veiligheid issue Stop de Persen! Bedien draadloos uw noodstop Circle of safety: machineveiligheid bij Faber Pallets

Transcriptie

1 JAARGANG 09 - NOVEMBER 2012 KENNISMAGAZINE VOOR DE INDUSTRIËLE MARKT METEN IS WETEN! de veiligheid issue Stop de Persen! Bedien draadloos uw noodstop Circle of safety: machineveiligheid bij Faber Pallets 21 De wirwar van ATEX en IECEx wetgeving. Bent u al overspannen?

2 motivation mechanical VOORWOORD Wat is voor jou waardevol?, vroeg ik aan de bezoekers van een regio-event van ES Elektro. Industriële klanten, fabrikanten en itsmemedewerkers kozen samen voor betrouwbaarder. Een ouderwetsche uitslag! Op de tweede plek kwam duurzamer en het inkoppertje goedkoper eindigde onderaan met maar één procent van de stemmen. Interessant aanknopingspunt voor waardevolle gesprekken Betrouwbaar. Dat zijn dus meetpunten en KPI s. Pak m beet een stuk of tien, gewogen vaak. In Excel het liefst, soms ook in Word of Powerpoint. Maandelijks, per kwartaal en jaarlijks met kritische ondergrenzen. Dat voelt veilig en bekend. Maar daarnaast is betrouwbaar toch vooral een gevoel. Het gevoel, de zekerheid liever, dat je leverancier je begrijpt, je meeneemt in initiatieven. Zodat je samen meer realiseert dan je alleen zou kunnen. Wees dus niet verbaasd als wij u vragen naar het plan áchter uw meetpunten en KPI s. Waarom? Om samen nieuwe ondergenzen op te zoeken! Duurzaam betrouwbaar, zeg maar. In de voorwoorden van de Signaal sta ik steeds stil bij een letter van itsme. Onze M staat voor Mechanical, maar net zo goed voor Motivation. En juist die motivatie, de reden waarom je iets doet, raakt nogal eens zoek. Uit de plannen achter uw meetpunten halen wij onze motivatie om betrouwbaarheid te bieden in de breedte van elektrotechnische en mechanische behoeften. Daarom bieden en ontwikkelen (houd onze site in de gaten!) wij via Hoogland-Mennens de kracht van de combinatie van Electrical met Mechanical: aandrijftechniek, gereedschappen en machines, bevestigingen en persoonlijke beschermingsmiddelen. Omdat de elektrotechnische en mechanische werelden naar elkaar toe groeien, ontstaan ook interessante technische mogelijkheden. itsme Industrial Automation biedt daarin de beste ideeën en alternatieven voor uw doelstelling: betrouwbaarder en duurzamer. Ook in de beschikbaarheid van materialen blijkt de kracht van de combinatie. Zo zijn onze gecombineerde vendor managed inventory systemen een begrip in de markt door hun u raadt het al hoge betrouwbaarheid. Wij vermenigvuldigen door samen te delen. En daarin gaan we ver, want: If you want to go fast, go alone. If you want to go far, go together. Henk Oude Brunink

3 De wirwar van ATEX en IECEx wetgeving. Bent u al overspannen? 014 Stop de persen! Bedien draadloos uw noodstop 016 Circle of safety; machineveiligheid bij Faber Pallets Besparen met behulp van nieuwe normen onder de machinerichtlijn Mayr-Melnhof: vouwkarton in beeld Veilig werkend verzekerd! Elektrische veiligheid is een vak met spanning De wirwar in ATEX en IECEx wetgeving Veiligheid onder druk Stop de persen! Bedien draadloos uw noodstop Circle of safety: machineveiligheid bij Faber Pallets Anticiperen op een onzekere toekomst itmse Industrial Automation is Cedeo-erkend! Cursusrooster Een veilige industriële omgeving scheppen Yokota systemwrench: de oplossing voor veilige en foutloze montage Schneider Electric, safety specialist ABB Jokab Safety veiligheidssystemen Een veilige en schone werkomgeving vraagt om goede reinigingsapparatuur! 018 Meten is weten. Voldoet u aan de norm? 029 Nieuwe behuizingsconcepten voor hogere bedrijfshygiëne 020 Veilig werken op hoogte 030 Dremoplus Alu momentvermeerderaars 021 Persoonlijke beschermingsmiddelen 031 NH-patroonlastscheiderstroken 022 Seminar Machineveiligheid op basis van Performance Level 031 LBplus Railkokersystemen

4 Besparen met behulp van nieuwe normen onder de NIEUWE NORMEN BESPAREN KOSTEN EN TIJD machinerichtlijn De ontwikkelingen in de machinebouw staan ondanks de huidige economie niet stil. Deze ontwikkelingen worden deels gevoed door nieuwe normen onder de Machinerichtlijn. Dit biedt organisaties diverse mogelijkheden om te besparen op de kosten van veiligheid. Met minder componenten kunnen nu veiligheidsbesturingen gerealiseerd worden die net zo veilig zijn als de oude vertrouwde besturingen op basis van de veiligheidscategorieën. Welkom dus, in een tijd van bezuinigingen en een beperkte/krappe markt. Van kwantitatieve naar kwalitatieve veiligheid In het verleden is voor de realisatie van veiligheidsbesturingen voor de machinebouw praktisch altijd de oude bekende NEN-EN gebruikt. Deze norm was zo vertrouwd dat bij de introductie van nieuwere normen zelfs druk door fabrikanten en gebruikers op Brussel werd uitgeoefend om de oude norm nog enige jaren te handhaven. Vanaf 1 januari 2012 mag de oude norm echter niet meer worden gebruikt om daarmee te voldoen aan de Machinerichtlijn. Door alle technische ontwikkelingen, waaronder het gebruik van steeds meer elektronica en software, voldoet de NEN-EN 954 niet meer aan de huidige eisen. Grootste struikelblok van deze oude norm is het feit dat alleen eisen aan de opbouw werden gesteld en niet aan de kwaliteit van de componenten. Veel van de oude vertrouwde schema s voor nieuwe machines en ontwerpen zijn daardoor komen te vervallen. Met twee vervangende normen staat nu niet meer de kwantitatieve, maar de kwalitatieve veiligheid voorop. Besparen met PL & SIL Machine- en paneelbouwers zullen zich moeten richten op twee relatief nieuwe normen. Dit zijn de NEN-EN-ISO met Performance Level (PL) en de NEN-EN-IEC met Safety Integrity Level (SIL). Beide met hun specifieke toepassingsterreinen. 004

5 PL en SIL bieden door berekening de mogelijkheid om een goed veiligheidscircuit op te bouwen. Door de nadruk op kwalitatieve veiligheid te leggen is er meer mogelijk op het gebied van slim ontwerpen. De machinebouwer heeft een behoorlijke vrijheid in het ontwerp en dat kan leiden tot aanzienlijke besparingen op de componenten, aangezien er minder (kostbare) componenten nodig kunnen zijn. Door berekening is het aantoonbaar dat aan het benodigde veiligheidsniveau is voldaan. Op deze manier kan men niet meer weg komen met twee goedkope relais die van onvoldoende kwaliteit zijn, maar volgens de oude norm wel geschikt waren voor een categorie 3 circuit met een veiligheidsrelais. Met de nieuwe normen is het bijvoorbeeld wel mogelijk om met een relais, dat kwalitatief goed is, licht is overgedimensioneerd en door een veiligheidsrelais wordt bewaakt, hetzelfde of zelfs een hoger veiligheidsniveau te halen. Het aantal mogelijkheden is enorm. Bijvoorbeeld door bij een af te schakelen motor de motorbeveiligingsschakelaar nuttig te gebruiken als tweede afschakelweg, in plaats van een tweede relais. Maar ook door de toepassing van frequentieregelaars (powerdrives) die kunnen dienen als tweede afschakelweg in het veiligheidscircuit. Onder bepaalde voorwaarden kan ook het proces zelf als terugkoppeling dienen. Dit naast de bekende methoden als het uitlezen van verbreekcontacten van de hoofdrelais. Natuurlijk zijn er ook nadelen. Zo is bijvoor beeld de berekening met de hand vaak lastig. Voor het in de machinebouw meest toegepaste performance level (PL) is echter gratis software verkrijgbaar (SISTEMA) van zeer hoge kwaliteit die kan werken met de technische gegevens van de meeste fabrikanten. Kiezen voor PL of SIL De norm kan door de opdrachtgever worden bepaald, maar de keuze wordt toch vaak door de machinebouwer gemaakt. Wiskundig is er tussen SIL en PL geen verschil. Performance Level is ontwikkeld vanuit de ISO, die zich wereldwijd bezighoudt met normalisatie op allerlei gebieden maar duidelijk een mechanische achtergrond heeft. SIL daarentegen komt vanuit de IEC-hoek, de wereldwijde club voor elektrotechniek en software. Deze laatstgenoemde norm is volledig op faalkans en de controle daarop gebaseerd, wat de grootste vrijheid in circuitopbouw geeft. Deze vrijheid brengt echter wel de valkuil met zich mee dat je iets ontwerpt wat mogelijk niet veilig is. Zo is het in theorie mogelijk om met slechts één contactor, mits goed bewaakt, een categorie 4 circuit van de oude norm 954 te vervangen. Het verschil tussen de normen is dat bij SIL de architectuur niet vast ligt, waardoor er voor de hoogste veiligheid toch enkelvoudige componenten gebruikt kunnen worden als ze maar aantoonbaar zeer goed zijn. Bij PL wordt dit risico niet genomen. Deze norm heeft iets vaderlijks en kiest meer de veilige kant. Bij zeer kritische risico s moet, hoe hoog de kwaliteit van de componenten ook is, altijd een redundante oplossing (dubbele uitvoering) worden gekozen. Dat lijkt duur, maar door een zeer betrouwbare component met een minder betrouwbare te combineren zijn daar juist forse besparingen in te realiseren. Bijvoorbeeld een kanaal met alleen een opnemer en een relais en een tweede kanaal met een opnemer, een standaard PLC en een relais. Omdat machinebouwers die ontwerpen met PL automatisch redundantie toepassen kunnen ze deze ook verkopen als SIL als de klant daarom vraagt. Andersom, door te ontwerpen met SIL, kan het gebeuren dat deze niet meer zijn om te zetten in PL. In de toekomst is de kans zeer groot dat beide systemen die op de zelfde wiskunde gebaseerd zijn voor de machinebouw gecombineerd worden tot één systeem. Hiertoe zijn tussen ISO en IEC al enige tijd gesprekken gaande. Tot die tijd zult u een keuze dienen te maken. Meer veiligheid voor minder geld Op dit moment worden de gratis verkrijgbare databanken van fabrikanten die componenten leveren nog steeds uitgebreid en geactualiseerd. De keuze is enorm. De creativiteit van de ontwerper krijgt daarmee veel meer ruimte. Wie eenmaal kennis heeft gemaakt met de praktisch onbeperkte mogelijkheden van PL begrijpt vaak niet dat hij daar zolang mee heeft gewacht door te blijven hangen in het tijdperk van de vertrouwde veiligheidscategorieën van de NEN-EN Het kennisevent "Machineveiligheid op basis van PL", wat op 29 november 2012 plaatsvindt, gaat in op deze uitgebreide mogelijkheden voor het realiseren van veiligheidsbesturingen. U zult bekend raken met de in eerste instantie lastige materie die achteraf misschien wel eens meer veiligheid voor minder geld kan opleveren. Lees meer over dit event op pagina 022. Over de auteur Pouw Jongbloed is werkzaam bij ROVC, partner op het gebied van trainingen, opleidingen, advies en implementatie voor de Nederlandse industrie. Daarnaast is hij consultant, docent en auteur op het gebied van machineveiligheid. Jongbloed is lid van diverse normcommissies en voorzitter van NEC 44, die zich bezighoudt met de elektrotechnische en besturingstechnische normen onder Machinerichtlijn en is op 29 november 2012 hoofdspreker bij het ES Elektro kennisevent "Machineveiligheid op basis van PL." 005

6 Mayr-Melnhof Vouwkarton in beeld Mayr-Melnhof Eerbeek BV maakt sinds 1990 deel uit van de Oostenrijkse Mayr-Melnhof groep: de grootste fabrikant ter wereld van gestreken gerecycled karton. De karton- en verpakkingsconcerns bestaan uit zo n 8700 medewerkers en 38 productie locaties, waarvan een in het Nederlandse Eerbeek. Hier wordt jaarlijks ton hoogwaardig vouwkarton geproduceerd, met name voor de Europese FMCG markt. Verpakkingsconcern Vouwkarton is al tientallen jaren een populaire verpakking voor zowel de voedsel als de farmaceutische industrie. Het proces dat doorlopen moet worden om tot een kwalitatief hoogwaardig eindproduct te komen is veelomvattend. De eerste stap in de productie van Eerbeek vindt plaats op de peppelschors- en stofbereidingsafdeling. Hier worden boomstammen van populieren gechipt en met refiners met een stator en rotor tot vezels vermalen. Celstof, houtslijp en pulp worden onder enorme krachten uit elkaar geslagen. In het onderste deel van de kartonmachine wordt vezelstof gereinigd en met water verdund. Onder een constante druk en consistentie gaat de stofstroom naar de machine. De met water verdunde vezels stromen vervolgens over drie langzeven uit en vormen een laagje papier. Het water dat niet wegstroomt door de zeef wordt met behulp van zuigbakken en een zuigwals verder verwijderd. Op de langste zeef bovenin de machine wordt de tussenlaag van het karton gemaakt van de vezels uit het populierenhout. Deze laag wordt samen gekoetst met de achterlaag en komt vervolgens op de deklaag. Hierna wordt het karton door diverse met stoom verwarmde cilinders gladgestreken en gedroogd. Als laatste gaat het karton naar de lijmpers en coatinginstallaties om het absorptievermogen te verminderen en de bedrukbaarheid te optimaliseren. Mayr-Melnhof Eerbeek BV produceert zo gedurende 363 dagen per jaar, 24 uur per dag. Omdat de meeste klanten hun karton in formaten bestellen, heeft de fabriek ook twee ultramoderne snijmachines. Veilig werken Het Oostenrijkse moederbedrijf hecht veel waarde aan veiligheid binnen haar organisatie en heeft de High Protection Status bereikt. Ook in de Eerbeekse fabriek speelt veiligheid een steeds belangrijkere rol. Sinds twee jaar heeft safety een veel hogere prioriteit gekregen binnen ons bedrijf. Je merkt nu ook dat de cultuur langzaam omdraait. Zo hebben we iedere ochtend een startgesprek, waarin veiligheid, gezondheid en welzijn centraal staan., zegt Bart Streppel, Manager Electro Proces Control. Alle mede werkers hebben een veilig heidshandboek en bezoekers krijgen bij ontvangst een boekje met veiligheids voorschriften. Buiten de kantoren is het dragen van fel oranje hesjes en veiligheidsschoenen verplicht en in de werkplaats dragen medewerkers veiligheidsbrillen. De looproute is weergegeven door grote gele stippen. Daarnaast is de omgeving rondom de snijmachines een high-care zone. Mayr-Melnhof Eerbeek BV houdt zich bezig met verpakking van levensmiddelen en moet daarom het risico op besmetting zo klein mogelijk houden. Hiervoor zijn op Europees niveau de HACCP-maatregelen geformuleerd: Hazard Analysis and Critical Control Points. Deze maatregelen worden bij de toegangen van de high-care zone en bij productielijnen weergegeven op blauwe borden. De machines op de plant van Mayr-Melnhof Eerbeek BV zijn groot, lang en daarmee niet altijd overzichtelijk. Om te voorkomen dat een machine weer in bedrijf genomen kan worden terwijl een monteur er nog aan werkt, wordt nu een veiligheidssysteem geïmplementeerd met drie machinesleutels. Dit systeem zorgt er voor dat de machine pas weer kan draaien op het moment dat alle drie de sleutels terug in de machine zitten. We zijn nu ook een systeem aan het ontwikkelen met kleurgecodeerde kaarten en Lock out, Tag out, Tryout (LTT), vertelt Richard Lentjes, werkplaatschef. In de bedieningsruimte schrijft elke monteur die aan een machine gaat werken zich in op een lijst. Iedereen die zich ingeschreven heeft krijgt vervolgens een kaart mee: geel als hij op mechanische plekken gaat werken, rood voor de elektrische plekken. De monteur hangt de kaart, die alleen door hemzelf weer verwijderd mag worden, aan de installatie die hij uitschakelt om veilig te kunnen 006

7 werken. Pas als alle kaarten terug zijn mag de zekering van de machine weer aangezet worden. In de toekomst willen we met het oog op arbowetgeving ook met sloten op gevaarlijke ruimtes gaan werken. Samenwerking Mayr-Melnhof Eerbeek is al ruim vijftien jaar klant bij ES Elektro. De oorsprong hiervan ligt in de levering van PLC s voor de geautomatiseerde productielijnen, in de loop der jaren uitgebreid met opleidingen via itsme Industrial Automation. Sinds september 2011 doen wij veel meer zaken met ES Elektro., vertelt Richard Lentjes. Het contact is gewoon heel makkelijk. Als we s nachts g d hebben dat een onderdeel defect is, word ik de volgende ochtend om half acht al teruggebeld. Die betrouwbaarheid is voor ons heel belangrijk en het werkt heel prettig. De plant in Eerbeek heeft een aantal jaar geleden al een Fluke warmtebeeldcamera aangeschaft, maar deed hier eigenlijk weinig mee. Bij de ES Elektro vestiging in Apeldoorn hebben wij zo n anderhalf jaar geleden een presentatie gekregen over deze warmtebeeldcamera. Voor ons was dit een hele nuttige dag. Op de beurs zie je ook wel producten, maar tijdens zo n bijeenkomst kan je meer vragen stellen en kennis en ervaringen delen met anderen., zegt Bart Streppel. Na de sessie bleek dat Mayr-Melnhof de warmtebeeldcamera heel goed in kon passen in het preventieve onderhoudsbeleid dat zij toen aan het ontwikkelen was. Thermografie De warmtebeeldcamera maakt gebruik van speciale sensoren die infraroodstraling en de oppervlaktetemperatuur detecteren en omzetten naar een beeld. Gevaarlijke temperatuurschommelingen, weergegeven met kleurverschillen, worden hiermee in een oogopslag duidelijk. Met thermografische technologie zijn ontwerpfouten, overbelasting en lekkages snel op te sporen en controleert een monteur eenvoudig verdeelkasten en lagers. Niet alleen slijtage en stilstand kunnen met thermografie gereduceerd worden, maar de productieomgeving wordt ook veiliger. Fluke warmtebeeldcamera s hebben een scherpstelsysteem, dat ervoor zorgt dat de beelden scherp zijn vanaf 1,2 meter afstand. Dit betekent dat een controleur meestal buiten de gevarenzone kan blijven tijdens de inspectie. In de camera is een IR-PhotoNotes aantekensysteem geprogrammeerd, waardoor notities gekoppeld kunnen worden aan de juiste beelden. De data worden verzameld in een database, zodat de historie altijd inzichtelijk is. Mayr-Melnhof Eerbeek BV heeft 21 schakelruimtes, zowel laag- als hoogspanning. Sinds de training bij ES Elektro worden ieder half jaar alle laagspanningsinstallaties met de warmtebeeldcamera gecontroleerd. Dankzij deze periodieke metingen is de afgelopen anderhalf jaar resultaat geboekt; niet alleen is de verhouding tussen preventief en correctief onderhoud verschoven naar preventief, maar ook de veiligheid binnen het productieproces en van de medewerkers is vergroot omdat de installaties met inschakelen veiliger zijn voor het personeel. Brand Veel bedrijfsbranden worden veroorzaakt door elektrotechnische problemen, die met een warmtebeeldcamera in een vroeg stadium aan het licht kunnen komen. Regelmatige inspecties met een warmtebeeldcamera kunnen het risico op brand aanzienlijk verminderen. Mayr-Melnhof werd in 2004 geconfronteerd met een grote bedrijfsbrand, waarbij drie snijmachines, de verpakkingslijn, de grondstofloodsen en een deel van de coatingafdeling zijn verwoest. Op het moment dat de brand uitbrak waren zo n 30 medewerkers aanwezig. Gelukkig zijn er geen gewonden gevallen. De oorzaak van de brand is niet bekend. Of dit met inspecties met een warmtebeeldcamera wel inzichtelijk zou zijn geweest is natuurlijk geen feit. Toch is de kans groot dat het defect tijdens reguliere inspectierondes voorafgaand aan de brand zichtbaar was geweest met behulp van thermografie, waardoor de brand misschien voorkomen had kunnen worden. Bijkomend voordeel van reguliere inspecties met een warmtebeeldcamera: bedrijven komen in aanmerking voor korting op de brandverzekeringspremie. Thermografie wordt ook ingezet om hydraulische aggregaten en mechanische installaties zoals tandwielkasten te inspecteren. We hebben laatst ook de opjaagpomp gecontroleerd met de camera. De motor stond scheef dus dat gaat wringen en kan gevaarlijke situaties opleveren. Met de warmtebeeldcamera konden we snel zien waar de oorzaak zat en het probleem verhelpen., zegt Peter Schaap, monteur. Waar je even rekening mee moet houden is dat je eigen reflectie op het metaal zit, waardoor de metaaltemperatuur op het beeld iets hoger lijkt te zijn dan deze daadwerkelijk is. Dat betekent dus niet dat het metaal warm is, het is de weerspiegeling van jouw lichaamstemperatuur. Als je dat eenmaal weet, spreekt het gebruik van de camera voor zich. Het is een kwestie van scherpstellen, daar na is het eigenlijk Plug-and-Play. 007

8 Veilig werkend verzekerd! We kennen allemaal de klant die in paniek een zekering zoekt omdat zijn installatie stilstaat. Niet de eerste keer dat men iets doet dat eigenlijk niet door de beugel kan. Veel vervelender is de situatie dat een monteur in de installatie aan het werk is en een gebruiker in staat is om de installatie in te schakelen. Vroeger vertrouwde de monteur erop dat de zekeringen in de zak van zijn overall zijn veiligheid waarborgden. Hoewel het aantal ongevallen door dit soort situaties niet bijster hoog is, is het toch zo dat elk ongeval er één teveel is. Nu zijn er wel producten die het mogelijk maken de monteur op een adequate wijze te beschermen tegen het ongewenst inschakelen van een elektrische installatie maar. Het is inmiddels 10 jaar geleden dat we een oplossing zochten om de elektromonteur te beschermen tegen ongewenst inschakelen van de installatie waarin hij bezig is met onderhoudswerkzaamheden. SIBA beschikt over een soort dummy schroefkoppen waarmee je kunt verhinderen dat er zekeringen in de groepenkast gedraaid worden bij werkzaamheden aan die installatie. Alleen moet je wel zorgen dat de monteur in kwestie deze sperkappen ook gebruikt. Het is al lang duidelijk dat hij deze niet gebruikt wanneer ze ergens onder in zijn gereedschaptas liggen en hij ze letterlijk bij elkaar moet sprokkelen. Al brainstormend met mensen van SIBA, de leverancier van deze veiligheidsmaterialen, kwamen we tot een voor alle partijen prettige oplossing, een koffer met sperkappen. Er werd een bestaand koffertje gevonden waar een kunststof interieur in werd geplaatst en dat huisvesting biedt aan 3 kleine (KII), 3 grote (KIII) koppen en een bedieningssleutel. De kracht van dit systeem schuilt in deze bedieningssleutel, het is namelijk niet mogelijk zonder deze bedieningssleutel de kap te plaatsen, maar nog belangrijker, ook niet te verwijderen. De patronen in de zak van de overall van de monteur boden geen bescherming, meestal lagen de reserve zekeringen wel ergens in de meterkast. De sleutel is weliswaar niet uniek, maar ligt niet in de meterkast of in de keukenla, dus heeft degene die alleen geïnteresseerd is in het inschakelen van de installatie zonder zich te bekommeren over de consequenties van zijn actie het nakijken. Tien jaar later kunnen we terugkijken op een groot succes! Misschien is het totale aantal verkochte sperkapkoffers geen reden om een gouden of platina exemplaar uit te reiken, maar heeft het ongetwijfeld bijgedragen aan een grote stap voorwaarts in het voorkomen van ongevallen. De industrie heeft meer zekeringen dan alleen Diazed. Een logische vervolgstap was dan ook om een klein half jaar later de een koffer voor mespatronen te ontwikkelen. Waar men bij Diazed te maken heeft met leken of meer in het bijzonder mensen die de installatie mogen en kunnen bedienen zonder hiervoor enige kennis of kunde te hoeven bezitten, is dit voor mespatronen een ander verhaal. Hier is de bediening of het gebruik van de installatie voorbehouden aan deskundigen en de consequenties bij fouten zijn vele malen groter dan bij Diazed. Ook hier is in overleg een koffer ontwikkeld met 3 messen voor houders grootte 000 en 00 en 3 messen voor de houders grootte 1, 2 en 3. De veiligheid is pas gediend wanneer de patronen veilig getrokken en geplaatst kunnen worden, dus is aan deze koffer een veilige patroontrekker (met onderarm beschermhandschoen) toegevoegd. Hiermee is een totaal beveiligingssysteem op de markt gekomen dat het mogelijk maakt zowel in de kleine als in de grote installatie veilig te werken. Ook anno 2012 is ieder ongeval er nog steeds een teveel dus staat dit succesnummer nog steeds in de top

9 Elektrische veiligheid is een vak met spanning Wesemann biedt met veiligheidstransformatoren een passende oplossing Wesemann Transformatoren BV uit Rotterdam is sinds 1945 de specialist bij uitstek als het gaat om klantspecifieke transformatoroplossingen in diverse toepassingsgebieden. Na de oprichting in 1945 door beide broers Wesemann, heeft het bedrijf zich ontwikkeld tot specialist op het gebied van transformatoren voor de industrie, (natte en droge) infra, vermogensdistributie, scheepvaart en machinebouw. Wesemann presenteert zich als total solution provider op het gebied van transformatoren, smoorspoelen en aanverwante vermogensoplossingen. Veilige spanning Transformatoren in het algemeen bieden een efficiënte manier van spanningsoverzetting bij verschillende vermogens. Hierbij wordt gebruik gemaakt van elektromagnetische eigenschappen van ijzer en koper of aluminium, waarbij de wikkelingen van voornoemde geleiders (koper en/of aluminium) om een ijzeren kern zijn gelegd. Een specifiek type transformator dat ook wel veiligheidstransformator wordt genoemd, transformeert de aangeboden primaire spanning van 230V omlaag naar een spanning die lager dan 50VAC of 110VDC ligt. Bij deze veiligheidstransformatoren zijn de wikkelingen zowel primair als secundair dubbel geïsoleerd en (galvanisch) gescheiden van elkaar en beschermt de gebruiker tegen de eerste foutconditie, het aanraken van één fase. De veiligheidstransformator vindt zijn toepassing met name op bouwterreinen, natte ruimtes, op scheepswerven en bijvoorbeeld als voeding van zwembadverlichting. Als extra veilige spanning noodzakelijk is, spreekt men over een SELV-kring, dat wil zeggen: Safety Extra Low Voltage. Hierbij geldt ook dat de spanning maximaal 49,9VAC is en er een dubbele isolatie tussen de primaire en secundaire spanning aanwezig is, waarbij er extra aandacht is voor de kruipafstanden tussen de primaire en secundaire spanningsgeleiders. Noodstroom Wanneer er gesproken wordt over veilige bescherming voor kritieke systemen, zoals bijvoorbeeld operatielampen, kassasystemen, computers voor simulatiesoftware, bewakingsapparatuur of vergelijkbare toepassingen, zijn er ononderbroken spanningsbronnen beschikbaar in de vorm van een online UPS. Het wegvallen van de netspanning kan bij bovengenoemde applicaties een groot probleem opleveren. Wesemann als power solution provider biedt klantspecifieke UPS systemen al dan niet in combinatie met een scheidingstransformator. De UPS systemen zijn uitstekend te configureren voor de klantspecifieke omgeving waarin onze klanten werken. Door de jaren heen is de band tussen ES Elektro en Wesemann steeds sterker geworden. Wesemann heeft in ES Elektro een strategische partner gevonden voor het inrichten en optimaliseren van de steeds complexer wordende supply chain. De groei van Wesemann als solution provider en de bijbehorende professionalisering van de interne processen vragen om toeleveranciers die gericht kunnen inspringen op de structurele behoeften. Samen met ES Elektro is Wesemann klaar voor de toekomst. PROJECTS T RA N S F O RMA T O REN 009

10 De wirwar in ATEX en IECEx wetgeving Bent u al overspannen? ATEX is de afkorting van het Franse ATmosphère EXplosives. Deze term wordt gebruikt als synoniem voor de twee Europese richtlijnen op het gebied van explosiegevaar onder atmosferische omstandigheden, de 1994/9/EG (ATEX-95) en de 1999/92/EG (ATEX 137). Om de ATEX-filosofie wereldwijd van toepassing te maken, is de IECEx codering afgegeven door de International Electrotechnical Commission. Deze commissie houdt zich bezig met wereldwijde standaardisatie van normen met betrekking tot elektriciteit en elektronica. ATEX-95 ATEX is in eerste instantie opgezet als verplichting voor fabrikanten om risico s voor de industrieel eindgebruiker waar een explosierisico aanwezig is te minimaliseren. In 2003 is de ATEX-95 richtlijn, ook wel CE-ATEX genoemd, in werking getreden en verplicht op de Europese markt. Hierin zijn duidelijke regels geformuleerd waaraan elektrische, elektronische en mechanische apparatuur moet voldoen voor gebruik op plaatsen waar stof- of gasexplosiegevaar kan optreden; een Ex geclassificeerde zone. Materieel dat door fabrikanten volgens ATEX-95 geschikt is gemaakt voor gebruik onder explosiegevaarlijke omstandigheden bevat naast de CE-markering natuurlijk ook het Ex keurmerk. ATEX-137 Veilig werken kan pas echt gehandhaafd worden op het moment dat je als gebruiker ook verplichtingen hebt. In 2006 is daarom de ATEX-137, de zogeheten Arbo-ATEX, in het leven geroepen. De wet vereist deskundigheid bij de eindgebruiker. Want hoewel vanuit ATEX-95 de fabrikant de risico s moet minimaliseren, blijft de eindgebruiker altijd verantwoordelijk voor de juiste selectie van de apparatuur, de installatie en het onderhoud. De ATEX-137 beschrijft de minimale veiligheidseisen waar werkgevers voor moeten zorgen om een gezonde en veilige werkomgeving te creëren voor werknemers die door explosieve atmosferen gevaar kunnen lopen. Op grond van de Arbowetgeving dient de werkgever een risicoinventarisatie en -evaluatie (RI&E) te maken van de arbeidsplaatsen van deze werknemers. Daarnaast is een verplichting die voortvloeit uit de ATEX-137 het door de werkgever op te stellen en onderhouden explosieveiligheidsdocument (EVD). Als er sprake is van explosiegevaar, dient een gevarenzoneindeling toegevoegd te worden aan het EVD, inclusief een identificatie en beoordeling van de explosierisico s en een plan om een veilige werkplek te creëren. 010

11 Gevarenzones De zone definieert de kans dat gevaarlijke stoffen in een ontvlambare concentratie aanwezig zijn in de omliggende atmosfeer. Voor gas gelden de zones 0, 1 en 2. Zone 0 is een ruimte waar een explosief gasluchtmengsel continu of voor langere periodes aanwezig is (meer dan 1000 uur per jaar). In zone 1 zijn brandbare of geleidende stoffen aanwezig (tussen 10 en 1000 uur per jaar). In deze ruimte is de kortstondige ontwikkeling van een explosief gas-luchtmengsel onder normale omstandigheden waarschijnlijk. Zone 2 is een gebied waarin de ontwikkeling van een explosief gas-luchtmengsel onwaarschijnlijk is. Als een dergelijke ontwikkeling zich hier wel voordoet is dat voor zeer korte duur, als gevolg van abnormale omstandigheden (minder dan 10 uur per jaar). Ook zijn er zones die als afwijkend gebied ingedeeld zijn, de zogeheten AG-zones, waarin ontstekingsbronnen noodzakelijk zijn (bijvoorbeeld ovens). Zones 20, 21 en 22 gelden als explosiegevaarlijke plaatsen voor stof. In zone 20 is gedurende meer dan 1000 uur per jaar een explosiegevaarlijke stofwolk aanwezig. In zone 21 is er een grote kans op een explosiegevaarlijke stofwolk (tussen 10 en 1000 uur per jaar) en in zone 22 is deze kans klein en van korte duur (minder dan 10 uur per jaar). De indeling van dergelijke zones kan geschieden aan de hand van een HAZOP (HAZard and OPerability) studie. De NEN-EN-1127 (Plaatsen waar explosiegevaar kan heersen explosiepreventie) is onderdeel van deze studie en verwijst naar ontstekingsbronnen. De aanpak voor het indelen in Ex-zones is voor Nederland gegeven in de Nederlandse praktijkrichtlijn, de NPR 7910, deel 1 voor gas en deel 2 voor stof. Met de HAZOP-methode worden gevaren en ongewenste situaties geïdentificeerd in industriële installaties, met als doel de risico s beheersbaar te maken. De primaire focus van de studie ligt op procesrisico s, de secundaire op menselijk falen. Het kan zijn dat een gebied rondom de procesleiding naar aanleiding van de HAZOP-studie de kwalificatie potentieel explosiegevaarlijk krijgt. Beschermingsmethodes om ontstekingsbronnen te voorkomen in een mogelijk aanwezige explosieve atmosfeer staan afgebeeld in de tabel hieronder. ATEX en IECEx: Explosieveiligheid in praktijk Als u naar aanleiding van de HAZOP, de NEN-EN-1127 en de NPR 7910 het mogelijke explosiegevaar in kaart heeft gebracht, weet u welke ATEX-95 gecertificeerde apparatuur u nodig heeft. Toch is het een hele prestatie om uw weg te vinden door de wirwar aan regels omtrent ATEX-regelgeving. Een ATEXcursus voor u of uw medewerker(s) is dan ook aan te bevelen als u te maken heeft met explosiegevaar. itsme Industrial Automation biedt dit jaar nog op 13 en 14 november, samen met haar partner PRODUCA, de tweedaagse opleiding ATEX en IECEx: Explosieveiligheid in praktijk. Heeft u interesse in deelname of wilt u meer informatie? Surf naar Beschermingsmethode voor elektrische en elektronische apparatuur en/of voor mechanische apparatuur Ex b (mechanisch) Ex c (mechanisch) Ex d (elektrisch & mechanisch) Ex e (elektrisch) Ex fr (mechanisch) Ex i (elektrisch) Ex k (mechanisch) Ex m (elektrisch) Ex n (elektrisch) Ex o (elektrisch) Ex p (elektrisch) Ex q (elektrisch) Controle van mogelijke ontstekingsbron met beveiligingsapparatuur en sensors Bescherming middels constructie: de onderdelen bevatten geen ontstekingsbron in normaal bedrijf Drukvaste of flame proof behuizing Verhoogde veiligheid (gebaseerd op de Duitse norm erhöhte Sicherheit ) Bescherming met flow restrictie : het apparaat ademt maar beperkt gas. Er kan daarom geen explosief mengsel ontstaan. Intrinsiek veilige elektronische apparatuur en circuit Onderdompelen in vloeistof zoals (hydraulische) olie Inkapseling (mogelijke ontstekingsbron wordt ingegoten) Niet vonkende apparatuur Olie gevuld (mogelijke ontstekingsbron wordt ondergedompeld in olie) Overdruk (het binnendringen van explosief mengsel wordt voorkomen door behuizing met overdruk) Zand gevuld (mogelijke ontstekingsbron wordt ondergedompeld in zand) 011

12 Veiligheid onder druk Balance Point Control (BPC) is werkzaam binnen de Olie- en Gasindustrie en toonaangevend aanbieder van diensten in on- en offshore met de hoogst mogelijke normen voor kwaliteit, gezondheid, veiligheid en bescherming van het milieu. Met innovatieve, zelf geëngineerde apparatuur is BPC in staat om te werken op locaties waar ruimte schaars is. Sinds 2007 valt Balance Point Control onder de paraplu van het Amerikaanse concern Superior Energy, dat wereldwijd boor- en productiegerelateerde oplossingen biedt aan energieproducenten. BPC heeft in Emmen zes Hydraulic Work Over units (HWO-units) staan die, inclusief personeel, voornamelijk aan de Europese onen offshore markt verhuurd worden. De units worden gebruikt voor het onderhoud aan olieen gasputten en -pijpen. Specialisme van het bedrijf is het zogeheten Snubbing : het veilig werken op gas- en olieputten die nog niet zijn doodgepompt en daarom onder druk staan. Omdat snubbing gebeurt onder druk is in eerste instantie het gewicht van de pijp lager dan de opwaartse kracht veroorzaakt door de putdruk. Op dat moment is de pijp light en is er kracht naar beneden nodig om een pijp de put in te krijgen. Als er een bepaalde hoeveelheid pijpen in de put zit, wordt het gewicht van de pijp groter dan de opwaartse druk en wil de pijp het gat in vallen. De pijp is dan heavy, waardoor er een kracht omhoog nodig is om te zorgen dat de pijp gecontroleerd de put in zakt. De overgang van light naar heavy is het Balance Point. Na deze overgang wordt het mechanisme dat de pijp vasthoudt gewisseld, omdat de kracht op de pijp van richting verandert. Een Blow-out-preventer (BOP stack) onder de unit zorgt ervoor dat de druk in de put onder controle blijft. Hiermee wordt voorkomen dat het gas of de olie uit het boorgat doorbreekt., zegt Age Jan ter Veen, Electronics Engineer bij BPC. Bij snubbing is de HWO-unit een stuk hoger dan bij een gewone workover omdat er een BOP stack onder de unit geplaatst is. Aangezien er bij snubbing meer risico s zijn is uit veiligheidsoverweging een lange glijbaan gekoppeld aan de workbasket bovenin de HWO-Snubbing unit, zodat de operators snel kunnen vluchten. Veiligheid is in het werkveld van BPC essentieel. Ieder deel van een HWO-unit wordt dan ook periodiek met behulp van magneticparticle-inspection (MPI) gekeurd en gecertificeerd. Tijdens de inspectie wordt een magnetisch veld gecreëerd in het ijzer. Niet alleen beschadigingen aan het oppervlak zoals barsten kunnen worden opgespoord, maar bijvoorbeeld ook metaalmoeheid. Als er een beschadiging zit, ontstaat er een luchtruimte binnen het magnetisch veld. Omdat lucht magnetische krachten minder goed geleidt dan metaal, wordt het magnetische veld op beschadigde plekken zwakker en daardoor zichtbaar op het meetapparaat. De hijsogen van transportcontainers van de HWO-unit onderdelen worden ook jaarlijks schoongeslepen en aan een MPI onderworpen. Behalve de constructiecertificaten, voldoen alle onderdelen van een HWO-unit die op een put staan ook aan de Europese explosieveiligheidwetgeving ATEX-95. Daarnaast beschikt iedere medewerker van de afdeling elektrotechniek van BPC over een ATEX-137 (Arbo-ATEX) diploma. Vanuit de Nederlandse arbowetgeving moet BPC ook voldoen aan de NEN 1010 (uitgangspunten bij het ontwerpen, aanleggen en onderhouden van elektrotechnische installaties) en de NEN 3140 (veilig werken met elektrische installaties en 012

13 apparatuur tot een nominale spanning van 1000 Volt wisselspanning). Balance Point Control is door een Deense energieproducent gevraagd te assisteren op een drilling rig. Normaal gesproken wordt bij het boren van nieuwe putten de druk in het boorgat boven de formatiedruk gehouden om te voorkomen dat formatievloeistof in de put terecht komt. Bij deze procedure wordt gebruik gemaakt van heel veel boorvloeistof (mud), die in de put gepompt wordt zodat de olie of het gas niet naar boven komt. Underbalanced drilling is een techniek die BPC met een HWO-Snubbing-Unit hanteert om naar olie en gas te boren, waarbij de druk in het boorgat lager gehouden wordt dan de formatiedruk waar in geboord wordt. Tijdens het boren stroomt formatievloeistof in het boorgat naar de oppervlakte. Bij underbalanced drilling is er een draaiende kop aan de oppervlakte, die fungeert als verzegeling en de geproduceerde vloeistoffen omleidt naar een afscheider, terwijl de boorpijp en -beitel door blijven draaien. Met deze techniek vindt geen invasie van mud in de formatie plaats, waardoor beschadiging aan de formatie voorkomen kan worden. De energieproducent hoopt dan ook als gevolg van de samenwerking met BPC niet alleen op een voor mens en milieu veilige methode te opereren, maar ook meer olie te winnen en schades aan boorformaties aanzienlijk terug te dringen. Normaliter zit de besturingsunit (workbasket) met de operator bovenin de HWO-unit en is de besturing volledig hydraulisch, met uitzondering van het scherm van het Data Acquisitie Systeem van de operator. De klant heeft echter uit veiligheidsoverweging gevraagd om de operator en de besturingsunit buiten de HWO-unit te plaatsen. Bovendien moet de unit elektrisch bediend worden., vertelt Age Jan ter Veen. BPC heeft hiervoor samen met itsme Industrial Automation een constructie ontwikkeld waarbij de HWO-unit, geplaatst boven het productieplatform, op afstand bediend kan worden vanaf twee plaatsen op het hoofdplatform. De hoofdbediening wordt geplaatst in de algemene controlekamer. Daarnaast wordt een container geplaatst op het hoofdplatform met daarin een reservebediening. De container bevat twee compartimenten: een ruimte met hydraulische componenten en een ruimte voor de operator en elektra. Dit in verband met veiligheid, omdat mogelijk lekkende hydraulische olie slecht is voor mens, werkomgeving en milieu. De aansturing van de besturing is door itsme Industrial Automation geprogrammeerd in twee PLC s, op basis van software redundantie met een koppeling naar een ander PLC netwerk. De redundantie treedt in werking bij een storing, waarbij de besturing van de ene PLC door de ander wordt overgenomen. Redundantie waarborgt niet alleen de continuïteit van het proces, maar vergroot ook de veiligheid: de druk moet vanuit het snubbing-principe immers altijd onder controle gehouden worden om een olie of gas blow-out te voorkomen. BPC is al zo n 7 jaar klant bij ES Elektro. Een aantal jaar geleden hebben wij PLC s aangeschaft via ES Elektro Groningen en zijn toen uitgekomen bij itsme Industrial Automation. Via hun opleidingscentrum heb ik toen ook een Step 7 en een WinCC opleiding gedaan. De PLC-besturing voor dít project is echter erg complex en omvangrijk. Daarom hebben wij itsme Industrial Automation ingeschakeld om de software voor de PLCsystemen, de twee bedieningslocaties en zes 19 inch operatorschermen voor ons te programmeren., zegt Age Jan ter Veen. In de engineering is ook gekozen voor extra veiligheidsmaatregelen in de vorm van een Interlock-systeem: de gas of oliepijp wordt vastgehouden door hydraulische grijpers, de zogeheten Slip Bowls, die zo geprogrammeerd zijn dat een grijper dicht blijft als de andere grijper open of niet goed gesloten is. Zodra één grijper open gaat, blijft de andere grijper dicht. Bij snubbing is een aantal hydraulische grijpers ook nog andersom geplaatst, zodat een pijp niet omhoog schiet. Softwarematig zijn sensoren op de Slip Bowls geprogrammeerd en om veiligheidsredenen dubbel uitgevoerd. Daarnaast zit ook op de BOP stack een interlock systeem, zodat bij een bedieningsfout geen gas kan ontsnappen. Sinds mei 2012 is een consultant van itsme Industrial Automation twee dagen per week bij BPC om te programmeren en adviseren. De programmeerfase is nu bijna afgerond en in oktober zal de hydraulische en elektrische installatie van de HWO-unit gereed zijn. De unit wordt hierna in Emmen opgebouwd en zal uitgebreid getest worden volgens de projecteisen. Het doel is dat de HWO-unit eind november operationeel is op het productieplatform. 013

14 Stop de persen! Bedien draadloos uw noodstop Centraalstaal BV levert aluminium en stalen bouwkits voor de scheepsbouw en complexe architectonische projecten. Centraalstaal is gespecialiseerd in het numeriek bestuurd koud buigen van profielen en het 3D vervormen van platen. Om de levensduur van de bediening van een scheepsbouwpers te verlengen, nam Centraalstaal eerder dit jaar de beslissing om de verouderde persbesturing met een S5 PLC te vervangen door een S7 PLC. In het verleden heeft ES Elektro Groningen al meegedacht met Centraalstaal over een retrofit van een 500 ton scheepsbouw pers. Aangezien de adviezen toen goed bevallen zijn, heeft Centraalstaal ES Elektro gevraagd om hier bij de volgende pers ook bij betrokken te zijn. Aanvullende wens bij de volgende pers was om de bedieningslessenaar draadloos te laten werken op accu s. Dit om een hogere mate van veiligheid te creëren op de werkvloer. Kabels kunnen storingsgevoelig zijn en letterlijk een struikelblok vormen. Daarnaast zijn de staalplaten soms wel twaalf meter lang en drie meter breed. De operator kan dan tijdens het vervormen de andere kant van de plaat niet zien. De lessenaar moet daarom om de hele plaat heen kunnen bewegen, maar de lengte van kabels kan hierin een beperkende factor zijn. Een draadloze verbinding maakt de zaak veel flexibeler voor een operator: alle bedieningsfuncties worden geïntegreerd in een touchpanel, met uitzondering van de bediening van takels en kranen. 014

15 Reden hiervoor is dat een pook de operator meer gevoel geeft met zijn machine. Als er een pers omgebouwd wordt, doen we dat meestal zelf, iedere keer een stapje verder in moderne techniek. Maar in dit geval was de stap vrij groot omdat we de besturing draadloos wilden maken. Daarom hebben we ES Elektro weer bij het proces betrokken., zegt Xander Smith, Technische Dienst Centraalstaal. Toch verliep het proces wat minder soepel dan verwacht, omdat een lange aanlooptijd nodig was. De tijdwinst van deze oplossing is daarmee beperkt gebleven. itsme Industrial Automation ondersteunt klanten samen met de itsme-bedrijven in industriële techniek. Als trendsetter hebben wij af en toe een pioniersrol, wat maakt dat wij theoretisch goed Aanvankelijk waren wij van plan om een draadloze netwerkverbinding met een Safety PLC hiervoor te gebruiken, totdat ES Elektro ons adviseerde om daar van af te stappen omdat veiligheidssignalen niet over een standaard draadloze verbinding mogen lopen., legt Xander Smith uit. ES Elektro heeft hierbij de hulp ingeschakeld van itsme Industrial Automation. De wens was om de veiligheidsfuncties te integreren in de PLC. Om nu niet voor een enkele veiligheidsfunctie een Safety PLC te gebruiken heb ik geadviseerd om een veiligheidsoplossing van Phoenix Contact te gebruiken. Deze werkt zonder Safety PLC en kan toch in een PLC systeem worden geïntegreerd. Een dergelijke oplossing is beter te schalen zonder grote investeringen., zegt Bram Oostenbrug, Technisch Commercieel Adviseur van itsme Industrial Automation. Omdat een noodstop in de lessenaar geplaatst moet worden zou deze via een draadloze verbinding gekoppeld moeten worden met het hoofdsysteem. Phoenix Contact heeft een draadloze oplossingen waar Profisafe over gecommuniceerd mag worden, gebaseerd op bluetooth technologie. De SafetyBridge-technologie (Factoryline Wireless Bluetooth Ethernet Port Adapter-set) functioneert onafhankelijk met elk fabricaat PLC. Met het systeem kunnen toepassingen tot PLe en SIL3 worden onderbouwd zijn, maar met de vernieuwende SafetyBridge-technologie geringe praktijkervaring hadden. Als koploper heb je soms bij complexe projecten meerdere partijen nodig om tot een succes te komen. En dat is niet erg, want uiteindelijk ben je dan samen succesvol., zegt Bram Oostenbrug. itsme Industrial Automation en Phoenix Contact zijn tijdens het project een intensieve samenwerking aangegaan om de problemen De wens was om de veiligheidsfuncties te integreren in de PLC. Om nu niet voor een enkele veiligheidsfunctie een Safety PLC te gebruiken heb ik geadviseerd om een veiligheidsoplossing van Phoenix Contact te gebruiken. Een dergelijke oplossing is beter te schalen zonder grote investeringen. gerealiseerd. De configuratie van de veilige in- en uitgangskanalen en de realisatie van de veiligheidslogica met voorgedefinieerde functiebouwstenen loopt via SAFECONF software. De SafetyBridgetechnologie is geïntegreerd in het Inline I/O-systeem van Phoenix Contact. Er is geen speciaal kopstation nodig en de veilige in- en uitgangskanalen kunnen flexibel aan de betreffende applicatie worden aangepast. Met een speciaal protocol wordt de gegevensoverdracht van het veilige ingangsmoduul naar het veilige uitgangsmoduul gemaakt. er uit te halen. Zo heeft itsme Industrial Automation bij haar helpdesk in Raamsdonksveer de situatie nagebootst en is Phoenix Contact bij Centraalstaal geweest voor support op locatie. Het vertrouwen dat het goed zou werken is er gelukkig wel altijd geweest., zegt Xander Smith. En dat blijkt ook terecht: deze maand gaat de nieuwe draadloze besturing van de scheepsbouwpers in bedrijf! Om zeker te zijn van de werking en betrouwbaarheid van het draadloze systeem, heeft Phoenix Contact ter plaatse een kleine test met de te gebruiken bluetooth modules gedaan. De test was dusdanig overtuigend dat besloten werd op de voorgestelde oplossing in te gaan. Het was simpel, waardoor we niet op cursus hoefden. Ook ging het sneller. Een kind kan de was doen!, vertelt Xander Smith. 015

16 Circle of safety: machineveiligheid bij Faber Pallets De FHG groep is de grootste fullservice leverancier van houten verpakkingen van Europa. De groep bestaat uit twee verhuurbedrijven, twee servicebedrijven en negen productiemaatschappijen in Nederland, België, Duitsland, Frankrijk en Engeland. FHG Faber Pallets in Assen is een van de vier Nederlandse productiebedrijven. Specialisme van deze vestiging is de levering van kleinere sessies pallets (1 tot 5000 stuks) op korte termijn. De geautomatiseerde machine met minimale omsteltijd kan vier soorten afmetingen van pallets in lijn maken, waardoor vrijwel direct pallets in iedere gewenste afmeting geproduceerd kunnen worden. Daarnaast heeft Faber Pallets ook een productielijn voor grote hoeveelheden en een handwerkafdeling. 016

17 Faber Pallets produceert zestien uur per dag, vijf dagen per week met 80 man. In het verleden kocht Faber elektrotechnische materialen in bij veel leveranciers. Toen twee jaar geleden het inkoopproces onder de loep genomen werd is besloten om voor een vaste leverancier te kiezen, met prijs als uitgangspunt. We zijn hierna echter al vrij snel weer overgestapt naar ES Elektro als Key Supplier., zegt Mark Neuteboom, Hoofd Technische Dienst. ES Elektro levert buiten producten nog veel meer. Denk bijvoorbeeld aan opleidingen voor industriële automatisering. Onze productielijnen zijn tegenwoordig geautomatiseerd. Als vroeger de machine het niet deed, sloeg je er met een hamer op, maar nu moet je een PLC uitlezen. Tot nu toe heb ik diverse programmeeropleidingen gevolgd, zoals Step 5, Step 7 en PROFIBUS. In de toekomst zullen er nog meer volgen, want als de Technische Dienst niet ontwikkelt, gaat de fabriek ook niet vooruit! opleiding geheel doorlopen, ondersteund door zowel het CE-markeringstraject als door het beveiligen van een machine op basis van de Arbeidsmiddelenrichtlijn. De opleiding bestaat uit de modules Procesflow Machineveiligheid, Theorie en Praktijk van Risicobeoordeling, Ontwerpen van Veiligheidsmaatregelen en het Ontwerpen van Besturingstechnische Veiligheidsmaatregelen. Ik ben heel tevreden over de opleiding. Je merkt gewoon dat de docenten mensen uit het opvolgen van de voorschriften is moeilijk. Het besef komt vaak pas na een ongeluk. Zo n cultuuromslag kost tijd, maar veiligheid heeft absoluut prioriteit!, vertelt Mark Neuteboom. Het is vanwege de cultuur waar sommigen al 40 jaar in werken lastig om de kennis uit de masterclass nu al volledig te implementeren. Wel is een begin gemaakt op twee oude lijnen, die geplaatst zijn op de productieomgeving van een sociale werkplaats in de nabije omgeving. Masterclass Machineveiligheid Als nevenfunctie heeft het HTD het begeleiden van de aanschaf van nieuwe lijnen. Twee jaar geleden is zo n aanschaftraject opgestart. Aan de nieuwe lijnen zitten CE-certificaten, maar in de praktijk blijkt dat het toch vaak nodig is om zelf ook risicoanalyses te maken. Daarom heb ik eerder dit jaar de Masterclass Machineveiligheid gevolgd via itsme Industrial Automation., vertelt Mark Neuteboom. Naar aanleiding van het verdwijnen van de EN en de komst van de vernieuwde machinerichtlijn 2006/42/EG heeft itsme Industrial Automation in samenwerking met Pilz dit jaar haar opleidingsprogramma machineveiligheid vernieuwd. De opzet van de training is vooral gericht op het doen. Tijdens een vierdaags opleidingstraject worden deelnemers bekend gemaakt met de vaardigheden om een veilige machine te kunnen herkennen gedurende de hele levenscyclus. De Circle-of-Safety (Risicobeoordeling ->Concept -> Ontwerp -> Realisatie -> Validatie) wordt tijdens de veld zijn en daarom de situatie goed begrijpen. De praktische insteek is top. En er zijn ook mensen van andere bedrijven, bijvoorbeeld machinebouwers. Het is heel interessant om dan het gesprek aan te gaan omdat zij een andere kijk op de materie hebben. Daarmee krijg je kennisoverdracht en vergelijkingen. Want we kennen allemaal wel de normen en wetgeving, maar hoe ver moet je dat dan doortrekken?, zegt Mark Neuteboom. Cultuuromslag Veiligheid behelst meer dan theorie en regelgeving. Het is ook een state-of-mind. Veiligheidsvoorschriften worden omzeild om sneller te kunnen werken, dat is nou eenmaal menselijk. Productiemedewerkers in laten zien wat de consequenties zijn van het niet Sociale werkplaats De oude machines zijn hersteld en gekoppeld aan nieuwe techniek. De relais zijn vervangen door PLC s, er zitten noodstoppen op en er zijn hekken omheen geplaatst voor persoonsveiligheid. Medewerkers van de sociale werkplaats produceren hier, ten behoeve van de voorraadproductie van Faber Pallets, ongeveer 500 pallets per dag. Faber begeleidt de productie in het kader van veiligheid en kwaliteitsbewaking. 017

18 Meten is weten Voldoet u aan de norm? Vanuit de Arbowetgeving wordt de nadruk op uw verantwoordelijkheid als werkgever ten opzichte van uw werknemers steeds groter. U heeft te maken met strenge veiligheidseisen waar verstrekte arbeidsmiddelen aan moeten voldoen en de Arbeidsinspectie controleert op onveilige machines en werksituaties. Aanleiding hiervoor is de Lissabonstrategie van de Europese Unie, waarin niet alleen de ambitie is uitgesproken om werkgelegenheid binnen de Unie te laten toenemen, maar ook te verbeteren. Gezondheid en veiligheid op het werk zijn speerpunten die terug te vinden zijn in richtlijnen die werkgevers verplichten het aantal beroepsongevallen te verminderen. De EN en NEN 3140 Het is de taak van de werkgever om er voor te zorgen dat elektrische installaties, apparaten en toestellen veilig te gebruiken zijn. Ook moet de werkgever zijn werknemers voorlichten over de geldende veiligheidsregels. In de EN en NEN 3140 (laagspanningsinstallaties: bepaling voor veilige werkzaamheden, inspecties en onderhoud) worden de eisen die in de Arbowetgeving bepaald zijn omtrent elektrische veiligheid concreet uitgewerkt. De NEN 3140 behelst drie thema s. Ten eerste is gesteld dat elektrische installaties veilig te gebruiken moeten zijn. Om deze veiligheid te borgen, is in de EN bepaald dat elektrische installaties periodiek gecontroleerd moeten worden, zowel visueel als door middel van metingen. Het tweede thema is dat elektrische apparaten veilig te gebruiken moeten zijn. Op basis van de NEN 3140 moeten deze apparaten periodiek, zowel visueel als met metingen, gekeurd worden. Ten derde is vanuit de NEN 3140 voorgeschreven dat personen die werken aan en in de nabijheid van elektrische installaties voldoende voorgelicht moeten zijn. Zowel elektrotechnische als niet-elektrotechnische werknemers dienen regelmatig geïnstrueerd te worden over de gevaren die zij tijdens hun werkzaamheden kunnen tegenkomen. Aad van Vliet, Hoofd Servicedienst van Hoogland-Mennens, keurt al meer dan 25 jaar elektrische handgereedschappen, kabelhaspels en verlengkabels, (kolom)boormachines, bandschuurmachines en afkortzaagmachines. Dat doe ik in de werkplaats in Dordrecht, maar ik ga ook met het keuringsapparaat het veld in om machines door te meten. Ik meet dan de isolatieweerstand en bij klasse 1 apparaten de aardleiding van de machine. Als er geen goede aardleiding aan het apparaat zit, kan het zijn dat een medewerker onder spanning komt te staan. Essentieel dus voor de veiligheid op de werkvloer. Bij het meten van de isolatieweerstandsdoorslag gaat een spanning door de machine of aansluitkabel 018

19 Vanuit de risico s die het werken met hijs- en hefmiddelen met zich meebrengt, is in de arbeidswetgeving een aantal verplichtingen geformuleerd." heen. De waarden moeten voldoen aan grenstoleranties om door de keuring heen te komen. Als alles in orde is zorgen wij voor de juiste geldigheidssticker, zodat de machine in de meeste gevallen weer een jaar mee mag. Het Arbo Informatieblad AI-17 Vanuit de risico s die het werken met hijs- en hefmiddelen met zich meebrengt, is in de arbeidswetgeving een aantal verplichtingen geformuleerd. Zo dient bijvoorbeeld de gebruiker de middelen dagelijks visueel te inspecteren. Een deskundige moet jaarlijks een inspectie uitvoeren en 4-jaarlijks moeten de hijs- en hefmiddelen volledig gekeurd worden door een deskundige instantie. Hoogland-Mennens heeft een NMI gekeurde, 30 tons trekbank om de proefbelasting te kunnen testen en beschikt ook over de benodigde hulpstukken om hijsmiddelen te keuren. Dit zijn met name handkettingtakels, elektrische takels en spantakels., vertelt Aad van Vliet. De NEN 2484 / 2718 Deze veiligheidsnorm is een omschrijving van algemene eisen voor veilige bedrijfsvoering bij het werken op hoogte en de veiligheidseisen die worden gesteld aan draagbaar klimmaterieel en rolsteigers. Hoogland-Mennens kan ladders, trappen, rolsteiger, vouwsteigers, overig steigermateriaal en klimmateriaal laten inspecteren, keuren en repareren. Dit besteden wij uit aan een speciaal hiervoor gecertificeerd team, dat werkt volgens de NEN , zegt Aad van Vliet. Wilt u graag meer informatie? Neem contact op met Hoogland-Mennens of ga naar 019

20 Veilig werken op hoogte Veilig werken op hoogte kent risico s. Voor professioneel gebruik gelden extra strenge regels. Logisch, het materiaal wordt intensief gebruikt. In diverse normen en wetten (Arbo- en Warenwet) is vastgelegd aan welke eisen arbeidsmiddelen zoals hangbruggen, steigers, ladders en trappen moeten voldoen. Dit geldt ook voor diverse door de Inspectie SZW (voormalige Arbeidsinspectie) goedgekeurde Arbocatalogi met afspraken tussen werkgevers en werknemers. Voor diverse branches (industrie, bouw, offshore etc) zijn Arbocatalogi ontwikkeld, waarbij wordt toegelicht welke arbeidsmiddelen geschikt zijn bevonden om binnen de betreffende branche te gebruiken. Jaarlijks vinden in Nederland duizenden ongevallen plaats bij het werken op hoogte, veelal met ernstige gevolgen. Belangrijke oorzaken zijn het verlies van evenwicht, onvoldoende beveiliging of het ontbreken daarvan en verkeerd gebruik van arbeidsmiddelen. Helaas blijkt dat in de praktijk veiligheidsmaatregelen soms ontbreken. Hiermee worden onnodig risico s genomen, zowel qua veiligheid als financieel. Veilig werken op hoogte begint met de juiste aankoop. Werkgevers zijn verplicht om hun werknemers te laten werken met materiaal dat geschikt is voor professioneel gebruik en voldoet aan wet- en regelgeving. Uiteraard is het belangrijk om vooraf te bepalen welk arbeidsmiddel geschikt is. Zo is er de wettelijke richtlijn Werken op Hoogte die onder andere met een RI&E aangeeft wanneer het gebruik van een ladder is toegestaan bij professionele werkzaamheden. Een trap en ladder zijn bijvoorbeeld geschikter voor de kortdurende werkzaamheden en tot een hoogte van 7.5 meter en een steiger wordt ingezet voor langer durende werkzaamheden en op grotere hoogte. De inspectie SZW houdt regelmatig inspectierondes om te controleren op het juiste gebruik van arbeidsmiddelen. Een van de speerpunten is of de handleiding van het arbeidsmiddel aanwezig is op de plek waar wordt gewerkt. Dit is verplicht vanuit de wet- en regelgeving. Altrex heeft hier als fabrikant een oplossing voor. Door middel van een QR-code die op het arbeidsmiddel zit kan de gebruiker met zijn smartphone snel en eenvoudig de betreffende handleiding op de site van de fabrikant raadplegen. Hierbij is de handleiding in zeer veel talen aanwezig, dus ook te raadplegen voor werknemers die het Nederlands minder goed beheersen. Helaas blijkt dat in de praktijk veiligheidsmaatregelen soms ontbreken. Hiermee worden onnodig risico s genomen, zowel qua veiligheid als financieel." 020