X+1 consultants. per adres: DLA+ landscape architects bv Wylerbaan 28a 6561 KR Groesbeek T F info@dlaplus.

Transcriptie

1 X+1 consultants per adres: DLA+ landscape architects bv Wylerbaan 28a 6561 KR Groesbeek T F info@dlaplus.nl Via Belgica, verleden op weg naar de toekomst 1

2 afbeelding kaft: lakprofi el van de weg Via Belgica 2 Via Belgica, verleden op weg naar de toekomst

3 Via Belgica verleden op weg naar de toekomst eindrapportage, juni 2005 Via Belgica, verleden op weg naar de toekomst 3

4 Inhoudsopgave Voorwoord Inleiding Via Belgica als basisontwikkelingsas Opdracht Onderzoeksgebied Via Belgica naamgeving en betekenis Aanpak Het openingsdebat Leeswijzer Beleidsmatige context Beleidskader op nationaal niveau Belangrijkste Provinciale beleidskaders Internationale programma s Historisch perspectief: Via Belgica als toenmalige ontwikkelingsas De Romeinse infrastructuur Via Belgica Visie: Via Belgica als toekomstige ontwikkelingsas Visie Ontwikkelingsprincipes Algemeen Via Belgica, verleden op weg naar de toekomst

5 4.2.2 Ruimtelijke ontwikkeling en cultuurplanologie Juridisch-planologisch Toerisme en educatie Toerisme en economie Internationaal Programma Instrumentarium Organisatie Communicatie Via Belgica Verantwoording Bureauteam, Projectgroep Provincie, Raad van Wijzen, specialisten Bronnen en beeldmateriaal Kernbegrippen en andere gebruikte termen Colofon Via Belgica, verleden op weg naar de toekomst 5

6 6 Via Belgica, verleden op weg naar de toekomst terrein Villa Voerendaal

7 Voorwoord Projecten als de Via Belgica doen je beseffen in welk een unieke positie we hier in Limburg eigenlijk verkeren. Er is immers geen andere plek in Nederland waar het Romeinse culturele erfgoed zo overvloedig aanwezig is als juist in onze Provincie. Dat is meer dan alleen maar een fortuinlijke speling van de historie. Het is een privilège qui oblige, een voorrecht dat verplicht. Het zou toch eeuwig zonde zijn als we dat erfgoed aan de vergetelheid prijs zouden geven. De Via Belgica biedt een ideale mogelijkheid om ons rijke Romeinse verleden een nieuwe toekomst te geven. Een toekomst die een breed en internationaal publiek, van jong tot oud, in staat stelt om op boeiende en vooral ook onderhoudende wijze kennis te nemen van dat verleden. Een toekomst ook, die via allerlei nieuwe toeristisch-economische initiatieven positief bijdraagt aan de verdere ontwikkeling van Limburg, en het Limburgse Heuvelland in het bijzonder. Het succes van de Via Belgica hangt af van de mate waarin de betrokken partijen, en dan met name gemeenten, instellingen en ondernemers, geloven in de kansen die het Romeinse erfgoed biedt. Waar de Provincie een bijdrage kan leveren, bijvoorbeeld op het vlak van grensoverschrijdende bestuurlijke samenwerking, zullen wij het onze doen. Daarover zijn we al in gesprek met onze collega s uit België en Duitsland. De in deze rapportage vervatte visie zal naar mijn verwachting een eerste aanzet geven. Nu reeds zijn op basis hiervan diverse projecten opgezet. Ik hoop en verwacht dat er nog vele zullen volgen. Het is aan ons allen verder invulling te geven aan de Via Belgica en ervoor te zorgen dat dit stuk verleden ook daadwerkelijk toekomst heeft. Odile Wolfs Gedeputeerde voor Cultuur Via Belgica, verleden op weg naar de toekomst 7

8 8 Via Belgica, verleden op weg naar de toekomst

9 1. Inleiding Aan mijn zoon vertel ik wel eens over het rijke Romeinse verleden van onze streek en dan vraagt hij: maar wáár kan ik dat dan zien? Daar gaat het dus om: dat verleden op de een of andere manier weer zichtbaar maken. (René Stevens, beleidsmedewerker gemeente Landgraaf) 1.1 VIA BELGICA ALS BASISONTWIKKELINGSAS Via Belgica is de nieuw bedachte naam voor een vierhonderd kilometer lange Romeinse heirbaan, die in de eerste helft van de eerste eeuw werd aangelegd en van de Duitse stad Keulen naar Boulogne-sur- Mer aan de Noord-Franse kust liep. In een latere periode van het Romeinse rijk kreeg de heirbaan een voortzetting in Engeland van Dover naar Londen. Het tracé van de Via Belgica doorsnijdt Zuid-Limburg ter hoogte van de lijn Heerlen-Maastricht over een afstand van circa veertig kilometer. Via Belgica, verleden op weg naar de toekomst 9

10 De Via Belgica was onderdeel van een groot en complex netwerk van (water)wegen, dat zich uitstrekte tot de verste uithoeken van het Romeinse imperium. Die omvangrijke infrastructuur vormde de bestuurlijke ruggengraat van de enorme militaire en economische macht van de Romeinen en was een belangrijke factor in de romanisering (het opnemen van de inheemse bevolking in de Romeinse wereld) van de Romeinse provincies. Op de knooppunten van de voornaamste wegen en rivieren vestigden de Romeinen legerplaatsen en ontstonden kleine dorpjes die uitgroeiden tot grotere nederzettingen zoals Maastricht en Heerlen of zelfs steden zoals Tongeren en Keulen, bij welke laatste stad de Via Belgica uitkwam op de Limes, de grenszone in Noord-Europa. In de eerste eeuwen van onze jaartelling fungeerde de Via Belgica als basisontwikkelingsas voor het Limburgse heuvelland: dankzij de weg kreeg de economische en culturele ontwikkeling van het gebied een geweldige impuls. De gevolgen daarvan zullen in deze rapportage uitgebreid aan bod komen. 1.2 OPDRACHT In haar opdracht aan X+1 consultants heeft de Provincie Limburg gevraagd een visie vorm te geven op basis waarvan de Via Belgica en het daaraan gerelateerde Romeinse culturele erfgoed drager wordt van toekomstige ontwikkelingen. In deze visie gaat het nadrukkelijk om de Romeinse tijd met, waar dat relevant is, bescheiden aandacht voor overgangsperioden als IJzertijd en Merovingische periode. De gehanteerde werkwijze kan echter ook als voorbeeld dienen voor de beschouwing van andere his- 10 Via Belgica, verleden op weg naar de toekomst

11 torische perioden. De visie is integraal, internationaal georiënteerd en richt zich op de programmatische uitwerking van educatieve, museale, toeristisch-economische en (cultuur)planologische ontwikkelingsprincipes. Een communicatieplan maakt deel uit van de visie. Voor de visie geldt verder: dat zij bijdraagt aan de versterking van het imago en de identiteit van Limburg; dat zij een breed draagvlak heeft en praktisch uitvoerbaar is; dat zij duidelijk maakt welke structuren en voorwaarden nodig zijn voor uitvoering en verankering in de toekomst; dat zij gericht is op het levend houden van de Via Belgica. 1.3 ONDERZOEKSGEBIED De visie heeft betrekking op een gebied, dat gelijk is aan de door RAAP Archeologisch Adviesbureau gehanteerde zone van 2,5 km aan weerszijden van het vermoedelijke traject van de Via Belgica, en dat delen omvat van de gemeenten Maastricht, Meerssen, Nuth, Valkenburg, Heerlen, Voerendaal en Landgraaf (RAAP Rapport 924, 2003). 1.4 VIA BELGICA NAAMGEVING EN BETEKENIS Het idee om iets met de Via Belgica te doen, is oorspronkelijk internationaal van opzet. In het voorjaar van 1999 lanceerde de gemeente Maastricht het voorstel tot revitalisering van de landschappelijke en cultuurhistorische corridor van de Kanaalkust bij Boulogne-sur-Mer via Henegouwen en de Haspengouw, Via Belgica, verleden op weg naar de toekomst 11

12 de beide Limburgen naar het Rijnland bij Keulen. De meervoudige doelstelling van het project was: behoud in situ van de nog resterende delen van de Romeinse weg, onderzoek doen naar de weg in de context van het omringende landschap, het aan elkaar knopen van nog herkenbare tracédelen en het ontsluiten en toegankelijk maken voor bewoners en toeristen. Dat er een één op één relatie was met de doelstellingen van de Provincie Limburg leidt geen twijfel. Dat bewijzen de contacten tussen Belgisch en Nederlands Limburg, het Gewest Vlaanderen, de Région Wallonne, de Région Nord - Pas-de-Calais en het Duitse Rheinland. Over de naamgeving en het logo zal bij de partners overeenstemming moeten bestaan. Er valt veel voor te zeggen de oorspronkelijke werknaam Via Belgica te handhaven omdat de weg voor het overgrote deel door de voormalige Romeinse provincie Gallia Belgica loopt. Daarnaast wordt het Latijnse woord voor weg (VIA) ook steeds gebruikt bij toeristische projecten rond Romeinse wegen en routes, zoals de Via Romana, de Via Claudia en de Via Reatica. De term Via Belgica wordt in deze rapportage in verschillende betekenissen gebruikt: als nieuw verzonnen naam voor de oude Romeinse heirbaan; als aanduiding van het tracé / de route (deels aangetroffen, deels verondersteld en deels geïnterpreteerd); als aanduiding van het onderzoeksgebied: de Via Belgica-zone; als aanduiding van de visievorming; als overkoepelende naam voor alle projectenvoorstellen en projecten die in het kader van de visie worden ontwikkeld. In principe blijkt uit de directe context om welke betekenis het gaat. Is dat niet zo, dan krijgt de naam een toevoeging: Via Belgica-tracé, Via Belgica-project, Via Belgica-zone et cetera. 12 Via Belgica, verleden op weg naar de toekomst

13 1.5 AANPAK De veelheid aan aspecten, belangen, motieven en partijen maakt een integrale, multidisciplinaire aanpak noodzakelijk. Vandaar dat het bureauteam wordt gevormd door een samenwerkingsverband van zelfstandige advies- en ontwerpbureaus in de relevante disciplines. Het bureauteam wordt ondersteund door een Raad van Wijzen, wetenschappers en managers met bewezen expertise. Na aanvaarding van de opdracht is het bureauteam begonnen met een uitgebreide oriëntatie: interviews met belanghebbenden, verzamelen van documentatiemateriaal, terreinbezoek, kaartonderzoek en inventarisatie van bestaande plannen en vigerend beleid. Op basis van deze oriëntatie hebben het bureauteam en de Raad van Wijzen in brainstormsessies concepten en scenario s bedacht. Deze eerste aanzet tot een integraal ontwikkelingsperspectief is vastgelegd in het werkdocument Via Belgica, visievorming en debat (mei 2004), dat aan de basis stond van deze eindrapportage. In deze rapportage worden verschillende aanduidingen gebruikt voor de Via Belgica met kleine, maar wel essentiële betekenisverschillen. Achterin deze eindrapportage vindt u een overzicht van kernbegrippen. 1.6 HET OPENINGSDEBAT Het grote Openingsdebat op 27 mei 2004 te Maastricht heeft een niet te onderschatten rol gespeeld bij de visievorming. Het hierboven genoemde werkdocument Via Belgica, Visievorming en debat vormde de inzet van het debat. Aan de hand van vier stellingen boog zich een gemêleerd gezelschap van bestuurders, deskundigen, wetenschappers en vertegenwoordigers van musea en andere instanties, van de Provincie en de betrokken gemeenten (Heerlen, Kerkrade, Landgraaf, Maastricht, Meerssen, Valkenburg aan de Geul Via Belgica, verleden op weg naar de toekomst 13

14 en Voerendaal) over de kansen en de mogelijkheden van de Via Belgica. De deelnemers waren vrijwel unaniem enthousiast. Het debat leverde, behalve levendige discussies, tal van nieuwe ideeën en verrassende inzichten op, die voor een belangrijk deel in deze rapportage verwerkt zijn. Enkele reacties van deelnemers aan het debat: - Het komt er toch op neer dat je van niets, of bijna niets, iets moet zien te maken. - De grootste bekende villa rustica langs de Via Belgica ligt hier in Voerendaal. Ik zie al een (deels) herbouwde villa voor me... waar allerlei activiteiten plaatsvinden, zoals in de Romeinse tijd, en voortdurende opgravingwerkzaamheden. - Anders dan bij vergelijkbare projecten is hier van meet af aan gekozen voor een multidisciplinaire benadering. Dat spreekt me bijzonder aan. Door die verschillende specialismen bij elkaar neer te zetten en op elkaar te laten reageren, krijg je vaak verfrissende ideeën. - Op een weg moet je kunnen lopen. 1.7 LEESWIJZER In hoofdstuk 2 (Beleidsmatige context) bespreken we de voorwaarden die door de opdrachtgever aan de visie en de uiteindelijke projecten verbonden zijn; voorwaarden die goeddeels samenvallen met de criteria die gelden voor Belvedere-projecten. In een overzicht worden vervolgens de belangrijkste provinciale beleidskaders weergegeven, inclusief het Belvedere-gedachtegoed en de internationale beleidskaders. In hoofdstuk 3 (Via Belgica als toenmalige ontwikkelingsas) gaan we eerst na hoe de romanisering van het Zuid-Limburgse heuvelland verliep en wat daarvan de gevolgen waren. Na een korte weergave van de bewoningsgeschiedenis, beschrijven we de invloed van de Via Belgica op de historie van het land- 14 Via Belgica, verleden op weg naar de toekomst

15 schap en de betekenis van de Via Belgica in militair, economisch en cultureel opzicht. In hoofdstuk 4 (Visie: Via Belgica als toekomstige ontwikkelingsas) wordt de visie uitgewerkt; dat gebeurt door de principes te beschrijven die voor de ontwikkeling van de Via Belgica relevant worden geacht. Deze ontwikkelingsprincipes zijn thematisch onderverdeeld: algemeen, ruimtelijke ontwikkeling en cultuurplanologie, Juridisch-planologisch, Toerisme en educatie, Toerisme en economie en tenslotte Internationaal. In hoofdstuk 5 (Programma) worden veertien nader uitgewerkte projectvoorstellen beschreven. De eerste zes gelden als toonaangevend voor de Via Belgica. Het zijn centrale, op zichzelf staande projecten met een belangrijke voorbeeldfunctie: ze zijn bedoeld om de ontwikkeling van vervolgprojecten te stimuleren. Hoofdstuk 6 (Instrumentarium) tenslotte, behandelt het instrumentarium dat nodig is voor een gunstige ontwikkeling van de Via Belgica: Organisatie (6.1) en Communicatie (6.2). Elk hoofdstuk begint met een korte inleiding waarin globaal wordt aangegeven welke onderwerpen aan de orde zullen komen. Het bureauteam wil tot slot zijn bijzondere dank uitspreken aan al diegenen die zo enthousiast en betrokken aan het Openingsdebat hebben deelgenomen en daarmee een belangrijke bijdrage hebben geleverd aan de visievorming. Het Bureauteam, DLA+ Landscape Architects, ADC Heritage, Einder Communicatie, Route IV Via Belgica, verleden op weg naar de toekomst 15

16 16 Via Belgica, verleden op weg naar de toekomst fragment van een mijlpaal met inscriptie, Den Haag

17 2. Beleidsmatige context In dit hoofdstuk geven we een overzicht van de voor dit project meest relevante beleidskaders op achtereenvolgens rijks-, provinciaal en internationaal niveau. Daarbij geven we tevens aan in welke zin of op welke onderdelen deze beleidskaders verband houden met de Via Belgica. 2.1 BELEIDSKADERS OP NATIONAAL NIVEAU Nota Belvedere De Via Belgica is een regionaal Belvedere-project voor het Heuvelland. De Nota Belvedere is een initiatief van de ministeries VROM, OCW, LNV en V&W. Het is een nieuwe zienswijze die tot doel heeft de cultuurhistorie meer bij de ruimtelijke planvorming te betrekken, dit als antwoord op de toenemende eenvormigheid van het landschap. Het is ook een nieuwe visie op het omgaan met cultureel erfgoed: cultuurhistorie vormt niet alleen een inspiratiebron voor de ruimtelijke inrichting, maar kan daarvoor ook richtinggevend of zelfs bepalend zijn. Bovendien kunnen nieuwe ruimtelijke functies bijdragen aan behoud van dat erfgoed. Deze nieuwe denk- en werkwijze wordt ook wel behoud door ontwikkeling genoemd. Een belangrijke aanvulling op de traditionele strategie van behoud door bescherming. De centrale doelstelling van het beleid luidt: De cultuurhistorische identiteit wordt sterker richtinggevend voor de inrichting van de ruimte, en het rijksbeleid zal daarvoor goede voorwaarden scheppen. Tot 2010 is een subsidieregeling van kracht om Belvedere-projecten fi nancieel te ondersteunen. Limburg kent vijf Belvedere-gebieden, te weten de Maasvallei, Heythuysen/Thorn, het Roergebied, het Heuvelland en samen met Noord-Brabant het provinciegrensoverschrijdende Belvedere-gebied de Via Belgica en de Maasvallei Via Belgica, verleden op weg naar de toekomst 17

18 Griendtsveen-Helenaveen. In de bijlage op de nota is de cultuurhistorische identiteit van deze gebieden kort omschreven. Tevens is een inventarisatie gemaakt van beleidskansen en een beleidsstrategie voorgesteld. Voor het Heuvelland biedt dat nieuwe kansen: men kan aanhaken bij lopende projecten, succesvol samenwerken met organisaties die al in de regio actief zijn, en zelfstandig initiatieven ontplooien. Nota Ruimte De Nota Ruimte is een nota van het Rijk, waarin de uitgangspunten voor de ruimtelijke ontwikkeling van Nederland zijn vastgelegd. In de Nota Ruimte gaat het om inrichtingsvraagstukken die spelen tussen nu en 2020, met een doorkijk naar In de nota worden de hoofdlijnen van beleid aangegeven, waarbij de ruimtelijke hoofdstructuur van Nederland (RHS) een belangrijke rol zal spelen. De nota heeft vier algemene doelen: versterken van de economie (oplossen van ruimtelijke knelpunten), krachtige steden en een vitaal platteland (bevordering leefbaarheid en economische vitaliteit in stad en land), waarborging van waardevolle groengebieden (behouden en versterken natuurlijke, landschappelijke en culturele waarden) en veiligheid (voorkoming van rampen). Ruimte voor ontwikkeling is niet alleen de titel van de Nota Ruimte, maar is ook het uitgangspunt van het nieuwe ruimtelijk beleid: het Rijk geeft meer ruimte aan medeoverheden, maatschappelijke organisaties, marktpartijen en burgers. Decentraal wat kan, centraal wat moet is het motto van het kabinet. Het Rijk daarentegen richt zich meer dan voorheen op gebieden en netwerken die van nationaal belang zijn. In de Nota Ruimte is het Heuvelland aangewezen als Nationaal Landschap, hetgeen een bijkomend voordeel kan zijn voor de implementatie van het Via Belgica programma. 18 Via Belgica, verleden op weg naar de toekomst

19 2.2 BELANGRIJKSTE PROVINCIALE BELEIDSKADERS Het provinciale cultuurbeleid Onderstaand een inventarisatie van het huidige (cultuur)beleid van de Provincie Limburg met betrekking tot de Via Belgica. De citaten zijn afkomstig uit de betreffende beleidsstukken. Het Provinciaal Omgevingsplan Limburg (POL) is een integraal plan voor het Limburgse omgevingsbeleid waarin over de verschillende beleidsvelden heen de gewenste ruimtelijke ontwikkeling van de Provincie wordt aangegeven: Hoofddoel van het omgevingsbeleid is de totstandkoming van de kwaliteitsregio Limburg. Dat is een regio die de kwaliteit van leven en leren, van wonen en werken centraal stelt en stevig is ingebed in internationaal verband. Een regio die zich bewust is van de unieke kwaliteit van de leefomgeving en de eigen identiteit. Dit besef van sociale verbanden, natuur, landschap, rijke historie en eigen cultuur schept verplichtingen voor onszelf en de generaties na ons. De kwaliteitsregio vraagt dus om goed rentmeesterschap en sociale cohesie. Tegelijk is de kwaliteitsregio zich bewust van de eigen gunstige ligging midden tussen belangrijke economische kerngebieden van Europa. Die ligging schept kansen voor een voorspoedige economische groei en culturele vernieu - wing. Limburg herbergt belangrijke waarden op het gebied van aardkunde, cultuurhistorie (archeologie, historische bouwkunst en historische geografi e) en landschap. Deze waarden zijn belangrijke dragers van de Limburgse identiteit. Ze zijn vaak onvervangbaar en hebben een wetenschappelijke en educatieve betekenis als bron van kennis van het verleden. Voor veel van de bronzen waarden, en zeker voor de monumenten, geldt dat deze zich goed lenen voor het behouden of verkrijgen van een kwalitatieve maatschappelijke en/of esthetische kwaliteit van onze leefomgeving, die belangrijk is voor een duurzame ontwikkeling van recreatie en toerisme. De aantrekkingskracht van de leefomgeving vormt ook een steeds Via Belgica, verleden op weg naar de toekomst 19 kaart 1, bijlage bij POL

20 20 Via Belgica, verleden op weg naar de toekomst

21 belangrijkere factor bij de vestiging van nieuwe werkgelegenheid en economische groei. De Provincie wil deze waarden daarom actief beschermen, herstellen dan wel kwalitatief versterken, onder andere door gebruik te maken van nieuw rijksinstrumentarium op het gebied van de groenblauwe dooradering. Hoofdlijn van beleid is het ter plaatse beschermen van het landschappelijk, aardkundig en cultuurhistorisch erfgoed. Tevens streeft de Provincie naar behoud, herstel en inpassing van de diversiteit aan monumentale, cultuurhistorische en landschappelijke verschijningsvormen in hun historische context. De Provincie gaat samen met gemeenten de culturele kwaliteit versterken. De wijze waarop dat moet gaan gebeuren, wordt onder meer uitgewerkt in het Actieprogramma cultuurbereik, dat verderop in deze paragraaf besproken wordt. De Provincie streeft in elk geval naar een grensoverschrijdende cultuurhistorische corridor met daarin als belangrijkste elementen de Via Belgica en de Maasvallei. Deze twee elementen zijn bepalend voor de Limburgse identiteit en zullen cultuurhistorische waarden aan het licht brengen die integraal onderdeel kunnen gaan vormen van nieuwe, cultureel-planologische ontwikkelingen. Dit gegeven moet dienen als uitgangspunt en richtinggevend zijn voor de betrokken gemeenten. Wezenlijk is ook dat aansluiting zal worden gezocht bij vergelijkbare initiatieven in de buurlanden. Hier schetst de Provincie in feite de contouren van de opdracht: geef aan de cultuurgeschiedenis van de weg (met het accent op de Romeinse periode), de aangelegen bebouwing en het omringende landschap opnieuw bekendheid en maak die weer herkenbaar en beleefbaar. Onder het Motto Platteland in Uitvoering, een buitenkans voor Limburgers, wordt in de komende jaren een groot aantal projecten in het landelijke gebied van Limburg uitgevoerd. Het is de bedoeling dat organisaties en ondernemers deze projecten zelf aandragen. De projecten kunnen betrekking hebben op de ontwikkeling van economische sectoren als landbouw en recreatie, de bescherming en ontwikkeling van natuur en landschap of het vergroten van de Via Belgica, verleden op weg naar de toekomst 21

22 leefbaarheid van het platteland. De doelen voor de plattelandsontwikkeling staan in het Reconstructieplan Noord- en Midden Limburg en het Plan van Aanpak Zuid-Limburg Vitaal Platteland. Het gebiedsplan Zuid-Limburg Vitaal Platteland (PVA Zuid) is gericht op een regionale aanpak voor een evenwichtige ontwikkeling van landbouw, natuur, landschap, water, milieu, leefbaarheid, toerisme en recreatie. Naast landbouw zijn vooral recreatie en toerisme belangrijke economische motoren. Het toerisme krijgt een kwaliteitsimpuls door op zoek te gaan naar nieuwe economische dragers. Van de vijf hoofddoelen uit Vitaal Platteland is het vierde punt Behoud en herstel leefbaarheid en cultuurhistorische waarden van het platteland direct van toepassing op de Via Belgica: Belangrijk is om de samenhang tussen sociaalcultuurhistorische waarden en traditie, monumenten, archeologische waarden en landschappelijke waarden te behouden, dan wel te versterken. Dit langetermijndoel vereist onder andere: ( ) beleefbaar maken van cultureel erfgoed en archeologische waarden, waardoor draagvlak en bekendheid ontstaat. Daarnaast is de cultuurhistorische waarde belangrijk voor andere functies: met name recreatie en toerisme profi teren van de waardevolle cultuurhistorische elementen in het gebied. Overblijfselen van cultuurhistorische infrastructuur, zoals de Via Belgica, bieden mogelijkheden voor grensoverschrijdende samenwerking. Behalve dat het een Belvedere-project is, maakt het project Via Belgica integraal deel uit van het eerder genoemde Actieplan Cultuurbereik. Met dit Actieplan wil de Provincie Limburg een impuls geven aan de culturele infrastructuur en de vergroting van het publieksbereik, want dit versterkt het vestigingsklimaat en heeft positieve effecten op de sociale samenhang (uit: Provinciaal Ontwikkelingsplan Limburg). Actieplan Cultuurbereik is een initiatief van het Ministerie van OCW, het Interprovinciaal Overleg (IPO) en de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) en heeft tot doel méér en 22 Via Belgica, verleden op weg naar de toekomst

23 Via Belgica, verleden op weg naar de toekomst 23

24 vooral ook nieuw publiek bij cultuur te betrekken. Met het Actieplan Cultuurbereik slaan het Rijk, de provincies en dertig grote gemeenten voor het eerst de handen ineen om het bereik van cultuur te vergroten. De stedelijke en provinciale Programma s Cultuurbereik zetten in op nieuwe wegen en mogelijkheden om cultuur beter over het voetlicht te brengen. Het Actieplan Cultuurbereik kent twee trajecten: Cultuurbereik en Cultuur en School. Centrale doelstellingen binnen het Actieplan Cultuurbereik zijn: versterking van de programmering; ruim baan voor culturele diversiteit; investeren in de jeugd; beter zichtbaar maken van cultureel vermogen; culturele planologie op de agenda zetten. Ook voor de komende notaperiode blijven bovenstaande doelstellingen onverkort van kracht. Vanaf 2005 tot 2008 is er sprake van een verdere decentralisatie van het budget van het Actieplan Cultuurbereik naar de regio s. In alle regio s zijn er nu Regionale Actieprogramma s (RAP s) in voorbereiding. In deze RAP s zullen primair de eigen ambities van de regio aan bod komen. Er wordt door de Provincie meer aandacht gevraagd voor cultureel erfgoed en de relatie met ruimtelijke ontwikkelingen. De Via Belgica kan een plaats krijgen binnen de RAP s voor de regio s Heuvelland, Parkstad Limburg en Maastricht. Limburg verlegt grenzen In het coalitieakkoord Limburg verlegt grenzen zijn vijf provinciale programma s vastgelegd die de komende jaren centraal zullen staan. We bespreken de programma s kort en richten ons daarbij op die aspecten, die raakvlakken hebben met de Via Belgica: 24 Via Belgica, verleden op weg naar de toekomst

25 In Ondernemend Limburg staat het streven centraal de Provincie economisch minder kwetsbaar te maken. De economie van Limburg is van oudsher nu eenmaal vrij conjunctuurgevoelig en kent gemiddeld grotere pieken en dalen dan de rest van Nederland. Het antwoord van de Provincie - geformuleerd in het coalitieakkoord van op die kwetsbaarheid is versterking van de concurrentiekracht van het bedrijfsleven en het verbetering van het investeringsklimaat. De Provincie ziet kansen voor de industrie (de provincie als hightech regio) in Limburg maar ook en vooral op het gebied van toerisme. Limburg is al een populaire vakantiebestemming, maar de Via Belgica kan die populariteit verder helpen vergroten. Jong zijn in Limburg houdt zich vooral bezig met de vraag hoe Limburg een stimulerende en aantrekkelijke provincie voor álle jongeren kan zijn, of ze nu kansarm of kansrijk zijn. Dat zou gerealiseerd kunnen worden in een aantal actieprogramma s. Eén daarvan heeft betrekking op ontplooiing en heeft tot doel jongeren kennis te laten maken met de vele cultuuruitingen en cultuurinstellingen die lokaal of regionaal in Limburg aanwezig zijn. Het project Gratis Entree Musea is een goed voorbeeld. Het aanbod moet aansprekend zijn en ruimte geven aan nieuwe culturele initiatieven. Daar is fi nanciële steun voor nodig maar ook plekken waar jonge mensen hun ideeën kunnen uitwerken en presenteren. Educatie is een van de speerpunten van het Via Belgica-project. Ruimte voor Limburg buigt zich over de vraag hoe de kwaliteit en de vernieuwing van het Limburgse buitengebied en de schat aan natuur, landschap en cultuur behouden en verder ontwikkeld kan worden. Bijvoorbeeld door versterking van de plattelandseconomie en de ontwikkeling van natuur- en landschappelijke waarden ook in relatie tot recreatie en toerisme; maar ook door het vergroten van de betrokkenheid van de bevolking, uitvoering door de streek zelf en een ruimtelijk ordeningsbeleid dat de uitvoering van gewenste ontwikkelingen Via Belgica, verleden op weg naar de toekomst 25

26 stimuleert. De Provincie kan de gewenste herstructurering van het platteland niet alléén realiseren. Zij levert bruikbare kaders, de uitvoering is in handen van de regio: gemeenten, waterschappen, bedrijven, particulieren, agrariërs, de toeristische sector, milieu- en natuurgroeperingen en vele andere maatschappelijke belangenorganisaties. De raakvlakken met de Via Belgica zijn groot: Ruimte voor Limburg weerspiegelt niet alleen de Belvedere-gedachte behoud door ontwikkeling maar benadrukt ook het belang van een brede maatschappelijke inbreng. Veilig Leven in Limburg wil de Provincie veiliger maken. Dat kan door de versnippering op het terrein van veiligheid tegen te gaan en de effectiviteit van het optreden van rijk, politie, gemeenten, Provincie en andere betrokken instanties te vergroten. Raakvlak met de Via Belgica is er niet direct. Wel is duidelijk dat ideeën, voorstellen en concrete projecten niet mogen confl icteren met het voorgenomen veiligheidsbeleid. Vitale kernen en buurten heeft tot doel om samen met bewoners en bestuurlijke partners vitale woongebieden te realiseren; een leefbare en veilige woonwijk, kern of buurt. Gemeenten zullen zélf, samen met lokale partners en bewoners, initiatieven, plannen en ideeën per kern of wijk - die gericht zijn op een beter leefklimaat - ontwikkelen. De Provincie helpt bij die eigen invulling en adviseert, coördineert en stimuleert bij de uitvoering van de plannen en ideeën. De Via Belgica kan daarbij een belangrijke inspiratiebron zijn. Samengevat de doelstellingen die voor de Via Belgica het meest relevant zijn: Versterking van de concurrentiekracht ook en vooral op het gebied van toerisme; Ontplooiing met als doel jongeren kennis te laten maken met de vele cultuuruitingen en cultuurinstellingen; 26 Via Belgica, verleden op weg naar de toekomst

27 Schat aan natuur, landschap en cultuur behouden en waar mogelijk verder ontwikkelen; Het vergroten van de betrokkenheid van de bevolking bij hun leefomgeving; Kiezen voor projecten die meerdere doelen tegelijk realiseren; Uitvoering door de streek zelf; Een ruimtelijk ordeningsbeleid dat de uitvoering van gewenste ontwikkelingen stimuleert; Samenwerking. Daarnaast dienen de projecten en initiatieven een integraal karakter te hebben, aan te sluiten bij bestaande plannen en beleid en bij in uitvoering zijnde projecten, innovatief te zijn en draagvlak te creëren. 2.3 INTERNATIONALE PROGRAMMA S In internationaal verband bestaan er verschillende programma s, waarbij het project Via Belgica kan aansluiten of waarmee bij de ontwikkeling rekening kan worden gehouden. We noemen de belangrijkste. Sustainable Open Space (SOS II) SOS II is een Europees project in het kader van Interreg IIIB, een subsidieprogramma op het gebied van ruimtelijke ordening. In SOS II werken 16 organisaties uit zeven regio s in vijf noordwest-europese landen aan het duurzaam open, leefbaar en vitaal houden van hun open ruimtes. Een van die regio s is de MHAL-regio (Maastricht-Hasselt-Aken-Luik). De verschillende partners van deze regio, waaronder de Provincie Limburg, trachten hun eigen kwaliteiten en belangen binnen het raamwerk van het eigen Via Belgica, verleden op weg naar de toekomst 27