidactisch. Maar de kunstenaar volgde een kunstopleiding en is bijzonder goed, bijna encyclopedisch geïnformeerd over moderne en actuele kunst. Toch is Taylors werk zeer authentiek en origineel, zowel in zijn poëzie en humor als door de duidelijk voelbare energieke drang van de kunstenaar om te schilderen. Henry Taylor Danielle Dean 2012 collection Rosalie Benitez, Malibu, CA

11 20 21 KATHARINA WULFF 1968, DUITSLAND Katharina Wulff werd geboren in Oost-Berlijn. Een paar maanden voor de Val van de Muur, vluchtte ze naar West-Berlijn. Vanaf 1990 volgde ze er schilderkunst aan één van de vele academies. Wulffs beperkte toegang tot actuele kunst tijdens haar jaren in de DDR sterkte haar om af te wijken van de toen gangbare schilderkunst die gedomineerd werd door mannen en, volgens haar, werd gekenmerkt door ironie en negativiteit. Wulff benaderde figuratie op een onbevangen, niet modieuze manier in een voor haar vreemd land en een nieuwe cultuur die losstonden van die waarin ze was opgegroeid. Voor Wulff is elk schilderij een constructie, een in scène gezette momentopname met een theatraal karakter. Ze beklemtoont dit aan de hand van verwrongen perspectieven, vervormde anatomie, in zichzelf gekeerde figuren en doordacht gepositioneerde vlekken en leegtes te midden van een veelheid aan uitbundige details. De scènes die ze schildert suggereren een maatschappelijke visie maar houden ook bewust informatie achter over sociale verhoudingen, identiteit en een bredere context. Er is weinig communicatie, warmte en contact. Verdeeldheid, dominantie, controle, onderdrukking, afhankelijkheid en trots beheersen de sfeer. Wulffs geportretteerden zijn hun eigenheid ontnomen en figureren in scènes die zich in andere tijden en op andere plekken afspelen dan hun werkelijk leven. Sinds 1994 reisde de kunstenaar vaak naar Marrakech, waar ze zich in 2010 permanent vestigde. Deze verandering van leefomgeving en sociale context hebben haar stijl en onderwerpkeuze sterk beïnvloed. Tegelijk blijft Wulff duidelijk putten uit de figuratieve schildertraditie, een rijke bron waaruit ze eclectisch knipt en plakt, citeert en combineert. Katharina Wulff Die Verbindung 2008 private collection, Germany

12 22 23 S.M.A.K.-CAFÉ S.M.A.K. PROGRAMMA Uit de Collectie sans M.B. vanaf ZVI GOLDSTEIN Distance and Differences Uit de Collectie Incontri con Mario Merz Uit de Collectie De keuze van de erfgoedbewakers MENS ERGER JE NIET PETER DOWNSBROUGH From To THESE STRANGERS Painting and People NAIRY BAGHRAMIAN Déformation Professionnelle Een hapje of een drankje koppelen aan je bezoek? Dat kan in het nieuwe S.M.A.K.- café. Ook voor een lichte lunch of heerlijke koffiepauze op het terras ben je in het café aan het juiste adres. Reserveren kan via info@smakcafe.be JAMES WELLING Metamorphosis programma onder voorbehoud

13 ENTRANCE S.M.A.K. M.S.K. CITADELLAAN STATION GENT- ST-PIETERS CITADELPARK S.M.A.K. JAN HOETPLEIN B GENT VU : ANNELIES STORMS BOTERMARKT GENT