HOLLANDS. Maandblad. inhoud no vier-en-vijftigste jaargang nummer 783 februar 2013 Opgericht in 1959 door K.L. Poll.

Transcriptie

1

2 HOLLANDS Maandblad inhoud no vier-en-vijftigste jaargang nummer 783 februar 2013 Opgericht in 1959 door K.L. Poll. Redactioneel Deze maand Thomas Bersee Tussen God en Darwin J.M.A. Biesheuvel Vadertje Vrouwkje Tuinman Quo vadis (iv) Eva Gerlach Restloos Geert van der Kolk Apotek Multatuli Leo Vroman Gedichten Alexis de Roode Aan de ene kant * De poëzieversnipperaar Co Woudsma Gedichten Wytske Versteeg Straks uo ran corsius zwemseizoen van carrière-vrouwen Gijs IJlander Steun Alexis de Roode Gedichten Florus Wijsenbeek Een Nobelprijs voor Europa Tekeningen Karen Opstelten Auteurs in dit nummer Colofon

3 Deze maand Deze maand zal wellicht de geschiedenis ingaan als de maand van de abdicaties, of als de maand waarin de Universiteit van Amsterdam het alleen maar onzorgvuldig achtte dat een van haar eigen hoogleraren een groot deel van een boek van iemand anders overschreef en onder eigen naam en in eigen beheer uitgaf, zodat de valorisatie was gewaarborgd. Voor Hollands Maandblad was deze maand echter een tijd van nagenieten vanwege verworven inzicht in de echte wereld. Ik bedoel de wereld van communicatieadviseurs en moderne journalisten. Hol lands Maandblad bleek een van de winnaars van de wedstrijd tussen de literaire tijdschriften die was georga niseerd door het Prins Bernhard Cultuurfonds en het Letterenfonds. Daarna ontspon zich deze correspondentie: Van: pbcf; Aan: hm; Verzonden: wo ; Onderwerp: bijdrage tijdschrift Beste [hm] Allereerst van harte gefeliciteerd met het winnen van de bijdrage uit het Literaire fonds. We hebben een afspraak met NRC dat alle redacteuren van de winnende tijdschriften een paar korte quotes geven. De journaliste [xyz] zal u mailen. Succes en alvast dank! Met hartelijke groet, xxx, Communicatieadviseur Van: hm; Aan: pbcf; Verzonden: wo ; Onderwerp: bijdrage tijdschrift Geachte mevrouw [xxx] Dank voor uw mail. Inmiddels m.vr.gr., hm Van: pbcf; Aan: hm; Verzonden: wo :25; Onderwerp: persbericht Hier alvast het concept persbericht, met tekst over jullie tijdschrift. Neem het vooral mee in het interview. Niet vermelden in social of andere media. Morgenochtend gaat het definitieve persbericht uit. Met hartelijke groet, xxx, Communicatieadviseur

4 Van: hm; Aan: pbcf; Verzonden: wo :36; Onderwerp: persbericht Geachte mevrouw [xxx], Haha, denkt u werkelijk dat de redacteur van een literair tijdschrift een concept persbericht van iemand anders gaat voorlezen? M.vr.gr., hm Van: pbcf; Aan: hm; Verzonden: wo :40; Onderwerp: persbericht Beste meneer hm, Nee uiteraard verwacht ik dat niet, maar ik denk graag mee en het is misschien handig om voor het interview te weten op basis van welke punten uw tijdschrift een bijdrage heeft ontvangen. Het is zeker niet de bedoeling dat u het persbericht gaat voorlezen ;-). Met hartelijke groet, xxx, Communicatieadviseur Van: pbcf; Aan: hm; Verzonden: wo :57; Onderwerp: persbericht Beste meneer [hm], Sprak net de journalist van nrc.nxt over het artikel. Er is besloten dat, gezien de lengte van het artikel, maar één redacteur wordt geïnterviewd. xyz heeft gesproken met de redacteur van Das Magazin. U zult niet meer geïnterviewd worden. Excuses voor het ongemak, Met hart. groet, xxx, Communicatieadviseur Van: hm; Aan: pbcf; Verzonden: wo :00; Onderwerp: persbericht Geachte mevrouw [xxx], Uw bericht verbaast mij niets, gezien de nauwe banden tussen nrc.nxt en Das Magazin. Sommige mensen zouden dit laf en corrupt noemen, ikzelf houd het bij moderne journalistiek. Inmiddels m.vr.gr, hm Even later belde nrc.nxt. Men wilde toch een reactie van Hollands Maandblad. Graag in 32 woorden, want dat was het format. En dan moest het Prins Bernhard Cultuurfonds het artikel nog even redigeren. Pardon? Ja, dat is zo afgesproken, en à propos, kunt u nog even wat opsturen naar de redactie, want zoiets hebben wij nog nooit gezien. Zoiets? Nu ja, zo n literair tijdschrift. bb

5 Tussen God en Darwin Amerika s lange en vuile oorlog tegen zichzelf door Thomas Bersee De Verenigde Staten en Europa behoren allebei tot de westerse wereld, maar nog meer dan het gangbare beeld in de media doet vermoeden ligt tussen de Nieuwe Wereld en de Oude Wereld een wereld van verschil. Van de mentaliteit tot de omgangsvormen, van de politieke mores tot het rechtssysteem, van de wapenwet tot de bancaire zorgplicht, van het levenstempo tot de pensioenregeling, van de grootte van de porties tot de hoogte van de fooien, van de digibieb tot de bestrijding van de laaggeletterdheid, van het energieverbruik tot de stopcontacten, aan gene zijde van de oceaan is alles anders. Het allergrootste verschil tussen de Oude Wereld en de Nieuwe Wereld ligt echter dieper. Alexis de Tocqueville merkte dat al in de negentiende eeuw op, Johan Huizinga legde er in de twintigste de vinger op en recentelijk ontdekte Geert Mak het opnieuw: Amerika is doordesemd van religie. Volgens recent onderzoek gelooft ruim 92 procent van de Amerikanen in God of in een spiritueel Opperwezen. Ongeveer 63 procent beschouwt de Bijbel als het letterlijke woord van God, en 39 procent gaat wekelijks ter kerke. Ik weet niet of er zoiets als een nationale psyche bestaat, maar indien die bestaat in de Verenigde Staten, dan is religie er kennelijk zo diep in verankerd dat van het spaarzame aantal mensen dat zich atheïst noemt, bijna een kwart zegt eigenlijk toch nog wel in God te geloven. Van de zelfverklaarde agnosten zou zelfs ruim de helft overtuigd zijn van het bestaan van God. Over het percentage fundamentalistische protestanten en evangelische christenen (inclusief conservatieve rooms-katholieken) onder de Amerikanen bestaan geen exacte cijfers, maar naar schatting gaat het te-

6 genwoordig om ruim een kwart van de bevolking. En dat is geen recent verschijnsel. Al aan het begin van de vorige eeuw slaakte H.L. Mencken de verzuchting: Je hoeft tegenwoordig maar ergens in de VS een ei uit het raam van de trein te gooien, en je raakt altijd wel een fundamentalist. Ongeveer terzelfdertijd bedacht deze atheïstische journalist, essayist, criticus, satiricus en tijdschriftredacteur de term Bible Belt ter aanduiding van het overgrote deel van het zuiden en middenwesten van de VS. Nu nog steeds is daar een sociaal en cultureel uiterst conservatief evangelisch protestantisme dominant en be hoort het gebied tot het republikeinse hart van rode staten in het Amerikaanse electorale landschap. In een land met zoveel politiek beladen godvruchtigheid zijn abortus, euthanasie, stamcelonderzoek, het homohuwelijk en de evolutieleer niet de makkelijkste onderwerpen om aan te snijden tijdens de buurtbarbecue. Het is daarom al heel wat dat onlangs de wet op het homohuwelijk door het Hooggerechtshof in behandeling is genomen, en dat president Obama tijdens zijn recente inaugurele rede bij het ingaan van zijn tweede termijn als eerste Amerikaanse staatshoofd er openlijk een lans voor brak. Toch maakt dit weinig meer duidelijk dan dat het homohuwelijk niet meer in de directe frontlinie ligt van de sluimerende maar niet minder virulente godsdienstoorlog die momenteel wordt gevoerd in de VS. Er zijn loopgraven waar de strijd onverminderd fel doorgaat. lees meer in het nieuwe nummer

7 Quo vadis (iv) door Vrouwkje Tuinman De oudste euthanasieverklaring zit in haar agenda en is uit Ze zal hem elke dag zien, ze zal hem de meeste keren zien langskomen als ze haar agenda van de schoorsteenmantel pakt en begint te bladeren. Ze pakt de agenda en kijkt naar een enorme zwarte klok, die aangeeft welke dag van de week het is, welke maand, welk jaar. De klok die zichzelf verzet als het wintertijd wordt, die vermoedelijk zelf zijn batterij verwisselt, want wij hebben nog nooit zijn batterij verwisseld, omdat we bang zijn dat hij dan in de war raakt. De klok zegt dat het 17 oktober is en ze bladert in haar agenda naar 17 oktober. Ze leest voor wie er op bezoek zijn. Dat zijn wij. Blij kijkt ze ons aan. Tot dusver klopt alles. En morgen, dan komt Onno. En maandag, dan komt Harriët. Geen idee wie Harriët is, zegt ze, en ze is al weer bij volgende week. Volgende week zondag is haar zus dood, zoals elke week op zondag haar zus dood is. In het echt is haar zus maar één keer overleden. De agenda zegt dat ze op zondag niet naar haar zus hoeft te gaan, want die is dood. De week erna ook, net als de week daarop. Voorin de agenda zit de euthanasieverklaring uit Ze neemt hem met wat andere papieren uit het vakje en gaat na of er iets bij is wat moet gebeuren, vandaag, morgen of zondag. Ze bladert. Morgen komt Onno, en maandag Harriët. Wie zou dat zijn? En vandaag, de 17de, zijn wij er. Nu we er toch zijn, kunnen we even naar de auto kijken. Die kost een hoop geld elke maand, zeggen we, terwijl je nooit meer rijdt.

8 Rijd ik niet meer? Ze begint te bladeren en vindt onmiddellijk resultaat. Woensdag aanstaande: rijbewijs verlengen. Ze heeft haar rijbewijs laten verlopen, een maand of drie geleden. Er moest een test afgenomen worden. Die stond niet in de agenda. Ze bladert, naar vorige week. Daar staat het, ook op woensdag: rijbewijs verlengen. Dat heb ik dus niet gedaan? We schudden nee. Ze is opgelucht, dat heeft ze dan dus correct gedaan, het niet verlengen, precies zoals wij zeiden dat het zou moeten zijn. De auto is niet op slot. Ik rijd hem de garage uit en we nemen foto s van alle kanten. Wat zijn we aan het doen? vraagt ze. We maken foto s van de auto om hem te kunnen verkopen, zeggen we. Rijd ik er niet meer in dan? We schudden nee. Dan kost het teveel geld, elke maand, om hem te houden. Ze kijkt dermate daadkrachtig dat ik vraag waar de papieren zijn. In de auto. lees meer in het nieuwe nummer

9 Apotek Multatuli door Geert van der Kolk Rangkasbitoeng werd in geen van mijn reisgidsen genoemd, zelfs niet als een plek waar je handig kunt overstappen op een bus naar interessantere oorden. En geen wonder: er is in deze plaats geen enkele toeristische attractie, geen museum, geen bijzondere moskee of oude kerk, zelfs geen ruïne van een hindoestaanse of boeddhistische tempel. In Rangkasbitoeng is in feite niets te zien. Het is een stad met inwoners die op weinig meer trots kunnen zijn dan een kaal park dat ook als sportveld dienst doet, een enorme moskee van beton, een stadhuis, ook van beton, en een groot, modern ziekenhuis, van beton. Ik was er op de bonnefooi naartoe gegaan, gedreven door de vage hoop een spoor van Multatuli te vin den. Rangkasbitoeng is de hoofdplaats van de deelprovincie Lebak in West-Java, waar de beroemdste Ne derlandse schrijver in 1856 korte tijd assistent-resident was en in conflict raakte met de inlandse regent Karta Nata Negara. Multatuli pakte de heibel niet erg handig aan en kreeg snel daarna ook ruzie met al zijn superieuren in het Nederlands bestuur. Het was een klein conflict in een onbelangrijk koloniaal buitengewest dat allang vergeten zou zijn als het niet had geleid tot de roman Max Havelaar. Op het station, een druk en aantrekkelijk koloniaal gebouw, waar de treinen naar betere oorden vertrekken, was geen vvv maar wel een hulpvaardige politieagent. Hij was belast met de bewaking van het eerste perron, maar die taak drukte kennelijk niet al te zwaar op zijn schouders. Toen ik hem vertelde wat ik kwam doen, knikte hij bedachtzaam, legde beslag op een voor het station geparkeerde motorfiets, en voor ik het wist scheurden we weg naar de westkant van de stad. Wat zoek je precies? riep hij over zijn schouder terwijl hij tussen de tuk-tuks en de riksja s laveerde.

10 De plek waar Multatuli heeft gewoond, zei ik. Multi-wie? Hij had nog nooit van de schrijver gehoord. Hij zette me af bij het plaatselijke Bureau voor Toerisme. Omdat hij een ambtenaar in functie was en bovendien in uniform, kon ik hem niet zomaar een fooi geven. Ik bood diplomatiek aan om de benzinekosten van de eigenaar van de motorfiets te vergoeden en we namen als eeuwige vrienden afscheid. Het Bureau voor Toerisme bleek een ambtelijke dienst ter bevordering van de komst van buitenlanders naar Lebak. Dat was geen gemakkelijke taak. In Multatuli s tijd was deze regio een achtergebleven uithoek van Java en dat is nog steeds zo. In de brochure die ik van de receptioniste kreeg, werden voor de gehele provincie (bijna drie miljoen vierkante kilometer; zeven keer zo groot als Nederland) maar zes attracties opgesomd. Vier daarvan waren stranden aan de zuidkust, waar de deining van de Indische Oceaan blijkbaar zorgde voor superieure surfgolven. Er was ook een rivier waar je tegen betaling op een rubbervlot door stroomversnellingen kon varen, en ten slotte bleek een dorp zichzelf te hebben omgetoverd tot Javaans Openluchtmuseum. lees meer in het nieuwe nummer

11 De poëzieversnipperaar door Alexis de Roode Eind 2012 vond voor de vierde keer de Turing Nationale Gedichtenwedstrijd plaats en na diverse rondes van schifting volgde 6 februari jl. de bekendmaking van de winnaar (dit jaar was dat de anglist en dichter Onno Kosters). Deze titanenstrijd is geënt op de Brit se National Poetry Competition. Iedereen vanaf 16 jaar mag gedichten inzenden à 4 euro inschrijfgeld per poëem. In een land van dichters als het onze is zo n oproep niet aan dovenmansoren gericht. Gemiddeld sturen zo n zevenduizend poëten tussen de tienduizend en vijftienduizend gedichten in. Deze verzen worden stuk voor stuk anoniem gejureerd, dat wil zeggen dat elk gedicht zonder naam eerst wordt voorgelegd aan een voorjury die wordt samengesteld onder de verantwoordelijkheid van de redactie van poëzietijdschrift Awater. Dit jaar werd de voorjurering uitgevoerd door vijftien personen; tien daarvan voerden de beoordeling uit namens het Nederlandse poëzietijdschrift en vijf namens het Poëziecentrum Gent. In totaal zijn dit jaar gedichten beoordeeld door de voorjury die eerst een selectie van duizend stuks maakte, waarna uit een lijst van honderdvijftig (de tien favoriete gedichten van elk der voorjuryleden) de Top-100 werd samengesteld. Deze honderd werden voorgelegd aan de hoofdjury, die dit jaar bestond uit Ramsey Nasr (voorzitter), Alexander Ribbink, F. Starik, Maarten Inghels en Mirjam van Hengel. Tot nu toe betekende dit systeem van anonieme jurering meestal een slachting onder gerenommeerde dichters. Zo sneuvelden in 2009, het eerste jaar van de Gedichtenwedstrijd, naast mijzelf ook dichters als Mark Boog, Ingmar Heytze, Ellen Deckwitz en Menno Wigman in de eerste of tweede ronde, zonder ook maar in de buurt te komen van de Top-100. Geen wonder dat toen in januari 2010 de uitslag in de

12 Stadsschouwburg Amsterdam feestelijk werd onthuld, tezelfdertijd in Utrecht het stemmige Turing Victim Fundraising Event werd georganiseerd, ofwel het Bal der Geweigerden, een benefiet voor de slachtoffers, die optraden en hun afgewezen gedichten veilden aan de hoogst biedende. De opbrengst, 256,75, werd overgemaakt naar een alfabetiseringsproject in Indonesië. De winnaar van die eerste editie van de Turing Nationale Gedichtenwedstrijd was trouwens de Leidse muziekdocent, componist en schrijver Gerwin van der Werf. Hij kreeg de eerste prijs van euro uitgereikt door de toenmalige juryvoorzitter Gerrit Komrij, de geestelijk vader van dit grote poëziefestijn, want de wedstrijd wordt georganiseerd door de Poëzieclub, die Komrij in 2001 oprichtte in zijn functie van Dichter des Vaderlands. De Turing Foundation, het goede doelen fonds van de eigenaars van het navigatiesysteem TomTom, stelt de financiering ter beschikking. lees meer in het nieuwe nummer

13 Een Nobelprijs voor Europa door Florus Wijsenbeek Het staat mij nog scherp voor de geest dat het ons Europarlementariërs in vroeger jaren werd verboden om in de campagnes voor Europese verkiezingen en Europese referenda het argument te gebruiken dat de Europese Unie na eeuwen van oorlog dan toch maar vrede had gebracht in dit deel van de Oude Wereld. Dat zou jongeren, die de Tweede Wereldoorlog niet hadden meegemaakt en sowieso weinig van geschiedenis wisten toch niets zeggen, hield men ons voor. En de stem van die jongeren telde zwaar: omstreeks 2000 was al ruim meer dan de helft van de bevolking in de Unie jonger dan 50 jaar (in 2010 was dat percentage gegroeid naar 63,5 procent). Wij Europarlementariërs hielden ons aan dit voorschrift, ook al omdat de vrede op ons continent slechts betrekkelijk bleek, gezien de destijds heersende troebelen op de Balkan, die zo meld ik voor de zekerheid aan jongere lezers nog maar twee decennia geleden zo n slachtoffers eisten in het voormalig Joegoslavië en omstreken. Vooral die laatste overweging legde gewicht in de schaal bij ons zwijgen. Het was uiteindelijk immers slechts dankzij de Amerikaanse bombardementen van Belgrado dat Milosovic en zijn trawanten op de knieën werden gedwongen, en zeker niet dankzij het hopeloos verdeelde beleid van de diverse lidstaten van de Europese Unie. Dit alles bracht mij ertoe een kort moment te piekeren over de vraag of het Noorse Nobelcomité wel gelijk had om eind vorig jaar de Nobelprijs voor de Vrede aan de EU uit te reiken. Was dit, precies in een tijd dat Europa kibbelend worstelde met een diepe financieel-economische crisis, niet louter bedoeld als balsem op een scheurende gemeenschap? Of is de Nobelprijs voor de vrede juist dik verdiend, en kwam die misschien zelfs wel een halve eeuw te laat?

14 Het Nobelcomité zelf voorspelde al met iets dat op enige publicitaire geilheid leek dat de toekenning van de vredesprijs aan Europa zou zorgen voor ophef, en er waren links en rechts inderdaad wat sneren te horen. Mijn gepieker duurde evenwel niet lang. Het zal niemand verbazen dat ik de onderscheiding aan de Instelling waar ik mijn hele leven heb gewerkt inderdaad een beetje aan de late kant vind, en in elk geval niet meer dan terecht. Toch hebben de critici wel een punt, zoals dat met een anglicisme heet. Weliswaar is in ons werelddeel de tijd dat Europese legers tegen elkaar ten strijde trekken vooralsnog (en wellicht voorgoed) voorbij, maar dat wil niet zeggen dat er geen conflicten zijn, dat er geen diepe tegenstellingen smeulen, noch dat een schitterende toekomst, samen gegarandeerd is. Niet alleen wordt vlak om ons heen in Syrië, in de Kaukasus, in Noord- en Midden Afrika nog volop geschoten, maar het was ook een teken aan de wand dat bij de uitreiking van de prijs in Oslo op 10 december jl. de Britse premier Cameron en de Tsjechische president Klaus afwezig waren, terwijl Merkel en Hollande wel acte de présence gaven. Dit ter onderstreping van het feit (of de hoop) dat er hoezeer Frankrijk en Duitsland ook van mening verschillen nooit meer strijdmachten over de Rijn heen en weer zullen schieten. lees meer in het nieuwe nummer

15 Auteurs in dit nummer thomas bersee (1957) Historicus, publicist en onderwijsadviseur. Winnaar van de Hollands Maand blad Schrijversbeurs (Essayistiek) voor zijn eerdere publicaties in Hollands Maandblad. j.m.a. biesheuvel (1939). Schrijver. Publiceerde o.m. de verhalenbundels In de bovenkooi (1972), Slechte mensen (1973), De verpletterende werkelijkheid (1979) en Het wonder (1995). In 2007 ontving hij voor zijn gehele œuvre de P.C. Hooft-prijs. In 2008 verscheen in drie delen zijn Verzameld werk. uo ran corsius (1935) Woont in Parijs. eva gerlach (1948) Ontving de Lucy B. & C.W. van der Hoogt-prijs (1981), de A. Roland Holst penning (1988), de Jan Cam pert prijs (1995) en de P.C. Hooftprijs (2000). In 2011 verscheen Kluwen. gijs ijlander (1947) Zijn debuutroman De kapper (1988) werd bekroond met de Gertjan Lubber huizenprijs en de Anton Wachterprijs. In 1999 ontving hij de F. Bordewijkprijs voor zijn Twee harten op een schotel. In 2008 verscheen de roman Geen zee maar water en in 2010 de roman Wildzang. geert van der kolk (1954) Schrijver. Publiceerde reisverhalen, novellen en romans, waaronder De smokkelaar van de Exuma s (2002), De gekken van Tenakee (2007) en De waterverkopers (2012).

16 alexis de roode (1970) Debuteerde in 2005 met Geef mij een wonder (genomineerd voor de C. Buddingh prijs). In 2008 verscheen Stad en land. In oktober 2010 verschijnt Gratis tijd voor iedereen. In 2012 en 2013 verschenen: Bestiarium (een samenwerking met Anne Broeksma) en Dag en macht. vrouwkje tuinman (1974) Publiceerde diverse dichtbundels en de roman Grote acht (2005). In 2010 ontving zij de Halewijnprijs voor haar gehele œuvre. In 2011 verscheen haar nieuwe poëziebundel Wat ik met de sleutel moet en in 2013 verscheen de nieuwste roman De rouwclub. wytske versteeg (1983) Studeerde in 2005 af in politicologie, en werkt thans aan een promotie onderzoek inzake wetenschapscommunicatie. In 2008 publiceerde zij Dit is geen dakloze, dat werd genomineerd voor de Jan Hanlo Essayprijs; in 2012 verscheen haar romandebuut De Wezenlozen. leo vroman (1915) Schrijver, dichter, tekenaar, hematoloog. Ontving de P.C. Hooftprijs (1964) en de VSB Poëzieprijs (1996). Recent verschenen Nee, nog niet dood (2008), Zodra (2010) en Daar (2011). babette wagenvoort (1970) Studeerde aan de Royal College of Art (Londen), nu docent aan de kabk en hoofdredacteur van illustrationdaily.com. Maakte voor HM een keuze uit haar serie VN Verdwenen uit Nederland, over uitgestorven soorten in Nederland; florus wijsenbeek (1944) Was tussen 1984 en 1999 lid van het Europese parlement voor de vvd; is thans senior adviseur, o.a. bij European Public Policy Advisors.

17 co woudsma (1960) Debuteerde in 1997 met de dichtbundel Viewmaster. Met filosoof Klaas Rozemond en tekenaar Jet Nijkamp maakte hij Filosofie voor de zwijnen. Over het geluk van dier en mens (2004) en Het aardse leven (2009). In 2005 publiceerde hij zijn tweede dichtbundel, Geluksinstructies.

18 HOL L A N D S Maandblad Redactie: Bastiaan Bommeljé Redactieraad: Gerard van Emmerik, Beatrijs Ritsema, Wim Brands en Janneke Louman Vormgeving: Steven Boland Copyright: Auteursrecht voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schrifte lijke toestemming van de uitgever. Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt door subsidie van het Nederlands Literair Productie- en Vertalingenfonds, thans Nederlands Letterenfonds. Redactiesecretariaat: Hollands Maandblad Johannes Vermeerstraat dn Amsterdam Tel redactie@hollandsmaandblad.nl (niet voor kopij) Bij ongevraagde bijdragen postzegels voor antwoord bijsluiten Uitgevers: Nieuw Amsterdam Uitgevers in samenwerking met Stichting Hollands Maandblad, Johannes Vermeerstraat dn Amsterdam Abonnementen: 12 nummers per kalenderjaar, prijs per jaargang 70,00 voor studenten en docenten 52,50 Abonnementen die niet één maand voor afloop van de abonnementsperiode zijn opgezegd, worden automatisch verlengd Opgave: S.P. Abonneeservice Postbus ac Alphen aan den Rijn. Telefoon tijdens werkdagen van uur: Een acceptgiro voor betaling volgt Losse nummers: 6,95 dubbelnummers 8,95 Verkrijgbaar bij de boekhandel of door bestelling bij Nieuw Amsterdam Uitgevers