Farmaceutische zorg: verwachtingen van de patiënt versus de huidige praktijk
|
|
- Elke Aerts
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Farmaceutische zorg: verwachtingen van de patiënt versus de huidige praktijk Focus op patiënten met de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Promotor: Prof. Dr. G. De Meyer Departement Farmaceutische Wetenschappen Michielsen Yasmine 2de Master Farmaceutische Zorg Academiejaar:
2 Het paarse lintje 22 oktober is de nationale Crohn en Colitis dag en het paarse lintje is het symbool voor IBD. IBD = Inflammatory Bowel Disease (Inflammatoire Darmziekten)
3 Inhoud 1. Inleiding a. Wat is IBD? b. Symptomen van IBD c. Medicatie bij IBD 2. Doelstellingen 3. Methode 4. Resultaten en bespreking 5. Besluit 6. Toekomstperspectieven
4 1. Inleiding: wat is IBD?(1) IBD = ideopathische, chronische inflammatoire darmaandoeningen De ziekte van Crohn (CD) Colitis ulcerosa (UC) Opstoten Remissies Prevalentie: UC: per CD: per (steeds stijgende!)
5 1. Inleiding: symptomen van IBD (2) Kenmerken De ziekte van Crohn Colitis ulcerosa Zweren Diep Oppervlakkig Lokale ontsteking Alle lagen van de darmwand (transmurale inflammaties) Beperkt tot slijmvlies Fistels Frequent Nooit Bloed in ontlasting Soms Ja Systemische symptomen Frequent Soms Stricturen Frequent Zelden Endeldarmontsteking Soms Altijd Dundarmontsteking Frequent Nooit
6 1. Inleiding: medicatie bij IBD (3) Geneesmiddelen De ziekte van Crohn Colitis ulcerosa Aanval Onderhoud Aanval Onderhoud Corticosteroïden JA NEE JA NEE 5-ASA (mesalazine*) NEE 1 MOGELIJK 1 JA JA Immunosuppressiva (azathioprine) JA JA JA 2 JA 2 Adalimumab JA JA JA 3 JA 3 Infliximab JA JA JA JA Ciprofloxacine** NEE NEE NEE NEE Metronidazol** NEE NEE NEE NEE *Voorkeur boven sulfasalazine wegens nevenwerkingen. **Antibiotica worden gebruikt bij complicaties, vnl. bij CD. 1 Evidentie van mesalazine is kleiner bij CD. 2 Thiopurines kunnen dienen als een alternatief bij UC. 3 In de wetenschappelijke bijsluiter (FAGG) is adalimumab geregistreerd voor de behandeling van ernstige, actieve CD. 5-ASA = 5-aminosalicylzuur
7 2. Doelstellingen Verwachtingen van de IBD-patiënten t.a.v. apotheker? Tevredenheid omtrent advies? Therapietrouw? OTC-medicatie? Nood aan extra informatie/bijscholing voor de apotheker? IBD = minder bekend in de maatschappij Farmaceutische zorg? Hoe kan de farmaceutische zorg bij IBDpatiënten in de toekomst verbeterd worden?
8 3. Methode (1) Bijeenkomsten patiëntenvereniging CCV Wetenschappelijke literatuur Handleiding opstelling vragenlijsten Inhoudelijke validatie door gastro-enterologen Proefenquêtes uittesten bij patiënt en apotheker Data o.v.v. vraagvorm Definitieve enquêtes (schriftelijk en elektronisch) 100% anoniem en goedkeuring medische adviesraad CCV Verwerking resultaten via SPSS 20.0 (*P 0.05, **P 0.01 en ***P 0.001) CCV = Crohn en Colitis ulcerosa Vereniging
9 3. Methode: (schriftelijke) verdeling enquêtes voor IBD-patiënten (2) Voorzitster Daniëlle De Jonghe-Staes (CCV)
10 3. Methode: (schriftelijke) verdeling enquêtes voor apothekers (3)
11 4. Resultaten en bespreking: de geënquêteerden (175 IBD-patiënten) 43 patiënten met UC 132 patiënten met CD
12 4. Resultaten en bespreking: de geënquêteerden (210 apothekers) 18 aprs. met j. ervaring 12 stagiairs 39 aprs. met j. ervaring 73 aprs. met 0,5 5 j. ervaring 47 aprs. met j. ervaring 21 aprs. met 6 10 j. ervaring
13 Medicatie bij IBD NW tijdens inname GM
14 Percentage IBD-patiënten ondervinden door de NW van hun medicatie een grote impact op de levenskwaliteit Nevenwerkingen Totaal = 58% Mate van last P Aandoening = N = 119 patiënten
15 Percentage IBD-patiënten ondervinden door de NW van hun medicatie een grote impact op de levenskwaliteit P Geslacht = 0.018* N = 119 patiënten
16 87% van de IBD-patiënten zijn tevreden over hun apotheker, maar: Verwachtingen IBD-patiënten volgens belangrijkheid: 1. Gebruik GM 2. GM op voorraad 3. Omgang nevenwerkingen 21% IBD-patiënten gestopt zonder medisch advies (P Aandoening = 0.969) risico herval 81% apothekers kent een toiletpas voor IBDpatiënten niet (P Ervaringsklasse = 0.759)
17 Percentage 25% van de IBD-patiënten gebruikt regelmatig analgetica/nsaid s waarvan velen zonder een voorschrift Top 3 meest gebruikte analgetica/nsaid s bij IBD P Aandoening = P Geslacht = N = 133 patiënten
18 Rookgedrag 1/4 van de Crohnpatiënten rookt meerdere keren per dag (P Aandoening = 0.018*)! P CDgeslacht = P CDleeftijd = risico van ontstaan CD en verergering respons op GM nood aan GM 60% van de apothekers (P Ervaringsklasse = 0.475) informeert niet of IBD-patiënten roken
19 5. Besluit 1. IBD-patiënten vragen meer advies: (1) gebruik GM, (2) GM op voorraad en (3) omgang NW 2. 21% van de IBD-patiënten is al eens gestopt met de medicatie zonder medisch advies ( risico herval) 3. 81% van de apothekers kent een toiletpas voor IBDpatiënten niet 4. NSAID s en morfinomimetica worden nog teveel afgeleverd zonder voorschrift bij IBD-patiënten (NSAID s = relatieve CI gewrichtsklachten = OK) Acetylsalicylzuur ( mg) = OK 5. Rookbeleid bij IBD-patiënten moet beter! Advies rookstop
20 6. Toekomstperspectieven Nood aan informatie over praktische adviezen: medicamenteus én niet-medicamenteus gebied Voorstel opleidingsavond Praktische adviezen bij inflammatoir darmlijden i.s.m. JAVA Adviezen via apotheeksoftware (Contact: Farmad-Twin en Delphi Care) Afdrukbare patiëntenfolder? Optimalisatie: specialist arts apotheker? Verbetering farmaceutische zorg bij IBD
21 DANK U VOOR UW AANDACHT!
22 INFLAMMATOIRE DARMAANDOENINGEN (IBD) Wat is IBD? De ziekte van Crohn en colitis ulcerosa behoren tot de groep inflammatoire darmaandoeningen. Deze ziekte verloopt via verscheidene opstoten en tijdelijk herstel van de aandoening. Bij de ziekte van Crohn kan het hele maag-darm kanaal, van de mond tot de aars, aangetast zijn. De ontsteking kan in alle lagen van de darmwand voorkomen die aanleiding kunnen geven tot allerhande complicaties, zoals fistels en abcessen. Colitis ulcerosa betekent letterlijk ontsteking van de dikke darm met vorming van zweren. Deze aandoening onderscheidt zich van de ziekte van Crohn door het feit dat de ontsteking zich beperkt tot de dikke darm en niet voorkomt in de andere delen van het maag-darm kanaal zoals de slokdarm, maag of dunne darm. Bovendien beperkt de ontsteking zich tot de meest oppervlakkige laag van de darm. Wat zijn de symptomen van IBD? De meest voorkomende symptomen zijn maag-darmklachten. Bij de ziekte van Crohn kunnen volgende symptomen zich voordoen: langdurige diarree (zonder bloed), misselijkheid, gewichtsverlies, verminderde eetlust, vermoeidheid, verminderde voedselopname, Bij colitis ulcerosa kunnen de symptomen variëren naarmate de ernst van de aandoening en kunnen o.a. volgende symptomen voorkomen: rectale bloedingen met tussenpozen, diarree, krampachtige abdominale pijn, Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa beperken de ontstekingen zich bij de meeste patiënten niet tot de darm maar kunnen ook andere organen aangetast worden zoals aantasting van de gewrichten. Wat zijn de oorzaken van IBD? De precieze oorzaak is nog niet gekend maar volgende oorzaken kunnen beschouwd worden als bevorderende factoren van de ziekte: - Erfelijkheid - Roken (negatiever bij de ziekte van Crohn) - Abnormale regulatie van het immuunsysteem - Psychologische factoren zoals stress
23 INFLAMMATOIRE DARMAANDOENINGEN (IBD) Medicamenteuze en niet-medicamenteuze tips Neem je medicatie! Slechte therapietrouw kan namelijk het risico verhogen op een herval van de aandoening. Een correcte inname van de medicatie is dus belangrijk. Dosis vergeten? Indien je een dosis bent vergeten in te nemen, is het vaak beter om gewoon deze dosis over te slaan en het doseringsschema te hervatten dan het risico op een dubbele dosis te lopen. Dit geldt zeker voor Imuran wegens de kans op het stijgen van toxische levels in het bloed. Opgelet met ontstekingsremmers en codeïne! Ontstekingsremmers zoals Nurofen, Brufen en Ibuprofen zouden een opstoot van de aandoening kunnen uitlokken maar deze argumentatie is echter zwak. Wanneer er gewrichtsklachten zouden optreden, hoeven deze middelen niet te worden onthouden. Medicatie met codeïne zoals Dafalgan codeïne hebben als nevenwerking verstopping waardoor er eventuele complicaties kunnen ontstaan. Voor een adequate pijnstilling verdient paracetamol steeds de voorkeur. Aspirine in een lage dosering (100 mg of minder per dag) blijkt minder het risico te hebben om een opstoot uit te lokken. Geneesmiddelen tegen diarree Imodium kan aangewezen zijn bij patiënten die een darmverwijdering hebben ondergaan. Maar kan net zoals codeïne aanleiding geven tot bepaalde complicaties. Bij courant gebruik van Imodium of andere geneesmiddelen tegen diarree kan best beroep gedaan worden op de arts of er eventuele therapiewijzigingen nodig zijn. Stop met roken! Bij de ziekte van Crohn heeft roken een nefaste invloed op het verloop van de ziekte. Er wordt een dalende respons gezien op de medicatie waardoor er een hogere nood is aan corticosteroïden, immunosuppressiva en heroperaties. Matig je alcoholgebruik Regelmatige consumptie van alcohol kan een verhoging van de doorlaatbaarheid van de darm veroorzaken wat kan leiden tot herval van de ziekte. Laat je vaccineren! Een jaarlijkse griepvaccinatie wordt zeker aanbevolen bij patiënten die immunosuppresiva nemen aangezien deze medicatie de weerstand vermindert. Bij symptomen van een infectie wordt er ten stelligste aangeraden om contact op te nemen met de arts.
24 Voeding Een wonderdieet bestaat niet maar je kan best anders eten tijdens ernstige opflakkeringen. Een evenwichtig en gevarieerd dieet blijft aanbevolen. Door de darmaandoening wordt er vaak minder eetlust gezien of wordt er minder gegeten uit angst voor buikkrampen en diarree. Extra calorieën kunnen o.a. gehaald worden uit eiwitrijke voedingsmiddelen zoals vlees en vis, bij voorkeur kip en kalkoen. Bij patiënten die gemakkelijk last hebben van diarree wordt best geen te vet eten geadviseerd. Nog een aandachtspunt voor de Crohnpatiënten die een hoger risico lopen op de ontwikkeling van nierstenen: vermijd oxaalzuurrijke voedingsmiddelen zoals chocolade, spinazie, rabarber, noten en asperges. Tijdens een opstoot wordt het best fruit, noten, paprika s, rauwe groenten en dergelijke vermeden. Ga eerder voor gekookte groenten. Mijd ook gasvormers zoals koolzuurhoudende dranken, koolsoorten, prei, knoflook, peulvruchten, In een klachtenvrije periode worden de volgende zaken ook best vermeden: pikante of vetrijke maaltijden, cafeïnehoudende dranken en alcohol. Bij een ernstige vernauwing van de dunne darm moet je je beperken tot restenarme voeding om te voorkomen dat er onverteerde voedselbrokken komen vast te zitten. Vitaminen en mineralen Bij IBD wordt er een verminderde voedselopname gezien en daarom is het zeker nodig om multivitaminen te nemen. Verder kan er nog foliumzuur (vnl. bij Salazopyrine en Ledertrexate ), ijzer en vitamine B12 geadviseerd worden. Bij langdurig gebruik van (hoge dosis) corticosteroïden moet er steeds ook gedacht worden aan suppletie van calcium en vitamine D. Vraag hierover raad aan je arts en/of apotheker! Toiletpas De toiletpas is een gepersonaliseerd en erkend pasje dat gratis toegang geeft tot het openbaar gebruik van toiletten. Meer informatie kan bekomen worden via de Crohn en Colitis ulcerosa Vereniging ( Bij vragen, twijfels of problemen over uw aandoening of geneesmiddelen, aarzel dan niet je arts of apotheker te contacteren! Referenties 1.Prof. Rutgeerts P, Swerts A. Eten dat kalmeert. Bodytalk. 2010; 5de jaargang nr.50: Michielsen Y. Farmaceutische zorg: verwachtingen van de patiënt versus de huidige praktijk. Focus op patiënten met de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa [thesis]. Departement Farmaceutische Wetenschappen, Universiteit Antwerpen, 2012: p Feagins L.A., Cryer B.L. Do Non-steroidal Anti-inflammatory Drugs Cause Exacerbations of Inflammatory Bowel Disease? Dig Dis Sci, 2010, 55:
IBD EN VOEDING. 13 november Crohn- en Colitis ulcerosa Vereniging v.z.w. Daniëlle Staes
IBD EN VOEDING 13 november 2008 Crohn- en Colitis ulcerosa Vereniging v.z.w. Daniëlle Staes IBD Inflammatory Bowel Disease IBD, de verzamelnaam voor darmziekten als de ziekte van Crohn en Colitis ulcerosa.
Nadere informatieM. Crohn en Colitis ulcerosa; verschil en nieuwe ontwikkelingen in behandeling
M. Crohn en Colitis ulcerosa; verschil en nieuwe ontwikkelingen in behandeling Dr. D. Leemreis, MDL-arts 8 mei 2019 IBD Inflammatory Bowel Disease (IBD)= Inflammatoire darmziekten= Chronische ontsteking
Nadere informatieBij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
Diëtetiek / Voedingsteam Voedingsadviezen Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Inleiding U heeft van uw arts vernomen dat u de ziekte van Crohn of Colitis Ulcerosa heeft. Deze ziekten kenmerken
Nadere informatieMethotrexaat. bij ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum. Beter voor elkaar
Methotrexaat bij ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum Beter voor elkaar MTX (Methotrexaat) bij IBD (ziekte van Crohn) Uw behandelend arts heeft met u gesproken over het gebruik van
Nadere informatieZwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darmen
Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darmen Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Zwangerschap 2 Erfelijkheid 2 Vruchtbaarheid 2 Invloed chronische darmziekte op de zwangerschap
Nadere informatieMaag-,darm- en leverziekten. Methotrexaat bij ziekte van Crohn en Colitis ulcerosa
Afdeling: Onderwerp: Maag-,darm- en leverziekten Methotrexaat bij ziekte van Crohn en Colitis ulcerosa MTX (Methotrexaat) bij IBD (ziekte van Crohn) Uw behandelend arts heeft met u gesproken over het gebruik
Nadere informatieInflammatoire darmziekten bij kinderen
Inflammatoire darmziekten bij kinderen Kindergastro-enterologie, Hepatologie en Nutricie Dr. Virginie Janssens Dr. Ilse Hoffman 89 11 De ziekte van Crohn bij het kind en de adolescent. 11.1. Inleiding
Nadere informatieZwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darm
Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darm Inleiding Zwanger worden als je een chronische ontstekingsziekte van de darm (IBD = inflammatory Bowel disease) hebt zoals de ziekte van Crohn
Nadere informatiePrednis(ol)on. Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
Prednis(ol)on Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Uw behandelend arts en/of verpleegkundige heeft met u gesproken over het gebruik van Prednis(ol)on. In deze folder krijgt u informatie over de
Nadere informatiePatiënteninformatie. Voedingswijzer voor IBDpatiënten
Patiënteninformatie Voedingswijzer voor IBDpatiënten 2 Inhoud Inhoud... 3 Inleiding... 4 Gezonde voeding... 4 Eet gevarieerd... 5 Wees zuinig met vet... 5 Vezelrijke of vezelarme voeding?... 6 Voeding
Nadere informatieZIEKTE VAN CROHN. Sint-Lucas IBD-kliniek
ZIEKTE VAN CROHN Sint-Lucas IBD-kliniek ZIEKTE VAN CROHN Sint-Lucas IBD-kliniek Wat is de ziekte van Crohn? De ziekte van Crohn is een aanslepende ontstekingsziekte van de darm. De ziekte begint meestal
Nadere informatieMedicatie keuzehulp Drs. K. Robbers, MDL-arts
Medicatie keuzehulp Drs. K. Robbers, MDL-arts IBD-dag CCUVN 24 november 2018 Vraag 1 Wie van u heeft het gevoel voldoende informatie te hebben voor een weloverwogen medicatiekeuze? Vraag 2 Wie van u heeft
Nadere informatieCOLITIS ULCEROSA. Sint-Lucas IBD-kliniek
COLITIS ULCEROSA Sint-Lucas IBD-kliniek COLITIS ULCEROSA Sint-Lucas IBD-kliniek Wat is Colitis Ulcerosa? Colitis Ulcerosa is een chronische ontstekingsziekte van de dikke darm (=colon) waarbij zweren (=
Nadere informatie7,7. Werkstuk door een scholier 1769 woorden 9 maart keer beoordeeld
Werkstuk door een scholier 1769 woorden 9 maart 2005 7,7 18 keer beoordeeld Vak Biologie Wat is colitis ulcerosa? Colitis ulcerosa is een chronische ontsteking van het slijmvlies van de dikke darm. Colitis
Nadere informatieKinderwens en zwangerschap en de. ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
Kinderwens en zwangerschap en de 3 ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Editie 2011 Colofon Geen enkel deel van deze brochure noch de gehele uitgave mag op welke wijze dan ook worden verveelvoudigd zonder
Nadere informatieAzathioprine (Imuran )
Azathioprine (Imuran ) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Informatiefolder NNIC folder AZA uitgave november 2014 Deze folder is tot stand gekomen door samenwerkende IBD verpleegkundigen en MDL
Nadere informatieINFORMATIE OVER SULFASALAZINE (SALAZOPYRINE ) FRANCISCUS VLIETLAND
INFORMATIE OVER SULFASALAZINE (SALAZOPYRINE ) FRANCISCUS VLIETLAND Inleiding Uw reumatoloog heeft u een ziekteremmend medicijn voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening. Om dit medicijn
Nadere informatiePrednison voor de behandeling van de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa
Patiënteninformatie Prednison voor de behandeling van de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa rkz.nl Uw MDL-arts (maag-,darm-,leverarts) heeft u Prednison voorgeschreven voor de behandeling van de ziekte
Nadere informatiePrednis(ol)on. bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa. Informatiefolder. N-ICC folder PRED uitgave november 2014
Prednis(ol)on bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Informatiefolder N-ICC folder PRED uitgave november 2014 Deze folder is tot stand gekomen door samenwerkende IBD verpleegkundigen en MDL artsen
Nadere informatie5-ASA preparaten. Medicatie bij de Ziekte van Crohn of Colitis Ulcerosa. MDL-centrum IJsselland Ziekenhuis. www.mdlcentrum.nl
5-ASA preparaten Medicatie bij de Ziekte van Crohn of Colitis Ulcerosa MDL-centrum IJsselland Ziekenhuis www.mdlcentrum.nl Inhoudsopgave 1. Behandeling bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa 3 2.
Nadere informatieMETHOTREXAAT BIJ REUMATISCHE AANDOENINGEN FRANCISCUS GASTHUIS
METHOTREXAAT BIJ REUMATISCHE AANDOENINGEN FRANCISCUS GASTHUIS Inleiding Deze folder is bestemd voor patiënten (en hun naasten) die door de behandelend arts methotrexaat voorgeschreven hebben gekregen.
Nadere informatieBIJSLUITER. MERCAPTOPURINE 10 mg/ml suspensie
BIJSLUITER MERCAPTOPURINE 10 mg/ml suspensie Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter. Misschien heeft
Nadere informatieInformatie over het geneesmiddel Sulfasalazine (Salazopyrine )
Patiënteninformatie Informatie over het geneesmiddel Sulfasalazine (Salazopyrine ) rkz.nl De reumatoloog heeft u Sulfasalazine voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening. Om dit medicijn
Nadere informatieAzathioprine (Imuran) bij de ziekte van Crohn, colitis ulcerosa en auto-immuun hepatitis
Azathioprine (Imuran) bij de ziekte van Crohn, colitis ulcerosa en auto-immuun hepatitis Uw behandelend arts heeft met u gesproken over het gebruik van Azathioprine (Imuran). In deze folder krijgt u informatie
Nadere informatieZwangerschap en IBD. ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-, darm- en leverziekten. Beter voor elkaar
Zwangerschap en IBD ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-, darm- en leverziekten Beter voor elkaar 2 Inleiding U wilt zwanger worden en heeft de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa. Op dat moment
Nadere informatieMDL. Prednis(ol)on. bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
MDL Prednis(ol)on bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Inhoudsopgave Algemeen 4 Werking 4 Gebruik 5 Bijwerkingen 5 Stoppen met Predni(so)lon 7 Interactie met andere geneesmiddelen 8 Vaccinaties
Nadere informatie6-Mercaptopurine (Purinethol )
6-Mercaptopurine (Purinethol ) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Informatiefolder NNIC folder 6MP uitgave november 2014 Deze folder is tot stand gekomen door samenwerkende IBD verpleegkundigen
Nadere informatieVoeding en Dieet Stomazorg Symposium De Naakte Waarheid
Voeding en Dieet Stomazorg Symposium De Naakte Waarheid Hoeveelheden per dag volwassenen 19-50 jaar 5 opscheplepels groente (250 gram) 2 porties fruit (200 gram) vrouw: 4-5 snee bruin- of volkoren brood
Nadere informatieReizen INFORMATIEBROCHURE VOOR PATIËNTEN
Reizen INFORMATIEBROCHURE VOOR PATIËNTEN INLEIDING Veel patiënten met IBD zijn bang om op reis te gaan, met name om ter plaatse geconfronteerd te worden met een opstoot van hun ziekte of met een mogelijke
Nadere informatieSulfasalazine (Salazopyrine )
Sulfasalazine Sulfasalazine (Salazopyrine ) De reumatoloog heeft u Sulfasalazine voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening. Om dit medicijn goed te kunnen gebruiken, is het belangrijk
Nadere informatieMethotrexaat (MTX) bij de ziekte van Crohn
Methotrexaat (MTX) bij de ziekte van Crohn Uw behandelend arts en/of verpleegkundige specialist heeft met u gesproken over het gebruik van Methotrexaat (MTX). In deze folder krijgt u informatie over de
Nadere informatieAzathioprine bij IBD. Maag-Darm-Levercentrum. Beter voor elkaar
Azathioprine bij IBD Maag-Darm-Levercentrum Beter voor elkaar Inleiding De maag-darm-leverarts (MDL-arts) heeft samen met u besloten om u te behandelen met azathioprine. In deze folder krijgt u informatie
Nadere informatieLaat de ziekte van Crohn u niet stoppen. Uw gids naar meer controle
Laat de ziekte van Crohn u niet stoppen Uw gids naar meer controle De ziekte van Crohn Staat uw leven stil door de ziekte van Crohn? Leven met de ziekte van Crohn kan een emotionele en fysieke uitdaging
Nadere informatieColofon. Oplage brochure 2.500, januari 2010, CCUVN. Tekst Schrijf-Schrijf, tekst en meer, Utrecht
Fistels: een pijnlijk probleem 6 Editie 2010 Colofon Deze folder is een uitgave van de CCUVN. Geen enkel deel van deze tekst, noch de gehele uitgave mag op welke wijze dan ook worden verveelvoudigd zonder
Nadere informatiePrednison bij kinderen en jongeren met de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
Prednison bij kinderen en jongeren met de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Informatiefolder NNIC folder prednison- kinder uitgave juni 2015 Deze folder is tot stand gekomen door samenwerkende IBD verpleegkundigen
Nadere informatieSulfasalazine (Salazopyrine )
REUMATOLOGIE Sulfasalazine (Salazopyrine ) BEHANDELING Sulfasalazine (Salazopyrine ) Uw reumatoloog heeft u sulfasalazine voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening. Om dit medicijn
Nadere informatiePrednison bij ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum
Prednison bij ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum Beter voor elkaar Inleiding De maag-darm-leverarts (MDL-arts) heeft samen met u besloten om u te behandelen met Prednison. In deze
Nadere informatiePrednis(ol)on bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
Prednis(ol)on bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Ziekenhuis Gelderse Vallei Uw behandelend arts en/of verpleegkundige heeft met u gesproken over het gebruik van Prednis(ol)on. In deze folder krijgt
Nadere informatieMaag-, darm- en leverziekten
Afdeling: Onderwerp: Maag-, darm- en leverziekten Prednison bij ziekte van Crohn en Colitis ulcerosa Inleiding De maag-darm-leverarts (MDL-arts) heeft samen met u besloten om u te behandelen met Prednison.
Nadere informatieMultidisciplinaire aanpak van IBD
Antwerpse Geneeskundige Dagen 12/09/2014 Multidisciplinaire aanpak van IBD Tom Moreels UCL Cliniques Universitaires Saint-Luc Hépato-Gastroentérologie tom.moreels@uclouvain.be Inflammatoir darmlijden dunne
Nadere informatieZwangerschap bij een chronische darmziekte
Maag-, Darm- en Leverziekten Zwangerschap bij een chronische darmziekte www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Vruchtbaarheid... 3 Erfelijkheid... 4 Medicijnen... 4 Invloed chronische darmziekte op de zwangerschap...
Nadere informatieBehandeling met infliximab Ter behandeling van de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
Behandeling met infliximab Ter behandeling van de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Afdeling maag-darm-leverziekten Inleiding Uw arts heeft een behandeling met infliximab voorgesteld. Infliximab is
Nadere informatieONDERHOUDSBEHANDELING BIJ INFLAMMATOIR DARMLIJDEN
ONDERHOUDSBEHANDELING BIJ INFLAMMATOIR DARMLIJDEN Wanneer na een aanval van colitis ulcerosa of ziekte van Crohn remissie is bereikt, wordt gewoonlijk een onderhoudsbehandeling gestart om recidieven te
Nadere informatieOm deze geneesmiddelen juist te gebruiken is het belangrijk, dat u er een aantal dingen over weet. Lees ook de bijsluiter van de apotheek.
6Thioguanine of 6TG 6THIOGUANINE OF 6TG Uw maag-darm-leverarts heeft in overleg met u besloten u te gaan behandelen met het middel 6 Thioguanine of 6TG. Dit geneesmiddel dient ter behandeling van de ziekte
Nadere informatieReumatologie. sulfasalazine (salazopyrine )
Reumatologie sulfasalazine (salazopyrine ) 1 Uw reumatoloog heeft u sulfasalazine voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening. Om dit medicijn goed te kunnen gebruiken, is het belangrijk
Nadere informatieMedicatie bij ziekte van Crohn/ Colitis Ulcerosa. 5-ASA Preparaten MDL
Medicatie bij ziekte van Crohn/ Colitis Ulcerosa 5-ASA Preparaten MDL Inhoudsopgave Inleiding...4 1. Behandeling bij Ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa...4 2. De werking van 5-ASA preparaten...5 3.
Nadere informatieSulfasalazine. Reumatologie. alle aandacht
Sulfasalazine Reumatologie alle aandacht Sulfasalazine (Salazopyrine ) Uw reumatoloog heeft u sulfasalazine voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening. Om dit medicijn goed te kunnen
Nadere informatieInformatie over de behandeling met het medicijn prednison bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
Patiënteninformatie Prednison Informatie over de behandeling met het medicijn prednison bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa 1234567890-terTER_ Prednison Informatie over de behandeling met het
Nadere informatieMercaptopurine. Bij de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa
Mercaptopurine Bij de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa 2 Uw MDL-arts heeft u 6-Mercaptopurine (merknaam Purinethol) voorgeschreven voor de behandeling van de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa. Om
Nadere informatiePatiënteninformatie. Behandeling met orale immunosuppressiva
Patiënteninformatie Behandeling met orale immunosuppressiva Inhoud Inhoud... 2 Inleiding... 3 Werking van orale immunosuppressiva... 3 Toedieningswijze... 4 Mogelijke bijwerkingen... 5 Vaccinaties... 6
Nadere informatiePerspectief vanuit de patiënt
Perspectief vanuit de patiënt pa ti ënt [paasjent] de; m,v -en, pa tiën te de; v -s, -n zieke die onder behandeling is; De praktijk: Patiënt is iemand die ziek is en in bed ligt. Verschillende soorten
Nadere informatiePrednison / Prednisolon (corticosteroïden) bij Inflammatoire darmziekten (ziekte van Crohn, Colitis Ulcerosa)
Prednison / Prednisolon (corticosteroïden) bij Inflammatoire darmziekten (ziekte van Crohn, Colitis Ulcerosa) Uw behandelend arts heeft met u gesproken over het gebruik van prednison/ prednisolon. In
Nadere informatieSTEOCAR 500 mg, bruistabletten STEOCAR FORTE 1000 mg, bruistabletten
Blz. : 1/6 BIJSLUITERTEKST Lees de hele bijsluiter aandachtig door, omdat er voor u belangrijke informatie in staat. Dit geneesmiddel is zonder voorschrift verkrijgbaar. Desalniettemin dient u STEOCAR
Nadere informatiePrednison. bij kinderen en jongeren met de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
Prednison bij kinderen en jongeren met de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Waarom deze folder? Je dokter heeft met je gesproken over het gebruik van prednison. In deze folder lees je de belangrijkste
Nadere informatieBIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS
BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS Macrogol + electrolytes Sandoz, poeder voor drank, zakje Macrogol 3350,Natriumchloride,Natriumwaterstofcarbonaat,Kaliumchloride Lees goed de hele bijsluiter, want
Nadere informatieIBD en zwangerschap ziekte van Crohn / colitis ulcerosa folder voor mannen en vrouwen met een kinderwens
IBD en zwangerschap ziekte van Crohn / colitis ulcerosa folder voor mannen en vrouwen met een kinderwens MDL-centrum IJsselland Ziekenhuis www.mdlcentrum.nl Inhoudsopgave Inleiding 2 Zwanger worden 2 Is
Nadere informatieLynparza - Olaparib. Product Informatie Fiche. T +32(0) F +32(0) Campus Sint-Jan Schiepse bos 6.
Lynparza - Olaparib Product Informatie Fiche T +32(0)89 32 50 50 F +32(0)89 32 79 00 info@zol.be Campus Sint-Jan Schiepse bos 6 B 3600 Genk Campus Sint-Barbara Bessemerstraat 478 B 3620 Lanaken Medisch
Nadere informatieAzathioprine (Imuran) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
Azathioprine (Imuran) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa informatiefolder NNIC folder AZA uitgave maart 2011 Deze folder is tot stand gekomen door samenwerkende IBD verpleegkundigen binnen het
Nadere informatieBIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS
BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS Sensidoz 13,7 g poeder voor drank, sachet Macrogol 3350,Natriumchloride,Natriumwaterstofcarbonaat,Kaliumchloride Lees goed de hele bijsluiter, want deze bevat belangrijke
Nadere informatieHoe belangrijk is herstel of genezing van het darmslijmvlies (mucosa) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa tijdens de behandeling?
Hoe belangrijk is herstel of genezing van het darmslijmvlies (mucosa) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa tijdens de behandeling? Hoe belangrijk is genezing van het darmslijmvlies voor afname van
Nadere informatieVOEDING BIJ CHRONISCHE DARMONTSTEKINGEN FRANCISCUS GASTHUIS
VOEDING BIJ CHRONISCHE DARMONTSTEKINGEN FRANCISCUS GASTHUIS Inleiding Deze informatie is bestemd voor patiënten die bekend zijn met chronische darmontstekingen. De meest bekende zijn: de ziekte van Crohn
Nadere informatieInflammatoire darmziekten
Inflammatoire darmziekten INFORMATIEBROCHURE VOOR PATIËNTEN INHOUD WAT IS IBD?...4 EEN NORMALE SPIJSVERTERING...5 HET IMMUUNSYSTEEM...5 DE ZIEKTE VAN CROHN...6 COLITIS ULCEROSA...8 OORZAKEN...9 DIAGNOSE...10
Nadere informatieDe invloed van ontstekingsreuma en -behandeling op hart- en vaatziekten
De invloed van ontstekingsreuma en -behandeling op hart- en vaatziekten In Nederland hebben ongeveer 400.000 mensen last van ontstekingsreuma. Deze vorm van reuma kenmerkt zich door langdurige gewrichtsontstekingen.
Nadere informatieVoedingsadvies bij short bowel
Afdeling: Onderwerp: Diëtetiek De dunne darm is een belangrijk onderdeel van de spijsvertering. Na een maaltijd komt het voedsel via mond, slokdarm en maag in de dunne darm terecht. In de dunne darm wordt
Nadere informatieBij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
Diëtetiek / Voedingsteam Voedingsadviezen Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Inleiding U heeft van uw arts vernomen dat u de ziekte van Crohn of Colitis Ulcerosa heeft. Deze ziekten kenmerken
Nadere informatieMethotrexaat (MTX) bij de ziekte van Crohn MDL
Methotrexaat (MTX) bij de ziekte van Crohn MDL Inhoudsopgave Algemeen...4 Werking...4 Gebruik...5 Bijwerkingen...6 Foliumzuur...6 Aanvullende informatie...7 Zwangerschap en borstvoeding...7 Tot slot...8
Nadere informatieAzathioprine (Imuran) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
Azathioprine (Imuran) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa formatiefolder Polikliniek Maag-Darm-Leverziekten 2 Uw behandelend arts en/of IBD verpleegkundige heeft met u gesproken over het gebruik
Nadere informatieAzathioprine. Bij de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa
Azathioprine Bij de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa 2 Uw maag-, darm- en leverarts (MDL-arts) heeft u azathioprine (merknaam Imuran ) voorgeschreven voor de behandeling van de ziekte van Crohn of
Nadere informatieZiekte van Crohn & Colitis Ulcerosa
Ziekte van Crohn & Colitis Ulcerosa Informatie Patiënteninformatie 1175798PR/1-2011 - Ziekte van Crohn & Colitis Ulcerosa 1 Inleiding Bij u is kort geleden geconstateerd dat u mogelijk een chronische darmontsteking
Nadere informatieWat is methotrexaat? Hoe werkt MTX? Hoe goed werkt MTX?
Methotrexaat Uw dermatoloog heeft met u gesproken over methotrexaat. Methotrexaat wordt ook wel MTX genoemd. In deze folder vindt u informatie over dit geneesmiddel. Hebt u na het lezen van de folder nog
Nadere informatiePrednison (corticosteroïden)
Prednison (corticosteroïden) Medicatie bij de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa MDL-centrum IJsselland Ziekenhuis www.mdlcentrum.nl Uw MDL-arts (maag-, darm- en leverarts) heeft u Prednison voorgeschreven
Nadere informatieParallelsessie 4. Prof. dr. A.A.M. Masclee, hoofd afdeling Maag- Darm- en Leverziekten, MUMC+
Parallelsessie 4 Prof. dr. A.A.M. Masclee, hoofd afdeling Maag- Darm- en Leverziekten, MUMC+ Programma Welkom Presentaties: 1. Verleden, Heden, Toekomst Patiëntenparticipatie door prof. dr. A.A.M. Masclee
Nadere informatieMaag-, Darm- en Leverziekten. Corticosteroïden. www.catharinaziekenhuis.nl
Maag-, Darm- en Leverziekten Corticosteroïden www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl MDL025 / Corticosteroïden / 20-03-2014 2 Corticosteroïden In
Nadere informatieIMPORTAL poeder voor oraal gebruik 10 g Lactitolum monohydricum
BIJSLUITER Lees de hele bijsluiter aandachtig door alvorens dit geneesmiddel te gebruiken. Hij bevat belangrijke informatie in verband met uw behandeling. Als u verder nog vragen heeft of twijfelt, moet
Nadere informatieNaam van het geneesmiddel PERDOLAN COMPOSITUM volwassenen, tabletten en zetpillen
Publieksbijsluiter PERDOLAN COMPOSITUM VOLWASSENEN Lees de hele bijsluiter aandachtig door, omdat er voor u belangrijke informatie in staat. Bewaar deze bijsluiter. Misschien heeft u hem nog een keer nodig.
Nadere informatieBIJSLUITER. BISACODYL 5 mg zetpillen
BIJSLUITER BISACODYL 5 mg zetpillen Dit geneesmiddel is specifiek voor kinderen jonger dan 10 jaar ontwikkeld en daar is de tekst van de bijsluiter op aangepast. Lees de hele bijsluiter goed voordat u
Nadere informatieSulfasalazine. Salazopyrine
Sulfasalazine Salazopyrine Inhoudsopgave 3 Hoe werkt sulfasalazine? 3 Voor welke aandoeningen gebruik je sulfasalazine? 3 Hoe moet ik het gebruiken? 3 Hoe bewaar ik sulfasalazine? 3 Welke bijwerkingen
Nadere informatieImuran. bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
Imuran bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Uw behandelend arts en/of verpleegkundige heeft met u gesproken over het gebruik van Azathioprine (Imuran ) In deze folder krijgt u informatie over de
Nadere informatieNaam van het geneesmiddel PERDOLAN COMPOSITUM volwassenen, tabletten en zetpillen
Publieksbijsluiter PERDOLAN COMPOSITUM VOLWASSENEN Lees de hele bijsluiter aandachtig door, omdat er voor u belangrijke informatie in staat. Dit geneesmiddel is vrij verkrijgbaar. Desalniettemin dient
Nadere informatieAzathioprine (Imuran )
Patiënteninformatie Azathioprine (Imuran ) Informatie over de behandeling met het medicijn azathioprine bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa 1234567890-terTER_ Azathioprine (Imuran ) Informatie
Nadere informatieMethotrexaat bij reumatische aandoeningen. Maatschap Interne Geneeskunde IJsselland Ziekenhuis
Methotrexaat bij reumatische aandoeningen Maatschap Interne Geneeskunde IJsselland Ziekenhuis Inleiding U heeft van uw behandelend arts het medicijn methotrexaat voorgeschreven gekregen. Om dit medicijn
Nadere informatieOnderwerp: Maag-, darm- en leverziekten. Azathioprine bij IBD
Afdeling: Onderwerp: Maag-, darm- en leverziekten bij IBD Inleiding De maag-darm-leverarts (MDL-arts) heeft samen met u besloten om u te behandelen met azathioprine. In deze folder krijgt u informatie
Nadere informatieIBD en bijwerkingen: Ziekte of medicatie Wat kan ik doen? Mariëlle Oosterveer Verpleegkundig Specialist MDL Alrijne ziekenhuis.
IBD en bijwerkingen: Ziekte of medicatie Wat kan ik doen? Mariëlle Oosterveer Verpleegkundig Specialist MDL Alrijne ziekenhuis. Bijwerkingen: -van de ziekte -moeheid/psychische klachten -bijwerkingen van
Nadere informatiePrednison of Prednisolon
Prednison of Prednisolon Prednison of Prednisolon Uw maag, darm- en leverarts heeft in overleg met u besloten u te gaan behandelen met Prednison. Dit geneesmiddel dient ter behandeling van de ziekte van
Nadere informatieREUMATOLOGIE. Sulfasalazine. (Salazopyrine ) BEHANDELING
REUMATOLOGIE Sulfasalazine (Salazopyrine ) BEHANDELING Sulfasalazine (Salazopyrine ) Uw reumatoloog heeft u sulfasalazine voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening. Om dit medicijn
Nadere informatieMacrogol en electrolyten 13,7 g Teva, poeder voor drank
1.3.1 : Bijsluiter Bladzijde : 1 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE PATIËNT Macrogol en electrolyten 13,7 g Teva, Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke
Nadere informatieWaarom worden uw risico s in kaart gebracht?
Deze folder is ontwikkeld door het Expect onderzoeksteam van de Universiteit Maastricht. Meer informatie over het Expect onderzoek vindt u op www.zwangerinlimburg.nl Waarom worden uw risico s in kaart
Nadere informatieHet prikkelbare darmsyndroom (PDS)
Het prikkelbare darmsyndroom (PDS) Maag-Darm-Levercentrum Beter voor elkaar 2 Het prikkelbare darmsyndroom Voor sommige darmklachten die langdurig aanhouden of steeds terugkomen, is geen lichamelijke oorzaak
Nadere informatieBIJSLUITER 1. WAT IS DAFALGAN VOLWASSENEN 600 MG EN WAARVOOR WORDT HET GEBRUIKT?
BIJSLUITER Lees de hele bijsluiter aandachtig door, omdat er voor u belangrijke informatie in staat. Raadpleeg uw arts of apotheker als u aanvullende vragen heeft. Bewaar deze bijsluiter, misschien heeft
Nadere informatieMesalazines en sulfasalazine
Inwendige geneeskunde Mesalazines en sulfasalazine www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Het effect van mesalazine... 3 Gebruik... 3 Bijwerkingen... 4 Neem direct contact op met uw MDL-arts bij:... 4 Controles...
Nadere informatieBIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS. Molaxole, poeder voor drank. Macrogol 3350 Natriumchloride Natriumwaterstofcarbonaat Kaliumchloride
BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS Molaxole, poeder voor drank Macrogol 3350 Natriumchloride Natriumwaterstofcarbonaat Kaliumchloride Lees goed de hele bijsluiter, want deze bevat belangrijke informatie.
Nadere informatiePERDOFEMINA, filmomhulde tabletten
PUBLIEKSBIJSLUITER Lees de hele bijsluiter aandachtig door, omdat er voor u belangrijke informatie in staat. Dit geneesmiddel is vrij verkrijgbaar. Desalniettemin dient u PERDOFEMINA zorgvuldig te gebruiken
Nadere informatieKinderwens en zwangerschap bij de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa
3 Kinderwens en zwangerschap bij de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa EDITIE 2018 Eerlijk, betrouwbaar en onafhankelijk 1 Colofon Geen enkel onderdeel van deze brochure, noch de gehele uitgave mag op
Nadere informatieMaag-, Darm- en Leverziekten. Methotrexaat.
Maag-, Darm- en Leverziekten Methotrexaat www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Het effect van methotrexaat... 3 Gebruik... 3 Bijwerkingen... 4 Wanneer neemt u direct contact op?... 5 Controles... 6 Aanvullende
Nadere informatieAzathioprine (Imuran ) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
Azathioprine (Imuran ) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Ziekenhuis Gelderse Vallei Uw behandelend arts en/of verpleegkundige heeft met u gesproken over het gebruik van Azathioprine (Imuran )
Nadere informatieBijsluiter: informatie voor de gebruiker. Zindaclin 1% Gel Clindamycine
B. BIJSLUITER 1 Bijsluiter: informatie voor de gebruiker Zindaclin 1% Gel Clindamycine Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken - Bewaar deze bijsluiter. Misschien heeft u
Nadere informatiePrednison / Prednisolon (corticosteroïden) bij de ziekte van Crohn en Collitus Ulserosa bij kinderen
Prednison / Prednisolon (corticosteroïden) bij de ziekte van Crohn en Collitus Ulserosa bij kinderen In overleg met de behandelend arts is besloten dat uw kind het medicijn Prednison gaat gebruiken. De
Nadere informatieInformatie over de behandeling met het medicijn predniso(lo)n bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
Patiënteninformatie Predniso(lo)n Informatie over de behandeling met het medicijn predniso(lo)n bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa 1234567890-terTER_ Predniso(lo)n Informatie over de behandeling
Nadere informatieIBD en zwangerschap. ziekte van Crohn / colitis ulcerosa. folder voor mannen en vrouwen met een kinderwens
IBD en zwangerschap ziekte van Crohn / colitis ulcerosa folder voor mannen en vrouwen met een kinderwens Maag-, Darm- en Leverziekten IJsselland Ziekenhuis Inhoudsopgave Inleiding 2 Zwanger worden 2 Is
Nadere informatieWaarom worden uw risico s in kaart gebracht?
Deze folder is ontwikkeld door het Expect onderzoeksteam van de Universiteit Maastricht. Meer informatie over het Expect onderzoek vindt u op www.zwangerinlimburg.nl Waarom worden uw risico s in kaart
Nadere informatie