TalencentrumBarneveld.nl LATIJN LES 11

Transcriptie

1 pagina: Dit is de eerste les van het tweede deel van de cursus. We geven in dit deel in principe geen klemtoon meer aan. Uitzondering: nieuwe medeklinkerstammen Verbuiging van de participia Hieronder vindt nogmaals de verbuiging van het ppa van vocare. naamval mnl / vrl onz. nom.ev. vocans vocans gen. vocantis vocantis dat. vocanti vocanti acc. vocantem vocans abl. vocante vocante nom.mv. vocantes vocantia gen. vocantium vocantium dat. vocantibus vocantibus acc. vocantes vocantia abl. vocantibus vocantibus Voorbeelden: vocantia = ppa nom/acc onz mv laudante = ppa abl mnl/vrl/onz ev N.B.: Het ppa is actief en gelijktijdig Het ppp Het ppp wordt verbogen als longus, -a, um. laudatus= ppp mnl nom ev laudato = ppp mnl/onz dat/abl ev laudatis = ppp vrl dat/abl ev N.B.: Het ppp is passief en voortijdig (Zie ook 6.2) 11.2 Samen lezen (1) We lezen een klein gedeelte uit het boek METAMORFOSES van de Romeinse dichter Ovidius. Publius Ovidius Naso, die leefde van 43 voor Chr. tot ca. 18 na Chr. tekende in 15 boeken (ongeveer 250 verhalen) alle sagen op die een metamorfose tot slot hebben. Zij beginnen bij de "schepping" en eindigen met de dood en de vergoding van Caesar. Ook hij schreef deze verhalen in hexameters. Hexameters is een Grieks woord dat letterlijk betekent: zes maten. Alle versregels bestaan uit zes maten. De maten staan tussen twee verticale streepjes. Ook aan de maten zijn eisen gesteld. Daar gaan we in deze cursus niet op in. betekent: lang-kort-kort. (pómpetie). betekent: lang-lang (pómpom) Het hele verhaal bestaat dus uit een afwisseling van lange en korte lettergrepen. Het ritme van de eerste regel kunt u zich als volgt voorstellen: pómpetie pómpetie pómpetie pómpom pómpetie pómpom.

2 pagina:2 De klemtoon ligt hier anders dan in gewone zinnen! Lycische boeren Op een warme dag is de godin Latona onderweg. Ze krijgt dorst. Gelukkig ziet ze meertje waar ze haar dorst kan lessen. Bij het meertje zijn een aantal boeren aan het werk. Latona wil water gaan drinken, maar Let u steeds op de bovenste van de vier regels. De vierde regel geeft de letterlijke vertaling. U hoeft niet alle woorden te kennen. Leert u echter wel deze: vetare = verbieden turba = menigte adfata est komt van adfari = toespreken. Dit werkwoord is een deponens! aqua = water quid = 1. wat (dat wist u al) 2 waarom usus = gebruik communis = gemeenschappelijk nec nec = niet en ook niet sol, mv. soles = zon unda = golf, water publicus = openbaar munus, mv. munera = hier: geschenk Rustica turba vetat. Dea sic adfata (est) (eos) vetantes: Rus-ti-ca tur-ba ve-tat De-a sic ad - fa-ta ve-tan-tes De boeren- menigte verbiedt het. De godin zo ze sprak toe (hen) terwijl ze het verboden: Quid prohibetis (me) aquis? Usus communis aquarum est. quid pro-hi-be-tis a-quis U-sus com-mu-nis a- qua-rumst Waarom jullie houden af (me) van het water? Het gebruik gemeenschappelijk van water is. nec solem proprium natura nec aëra fecit nec so-lem pro- pri- um na- tu - ra nec a - ë - ra fe - cit noch de zon prive-bezit de natuur noch de lucht heeft gemaakt nec tenues undas: ad publica munera veni. nec te-nu-es un-das ad pu-bli-ca mu-ne-ra ve-ni noch heldere het water; naar openbare de geschenken ik ben gekomen. quae tamen ut detis, supplex peto. Non ego nostros quae ta-men ut de-tis, sup-plex pe-to. Non e-go nos-tros die toch opdat je geeft smekend ik vraag.

3 pagina:3 Zo gaat het verhaal verder: Haar woede stelde de dorst uit; want de dochter van Coeus smeekte niet meer aan mensen die het niet waard zijn en zij hield het niet langer uit woorden te spreken die beneden de waardigheid van een godin zijn, en terwijl zij haar handpalmen naar de sterren ophief, zei zij: 'Leef dan maar voor eeuwig in die poel van jullie!' De wensen van de godin kwamen uit: het beviel hen onder water te zijn en nu eens hun hele lichaam onder te dompelen in de diepe poel, dan weer hun hoofd erbovenuit te steken, dan weer aan de oppervlakte te zwemmen, dikwijls op de oever van de poel te gaan staan, dikwijls terug te springen in het koude meer. Maar ook nu oefenen ze hun schandelijke tongen met scheldpartijen en zonder enige schaamte proberen ze onder water te schelden, ook al zijn ze onder water. Ook hun stem is al schor en hun opgeblazen kelen zwellen op en de scheldwoorden zelf maken de openstaande bekken wijder. Zij strekken hun lelijke kop; hun nekken schijnen weggenomen; hun ruggengraat is groen, hun buik, het grootste deel van hun lichaam, is wit; en in de modderige poel springen nieuwe kikkers. Oefenopgave 1 Doe als in het voorbeeld: ei = 3-e ps ev dat vocem = acc ev van vox =stem laudatus = ppp van laudare laudans = ppa van laudare vetantes = solem = undas = veni = detis = 11.3 De ablativus absolutus (2) Herhaling en uitbreiding We bestuderen het volgende zinnetje : Signo dato milites profecti sunt. In deze zin staan twee woorden in de ablativus, namelijk: signo en dato signo abl ev van signum = teken dato abl ev van datus, datus is het ppp van dare = geven Deze twee woorden vormen samen de ablativus absolutus. proficisci (dep.) = vertrekken Dus: milites profecti sunt = de soldaten vertrokken De vertaling van het zinnetje wordt dan: Nadat het teken gegeven was, vertrokken de soldaten.

4 pagina:4 Nog twee zinnen: Hoc responso dato feminae profectae sunt. Hoc responso dato is dus een ablativus absolutus. De vertaling luidt dus: Nadat dit antwoord gegeven was, vertrokken de vrouwen. Sole orto milites profecti sunt Sole = abl van sol; orto = abl ev van ppp van oriri (dep.) = opkomen sole orto is dus een ablativus absolutus. De vertaling van het zinnetje wordt dus: Nadat de zon was opgegaan, vertrokken de soldaten. N.B. Er kwamen in de zinnen twee deponentia voor, namelijk : proficisci en oriri. Mogelijk is de theorie hierover wat weggezakt. Bestudeert u dan 6.1 nog eens! 11.5 Ablativus absolutus (3) Deze abl abs vertalen we vaak met: toen, terwijl, nadat Dit advies kreeg u, maar er zijn nog andere mogelijkheden. Voorbeelden: Nieuwe woorden: evadere = ontsnappen, prf-stam: evas- Te adiuvante evasimus = Met jouw hulp zijn wij ontsnapt. Deis iuvantibus vincemus = Met de hulp van de goden overwinnen wij. Puero me = Toen ik een jongen was. (een participium ontbreekt) Agusto imperatore = Toen Augustus keizer was. (geen participium) Oefenopdracht 2 Vertaal: Nieuwe woorden: capere= hier: innemen, captus = ppp van capere; delere = verwoesten, deletus = ppp van delere; florere = bloeien Urbe capta et deleta milites profecti sunt. Duce locuto milites tacebant. Ancillis laborantibus mater in horto ambulat. Urbe florente pauci pauperus erant.

5 pagina:5 Opdracht 1 Vertaal: Nieuwe woorden: gaudere = blij zijn; ingredi (dep.) = gaan in; redire = terugkeren rediv- = prf-stam van redire. 1. Sic dea agricolas adfata est. 2. Ad publica munera veni. 3. Patre locuto pueri tacebant. 4. Amico ingresso omnes gaudebant. 5. Urbe capta incolae fugiebant. 6. Servo laboranti pater per domum ambulat. 7. Hoc responso dato pater domum redivit. 8. Miles verbi ducis recordatus est De coniunctivus (3) In les 8 hebben we gezien hoe de con prs gevormd werd. laudat (prs) - laudet (con prs) ; terret - terreat, mittit - mittat; audit - audiat. We zien (behalve bij laudet) de "a" verschijnen. Dat geldt ook voor passieve vormen! mittor (prs pss) - mittar (con prs pss.), zo ook: obliviscor (prs pss) - obliviscar (con prs pss.) N.B. obliviscar wordt niet passief vertaald, want het is een deponens! 11.5 Leesopdracht (1) Leert u eerst de volgende nieuwe woorden: oblivisci = vergeten (dep.); amplecti = aangrijpen (dep.); irasci (dep.)= toornen ; minari = bedreigen (dep.); ingens, gen ev ingentis = enorm, ontzettend; miseria = ellende; amem = prs con van amare; anima = ziel; salus = zaligheid, redding, heil (L.S.= lectori salutem = Aan de lezer heil) N.B. Na "ut" volgt de coniuntivus! Quis mihi dabit adquiescere in te? quis dabit mihi, ut (dat) venias in cor meum et inebries (dronken maakt) illud, ut (zodat) obliviscar mala (ellende) mea et unum bonum meum amplectar, te? quid mihi es? miserere (ontferm U over mij), ut loquar*. quid tibi sum ipse, ut amari te iubeas a me** et, nisi faciam, irascaris mihi et mineris ingentes miserias? parvane (te gering) ipsa est, si non amem te? ei mihi (wee mij!) dic mihi per miserationes (barmhartigheden) tuas, Domine Deus meus, quid sis (u bent, con.) mihi. dic animae meae: salus tua ego sum. sic dic, ut (dat) audiam. * loqui (dep.) = hier: woorden vinden; ut loquar = opdat ik woorden mag vinden ** ut amari te iubeas a me = dat u beveelt bemind te worden door mij amari = inf prs pss = bemind te worden

6 pagina: Tertullianus Zeer markant Tertullianus is een van de meest markante figuren die de oud-christelijke kerk heeft voortgebracht. Hij werd in 160 na Chr. geboren in de Afrikaanse stad Carthago. De stad die 146 na Chr. door de Romeinse veldheer Scipio met de grond gelijk gemaakt was. Maar zo zegt dr. L. Praamsma in de De kerk van alle tijden aan het einde van de tweede eeuw woonde en werkt in haar een man, die als een tweede Hannibal Rome bestreed; niet met het punt van zijn zwaard, maar met die van zijn pen; niet door een inval in Italië, maar door een doeltreffende aanval op de Romeinse cultuur. Het Apologeticum In Carthago was de jonge kerk in een langdurige tijd van rust behoorlijk gegroeid. Al was er geen kerkgebouw, toch kon men samenkomen en onder leiding van een bisschop vormde zij een goed georganiseerd geheel. Deze rust werd de kerk echter opgezegd ten tijde van kiezer Commodus ( ). Hij begon namelijk de christenen te vervolgen. Christenen waren rechteloos en er was maar weinig voor nodig om de vijandelijke gezindheid tegen hen in beweging te brengen. Velen zijn er toen ter dood gebracht. Ook tijdens zijn opvolger, Septimius Serverus gingen de vervolgingen door. In die tijd stond Tertullianus op om hen te verdedigen. De advocaat Tertullianus blijkt dan een onvermoeid en meesterlijk verdediger te zijn van de vervolgde Christenen. In 197 schrijft Tertullianus zijn Apologeticum (verweerschrift), een onovertroffen werk, dat tot de klassieke geschriften van de christelijke kerk wordt gerekend. Op meesterlijke wijze toont hij in dit geschrift aan dat de christenen worden vervolgd in strijd met alle regels van het geldende recht. Terwijl aan ieder, die beschuldigd wordt voor de rechter, de gelegenheid geboden wordt zich te verdedigen, is een christen al veroordeeld enkel en alleen op grond van zijn naam. Tertullianus stelt dat de opgezweepte heidenen bloed willen zien: Als de Tiber tegen de wallen oprijst, als de Nijl de velden niet onder water zet, als de hemel gesloten is, als de aarde beeft, als er hongersnood heerst, als er ziekte woedt, dadelijk hoort men schreeuwen: De christenen voor de leeuw! Drie-eenheid Tertullianus heeft ons geen dogmatiek of iets wat er op lijkt nagelaten. Toch zijn er in onze dogmatieken theologische termen die van hem afkomstig zijn. De woorden drie-eenheid (Lat.: trinitas) en persoon (Lat.: persona) zijn van hem afkomstig. Naar de Montanisten Aan het einde van zijn leven brak Tertullianus met de kerk en voegde zich bij de Montanisten.

7 pagina: Samen lezen (2) Samen lezen we een gedeelte uit Tertullianus Apologeticum. De volgende woorden moet u eerst leren. agere = voortdriiven, wegvoeren damnare = veroordelen atterere = eigenlijk: stukwrijven, vandaar ook: uitputten, verzakken, vernietigen. probatio = bewijs iniquitas = onrechtvaardigheid, oneerlijkheid (mv. iniquitates) pati (dep.) = inf.prs.pss. = ondergaan, lijden nos (acc) haec (deze dingen) pati (inf) = dat wij deze dingen lijden (a.c.i.) semen = zaad (mv. semina) sanguis = bloed (mv. sanguines) Sed hoc agite, boni praesides, meliores multo apud populum, Maar - ga voort goede stadhouders, beter veel bij het volk (in de gunst staan,) si illis Christianos immolaveritis, cruciate, torquete, damnate, als aan hen de Christen u zult opofferen kruisig folter veroordeel atterite nos: probatio est enim innocentiae nostrae iniquitas vestra. vernietig ons het bewijs is want onschuld van onze onrechtvaardigheid uw Ideo nos haec pati Deus patitur. Daarom dat wij deze (dingen) lijden God laat toe We gaan even in het Nederlands verder! Want nog onlangs, toen u een christin veroordeelde tot de koppelaar in plaats tot de leeuw, hebt u daarmee erkend, dat de smet op de eerbaarheid bij ons veel verschrikkelijker geacht wordt, dan elek straf en elke dood. En toch dienen uw meest verfijnde wreedheden tot niets: zij zijn een aantrekking te meer voor onze secte. Zo dikwijls wij door u worden afgemaaid, staan wij in groter getale op: Semen est sanguis Christianorum. Een zaad is het bloed van de christenen. Opmerkingen: P.C. Ijseling, die een vertaling publiceerde van dit werk, schreef in het voorwoord: Tertullianus is buiten alle twijfel de lastigste schrijver in de Latijnse taal, geen die zulke onverbiddelijke eisen aan de lezer stelt. Vandaar dat we maar een klein stukje vertaald hebben. agite imperativus mv van agere = voortdrijven, leiden, meevoeren. age of agite betekent dikwijls: komaan, hier echter : ga verder!, ga voort! Ideo nos haec pati Deus patitur. Ik verander de volgorde: Ideo Deus partitur nos (acc.) heac pati (inf.prs.pss. deponens!). Daarom laat God toe dat Een zaad is het bloed van de christenen zegt Tertullianus. Wij zeggen meestal: Het bloed der martelaren is het zaad der kerk.

8 pagina:8 Leesopdracht (2) Leert u eerst de volgende nieuwe woorden: quoque = ook; sol, gen ev sole; contra = tegen; vallare =omsingelen; sapiens = wijs; nullus = geen enkele; fortitudo, gen ev fortitudinis = kracht Hanc quoque vidi sub sole sapientiam. (in voegen: Er was )Civitas parva et pauci in ea viri (invoegen: bevonden zich); venit contra eam rex magnus et vallavit eam. Inventusque (En men vond) in ea vir pauper et sapiens; liberavit urbem per sapientiam suam et nullus deinceps (daarna) recordatus est hominis illius pauperis. Et dicebam ego meliorem esse sapientiam fortitudine Verkorte vormen 1. In perfectumvormen kunnen vi-, -ve- en v- onbreken. voorbeelden: vocasti = vocavisti; audii = audivi 2. Naast de uitgang erunt bestaat er een uitgang ere. voorbeelden: audiere = audiverunt; vocavere = vocaverunt 3. vier werkwoorden hebben een verkorte imperativus ev. Dat zijn: dic (dicere); duc (ducere); fac (facere); fer (ferre) Onthoud: Salvum me fac = Red mij! Oefenopdracht 3 Vertaal amasti, veniere, rogavere duc populum istum duc eum ad matrem suam dixitque Nathan ad regem omne quod est in corde tuo vade fac quia Dominus tecum est. Opdracht 2 Vertaal: Nieuwe woorden: In quantum = hoezeer?; surgere = opstaan; 1. fer!; duc!; laudasti; laudere; audii. 2. Agite praesides, cruciate, damnate, atterite nos! 3. Iniquitas vestra probatio innocentiae nostrae est. 4. In quantum nos amasti pater bone! 5. Dixerunt mihi fac nobis deos

9 pagina:9 6. Vis autem non timere potestatem? Bonum fac et habebis laudem ex illa. 7. Surge Domine salvum me fac Deus meus. 8. Mediatorem hominibus demostrasti. 9. Serve, duc equum ad aquam. 10. Dic animae meae: salus tua ego sum. Sic dic, ut audiam. Einde van deze les. Oefenopgave 1 vetantes = ppa van vetare solem = acc. ev. van sol = zon undas = acc. mv. van unda = golf veni = 1-e ps. ev. prf. act. van venire/ gebiedende wijs ev. van venire detis = 2-e ps.ev. prs. act. con. van dare. Oefenopdracht 2 Nadat de stad ingenomen en verwoest was, vertokken de soldaten. Nadat de aanvoeder gesproken had, zwegen de soldaten. Terwijl de slavinnen werken, wandelt moeder in de tuin. Toen stad bloeide, waren er weinig armen. Oefenopdracht 3 jij hield van; zij kwamen; zij vroegen Leid dit volk! Leid (breng) hem naar zijn moeder. En Nathan zei tot de koning: Ga, doe al wat in uw hart is, want de Heere is met u. Vertaling samenlezen (1) Een stelletje boeren verbiedt het. Terwijl ze het verboden, sprak de godin hen zo toe: Waarom houden jullie (mij) af van het water? Het gebruik van water is gemeenschappelijk; de natuur heeft noch de zon, noch de lucht, noch het heldere water tot privé-bezit gemaakt; ik ben gekomen naar de geschenken voor algemeen gebruik, toch vraag ik jullie smekend om deze aan mij te geven. Vertaling leesopdracht (1) Wie zal mij geven rust te vinden in U? Wie zal mij geven, dat U in mijn hart komt en dat u dit dronken maakt, zodat ik mijn ellenden vergeet en U mijn enig Goed omhels? Wat bent U voor mij? Ontferm U over mij, opdat ik woorden mag vinden. Wat ben ikzelf voor U, dat U beveelt door mij bemind te worden en als ik dat niet doe, U op mij toornt, en mij bedreigt met ontzettende ellende? Is deze te gering, als ik u niet beminde? Wee mij! Zeg mij om Uw barmhartigheden, Heere, mijn God, wat U voor mij bent. Zeg tot mijn ziel: Ik ben uw heil. Ja, zeg dat zo, dat ik het hoor. Vertaling samen lezen (2) Maar ga voort goede stadhouders, u zult nog veel meer bij het volk in de gunst staan, als u de Christen aan hen zult opofferen, kruisig, folter, veroordeel, vernietig ons: want uw onrechtvaardigheid is het bewijs van onze onschuld. Daarom laat God toe wij deze dingen lijden.

10 pagina:10 Vertaling leesopdracht (2) Ook heb ik onder de zon deze wijsheid gezien. Er was een kleine stad, en er bevonden zich weinig mannen in; een groot koning rukte tegen haar op en hij omsingelde haar. En men vond daarin een arme wijze man; hij verloste de stad door zijn wijsheid, maar geen mens dacht meer aan die arme man. En ik zei dat wijsheid beter was dan kracht. Opdracht 1 1. Sic dea agricolas adfata est. Zo sprak de godin de boeren toe. 2. Ad publica munera veni. Naar de openbare geschenken ben ik gekomen. 3. Patre locuto pueri tacebant. Terwijl vader sprak/ Nadat vader gesproken had, zwegen de kinderen. 4. Amico ingresso omnes gaudebant. Nadat / toen hun vriend binnengekomen was, waren allen blij. 5. Urbe capta incolae fugiebant. Nadat de stad ingenomen was, vluchtten de burgers. 6. Servo laboranti pater per domum ambulat. Terwijl de knecht werkt, wandelt vader door het huis. 7. Hoc responso dato pater domum redivit. Nadat / toen dit antwoord gegeven was, keerde vader terug naar huis. 8. Miles verbi ducis recordatus est. De soldaat herinnerde zich de woorden van de aanvoerder. Opdracht 2 1. fer!; duc!; laudasti; laudere; audii. breng!; leid!; jij prees; zij prezen, ik hoorde 2. Agite praesides, cruciate, damnate, atterite nos! Ga voort, stadhouders, kruisig, veroordeel en vernietig ons! 3. Iniquitas vestra probatio innocentiae nostrae est. Uw onrechtvadigheid is is het bewijs onze onze onschuld. 4. In quantum nos amasti pater bone! Hoezeer hebt u ons liefgehad, goede vader. 5. Dixerunt mihi fac nobis deos Zij zeiden tegen mij: Maak goden voor ons. 6. Vis autem non timere potestatem? Bonum fac et habebis laudem ex illa. Wilt u echter de macht (overheid) niet vrezen? Doe het goede en u zult lof hebben van haar. 7. Surge Domine salvum me fac Deus meus. Sta op Heere, verlos mij mijn God.

11 pagina:11 8. Mediatorem hominibus demostrasti. U hebt een Middelaar voor de mensen aangewezen. 9. Serve, duc equum ad aquam. Slaaf, leid het paard naar het water. 10. Dic animae meae: salus tua ego sum. Sic dic, ut audiam. Zeg tot mijn ziel: Ik ben uw heil. Ja, zeg dat zo, dat ik het hoor.