Inhoudsopgave. pagina

Transcriptie

1 Hoofdsponsor

2 Inhoudsopgave pagina 1. Voorwoord 2. Monumentenzorg 3. Fiets- wandelroute 4. Frisiavilla 5. Oude Kerk 6. Achterkerkstraat Oude Begraafplaats 8. J.P.C. Leinweberstraat 9. Molen De Vriendschap 10. Oranjestraat 11. De Nieuwe Molen 12. Wederopbouw Nieuweweg-Noord RK Begraafplaats (Nieuweweg Noord) 14. Fiets- en wandelroute 17. Fort aan de Buursteeg 17. Batterij aan de Schalmdijk 18. Slaperdijk 19. Stichting Buitenzorg 19. Oud Ruiseveen 20. Slaperdijk 20. Hospice Berkenstein 21. De Groenhof 21. Da Costaplein/Keucheniusstraat 22. Nieuwe Fabriek (Kerkewijk 115) 23. Stationsplein 25. Watersnoodmonument 26. Brugkerk 27. Bunker Stekelvarken 7a (Valleistraat 118) 28. Ruimte voor aantekeningen De stempelkaart is los bijgesloten

3 Voorwoord Ook dit jaar doet Veenendaal weer mee aan de Open Monumentendag op 8 september. Ik ben trots op onze monumenten. Het thema van dit jaar is Groen van Toen. En dat past goed bij Veenendaal die enige tijd terug de prijs Groenste stad van Nederland in ontvangst mocht nemen. Dat verdien je niet zomaar, dat heeft ook te maken met het groen wat er al van oudsher is. Het afgelopen jaar heeft de gemeente veel geïnvesteerd in de monumenten. Zo is de Kazemat gerestaureerd, de toren van de Julianakerk hersteld en is de Bernard van Kreelpoort een parel geworden in ons centrum. De gemeente heeft hier niet alleen geld in gestoken, maar ook op een moderne wijze invulling gegeven aan het monumentenbeleid. De adviezen van onze deskundige monumentencommissie hebben ons zeer geholpen om de drie werken goed vorm te geven. En ik ben daar trots op. Het thema van de 26e editie van de Open Monumentendag is Groen van Toen. Wij kunnen ons gebouwde erfgoed niet los zien van de omgeving waarin het is gebouwd. Vrijwel alles wat we in Nederland aan groen hebben, is immers door mensen bedacht en aangelegd in relatie tot de gebouwde stenen omgeving. Met Groen van Toen stelt de Stichting Open Monumentendag die relatie centraal. Het thema sprak ook mijn collega Henk van Soest erg aan: Wij doen veel voor het behoud van groen in onze gemeente. Zo hebben we plekken met waardevol oud groen die zeker het bezichtigen waard zijn. Neemt u eens een kijkje bij de oude begraafplaats, de rode beuk voor de Frisia Villa en de honderd jaar oude bomen bij station Veenendaal centrum. Onlangs heb ik nog een mooi rondje langs ons groen gemaakt met de commissieleden. Dat was weer een eyeopener voor ons allemaal. Het comité Open Monumentendag Veenendaal is er ook dit jaar weer in geslaagd een mooi programma samen te stellen dat voor iedereen toegankelijk is. Daarom bedank ik wederom alle betrokken vrijwilligers voor hun enthousiasme en inzet. Zonder hen is een Open Monumentendag in Veenendaal niet mogelijk. Ik hoop dat wij opnieuw veel en vanwege het bijzondere thema misschien wel andere bezoekers ontvangen die Veenendaal ontdekken als groene stad. Ik wens u een heel prettige Open Monumentendag toe. Arianne Hollander wethouder 1

4 Deze foto heb ik niet ontvangen Monumentenschildje Veenendaal Monumentenzorg Wat is een monument? Kerken en kastelen, woonhuizen, molens en boerderijen zijn uniek en waardevol voor een land. Deze gebouwen kunnen wettelijk beschermd worden vanwege hun schoonheid of door hun wetenschappelijk of cultuurhistorische betekenis. Deze gebouwen worden als monument aangemerkt. Behalve gebouwen, kunnen ook terreinen en dorps- en stadsgezichten een monument zijn. Monumenten kunnen onderverdeeld worden in rijks-, provinciale en gemeentelijke monumenten. De provincie Utrecht kent alleen rijks- en gemeentelijke monumenten. Een rijksmonument is ten minste 50 jaar oud en wordt door de rijksoverheid beschermd met als doel de monumentale waarde ervan te behouden. Gemeentelijke monumenten worden door de gemeente aangewezen. Dit gebeurt wanneer een monument geen nationale betekenis heeft, maar wel van plaatselijk belang is en daarom ook behouden moet blijven. Monumentenzorg waakt ervoor dat ons erfgoed beschermd, onderhouden en in stand gehouden wordt. Monumenten zijn de schakels die heden en verleden verbinden. De vlag die u tegenkomt op de Open Monumentendag Wat is de Open Monumentendag? Frankrijk organiseerde in 1984 de eerste Journée Portes Ouvertes. Dit idee werd door Nederland overgenomen en in 1987 vond hier de eerste Open Monumentendag plaats. Nu vinden elk jaar in september in Europa de European Heritage Days plaats. De Open Monumentendag wordt elk jaar op de tweede zaterdag (en zondag) van de maand september gehouden. Op deze dag(en) worden monumenten gratis voor het publiek opengesteld. Het doel hiervan is om zo de publieke belangstelling voor monumenten en het draagvlak voor monumentenzorg te vergroten. De Open Monumentendag was in Nederland een van de eerste instrumenten om de bevolking op grote schaal in contact te brengen met monumenten. Om de organisatie uit te kunnen voeren, is de landelijke stichting Open Monumentendag opgericht. In verschillende gemeentes zijn comités opgericht die verantwoordelijk zijn voor hun eigen programma. In deze comités zijn vrijwilligers van cruciaal belang, zowel bij de voorbereiding van de dag als op de dag zelf. 2

5 De Cultuurfabriek: start- en informatiepunt Fiets- en wandelroute (Kees Stipplein) Het landelijk thema voor de Open Monumentendag 2012 is Groen van Toen. Hiervan zijn ook in Veenendaal een aantal voorbeelden te vinden. Te denken valt b.v. aan begraafplaatsen die vroeger buiten de bebouwde kom lagen en die nu een groene long zijn in het sterk verstedelijkte Veenendaal, oude verdwenen wegen waarvan de bomen zijn blijven staan in een aangelegd plantsoen en aan erven van afgebroken boerderijen waarvan een deel van de beplanting is overbleven. Monumenten die vandaag voor het publiek zijn opengesteld, zijn herkenbaar door de vlag of bannier van Open Monumentendag. Er zijn twee routes gemaakt van ongeveer acht kilometer langs open monumenten. Zie de routebeschrijving in dit boekje. U kunt ervoor kiezen om één van beide routes of beide routes achter elkaar te fietsen en/of te wandelen. Bij de Cultuurfabriek en 8 andere locaties kunt u een stempelkaart halen. Hier kunt u uw kaart laten afstempelen. Na afloop kunt u de stempelkaart weer bij de Cultuurfabriek of deelnemende locaties inleveren. Onder de deelnemers, die een volle stempelkaart hebben ingeleverd, worden mooie prijzen verloot. Activiteiten: Het Viseum is vandaag gratis toegankelijk en een klompenmaker demonstreert zijn ambacht. Ook muziekschool De Muzen blaast letterlijk zijn partij mee: om uur treedt het Barok-ensemble op en om uur gitaristen en violisten. Wim van Heteren zal in het informatiecentrum van de Historische Vereniging Oud-Veenendaal een lezing over monumentaal groen in Veenendaal geven. Voor het juiste tijdstip kunt u navraag doen bij onze Informatiebalie in de Cultuurfabriek. 3

6 Frisiavilla (Kerkewijk) De Frisia villa is een groot dubbel herenhuis aan de Kerkewijk. Het gebouw was zowel het kantoor als de directeurswoning van de grote textielfabriek die naast het huis lag en waar nu theater de Lampegiet staat. Het complex werd rond 1884 gebouwd in opdracht van D. van Woudenberg. In het begin van de 20e eeuw werd Van Woudenberg veranderd in Wolspinnerij Frisia. Eigenlijk was er sprake van twee herenhuizen die met de rug tegen elkaar zijn geplaatst, met de ingangen aan de kopse kanten. Het kantoorgedeelte bevond zich links en het woongedeelte rechts. Het strenge, regelmatige uiterlijk van het pand wordt afgewisseld met speelse sluitstenen en blokken op de lisenen. Het gebouw is nu in gebruik als kantoor van diverse bedrijven. Rode beuk voor het gebouw: Wetenschappelijke naam: Fagus sylvatica Purpurea Nederlandse naam: Rode beuk Plantjaar : 1910 Omtrek: 3,80 m Hoogte : 24,50 m Aantal : 1 4

7 De Oude Kerk in 1947 Oude Kerk (Markt) In het jaar van de beeldenstorm 1566 werd de Oude Kerk van Veenendaal ingewijd. De Nieuwe Veenkercke werd als eenbeukige laat-gotische kerk gebouwd. Jaren later werd de kerk uitgebreid met zijbeuken. Het exterieur van de Oude Kerk valt direct op. Het koor is het oudste gedeelte van de kerk. Deze kerk is zeer belangrijk voor de historie van Veenendaal. Voor de nederzettingsgeschiedenis is het een brandpunt waaromheen het dorp is gegroeid. Het gebouw heeft nu de status van Rijksmonument (bouw koor) 1572 (bouw kerkschip) 1753 (bouw oost-transept) 1835 (verdubbeling oost-transept en aanbouw portalen) 1906 (verdrievuldiging transept door aanbouw aan westzijde) 1916 (aanbouw stookplaats en kolenbergplaats) (restauratie, sloop torentje en diverse aanbouwen, plaatsing luistoel, wijzigingen interieur) (herstel pleisterwerk buitenmuren) Oude bomen naast Oude kerk Wetenschappelijke naam: Tilia vulgaris Nederlandse naam: Linde Standplaats: Naast Oude kerk Plantjaar : 1930 * Omtrek: 2,00 m Hoogte : 21,50 m Aantal : 2 Activiteiten Stempelpost wandel- en fietstocht en muziekdag in de kerk. Er zijn ook optredens door leerlingen van muziekschool De Muzen: om uur Muzendael Klassiek en uur een Vioolensemble. 5

8 Voor de restauratie in 1952 Achterkerkstraat Dit gebouw dateert waarschijnlijk uit de 18e eeuw en wekt de indruk een T-huisboerderij te zijn geweest. Tussen 1902 en 1922 was dit gemeentelijke monument ingericht als herberg. Hiervan resteert nog aan de muur een ring waarmee de paarden konden worden vastgebonden. Daarna woonde hier expediteur Van Veldhuizen. Nu zijn het twee aparte woonhuizen. Voor het huis hebben altijd leilinden gestaan. Ze zijn een paar jaar geleden vernieuwd. 6

9 Oude begraafplaats (Kostverloren/Weverij) Rond 1800 telde Veenendaal zo n 2000 inwoners. Begraven werd er nog steeds in en rond de Oude Kerk. Met het besluit dat vanaf december 1812 geen doden meer begraven mochten worden in de kerk kwam hier verandering in. Daarnaast werd gesteld dat een kerkhof op 40 meter afstand van de bewoonde wereld moest liggen. Door deze regel kon de begraafplaats rond de Oude Kerk ook niet meer gebruikt worden. Na dit besluit heeft het nog 17 jaar geduurd voordat de gemeenten Ede en Veenendaal een stuk grond aankochten om een nieuwe algemene begraafplaats aan te leggen. Hiervoor werd een perceel, genaamd het Heuveltje, tussen de Oude Kerk en de Oude Molen uitgekozen. De plek van het nu bestaande molenmonument in de Molenstraat staat in Veenendaal bekend als De Meulenpol. In 1829 vond hier de eerste begrafenis plaats. Op basis van de aantallen inwoners in deze periode is berekend dat er minstens 6000 en misschien wel meer dan 7000 mensen begraven zijn op deze begraafplaats. Aan het begin van de 20ste eeuw liep het inwoneraantal van Veenendaal op. De Oude Begraafplaats dreigde vol te raken en de gemeente Veenendaal moest uitwijken naar een nieuwe begraafplaats. In 1917 is begonnen met het begraven op de begraafplaats aan de Munnikenweg. De Oude begraafplaats is gedurende 30 jaar alleen nog maar gebruikt voor bijzettingen in bestaande graven. In 1986 werd de Oude Begraafplaats gerenoveerd. Een deel van de meest karakteristieke grafmonumenten werden herplaatst langs het nieuw aangelegde wandelpad over het midden van het grafveld. De gedenkstenen geven nu niet meer de positie aan waar de op de gedenkstenen genoemde personen daadwerkelijk begraven liggen. De overige grafstenen zijn vernietigd. Uitzondering vormen de drie graven met een hekje eromheen. In 2009 is de begraafplaats opnieuw gerenoveerd. Activiteiten De Oude Begraafplaats is als wandelgebied toegankelijk voor publiek. Bewonerscommissie Holle Kamp zal aanwezig zijn en kan u meer vertellen over de historie en renovatie van de Oude Begraafplaats. Deze locatie is stempelpost. Bijzondere bomen zijn hier een 24 m. hoge Rode Beuk uit 1885, met een omtrek van 3,90 m. (de dikste boom van Veenendaal!) en een Treurbeuk uit 1890 met een omtrek van 2,50 m. en een hoogte van 16,5 m. Aan de zijde van de Weverij staat een rij beuken, welke in 1860/1865 geplant zijn als beukenhaag en door gebrek aan onderhoud volwassen bomen zijn geworden. 7

10 J.P.C. Leinweberstraat Langs de J.P.C. Leinweberstraat staan forse lindebomen. Ze zijn rond 1945 als laanbeplanting geplaatst. Deze bomen hebben een hoogte van 19 m. en hebben een omtrek van 1,70 m. 8

11 De molen als maalderij ca Molen De Vriendschap (Nieuweweg 109) De windkorenmolen De Vriendschap aan de Nieuweweg in Veenendaal werd in 1872 gebouwd. Het is een houten achtkantige met riet gedekte stellingmolen op een vierkante, stenen onderbouw. De molen uit 1872 werd gebouwd ter vervanging van de omstreeks 1870 gesloopte standerdmolen, genaamd Oude/Stichtse Molen, aan de huidige Molenstraat in Veenendaal. Op deze plek herinnert het molenmonument hier nog aan. De houten achtkant werd niet nieuw gebouwd maar is naar alle waarschijnlijkheid afkomstig van een andere, gesloopte molen. De laatste eigenaar van het maalderijcomplex stamt uit het molenaarsgeslacht Van Eden dat de molen al sinds 1891 bedient. In 1898 kon Jan Jacob van Eden met zijn gezin verhuizen naar het molenaarshuis naast de molen. In 1928 werd de maalderij door zoon Gerrit overgenomen. De vraag naar maalproducten bleef echter zodanig toenemen dat de productie drastisch uitgebreid moest worden. Zo werden er in 1952, om de concurrentie de baas te blijven, nieuwe bedrijfsgebouwen geplaatst. Het gevolg was dat er veel werd gesloopt en het gaande werk uit de molen werd verwijderd om plaats te maken voor silo s. Hoe de situatie er destijds uitzag, is goed te zien op bovenstaande rechter foto. In 1960 volgde Gert van Eden zijn vader op. Gert is tot op de dag van vandaag vrijwillig molenaar van Molen De Vriendschap. Sinds 1995 is de molen weer volledig in ere hersteld. De molen werd door Z.K.H. prins Claus (beschermheer van De Hollandsche Molen) opnieuw als maalvaardige windkorenmolen in bedrijf gesteld. Activiteiten Molenrondleidingen door de molenaars. Verder zijn er demonstraties van oude ambachten te zien zoals riet vlechten, kant klossen, spinnenwiel bouwen, korven vlechten en koek bakken. Deze molen is ook stempelpost. 9

12 Oranjestraat De woningen met de huisnummers 2 t/m 11, 12 en 13 zijn gemeentelijk monument. In de straat staan 12, 19 m. hoge linden, die rond 1960 zijn aangepland. Naast de Oranjestraat is een klein park met bomen die vroeger rond de Nieuwewegse School stonden. Deze school werd in de jaren 60 van de vorige eeuw afgebroken. De bomen zijn blijven staan. Wetenschappelijke naam: Tilia vulgaris Nederlandse naam: Linde Plantjaar : 1960 Omtrek: 1,40 m Hoogte : 19,00 m Aantal : 12 Wetenschappelijke naam: Fagus sylvatica Purpurea Nederlandse naam: Rode beuk Plantjaar : 1950 Omtrek: 2,50 m Hoogte : 19,50 m Aantal : 1 De Veenendaalsche Stoomspinnerij en Weverij (V.S.W.) wist in korte tijd na de stichting in 1861 uit te groeien tot een zeer groot bedrijf. Ter huisvesting van een aantal arbeiders werd tegen het einde van de 19e eeuw een wijkje zeer eenvoudige woningen gebouwd. Over de herkomst van de naam Engelse Stad doen verschillende verhalen de ronde. Mogelijk is de bijnaam ontstaan omdat de woningen werden gebouwd door de Engelse onderdirecteur van de V.S.W. Thomas Spencer Elce. Het complex bestond uit vier evenwijdig aan elkaar gelegen rijen huizen, waarvan er nu nog één bestaat. De woningen hadden oorspronkelijk één bouwlaag. Men beschikte per woning over een gang waarnaast een voor- en achterkamer en een portaal was gelegen. In de woonkamer waren twee bedsteden. Het portaal deed dienst als keuken en via een ladder kon men de zolder bereiken. In 1930 werden de voorgevels verhoogd. In 1954 volgde een interne verbouwing. Samen met de gevelsteen bij het gebouw De Stoomwever vormen deze huizen de enige tastbare herinnering van de V.S.W. in het hedendaagse Veenendaal. 10

13 De Nieuwe Molen (Mulderslaan 3) Terzijde van de huidige molen stond hier vroeger een houten standerdmolen: de Geldersche Molen. Deze moest wegens bouwvalligheid worden gesloopt. Er naast werd (eerst) een vervangende stenen molen gebouwd en deze werd De Nieuwe Molen genoemd. De familie Van Eden is vanaf ongeveer 1630 eigenaar van deze molen. Gerrit van Eden besloot om de oude standerdmolen te slopen. In 1911 is de huidige ronde stenen stellingmolen gebouwd en draagt nog steeds als naam De Nieuwe Molen. In 1924 overleed Gerrit van Eden en kwam de molen in bezit van Harm van Eden. Tot 1946 werd er met de molen gemalen. Vanaf die tijd begon de mengvoederindustrie zich steeds meer te ontwikkelen. Door deze ontwikkeling konden de grondstoffen die gebruikt moesten worden niet meer door de stenen in de molen worden gemalen. Hierdoor kwam de molen stil te staan en verviel de molen steeds meer. In 1976 heeft Harm van Eden de molen verkocht aan de gemeente Veenendaal. Daarna is de molen overgegaan naar de Stichting De Utrechtse Molens, nu een deel van Stichting Het Utrechts Landschap. Vrijwilligers zorgen ervoor dat er nog steeds met windkracht graan gemalen wordt. In de molen is ook een winkel waar ambachtelijk gemalen meelproducten worden verkocht. In 2010/2011 is de molen ingrijpend gerestaureerd. De molen en de molenwinkel is bijna elke zaterdag open voor rondleidingen en meelverkoop. Activiteiten Molenrondleidingen door de molenaars. De molenaars geven maaldemonstraties (bij voldoende wind). Een imker geeft uitleg over het houden van bijen, midwinterhoornblazers demonstreren het maken van hun instrumenten en een draaiorgel zorgt voor de vrolijke noot. Verder wordt van molenmeel een versnapering gebakken en kan er molenmeel en het jubileumboek Zo gaat De Nieuwe Molen worden gekocht. In de tuin van familie Zwart (naast de molen) staan kraampjes met tweedehands boeken en kunstnijverheidsproducten. Tevens kan het atelier van beeldhouwster Hanneke Zwart bezichtigd worden. Deze molen is stempelpost. 11

14 Wederopbouw 1940 (Stationsstraat 75 en 81) Vlak voor het viaduct onder de A12 staan aan de Stationsstraat twee zgn. wederopbouwboerderijen, gebouwd in Bij de weg staat voor huisnr. 81 een monumentale Lindeboom. Na de Duitse inval in mei 1940 werd vanwege de voedselvoorziening zo spoedig mogelijk begonnen met de wederopbouw van de door de gevechten in de Grebbelinie verwoeste boerderijen. Deze nieuwe boerderijen werden door de rijksoverheid conform een standaardbestek gebouwd en kregen een speciale gedenksteen ingemetseld met een leeuw die uit vuur oprijst. Tevens is het jaartal 1940 uitgehouwen. Deze voormalige boerderijen hebben geen beschermde status als monument. Nieuweweg-Noord 302 Voorbij McDonalds komt u langs een woonhuis met 2 leilinden in de voortuin. Vroeger werden dit soort bomen aangepland en zo gesnoeid als levend zonnescherm, zodat het in de zomer in huis zo koel mogelijk bleef. Ze zijn aangepland ca. 1950, hebben een omtrek van 1,40 m. en zijn ruim 8 m. hoog. 12

15 RK Begraafplaats (Nieuweweg-Noord 314) Aan Nieuweweg-Noord ligt aan de oostzijde wat verscholen de RK-Begraafplaats. Deze begraafplaats is nog steeds in gebruik voor de ter aardebestelling van katholieken die in gewijde aarde begraven willen worden. Vroeger viel dit deel van Veenendaal onder de gemeente Renswoude en was het een echte Roomse enclave met een katholieke kerk en dito school. Aan de overzijde van de weg verderop staat nog steeds het voormalige kerkgebouw met pastorie en een schoolgebouw. Het kerkgebouw is sinds 1971 niet meer in gebruik voor de eredienst. Bij de ingang van deze begraafplaats staan 3 Rode Beuken (wetenschappelijke naam Fagus sylvatica Purpurea), aangepland rond Zij hebben een omtrek van 2,30 m. en zijn ca. 24,50 m. hoog. Activiteiteiten Op het kerkhof is een gids aanwezig om u rond te leiden. Hier is ook een stempelpost van de fiets- en wandelroute. 13

16 Fiets- en wandelroute Vanuit Cultuurfabriek pag. 3 Stempel RD voor Bernhard van Kreelpoort LA (Tuinstraat). Eerste straat RA (Sandbrinkstraat) Einde RA (Kerkewijk) Frisiavilla op Kerkewijk 8 is een Rijksmonument en een honderd-jarige rode beuk. pag. 4 Bij Markt LA richting Oude Kerk dit moet wandelend. Markt 7 is een Rijksmonument en is gebouwd in 1906, zie gedenksteen in voorgevel. Bekijk ook rondom de kerk de diverse gedenkstenen. Oude Kerk op de Markt 9 is een Rijksmonument en oude bomen naast de kerk. pag. 5 Stempel Vanaf Oude Kerk RD (Achterkerkstraat) Achterkerkstraat is een Gemeentelijk monument met leilinden en was tussen 1902 en 1922 een herberg. Bekijk ook de ringen in de voorgevel waaraan de paarden werden vast gemaakt pag. 6. Einde weg oversteken dan LA en direct RA (lopend) langs de Oude Begraafplaats dit is een Gemeentelijk monument, op de begraafplaats staan diverse oude bomen waaronder een treurbeuk en een beukenhaag uit Leden van de bewonerscommissie Holle Kamp geven u graag een rondleiding. pag. 7 Stempel Vanuit de begraafplaats RA en weer RA (Kostverloren) Einde LA (VOORZICHTIG OVERSTEKEN) Zandstraat. Tweede straat RA (Leinweberstraat) Dit is een bomenlaan met linden uit 1945 pag. 8. Einde LA (Vendelseweg), Eerste weg RA (Holleweg) voor huisnummer 12 RA (De Omloop) door hekje richting de molen De Vriendschap dit is een Rijksmonument. pag. 9 Stempel Verlaten uitrit molen dan RA (Nieuweweg) Na huisnummer 73 RA over parkeerterrein, einde fietspad LA (Vendelseweg). Eerste straat RA (Willem de Zwijgerstraat), eerste straat LA (Oranjestraat) Links aanhouden. De woningen 2 t/m 13 zijn een Gemeentelijk monument en er staan oude lindebomen pag. 10. Einde Oranjestraat, eerst oversteken en wandel dan RA over Nieuweweg naar de ingang van De Nieuwe Molen. Dit is een Rijksmonument. pag. 11 Stempel Bij verlaten van de molen LA richting Mulderslaan rechts aanhouden. Tweede weg LA (Koninginnelaan) aan het einde staan 11 kastanjebomen uit 1950, RA (Buurtlaan-West). Einde LA (Stationsstraat) Bij Stationsstraat hoek Grote Beer staan 2 lindebomen. Bij verkeerslichten RD, (Stationsstraat 53 staat een groep lindebomen, oude boerderij op nummer 61 is een gemeentelijk monument, een lindeboom bij nummer 81) pag. 12. Stationsstraat blijven volgen tot net voor viaduct van A12, hier LA (VOORZICHTIG oversteken). Fietspad langs A12 volgen, bij Honda-garage RA (onder viaduct) Nieuweweg. Nieuweweg-Noord 302 staan 2 lindebomen pag. 12. Monumenten: Aan de overzijde van deze weg voormalige RK school en RK kerk met pastorie. Rechts van de weg de RK begraafplaats, een gemeentelijk monument en er staat een oude beuk. Parochieleden kunnen u een rondleiding geven en u desgewenst helpen bij het oversteken. pag. 13 Stempel We blijven de Nieuweweg-Noord volgen tot net over het spoor, hier gaan we LA (VOORZICHTIG lopend oversteken!!) Bij paddenstoel RD over zandweg langs het spoor (Schalm). We rijden nu langs fort Buursteeg pag. 17 dit is een Rijksmonument, wordt nu gerestaureerd. Spoorlijn blijven volgen voorbij huisnr. 12 over fietspad op de Slapersdijk pag

17 We houden links aan, kruisen spoorlijn en rijden via fietsknooppunten 99 en 48 LA naar de Kooiweg. Onder viaduct A12 door en bij paddenstoel (fietsknooppunt 48) LA (Munnikenweg). Voor degene die nu weer terug willen naar de Cultuurfabriek, Munnikenweg (De Grift blijven volgen)bij Essenberg RA, (De Grift blijven volgen fietspad, bij Sprenkelaar brug over en direct weer LA (De Grift weer blijven volgen) na brug RA (Panhuis) Bij verkeerslichten RD (Panhuis) wordt Zandstraat, Davidsplein met Julianaboom voor het pand van Rein Veenendaal, rotonde RD, voetgangerszone ingaan, Brouwersgracht RA, eerste weg LA Cultuurfabriek inleverpunt van de stempelkaart kleine fietstocht. Tweede deel van de route Degenen die de grote fietstocht willen rijden, Munnikenweg dan eerste bruggetje RA (Beethovenlaan, RD Componistensingel deze blijven volgen tot bocht in de weg naar L, RD (Händellaan) en verderop RD fietspad blijven volgen. Bij speeltuintje RA fietspad volgen tot de tuin en het dierenkampje van Stichting Buitenzorg pag. 19. Daar kunt u in de moestuin of de kinderboerderij pauzeren. Terug naar speeltuintje langs fietspad, RD langs natuurtuin Dittersgoed naar boerderij Oud Ruisseveen pag. 19. Dit is een gemeentelijk monument en er staan Lindebomen. Bij deze boerderij RA, (Goudvink), eerste weg RA (Tuinfluiter). Tweede weg LA (Nachtegaal) gaat over in Fitis (Langs Fitis loopt een zeer oud boerenpad dat Zandsteeg heette, hierlangs staat nog een oude houtwal). Bij speeltuintje RA (Leeuwerik), eerste fietspad RA (Haspel) blijven volgen tot aan Slaperdijk. (Tussen Haspel 13 en 15 ziet u links en tegenover Haspel ziet u rechts van de weg een oude beukenhaag die er begin 1900 ook al stond). Op Slaperdijk LA, voorbij overweg Slaperdijk blijven volgen. Naast de overweg staat de eik die uitkijkpost was pag. 20. Bij Paddenstoel 22851/001 LA (Dijkstraat-West) Na Aagje Dekenweg eerste fietspad LA (tegenover de inrit van de sauna) en volg wegwijzer richting Overberg. Op kruising RD, na waterplas RA (water blijft aan de rechterzijde) Nijhoflaan oversteken RD. RD Vondellaan oversteken richting hospice Berkenstein (Vondellaan 57 is een gemeentelijk monument en ervoor staan 2 oude lindebomen pag. 20. Er is hier bebouwing vanaf 1825). Hospice is te bezichtigen als het bordje welkom aan de voorzijde aanwezig is. Langs hospice,water blijven volgen en fietspad oversteken, wordt grindpad, doorrijden tot De Reede. Bij tuincentrum Groenrijk RA, dan doorrijden tot Rotonde, De Monding oversteken dan direct R en direct L, fietspad Valreep (rood asfalt) volgen. (langs de Valreep staat een dubbele rij eiken. Is een oud pad vanaf de Dijkstraat naar een afgebroken boerderij). Einde fietspad LA (Dijkstraat) Rondweg oversteken (Dr. Slot. De Bruinestraat) Na C1000 LA (Aart de Gelderstraat) Eerste weg RA naar De Groenhof van Groei en Bloei en IVN (Karel Fabritiusstraat) pag. 21. Stempel. Einde RA (Adr. v. Ostadelaan) Langs de Sionskerk aan de Adr. v. Ostadelaan 78, gemeentelijk monument en een groep oude eiken. Tussen de Adr. van Ostadelaan en de Dr. Colijnstraat ziet u een dubbele bomenrij waar men in het verleden tussendoor bij de 50 jaar geleden gesloopte boerderij De Geer kwam). Einde LA (Slot. De Bruïnestraat).Na Bruïneplein RA (Klaas Katerstraat). Tweede weg LA (Nicolaas 15

18 Beetstraat)-Tussen de bomenrijen op de Nicolaas Beetstraat door). Einde weg LA (Sav. Lohmanstraat) Eerste weg RA (Da Costastraat) Het Da Costaplein de woningen 1 t/m 7 en 2 t/m 12 zijn gemeentelijke monumenten en rond het plein staan oude lindebomen pag. 21. Bij Da Costaplein RA (Keucheniusstraat gaat over in P.H. van Rijnstraat) De woningen op de Keucheniusstraat 1 t/m 43 en 2 t/m 44 zijn gemeentelijke monumenten en een solitaire rode beuk. Eerste weg LA (Bilderdijkstraat) Kerkewijk VOOR- ZICHTIG oversteken dan LA, Kerkewijk blijven volgen. (Kerkewijk 145 en 147 zijn gemeentelijk monument Kerkewijk 115 is een Rijksmonument) pag. 22 Stempel op nr. 115 (NPV). VOORZICHTIG Kerkewijk oversteken en meteen LA langs kantoor Notaris Ottens (gemeentelijk monument ). Meteen RA over fietspad RD naar Sterke Arm doorrijden, LA (Boompjesgoed) VOORZICHTIG oversteken, bij verkeerslichten RD (Wolweg).U blijft bij Schrijverspark RD fietspad volgen (Brouwersgracht) Eerste weg RA (Kees Stipplein) U komt weer uit bij de Cultuurfabriek, bezoek gratis het museum en lever de stempelkaart in bij de Historische Vereniging Oud Veenendaal. In het documentatiecentrum is een presentatie van oude bomen in Veenendaal en de heer Wim van Heteren kan uw vragen over bomen etc. deskundig beantwoorden. Op Kerkewijk over het spoor direct LA, VOOR- ZICHTIG oversteken en bij monument afstappen en verder lopen naar oversteekplaats met verkeerslichten over t Goede Spoor links van de Kerkewijk. Op het Stationsplein is bij de grote groep beuken die daar rond 1886 zijn geplant een presentatie over boomverzorging. pag. 23 en pag. 24 Stempel Als u wilt kunt u met de hoogwerker eens bovenin de kruin van de bomen kijken. t Goeie Spoor oversteken dan RD verder over voetpad lopen langs Watersnoodmonument van 1855 pag. 25, dan LA (Stationssingel) Eerste weg RA (Lindenlaan). Einde weg RA (Kanaalweg). Voor Kanaalweg 14 staat een enorme grote beuk die daar rond 1930 door de Joodse familie Van Essen, die de woning met kantoor in 1926 heeft laten bouwen. Het gehele gezin is in het najaar van 1943 omgekomen in Auschwitz. Kanaalweg zijn gemeentelijke monumenten. De Brugkerk is ook een gemeentelijk monument. Hier is een Open Dag pag. 26. Voor Brugkerk RA, (Kerkewijk). Het woonhuis op Kerkewijk 22 is een Rijksmonument. Hier LA 16

19 Fort aan de Buursteeg In 2011 kregen de restanten van de Grebbelinie tussen Rhenen en Spakenburg de beschermde status van Rijksmonument. Fort aan de Buursteeg (anno 1786) is hier onderdeel van en ligt deels op het grondgebied van de gemeente Veenendaal. Het fort is het grootste fort van de linie en wordt doorsneden door de spoorlijn Utrecht Arnhem. Nadat de Grebbelinie na 1950 niet meer nodig was voor de landsverdediging, kwam op het noordelijke deel van het fort camping De Batterijen. Op 1 februari 2012 is de provincie Utrecht hier gestart met de renovatie van het fort en het verwijderen van de voormalige campinggebouwen. Het fort krijgt binnenkort een centrale rol als groot Grebbeliniebezoekerscentrum. Inwoners van de regio, scholieren en toeristen kunnen hier vanaf 2012/2013 proeven van de geschiedenis en de daaraan verbonden verhalen. Ook is er informatie over de activiteiten en recreatiemogelijkheden die de Gelderse Vallei en de Grebbelinie bieden. Behalve aan het bezoekerscentrum wordt ook gewerkt aan een betere en veilige bereikbaarheid van het fort. Omdat het fort op de grens van Ede, Veenendaal en Renswoude ligt wordt door provincies Gelderland en Utrecht, de gemeenten en Staatsbosbeheer en ProRail samengewerkt aan de realisatie van dit project. Batterij aan de Schalmdijk De Batterij aan de Schalmdijk is een aarden verdedingswerk in de Grebbelinie, omgeven met natte grachten. Het vestingwerk ontleent zijn naam aan de functie van geschutsopstellingsplaats, een batterij voor ongeveer zes kanonnen. Al bij de aanleg van de linie erkende men het belang van deze strategische positie, omdat hier drie dijken bij elkaar kwamen die de vijand toegang konden verschaffen tot de Emminkhuizerberg. Toen in 1793 een Franse inval dreigde werden er plannen gemaakt om twee kanonnen en een houwitser op de Batterij aan de Schalmdijk te plaatsen. De Fransen die de linie, mede dankzij de strenge winter, zonder slag of stoot namen, brachten in 1799 enige verbeteringen aan in het werk. Omdat de Linie van Jufferswijk in 1799 werd aangelegd, ging de batterij de rol van voorpost vervullen. Manschappen konden er verblijven in een logeerloods. Tevens stond er een officierspaviljoen op het terreplein. Tijdens de mobilisatie van 1939/ 40 werd het werk meegenomen in de versterkingen van de Valleistelling. Soldaten van het 22e Regiment Infanterie groeven toen loopgraven in en om De Schalm. Op 13 mei 1940 kwam het gebied onder vijandelijk vuur te liggen. Eén soldaat, H. Buurman, kwam daarbij om het leven. 17

20 Slaperdijk De Vallei is eeuwenlang het toneel geweest van overstromingen. Omdat de waterstand in de Rijn maar liefst zes meter hoger is dan het IJsselmeer, ontstond er bij hoog water in de rivier groot gevaar. De Grebbedijk bezweek in de loop der jaren regelmatig. Volgens de Utrechtenaren, omdat de Geldersen onvoldoende aandacht aan de dijk besteedden. Zo kon het water zich ongehinderd in de Vallei storten, met alle gevolgen van dien. Na de doorbraak van 1595 werd de Grebbedijk bij Rhenen verzwaard. Desondanks overstroomde het gebied weer in 1599, 1643 en Bij de overstromingen passeerde het water de Emminkhuizerberg aan beide zijden. Nadat het Renswoude bereikt had(+6 m N.A.P.), kon het water doorstromen naar Woudenberg, Amersfoort(+2,5 m) en Nijkerk(+0,1 m). Op 7 december 1652 besliste men, dat er een slaperdijk moest komen tussen de Amerongse Berg en de Emminkhuizerberg. Vanwege de gespannen sfeer tussen Gelderland en Utrecht besloot men de dijk niet naar het hoger gelegen Ede te vervolgen, maar te kiezen voor een noordelijke route ten oosten van Renswoude. De dijk werd niet in één keer aangelegd. Een belangrijk deel werd aangelegd in , begon bij de Amerongseberg en reikte tot voorbij het grand canal in Renswoude. Het tweede deel tot Daatselaar was pas in 1664 gereed. In 1711 bleek, dat het water nu om de Slaperdijk heen kon stromen. In 1799 werd deze dijk verbonden met de Groeperkade, zodat Renswoude in theorie veilig omgeven was met dijken. De geschiedenis leerde dat de Slaperdijk kwetsbaar was; in 1855 brak het water door de dijk na de zoveelste doorbraak van de Grebbedijk. 18

21 Stichting Buitenzorg (Ruiseveen) De Stichting Buitenzorg Beheer is in 1994 opgericht door een aantal enthousiaste vrijwilligers. Het is de verzamelnaam voor een aantal uitgebreide vrijwilligersprojecten voor mensen met een verstandelijke beperking: de soos, de tuin, het dierenkampje, onze kwartaalkrant, de Vrijetijdskring Buitenzorg, de Kook- en InternetKlup en Woningstichting Buitenzorg. Het dierenkampje en de moestuin liggen aan weerszijden van het Ruiseveen en een prettige onderbreking van de wandel- en fietsroute. Het dierkampje heeft tevens een wijkfunctie en is overdag vrij te bezoeken door publiek. Oud Ruiseveen (Ruiseveen 9) Deze voormalige boerderij en het bakhuisje ernaast zijn gebouwd in Ze liggen op een verhoging midden in de uitbreidingswijk van Veenendaal West. Naast de boerderij is nog een moestuin en een boomgaard, rond de boerderij staan Linden. Het gebouw is van het T-huistype en heeft de status van gemeentelijk monument. 19

22 Slaperdijk (bij spoorwegovergang) Bij de spoorwegovergang in de Slaperdijk staat een monumentale eik, geplant ca Deze heeft nu een omtrek van 2,10 m. en een hoogte van 18,50 m. Deze boom was in de mobilisatietijd en de korte oorlog van mei 1940 in gebruik als uitkijkpost van het Nederlandse Leger. Hospice Berkenstein (Vondellaan 57) De boerderij Berkenstein vormt samen met Van Veldekelaan 5 (ook gemeentelijk monument) het enige herkenbare overblijfsel van de agrarische geschiedenis in (dit deel van) de tegenwoordige Dichtersbuurt. De voormalige boerderij is in 2004 in opdracht van de gemeente Veenendaal gerestaureerd. Hierbij is het tussenlid tussen boerderij en bakhuisje verwijderd en is het oorspronkelijke karakter qua gevelindeling hersteld. Kozijnen, ramen en deuren zijn vernieuwd. In de voorgevel is een breed venster vervangen door twee smallere vensters. De boerderij is nu in gebruik als hospice en in bezit van Woningstichting Patrimonium. Activiteiten Aan de weg wordt met een bord aangegeven dat u ook hier binnen kunt kijken. 20

23 De Groenhof (Karel Fabritiusstraat 3) De Groenhof aan de Karel Fabritiusstraat (bij de Sionskerk) is op deze Open Monumentendag het groene hart waar het thema van dit jaar Groen van Toen het meest tot uiting zal komen. De fiets- en wandelroute komt hier langs en is hiervan tevens een stempelpost. Deze voormalige kleuterschool is nu het onderkomen van Groei en Bloei afdeling Veenendaal en van IVN Veenendaal-Rhenen en omgeving. Activiteiten Er zijn presentaties van Groei en Bloei en van het IVN. Hier is een stempelpost van de wandel- en fietsroute. Da Costaplein/ Keucheniusstraat U rijdt nu door de eerste nieuwbouwwijk van de protestantse Patrimoniums Bouwvereniging in Veenendaal, nu de gelijknamige woningcorporatie. De straten zijn genoemd naar mensen die in de christelijke politiek een belangrijke rol hebben gespeeld. Het complex kwam in drie fasen tot stand. In 1920 maakte B. van Kreel het stedebouwkundig ontwerp, dat voornamelijk bestaat uit een lange, enigszins slingerende straat met een tuinwijk-achtige opzet door de ruime tuinen voor en achter. Alle woningen werden ontworpen door B. van Kreel of door Erven B. van Kreel. Fase 1 omvatte Talmaplein en straat en werd in 1920 gerealiseerd. Fase 2 volgde in 1922 met de Kuyperstraat en het Da Costaplein. Fase 3 tenslotte (1923) bestond uit de Keucheniusstraat. Inmiddels zijn de woningen van fase 1 vervangen door nieuwbouw. De overige woningen zijn in 1979 gerenoveerd. Opmerkelijk zijn de zeer diepe achtertuinen in deze wijk. In die tijd was het gebruikelijk dat men zijn eigen groenten verbouwde. Veel huidige bomen in deze wijk zijn voor 1925 aangeplant en hebben nu een respectabele omvang bereikt. Het betreft hier o.a.. een groep lindebomen op het Da Costaplein die een omtrek hebben van 2,90 m. en een hoogte van 24 m. 21

24 Ritmeester Sigarenfabriek (Kerkewijk 115) Het betreft hier het voormalige kantoorgebouw van de Nieuwe Fabriek van de Ritmeester sigarenfabrieken. Het inmiddels grotendeels verdwenen complex kwam in verschillende stadia tot stand. De schoorsteen werd in 1910 en de fabriekshal in 1918 gebouwd. Na afbraak van de fabriek rond 1990 is het kantoorgebouw compleet behouden gebleven en heeft nu de beschermde status van Rijksmonument. De ingang hiervan is rijk gedecoreerd, waarvan de hoeken zijn geaccentueerd met natuursteen, waarop een eveneens in natuursteen uitgevoerde boog rust. De boog is versierd met krulmotief waaronder zich bollen bevinden. De deuren zelf hebben getoogde panelen en bevinden zich onder een boogvormig glas-in-lood bovenlicht. Het is vooral deze rijk gedecoreerde entree die dit pand waardevol maakt. Activiteiten In het gebouw zijn rondleidingen en kunt u een fotopresentatie bekijken van de geschiedenis van dit gebouw. Tevens is dit een stempelpost van de wandel- en fietsroute. 22

25 Stationsplein In 1884 werd door de Nederlandse Staat de spoorlijn Amersfoort Kesteren aangelegd. Veenendaal kreeg hieraan ook een station, bekend als Veenendaal HYSM. Tot de spoorwegstaking in 1944 reden hierop personen- en goederentreinen, enkele zelfs doorgaand vanaf Amsterdam via Nijmegen naar Duitse bestemmingen. Na 1945 tot 1978 reden uitsluitend goederentreinen, vooral voor aanvoer van steenkool uit de Limburgse mijnen. In 1980 werd na veel discussie een aanvang gemaakt met een gedeeltelijke herbouw van deze spoorlijn voor personenvervoer tussen Utrecht en Rhenen met elektrische treinen, de zgn. Veenendaallijn. Vlak daarvoor was het stationsgebouw uit 1884 al afgebroken. Tot 1990 stond naast het huidige station een goederenloods van Van Gend & Loos voor de verzending van pakketten. De beuken op het Stationsplein dateren uit 1884 en zijn aangeplant toen de aanleg van de spoorlijn gereed was gekomen. Activiteiten Bomen verbeteren op verschillende manieren de kwaliteit van onze leefomgeving. Zonder bomen en andere vormen van groen zou het leefklimaat in onze steden beduidend slechter zijn. Een goed boombeheer draagt bij aan een gezond bomenbestand. Het is echter niet vanzelfsprekend dat bomen in onze dicht bevolkte steden uitgroeien tot monumentale exemplaren. De bomen die dat wel gelukt is verdienen onze bijzondere zorg en aandacht. Bij monumentale bomen gaat het veelal om exemplaren met een hoge leeftijd, een bijzondere schoonheid- of zeldzaamheidswaarde of een beeldbepalende functie voor de omgeving. Monumentale bomen zijn vanwege hun leeftijd veelal kwetsbaar en dienen om die reden zorgvuldig beschermd en verzorgd te worden. Handhaving van monumentale bomen mag echter nooit ten koste gaan van de openbare veiligheid. Door middel van regelmatige controle en onderzoek met gespecialiseerde apparatuur kan de veiligheid van bomen nauwlettend in de gaten gehouden worden. 23

26 Boomadvies Boomadviesbureau De Groot zal tijdens de open monumentendag op het Stationsplein in Veenendaal een educatief programma verzorgen over (monumentale) bomen. Speciaal voor deze gelegenheid zal een tent worden geplaatst. In samenwerking met hoogwerker verhuurder Cluistra wordt de bezoekers de mogelijkheid geboden om de kronen van de monumentale beuken op het Stationsplein te inspecteren. Ondertussen zal Boomadviesbureau De Groot verschillende onderzoekapparaten demonstreren en de bezoekers in woord en beeld meenemen in de wereld van de boomverzorging. Gedurende de gehele dag is Residence Rhenen aanwezig om de bezoekers te trakteren op een vers kopje koffie. Boomadviesbureau De Groot BV is een onafhankelijk adviesbureau dat boomtechnisch onderzoek verricht. De werkzaamheden van het Veenendaalse adviesbureau bestaan onder andere uit inventarisaties, boomveiligheidscontroles en nadere technische onderzoeken. Boomadviesbureau De Groot adviseert boomeigenaren over boombeheer, houdt toezicht op de uitvoering van werkzaamheden en verzorgt cursussen en opleidingen over actuele (boom)aangelegenheden. 24

27 Monument Watersnoodramp 1855 (Kerkewijk) Op 5 maart 1855 brak de Grebbedijk bij Rhenen door en overstroomde het water uit de Rijn bijna geheel Veenendaal. Slechts een paar hoger gelegen delen van het dorp rond de Nieuwe Molen en de Kleine Venlo bleven droog. Een deel van de bevolking zocht een toevlucht in de Oude Kerk op de Markt. Na een aantal dagen werd deze groep naar Utrecht geëvacueerd en ondergebracht in de Geertekerk. Andere Veenendalers hielden op de zolders van hun woningen het hoofd zo goed mogelijk boven water. Men had gehoopt dat de dijk van de spoorlijn Utrecht Arnhem het water zou tegen houden om in noordelijke richting verder te stromen. Dit was echter niet het geval, het water stroomde door de spoorbrug vlak naast station De Klomp richting Renswoude en Woudenberg. Uiteindelijk stond het water in de straten van Amersfoort. Pas eind april was Veenendaal weer geheel droog gevallen en kon men beginnen de grote schade die was aangericht te herstellen. In een plantsoen aan de Kerkewijk (bij de Stationssingel) vind u ter herinnering aan deze grote catastrofe een monument, precies op de plek waar door het omslaan van een boot zes personen verdronken. De hoogte van de zuil geeft aan hoe hoog het water toen heeft gestaan. Het wapen boven in de zuil is van het Veenraadschap. 25

28 De kerk voor de verbouwing van 1922 Brugkerk (Kerkewijk 18) In 1886 was er onder leiding van A. Kuyper een afscheiding van Nederlands Hervormde Kerk, de Doleantie, waaruit de Gereformeerde kerk is ontstaan. Deze afscheiding was in Veenendaal aanleiding tot de bouw van een kerk voor de nieuw ontstane gemeente.dit was de Brugkerk, die in tot stand kwam. Deze kerk ligt markant op een straathoek. Op de plaats van de verdwenen pastorie kwam een kantoorgebouw als nieuwbouw. De kerk is een zaalkerk, één grote ruimte zonder zuilen. De voorgevel is symmetrisch met in het midden een uitgebouwde portiek voorzien van een topgevel. Links, rechts, en boven de portiek zijn rondboogvensters. Op de hoeken bevinden zich overhoeks geplaatste steunberen. De gevel is versierd met een spitsboogfries en bekroond met een pinakel. In de zijgevels zijn rondboogvensters geplaatst tussen steunberen. In 1922 vond een belangrijke verbouwing plaats, die de eenheid in stijl van de kerk verstoorde. Tot dan toe was het hele gebouw in neogotische stijl opgetrokken. In 1922 werden de kenmerkende neogotische spitsbogen vervangen door de huidige rondboogvensters. Die zijn typisch voor het neoromaans. In 1886 had men bewust voor een kerk in neogotische stijl gekozen. Deze stijl werd bij uitstek geschikt geacht voor kerkbouw, omdat de grote monumenten van het christelijk geloof, de middeleeuwse kathedralen, in de gotische stijl werden gebouwd. Pas later zou men in protestantse kring bezwaren maken tegen het vermeende katholieke karakter van deze bouwstijl. Activiteiten In de kerk wordt een open dag met muziek georganiseerd. 26

29 Benedeneind in 1964 Kazemat S7 (Valleistraat 188) In de tuin van de familie Valkenburg, Valleistraat 188 vindt u een bunker van het Nederlandse leger, welke onderdeel was van de Grebbelinie. Deze kazemat werd gebouwd tijdens de mobilisatie van 1939 en werd in het voorjaar 2012 gerestaureerd. Met het ontwerp van de grote kazemat S(tekelvarken)7a op 26 augustus 1939 kwam de CITB tegemoet aan de wens om vuur naar meerdere zijden uit te kunnen brengen. Het Centraal Inundatie en Technisch Bureau ontwierp een kazemat met zeven grote schietgaten waardoor een breed schootsveld van 310 graden bestreken werd. Dit voordeel werd door de zwakke bewapening van de kazemat grotendeels teniet gedaan; er was slechts één lichte mitrailleur voorhanden. In de Grebbelinie zijn drie van deze kazematten gebouwd. Het exemplaar dat in de geschiedenis van de linie het meest naam heeft gemaakt, staat in Veenendaal. Dit gemeentelijk monument verkeerde lange tijd in slechte staat. Activiteiten De tuin staat vandaag voor u open om dit speciale Groen van Toen van dichtbij te kunnen bekijken. Deze locatie heeft geen stempelpost en is niet opgenomen in de speciale fiets- en wandelroute. 27

30 Aantekeningen 28

31 Colofon Publicatie van het Comité Open Monumentendag Veenendaal E. Redactie: Hans de Kroon, Bert v.d. Bos, Wim van Heteren. Ontwerp: Hans de Kroon, Bert v.d. Bos, Hennie Henzen. Beeldmateriaal: Hans de Kroon, Aart Aalbers, Bert v.d. Bos, Gemeentearchief Veenendaal, e.a. Uitgave: Augustus 2012 Websites:

32 Grafisch ontwerp Huisstijl en logo Website ontwerp en hosting Advertenties Brochures Zakelijk en familiedrukwerk Kerkewijk JG Veenendaal T I