Technische Universiteit Delft. TU Delft. Highlights

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Technische Universiteit Delft. TU Delft. Highlights"

Transcriptie

1 Technische Universiteit Delft TU Delft Highlights Hoogtepunten uit 2010

2

3 TU Delft Highlights Hoogtepunten uit 2010

4 Inhoudsopgave 04 Voorwoord 06 TU Delft in het nieuws Onderzoek Onderwijs Jan van der Tempel, onderzoeker en projectmanager FLOW: 09 Innovatie kost nu eenmaal meer dan standaarddingen Andy Hooper van de afdeling Remote Sensing: 12 We kunnen weer wat hiaten in onze kennis vullen Hoessein Alkisaei, student Civiele Techniek: 20 De TU Delft is mijn VIP-ticket naar een goede toekomst Michael van der Meer, hoofd Science Centre Delft: 23 Er gebeurt hier eigenlijk altijd wat Asfaltdeskundige Niki Kringos: 15 Aan infrastructuur zal altijd behoefte zijn Rolf Hut, promovendus Watermanagement: 26 We willen het microklimaat leren begrijpen Richard Goossens, hoogleraar Physical Ergonomics: 18 De weg van ontwerp naar patiënt is erg lang 29 Studentenprojecten 2 Highlights 2010

5 Valorisatie Organisatie Paul Althuis, directeur Valorisation Centre: 32 Onze meerwaarde zit in het combineren van netwerken 35 Valorisatie 38 Feiten en cijfers 40 Prijzenkast 42 Ontwikkelingen op de campus 3 Highlights 2010

6 Voorwoord Dirk Jan van den Berg Bij de TU Delft gaan toponderwijs en baanbrekend onderzoek hand in hand. Onze studenten en onderzoekers zetten hun kennis en creativiteit in bij het zoeken naar oplossingen. Duurzame oplossingen voor vraagstukken van de maatschappij op het gebied van energie, gezondheid, infrastructuur en leefomgeving. We zorgen ook dat onze innovaties hun weg vinden naar die maatschappij. 4 Highlights 2010

7 Onze taak als universiteit is onverminderd belangrijk: het opleiden van gedegen ingenieurs die samen met ons kunnen werken aan de technologische doorbraken die nodig zijn voor het oplossen van urgente maatschappelijke vraagstukken. Verheugend is daarom dat blijvend hoge aantallen studenten de TU Delft kiezen als basis voor hun loopbaan in wetenschap en technologie. Echter, 2010 was een economisch zwaar jaar. Dat merkt ook de TU Delft. De fondsen die van overheidswege beschikbaar komen voor hoger onderwijs staan onder druk. Tegelijkertijd is waar we nu mee bezig zijn bepalend voor hoe we in de toekomst ons geld zullen verdienen, want innovatie is de krachtigste motor van onze economie. Binnen dit krachtenveld hebben wij de ambitie om onderzoek en onderwijs van de hoogste kwaliteit én van internationaal niveau te blijven bieden. Een ding is zeker: in een voortdurend veranderende wereld heeft wachten op absolute zekerheid geen zin, want dan mis je de boot. Voortvarend als altijd hebben studenten, wetenschappers en medewerkers zich daarom ook vorig jaar weer ingezet om topprestaties te leveren. Een greep daaruit vindt u in deze Highlights. Ik wens u veel leesplezier. Dirk Jan van den Berg Voorzitter College van Bestuur TU Delft Dat betekent dat we strategische keuzes moeten maken. Daar zijn we een paar jaar geleden al mee begonnen door in te zetten op een profilering in maatschappelijk relevante thema s: gezondheid, leefomgeving, energie, en infrastructuur & mobiliteit. Dit blijkt in de praktijk goed te werken. Door de traditionele muren tussen vakgebieden te slechten, naderen wetenschappers elkaar en dat leidt tot synergie. Maar meer nog dan over onze binnenmuren moeten we als universiteit over onze buitenmuren kijken. Want de thema s waar we aan werken zijn mondiaal, niet nationaal. Bovendien hebben we de plicht om te zorgen dat de kennis die we ontwikkelen ook daadwerkelijk wordt omgezet in producten en technologieën die de samenleving ten goede komen. We moeten ons dus toeleggen op het sluiten van allianties, met kennisinstituten in binnenen buitenland, evenals met overheden en bedrijfsleven. Een goed voorbeeld van zo n allliantie is FLOW: Far and Large Offshore Wind. Dit consortium van bedrijven en kennisinstellingen zal, gesteund door de overheid, zich de komende jaren bezighouden met onderzoek naar en ontwikkeling van grote windparken ver op zee. U leest er verderop in deze uitgave meer over. Het is maar één van de vele hoogtepunten uit Highlights 2010

8 TU Delft in het nieuws Levering medische isotopen verzekerd De onderzoeksreactor van het Reactor Instituut Delft mag in geval van nood medische isotopen gaan produceren Ziekenhuizen gebruiken de medische radio-isotoop molybdeen-99 om ziekten als kanker op te sporen, maar er zijn nogal eens tekorten aan. Want wereldwijd zijn er maar een paar commerciële reactoren die het produceren, en die zijn soms langdurig buiten bedrijf voor reparatie of onderhoud. Zo ook Petten, dat bijna een derde van de wereldproductie voor zijn rekening neemt. Daarom heeft de TU Delft de overheid aangeboden om als back-up voor Petten te fungeren. En dat mag. De onderzoeksreactor is nu geschikt gemaakt voor de productie van medische isotopen. Straks kunnen de experts van het Reactor Instituut Delft indien nodig genoeg molybdeen-99 produceren om in de Nederlandse behoefte te kunnen voorzien. Een zaak van levensbelang. De Delftse reactor wordt gebruikt voor onderzoek op het gebied van gezondheid, energievraagstukken en materialen. Zo is er onderzoek gedaan naar schone molybdeenproductie, een proces waar geen verrijkt plutonium aan te pas komt. Dat betekent minder kernafval, bovendien kunnen dan veel meer fabrieken molybdeen-99 maken. Dan zouden tekorten aan medische isotopen helemaal verleden tijd zijn. TU Delft deelt kennis op itunes U De TU Delft en de Open Universiteit stellen als eerste Nederlandse universiteiten kennis gratis beschikbaar via itunes U. Altijd en overal kijken of luisteren naar colleges, presentaties en podcasts van de TU Delft. Het kan tegenwoordig via itunes U op Mac, PC, ipod of iphone. Dat is makkelijk voor studenten die rustig die ene presentatie nog eens willen bekijken, of een college dat ze gemist hebben. Belangrijker nog is dat het aansluit bij een van de kerntaken van de universiteit: kennis naar de maatschappij brengen. Dat deed de TU Delft al via Open Course Ware, maar itunes U is een modern en toegankelijk platform om nog meer mensen mee te bereiken. Het aanbod op itunes U begon met colleges van Civiele Techniek, Bouwkunde, Elektrotechniek en Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek. Er komt steeds nieuw materiaal bij: Industrial Design, Management & Technology en Mechanical Engineering hebben ook al bijgedragen. De TU Delft is in goed gezelschap: universiteiten als Stanford University, Harvard en Oxford University, UC Berkeley en MIT publiceren ook op itunes U. 6 Highlights 2010

9 Hybride nanogaatjes vereenvoudigen DNA-analyse Onderzoekers van de TU Delft en Oxford hebben een nieuw nanogaatje ontwikkeld dat kan helpen bij de ontwikkeling van een snelle en goedkope manier om DNA-moleculen te lezen. Nanogaatjes zijn een hulpmiddel bij het uitlezen van DNA. Trek een enkel DNA-molecuul door een minuscuul klein gaatje en je kunt de informatie stukje voor stukje lezen. Een beetje zoals een ouderwetse cassetterecorder een bandje afleest. Tot nu toe waren er twee manieren om zulke nanogaatjes te maken: met behulp van eiwitten die zich oprollen tot een gaatje of door gaatjes te maken in een kunstmatig siliciummembraan. Een team van onderzoekers uit Delft en Oxford onder leiding van professor Cees Dekker heeft beide methoden gecombineerd. Ze brachten de kwetsbare porievormende eiwitten aan in een stevig laagje silicium. Het resultaat is een robuust nanogaatje uit biologische en kunstmatige componenten. Hybride dus. Het in kaart brengen van DNA is nog steeds een dure en complexe aangelegenheid. Wetenschappers zijn daarom naarstig op zoek naar methoden om dit te verbeteren. Want als iedereen snel en goedkoop zijn eigen DNA-genoom kan laten uitlezen, kunnen artsen straks diagnoses stellen en ziekten behandelen vóór iemand ziek wordt. Het onderzoek naar het hybride nanogaatje brengt dit weer een stap dichterbij. Cees Dekker lab TU Delft Tremani Delftse eredoctor Geim deelt in Nobelprijs Natuurkunde Andre Geim en Konstantin Novoselov ontvingen de Nobelprijs voor de Natuurkunde 2010 voor hun doorbraak in het onderzoek naar grafeen. Grafeen is een laagje koolstof van stabiel zou zijn. Tot het de Delftse één atoom dik, het dunst denkbare eredoctor Andre Geim in 2004 lukte materiaal. Jarenlang dachten om het te maken. Met behulp van wetenschappers dat het in het echt een stukje plakband pelde hij een niet kon bestaan, omdat het niet laagje grafeen van een grafietkristal. Deze ontdekking leverde Geim en zijn collega Konstantin Novoselov de Nobelprijs voor Natuurkunde 2010 op. Nu er met grafeen geëxperimenteerd kan worden, blijkt er van alles mee te kunnen. Grafeen is supergeleidend en is het sterkste materiaal dat we kennen. In de toekomst zullen we het zeker in de elektronica terugvinden. In transistoren of touchscreens bijvoorbeeld. Of misschien als middel om medicijnen naar de juiste plaats in het lichaam te brengen. De in Rusland geboren Andre Geim is hoogleraar Natuurkunde aan de universiteit van Manchester en bijzonder hoogleraar Innovative Materials and Nanoscience aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. In 2009 kreeg hij een eredoctoraat van de TU Delft voor zijn praktisch gerichte werk in een fundamenteel vakgebied. Zijn onderzoek naar grafeen past daar uitstekend in. 7 Highlights 2010

10 Prototype Superbus voor het eerst de weg op Het Superbus-prototype maakte zijn eerste testrit en werd gepresenteerd op de autobeurs van Hannover. Met zijn luxe en comfortabele interieur, zestien vleugeldeuren, lage ligging en aerodynamische vormgeving lijkt de Superbus meer op een verlengde sportlimousine dan op een bus. Maar de Superbus is meer dan een sexy voertuig. Het is een nieuw openbaarvervoersconcept van professor Wubbo Ockels. Superbus combineert het reizen met hoge snelheid met de flexibiliteit van een auto. En dat extreem energieefficiënt. Op een aparte superbaan kan de Superbus snelheden van 250 kilometer per uur bereiken met het verbruik van een normale bus bij 100 kilometer. Passagiers kunnen de bus bestellen via internet of sms. Ze reizen dan samen met mensen die dezelfde vertrekplaats en/of bestemming hebben. Praktisch van deur tot deur. In september ging de Superbus voor het eerst het asfalt op en maakte zijn testrondjes op het circuit van Lelystad. Een paar dagen later volgde de presentatie aan het grote publiek. De wereldprimeur was voor de Internationale Automobilausstellung (IAA) in Hannover, de grootste autobeurs in Europa. IJskappen smelten minder snel dan gedacht Het smelten van de ijskappen gaat maar half zo snel als tot nu werd aangenomen, berekende Delftse onderzoeker Bert Vermeersen. Nature Geoscience publiceerde de onderzoeksresultaten. NASA/Goddard Space Flight Centre De ijskappen in Groenland en West-Antartica smelten en dat zorgt ervoor dat de zeespiegel stijgt. Maar hoe hard gaat dat precies? Dat is uit te rekenen met behulp van het zwaartekrachtveld van de aarde. Want als er landijs smelt en in zee terechtkomt, dan verandert de verdeling van de massa op aarde. Op basis van zwaartekrachtmetingen van de twee GRACE-satellieten van NASA werd aangenomen dat er per jaar zo n 350 gigaton van die twee ijskappen smelt. Maar daarbij moet je wel rekening houden met bewegingen van de aardkorst, want die beïnvloeden de verdeling van de massa op aarde ook. De aardkorst veert bijvoorbeeld nog steeds op als gevolg van het smelten van de ijskappen aan het einde van de laatste grote IJstijd, jaar geleden. Bert Vermeersen en zijn team vonden een betere methode om te corrigeren voor de bodembeweging. Ze combineerden de meetgegevens van de GRACEsatellieten met gps-metingen op het land en gegevens over de bodemdruk van de oceaan. En wat bleek: het smelten van de ijskappen gaat maar half zo snel als gedacht. Ook de zeespiegelstijging als gevolg van dat smelten ligt dus beduidend lager. 8 Highlights 2010

11 Jan van der Tempel, onderzoeker en projectmanager FLOW: Onderzoek Innovatie kost nu eenmaal meer dan standaarddingen

12 In 2020 zal windenergie goedkoper zijn dan gasgestookte energie, stelt onderzoeker Jan van der Tempel. Een consortium van tien Nederlandse kennisinstellingen en bedrijven doet voor 47 miljoen euro onderzoek naar efficiëntere windparken op zee. Het is de eerste fase in het innovatieproject FLOW: Far and Large Offshore Wind. Hoe is het FLOW-project ontstaan? Het ministerie van Economische Zaken vroeg in 2008 aan de energiesector om met een businessplan te komen voor windparken op zee. Dat was een unieke situatie. In plaats van zelf subsidie-instrumenten te bedenken koos de overheid ervoor om het initiatief bij de industrie te laten. Markt- en onderzoekspartijen hebben toen de handen ineengeslagen en beschreven hoe zij de toekomst van de offshore-windindustrie zien. De plannen vielen in goede aarde. De overheid heeft een subsidie toegezegd tot 23,5 miljoen; de andere helft komt van het consortium. Die overheidssteun is belangrijk, want innovatie kost nu eenmaal meer dan standaarddingen. Een windpark ontwikkelen is niet hetzelfde als een gloeilamp ontwerpen die honderd jaar meegaat. Wat voor rol speelt de TU Delft in het project? Duurzame energie zoals windenergie is een van onze grote onderzoeksthema s. We hebben binnen de TU Delft eigenlijk alle disciplines in huis die nodig zijn bij de ontwikkeling van windparken: aerodynamica, meeten regeltechniek, generatoren, netwerkaansluitingen, materialen en planning. Ikzelf houd me bezig met de offshore-kant. Hoe krijg je een fundatie de bodem in die goed blijft staan, zeg maar. Belangrijk voor de TU is dat dit project een uitlaat van kennis rechtstreeks naar de markt is. Soms van kennis waar we al tien jaar mee bezig zijn. De komende jaren gaan veertien promovendi verder onderzoek doen. Er komt een 10 Highlights 2010

13 Onderzoek meetmast op zee en in fase twee een heel demopark waar we nieuwe technologieën vervolgens kunnen uittesten. Je voorspelt 20% kostenreductie in Hoe realiseer je dat? We streven naar 20% kostenreductie in 2015, in 2020 moet dat zelfs 40% zijn. Dan is windenergie goedkoper dan gasgestookte elektriciteit. Maar we kunnen wel hele mooie sommetjes maken, besparen doe je straks pas als je daadwerkelijk windmolens op zee plaatst die goedkoper en efficiënter zijn dan nu. Dat kunnen we bereiken door bijvoorbeeld de bladen verder te optimaliseren en door slimme onderhoudsstrategieën te ontwikkelen zodat turbines minder lang buiten bedrijf zijn. Dat alles testen we straks uit in het demopark op zee. Uit dat hele Research & Developmenttraject komt dan de nieuwste generatie turbines voort die we in 2015 en verder kunnen inzetten om windparken ver op zee te bouwen. Hoe draagt dit bij aan doelstellingen op het gebied van duurzame energie? De huidige generatie windturbines leveren ongeveer zes Megawatt per stuk. We werken om dat te verbeteren en over een paar jaar zal dat tien of meer Megawatt zijn. De EU wil echter in 2020 maar liefst 40 Gigawatt geïnstalleerd vermogen hebben. Dat betekent dat er de komende jaren nog duizenden installaties geplaatst moeten worden. Wind hebben we gelukkig genoeg, en een windpark op zee is relatief makkelijk en snel te bouwen. Bestel je het nu, dan staat het er over twee jaar. Het is een technologie die je makkelijk op grote schaal kunt inzetten. Windparken op zee kunnen potentieel tussen de vijf en vijfentwintig procent van het Europese energieverbruik gaan leveren. Daarmee zijn we minder afhankelijk van olie en bovendien ontwikkelen we onze eigen industrie gebaseerd op eigen innovatie. Tegen windparken op het land is veel weerstand. Merk je dat hierbij ook? Dat valt erg mee. Het komt niet bij mensen in de achtertuin, maar achter de horizon, dat scheelt. Bovendien levert het banen en inkomsten op en is het duurzaam, dat spreekt aan. Wel is er in Nederland enige discussie over het heigeluid, daar zouden zeehonden en bruinvissen last van hebben. Er is al onderzoek naar gedaan, en dat onderzoek gaan we verder uitbreiden. Tijdens het heien zou je zeehonden ook uit de buurt kunnen houden met een pinger, een apparaatje dat een geluid uitzendt dat zeehonden afschrikt. Het gaat alleen om overlast tijdens het bouwen, want na het bouwen worden windparken eerder een kraamkamer voor zeeleven. We willen het publiek juist graag laten zien wat voor goede dingen we doen. Dat kan eind van het jaar als de tweejaarlijkse conferentie OFFSHORE 2011 naar Amsterdam komt. Flow gaat heel erg over valorisatie. Hoe vertaal je dat terug naar het onderwijs? We gaan een internationale master opzetten in het kader van het Erasmus Mundusprogramma. Dat doen we samen met universiteiten in Noorwegen, Denemarken en Duitsland. In Noorwegen weten ze bijvoorbeeld veel van drijvende windturbines. Daar is de zee te diep om met fundaties te werken. Met die masteropleiding hopen we ook studenten van buiten Europa naar Delft te halen. In 2020 hebben we naar verwachting namelijk driehonderd nieuwe ingenieurs per jaar nodig in de offshore-windsector. Studenten zijn zeker geïnteresseerd. Ik geef een college Offshore Windfarm Design; daar kwamen dit jaar twee keer zoveel studenten op af als vorig jaar. Het is ook een mooi vakgebied. Zo heb ik er twaalf jaar geleden zelf voor gekozen: omdat het een mooie, grote technologie is waarvoor je nog allerlei nieuwe dingen kunt verzinnen. Bestel je het nu, dan staat het er over twee jaar 11 Highlights 2010

14 12 Highlights 2010

15 Andy Hooper van de afdeling Remote Sensing: We kunnen weer Onderzoek wat hiaten in onze kennis vullen De uitbarsting van de Eyjafjallajökull in IJsland in 2010 was relatief klein, maar de ontwrichting van het Europese vliegverkeer en de kosten als gevolg hiervan waren enorm. De uitbarsting leverde ook een stroom aan wetenschappelijke informatie op. Andy Hooper, universitair docent aan de Afdeling Remote Sensing, bestudeert de processen die vervorming van het aardoppervlak veroorzaken: vulkanen, tektoniek, aardbevingen en de zogenaamde postglacial rebound, het weer omhoog komen van landmassa na de laatste ijstijd. Hij maakt daarbij gebruik van InSAR Interferometric Synthetic Aperture Radar een satelliettechniek die voor het eerst werd toegepast in de jaren negentig. Met behulp van satellietradar en GPS-ontvangers kan die vervorming deformatie in vaktaal nu op enkele millimeters nauwkeurig worden bepaald. Met InSAR bestrijken we het hele aardoppervlak en krijgen we wereldwijde informatie, maar we moeten wel wachten tot de satelliet terugkeert. Met GPS kunnen we elke seconde informatie ontvangen, maar alleen op sommige plaatsen. Al met al hebben we zo wel een aardig beeld van wat er aan de hand is. Wat eraan vooraf ging Andy Hooper volgt de vulkanen op IJsland al jaren. Voordat hij bij de TU Delft kwam, deed hij anderhalf jaar onderzoek aan het Nordic Volcanological Centre van de Universiteit van IJsland. We wisten dat de Eyjafjallajökull weer tot uitbarsting zou komen, de vraag was alleen wanneer. Als we naar het verleden kijken, dan was dit pas de vierde uitbarsting in 1100 jaar. Het had nog wel vijftig of honderd jaar kunnen duren. Sinds 2009 bewoog magma zich naar ondiepere lagen, maar dit was in de jaren negentig ook al gebeurd, zonder dat het tot een eruptie had geleid. Toen de Eyjafjallajökull uiteindelijk uitbarstte, waren wetenschappers niet zozeer verrast dat het gebeurde, maar door wat er precies gebeurde. Bij actieve vulkanen beweegt magma zich gewoonlijk van grotere diepte naar minder grote diepte en vormt een magmakamer onder de aardkost. Je ziet de grond rondom de vulkaan dan uitdijen en omhoog komen. Tijdens een uitbarsting stroomt het magma de kamer uit en zakt de grond weer in. De Eyjafjallajökull volgde dit patroon niet. Magma kwam naar boven en de aardkorst kwam omhoog, maar toen de uitbarsting begon, bleef dat zo. 13 Highlights 2010

16 AY-ya-fyat-lah-YOH-kuhtl Waarom gedroeg de Eyjafjallajökull zich anders? De Eyjafjallajökull is een matig actieve vulkaan. De korst is koeler en magma komt onregelmatig naar boven, waardoor zich geen ondiepe magmakamer vormt, legt Hooper uit, Zonder het karakteristieke patroon van toenemende en afnemende druk was het moeilijk om te voorspellen wat er zou gebeuren nadat de uitbarsting was begonnen. Bij het opstellen van meteorologische modellen ging men ervan uit dat de vulkaan zou blijven doen wat hij deed. Maar vulkanen doen dat doorgaans niet. Een tweede, explosieve uitbarsting volgde en een wolk van vulkanische as kwam vrij. Het luchtverkeer in Europa werd stilgelegd, en vanaf dat moment begon Andy Hoopers telefoon te rinkelen. Een week lang, zolang het luchtruim was afgesloten, hing ik voortdurend met journalisten aan de lijn. Het was druk, maar ook wel leuk. Ik wilde het over de wetenschappelijke aspecten hebben, maar de meeste vragen waren wat alledaagser: hoe spreek je Eyjafjallajökull uit, of wanneer houdt het op? Begrijpelijk, want wanneer het op zou houden was op dat moment het belangrijkst voor de meeste mensen. Kennis vergroten De mediahype is voorbij, maar de wetenschappelijke interesse bleef. In november 2010 publiceerden onderzoekers van een aantal wetenschappelijke instituten in Nature een voorlopige analyse van hoe de uitbarsting zich ontwikkelde. En dat is nog maar het begin. Er is een grote hoeveelheid gegevens die nog moet worden bekeken. Seismische gegevens en deformatiegegevens, maar ook informatie over de as en lava die werd uitgestoten. Een internationaal consortium van wetenschappers werkt hieraan en Elke vulkaan is weer anders een aantal promovendi zullen er de komende jaren hun handen vol aan hebben. We hebben inmiddels een paar kinematische modellen opgesteld die weergeven waar het magma zich bevond. Uiteindelijk willen we ook modellen opstellen voor de mechanica van de vulkaan; die kunnen ons helpen in de toekomst betere voorspellingen te doen. Maar elke vulkaan is weer anders, dus een van onze problemen is dat we op basis van wat één vulkaan doet conclusies moeten trekken over vulkanen in het algemeen. In dat opzicht was deze uitbarsting nuttig; met alle nieuwe informatie kunnen we weer wat hiaten in onze kennis vullen. Samenwerking Andy Hooper werkt nauw samen met zijn collega s in IJsland. Ik heb meegewerkt aan een onderzoeksvoorstel dat een prestigieuze subsidie heeft gekregen van het IJslandse Onderzoeksfonds en ik help bij de begeleiding van studenten. In IJsland weten ze alles over de vulkanologische aspecten, en ze hebben natuurlijk de vulkanen, maar ik ben de expert op het gebied van radarobservatie. Beide partijen profiteren dus. Hij hoopt dat de recente media-aandacht een positieve uitwerking zal hebben op de financiering van onderzoek. Het onderzoek naar vulkanen is van belang voor Europa en niet alleen in wetenschappelijk opzicht. Voorheen dacht men misschien: waarom zouden wij onderzoek naar vulkanen moeten doen? Ik denk dat dat nu wel duidelijk is. Early-warning-system Voor veel vulkanen, zoals de Etna en de IJslandse vulkanen, bestaan zogenaamde earlywarning-systems, omdat hier 24 uur per dag grondgegevens worden geanalyseerd. Andere vulkanen, bijvoorbeeld in ontwikkelingslanden, worden helemaal niet in de gaten gehouden. Met behulp van satellietgegevens zou een wereldwijd waarschuwingssysteem kunnen worden opgezet, maar daarvoor moeten we wel frequenter observeren. Gelukkig komen er de komende jaren weer meer satellieten bij. ESA lanceert met de Sentinelmissie bijvoorbeeld twee nieuwe satellieten en stelt zijn informatie vrij ter beschikking. Dus we zijn nog niet zover, maar ik denk dat het er uiteindelijk wel van gaat komen. 14 Highlights 2010

17 Asfaltdeskundige Niki Kringos: Onderzoek Aan infrastructuur zal altijd behoefte zijn 15 Highlights 2010

18 Asfalt lijkt een saaie zwarte brei, maar is een heel complex materiaal. Dat maakt het zo interessant, vindt dr. ir. Niki Kringos, universitair docent bij de onderzoeksgroep Mechanics of Infrastructure Materials. In 2008 ontving ze een Veni-subsidie van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) voor haar onderzoeksvoorstel Mechanica: het is chemie!. Ze onderzoekt de belangrijkste chemie-mechanica interacties van bouwmaterialen en modelleert deze. Eind 2010 mocht ze op een TEDx-symposium in Amsterdam in 9 minuten uitleggen waarom deze wetenschap zo leuk is. Bij bouwmaterialen is veel winst te behalen. Kijk naar asfalt: onderhoud en reparaties kosten veel geld, veroorzaken files en dus extra CO 2 - uitstoot. Er worden allerlei analyses gedaan voor optimale doorstroming van verkeer, maar zit er een groot gat in de weg, dan houdt het snel op. Ik onderzoek hoe je het gedrag van materialen kunt voorspellen en hoe materialen onder invloed van de omgeving veranderen. Als we dat goed begrijpen, kunnen we betere materialen ontwikkelen voor de toekomst. Die kunnen ook bijdragen aan de verkeersveiligheid. Wat doet regen bijvoorbeeld precies met asfalt en hoe kun je zorgen dat de binding tussen het bitumen en de steentjes goed blijft? En dan heb je het alleen nog over het toplaagje. Er ligt nog een hele constructie onder en er gaat zwaar verkeer overheen, dus kijken we ook naar het effect van langdurige belasting. Als je weet hoe asfalt precies in elkaar zit en hoe zich dat in de loop der tijd onder invloeden als water en vorst ontwikkelt, Je vindt elkaar echt in de wetenschap dan kun je dat nabootsen in een computermodel. Zo n model kun je gebruiken om nieuwe samenstellingen te testen zonder dat deze tien jaar op de weg hoeven te liggen. De additievenindustrie ontwikkelt bijvoorbeeld polymeren en andere vulstoffen en wil graag weten in hoeverre die het materiaalgedrag kunnen verbeteren. Wij kunnen de verschillende asfaltrecepten testen en voorspellingen doen over de kwaliteit en bekijken wat dat betekent voor het wegontwerp. Want heb je materiaal van veel hogere kwaliteit, dan hoef je misschien minder te gebruiken. Grensgebied Met mijn Veni-subsidie heb ik de vrijheid om juist weer hele andere dingen te doen dan binnen mijn andere projecten. Zoals exotische theorieën bedenken waarom een materiaal zich op een bepaalde manier gedraagt. Dat is bijna filosofisch. Het bedrijfsleven zit daarentegen te springen om concrete dingen die ze meteen kunnen toepassen. Die combinatie van kennisontwikkeling op lange en korte termijn is aantrekkelijk. Ik vind het heerlijk om wekenlang wiskundige afleidingen te doen om een model te ontwikkelen, maar het contact met de praktijk is ook heel leuk. Dat is het fijne van mijn vakgebied, het zit precies op dat grensgebied. In december presenteerde ik op de TEDxAmsterdamWomen. Mensen 16 Highlights 2010

19 Onderzoek hebben een mannelijke connotatie bij asfalt en daar kwam ik als vrouw om over asfalt te vertellen. Het is heerlijk om dat vooroordeel te doorbreken. Belangrijker nog is dat mensen het nut begrijpen van wetenschappelijk onderzoek. Wat doen jullie nou eigenlijk de hele dag, was een vraag die ik bij de TEDx veel kreeg. Mensen hebben vaak nog zo n beeld dat we achter een bureautje zitten met de deur dicht en weten niet dat we ook te maken hebben met publicatiedeadlines, experimenten, studenten onderwijzen en begeleiden, internationaal samenwerken en projecten voor het bedrijfsleven opleveren. De onderzoeker van vandaag de dag staat eigenlijk met één been in de wetenschap en met het andere in de maatschappij. Koffiezetapparaat Wetenschap is mijn drijfveer. Het is net puzzeltjes oplossen: er ligt een probleem, hoe ga ik dat oplossen, heb ik daar de kennis voor, of moet ik die zoeken? Een heel dynamisch proces dat iedere dag verandert. Ik zie mijzelf hoofdzakelijk als wetenschapper en civiel ingenieur, maar mijn vrouw-zijn is ook onderdeel van wie ik ben. Als ik in Nederland zeg dat ik civiele techniek gestudeerd heb, krijg ik anno 2010 nog steeds rare reacties; laat staan als ik vertel dat ik op asfaltmechanica gepromoveerd ben. Ik twijfelde destijds tussen industrieel ontwerpen en civiele techniek. Toen dacht ik: koffiezetapparaat of brug? Het werd de brug. Mijn motivatie voor die keuze was de inhoud, maar dat er in het TU-boekje stond dat er zo weinig vrouwen zaten, speelde ook wel mee. Belachelijk, dacht ik toen al. Ook al blijft het koffiezetapparaat wel belangrijk voor onderzoek in de late uurtjes Je vindt elkaar echt in de wetenschap. Ik ga naar conferenties op verschillende vakgebieden: chemie, mechanica, wegenbouw. Je krijgt daar hele directe feedback op je onderzoek van verschillende kanten; daar leer je ontzettend veel van. Ook ontmoet je mensen uit andere culturen. Als je het over mechanica hebt, begrijp je elkaar en maakt achtergrond niets meer uit. Ik ben pas in India geweest om een nieuw samenwerkingsverband te starten met IIT Madras. Als je daar presenteert, dan zie je jonge mensen geïnspireerd raken, dat is fantastisch. Je geeft ze opeens een venster op een internationale toekomst. De economische en maatschappelijke omstandigheden zijn overal anders, maar aan infrastructuur zal altijd behoefte zijn, dat is zo mooi. Bio-asfalt Bitumen is een restproduct van olie. Als straks de olie op is, is de bitumen op. Ik adviseer een consortium in de VS dat onderzoek doet naar alternatieven voor bitumen. Die alternatieven moeten tientallen jaren meegaan. Daarom zijn we op zoek naar materialen die sterk en stabiel zijn, tegen invloeden als bacteriën en water kunnen en niet te snel afbreken onder mechanische belasting. Mijn ideale bio-asfalt zou opnieuw op een restproduct gebaseerd zijn, maar dan van de nieuwe biobrandstoffen. We beginnen nu te kijken of dat kan en chemisch en mechanisch stabiel te krijgen is. Dat is een langetermijnproject met allerlei uitdagingen. De wetenschap kan nog veel bijdragen aan de ontwikkeling van onze globale infrastructuur: aan de ene kant willen we optimale mobiliteit en doorstroming, aan de andere kant moet de CO 2 -uitstoot omlaag en moet het materiaalverbruik zuiniger. Dat is waar wij oplossingen kunnen bieden de komende jaren. 17 Highlights 2010

20 Richard Goossens pleit voor vergeten medische producten: De weg van ontwerp naar patiënt is erg lang 18 Highlights 2010

21 Een botsrolstoel, een bekkenbinder, een retractor voor operaties bij kinderen, een oogdrukmeter voor thuis: industrieel ontwerpers van de TU Delft bedachten de afgelopen jaren honderden innovatieve medische producten. Het merendeel van de vindingen blijft Onderzoek echter op de plank liggen. Professor Richard Goossens, hoogleraar Physical Ergonomics, zoekt wegen om zulke vergeten producten alsnog bij de patiënt te krijgen. Begin 2011 ging de BabyBloom in productie, een bijzondere couveuse voor de kleinste premature baby s. Heleen Willemsen studeerde al in 2005 cum laude af op het ontwerp. Het is een voorbeeld van het uithoudingsvermogen dat nodig is om een nieuw product op de medische markt te krijgen. Goede ideeën blijven liggen omdat ze commercieel niet interessant zijn of omdat de ontwerper, vaak een afstudeerder, de lange adem niet heeft. Dat is zonde, want er kunnen zoveel mensen bij gebaat zijn, aldus Richard Goossens. De weg van ontwerp naar patiënt is erg lang. Ontwikkelen, financiering regelen, testen in de praktijk en dan nog de certificering. Heleen Willemsen is er zelf aan blijven trekken. Ze won een aantal prijzen, zoals in 2008 de Herman Wijffels Innovatieprijs. Dat stelde haar in staat om door te gaan. Balldoser Veel producten komen zo ver niet. Zoals de Balldoser, een beker die volwassenen met drinkproblemen in staat stelt zelfstandig te drinken. Een superleuk product. Er zit een doseerballetje in, zodat er maar één slokje tegelijk uitkomt. Patiënten kunnen zich niet meer verslikken, je kunt beter controleren hoeveel vocht ze binnenkrijgen en je hoeft minder natte bedden te verschonen. Het ontwerp leverde Arie Franke in 2008 een innovatieprijs op, maar verder dan een prototype is het niet gekomen. En dat terwijl er wel degelijk behoefte aan is. Ik ben één dag in de week verbonden het Erasmus Medisch Centrum, daar hoor ik veel praktijkproblemen. Die zet ik dan bijvoorbeeld om in ontwerpopdrachten voor afstudeerders. We tonen aan dat zo n probleem oplosbaar is door één keer iets te maken. De vraag bereikt ons dus wel, maar het stokt vaak bij de oplossing. Stiefkindmedicijnen Die situatie is niet uniek. De farmaceutische industrie laat ook regelmatig veelbelovende medicijnen links liggen omdat er niet genoeg mee te verdienen is. In 2010 werd Cinderella Therapeutics opgericht, een not-for-profit organisatie die als doel heeft zulke nieuwe geneesmiddelen of behandelingen in de kliniek te brengen voor een maatschappelijk aanvaardbare prijs. Geïnspireerd door Cinderella Therapeutics hield Richard Goossens tijdens zijn inaugurele rede een pleidooi voor zijn vergeten producten. Zijn oproep haalde de media en leverde een aantal positieve reacties op. Eén daarvan kwam van een ontwerpbureau gespecialiseerd in productontwikkeling. Zij gaan prototypes met ons bekijken, vertelt Richard Goossens. Ze kunnen dan meestal snel zien of er een business omheen te bouwen is. Een afstudeerder heeft misschien niet goed naar de markt gekeken. Een alternatieve manier van fabriceren of het opnieuw bekijken van de afzetmarkt geeft misschien een ander beeld. Houtje-touwtje oplossingen Vaak is de afzetmarkt echter te klein voor commerciële productie, zoals bij producten voor mensen met een zeldzame aandoening of speciaal voor kinderen. Artsen gebruiken instrumenten voor volwassenen op kinderen of bedenken een houtjetouwtje oplossing, zegt Goossens. Hij vertelt over de beensteun voor het verdoven van de bilzenuw bij kinderen die een beenoperatie moeten ondergaan. Dat gebeurt nu met behulp van een prullenbak en tape in de onderzoeksruimte. Je zou zo n beensteun graag in kleine series laten produceren. Massaproductie is ook niet altijd meer nodig volgens Goossens. Met moderne ontwerpprogramma s kun je je fabricage inrichten op kleine series of enkelstuks. Stuur het aangepaste ontwerp naar een printer en je weet alle onderdelen. Dat heeft allerlei voordelen. Bij massaproductie ga je uit van de grootste gemene deler van alle patiënten. Als je in kleine aantallen produceert, kun je kijken wat de behoefte is van het individu. Dat is ook precies wat een ergonoom doet: producten ontwikkelen die geschikt zijn voor de gebruiker in plaats van omgekeerd. Daarmee ga je eigenlijk een beetje terug in de tijd, want vroeger had je allerlei vaklui die wat voor je maakten. Goede feeën Het is prima als een grote fabrikant een idee oppikt, want dan komt het bij de patiënt terecht. Maar voor die andere producten waar ze geen heil in zien, moet je een pot hebben waaruit je het productieproces op gang kunt helpen, stelt Richard Goossens. Er hebben zich al enkele goede feeën gemeld om daarbij te helpen. Ik heb contact met iemand die veel ondernemers in het Westland kent. Die willen vaak wel investeren zonder meteen opbrengsten te hebben. Verder hebben twee alumni Industrieel Ontwerpen aangeboden om zich belangeloos in te zetten voor de vergeten producten. Ook is Richard Goossens in gesprek met Cinderella Therapeutics: Ik kan me voorstellen dat we als producttak binnen Cinderella gaan fungeren. Lukt dat niet dan zetten we zelf een fonds op en ga ik geld inzamelen. Ik wil in ieder geval laten zien dat het kan. 19 Highlights 2010

Bij. research. Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne.

Bij. research. Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne. Bij research Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne. Opdracht 1 Stagelogboek De eerste dag heb ik bij Ron Steijvers stage gelopen en die is project leider ontwikkelaar, vooral

Nadere informatie

Presentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A

Presentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A Presentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A INLEIDING Ik heb vandaag een cadeautje meegenomen. Niet voor jullie, maar voor mijzelf. Het cadeautje staat voor de verrassingen

Nadere informatie

LAAT DE WIND WAAIEN

LAAT DE WIND WAAIEN LAAT DE WIND WAAIEN 2019 zal worden herinnerd als het jaar waarin iets veranderde, toen kinderen staakten om volwassenen te vragen actie te ondernemen om klimaatverandering tegen te gaan. Geïnspireerd

Nadere informatie

Design Document If This Then That. HSP moodlight Liad Damhuis G&I1B Game Art

Design Document If This Then That. HSP moodlight Liad Damhuis G&I1B Game Art Design Document If This Then That HSP moodlight Liad Damhuis G&I1B Game Art Concept Iedereen ervaart wel eens stress of een drukke ruimte die ze even teveel wordt waar ze even weg van moeten gaan om tot

Nadere informatie

Toespraak commissaris van de Koning Max van den Berg, seminar 'Wetenschap middenin de samenleving', Groningen, 30 mei 2013

Toespraak commissaris van de Koning Max van den Berg, seminar 'Wetenschap middenin de samenleving', Groningen, 30 mei 2013 Toespraak commissaris van de Koning Max van den Berg, seminar 'Wetenschap middenin de samenleving', Groningen, 30 mei 2013 Dames en heren, Wetenschap is ontstaan uit verwondering en nieuwsgierigheid. Al

Nadere informatie

MOBILITEIT MOGELIJK MAKEN

MOBILITEIT MOGELIJK MAKEN MOBILITEIT MOGELIJK MAKEN ONS DNA Op een plek die duizenden jaar terug werd gedomineerd door een ruige delta van wind, duinen en zee bevindt zich nu ons welvarende Nederland. De ontwikkeling van ons land

Nadere informatie

De bouw Conceptueel bouwen. Klinkt ingewikkeld,

De bouw Conceptueel bouwen. Klinkt ingewikkeld, De bouw Conceptueel bouwen. Klinkt ingewikkeld, heeft wel de toekomst. Over vijf jaar zal één op de vijf bouwwerken in Nederland volgens een concept gebouwd worden. Wat is dat en wat betekent het voor

Nadere informatie

Verslag ouderavond FIT(s) OP DE KRING

Verslag ouderavond FIT(s) OP DE KRING Verslag ouderavond FIT(s) OP DE KRING In gesprek met elkaar. Uitwerking van de stellingen. De onderstaande stellingen hebben we deze avond besproken onder elke stelling staan een aantal opmerkingen die

Nadere informatie

F A B S C H O L K I D S

F A B S C H O L K I D S F A B S C O H O L K I D S Over FabSchool Kids In Fabschool Kids staat zelf dingen maken, creativiteit en samenwerken centraal. In hands-on workshops in het Fablab Amsterdam leren kinderen alles over digitale

Nadere informatie

WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK. Wat is dat? Eva van de Sande. Radboud Universiteit Nijmegen

WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK. Wat is dat? Eva van de Sande. Radboud Universiteit Nijmegen WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK Wat is dat? Eva van de Sande Radboud Universiteit Nijmegen EERST.. WETENSCHAPSQUIZ 1: Hoe komen we dingen te weten? kdsjas Google onderzoek boeken A B C 1: We weten dingen door

Nadere informatie

Voor het welzijn van kind en school. Klas 3!

Voor het welzijn van kind en school. Klas 3! Voor het welzijn van kind en school Klas 3! Wat is energie Energie heb je nodig om iets te doen. Je hebt het nodig om een auto mee te kunnen laten rijden, een huis mee te verwarmen of een fabriek mee te

Nadere informatie

Inhoud. 1 Wil je wel leren? 2 Kun je wel leren? 3 Gebruik je hersenen! 4 Maak een plan! 5 Gebruik trucjes! 6 Maak fouten en stel vragen!

Inhoud. 1 Wil je wel leren? 2 Kun je wel leren? 3 Gebruik je hersenen! 4 Maak een plan! 5 Gebruik trucjes! 6 Maak fouten en stel vragen! 1 Wil je wel leren? Opdracht 1a Wat heb jij vanzelf geleerd? 7 Opdracht 1b Van externe naar interne motivatie 7 Opdracht 1c Wat willen jullie graag leren? 8 2 Kun je wel leren? Opdracht 2a Op wie lijk

Nadere informatie

Klein Kontakt. Jarigen. in april zijn:

Klein Kontakt. Jarigen. in april zijn: A Klein Kontakt Het is alweer eind maart wanneer dit Kontakt uitkomt, het voorjaar lijkt begonnen, veel kinderen hebben kweekbakjes met groentes in de vensterbank staan, die straks de tuin in gaan. Over

Nadere informatie

Werkboek Het is mijn leven

Werkboek Het is mijn leven Werkboek Het is mijn leven Het is mijn leven Een werkboek voor jongeren die zelf willen kiezen in hun leven. Vul dit werkboek in met mensen die je vertrouwt, bespreek het met mensen die om je geven. Er

Nadere informatie

Researchverslag: rituelen Joanna Siccama GAR1-B 11-10-2014 leraar: Harald Warmelink

Researchverslag: rituelen Joanna Siccama GAR1-B 11-10-2014 leraar: Harald Warmelink Researchverslag: rituelen Joanna Siccama GAR1-B 11-10-2014 leraar: Harald Warmelink Inleiding Om onderzoek te doen naar rituelen is het in eerste plaats belangrijk om te definiëren wat een ritueel is.

Nadere informatie

Karin de Galan. Karin de Galan (1967) is sinds 1991 trainer en coach.

Karin de Galan. Karin de Galan (1967) is sinds 1991 trainer en coach. Karin de Galan Karin de Galan (1967) is sinds 1991 trainer en coach. Ze heeft zich gespecialiseerd in het trainen van trainers en richtte in 2007 de galan school voor training op. Eerder werkte ze als

Nadere informatie

Vragen gesteld in het evaluatieformulier + Antwoorden

Vragen gesteld in het evaluatieformulier + Antwoorden Verslag Studenten Evaluatie Videoproject Door Tonny Mulder, a.b.mulder@uva.nl, 26 sept 213 De studenten van de opleidingen Biologie, Biomedische Wetenschappen en Psychobiologie krijgen in het 1 ste jaar

Nadere informatie

Naam opleiding: Molecular Science & Technology. Toelating

Naam opleiding: Molecular Science & Technology. Toelating Naam opleiding: Molecular Science & Technology Toelating Is de studie moeilijk? Een studie aan de TU Delft is pittig, zorg er daarom voor dat je er aan het begin van je studie gelijk vol voor gaat. Gas

Nadere informatie

Milieuwetenschappen in Leiden

Milieuwetenschappen in Leiden Milieuwetenschappen in Leiden Combineer je opleiding met milieu en duurzaamheid leiden.edu.nl Universiteit Leiden. Universiteit om te ontdekken. Waarom milieu en duurzaamheid? Thema s als gezondheid, armoedebeschrijving,

Nadere informatie

OBSERVATIE. Hoe kom je in een creatieve mindset? De observatie van een kunstenaar en hoe hij aan zijn creativiteit komt. Robbert Kooiman G&I 1-C

OBSERVATIE. Hoe kom je in een creatieve mindset? De observatie van een kunstenaar en hoe hij aan zijn creativiteit komt. Robbert Kooiman G&I 1-C OBSERVATIE Hoe kom je in een creatieve mindset? De observatie van een kunstenaar en hoe hij aan zijn creativiteit komt Robbert Kooiman G&I 1-C Contents Inleiding... 2 Covert of Overt... 2 Analyse... 3

Nadere informatie

Evaluatie Waterdag 17 maart 2015

Evaluatie Waterdag 17 maart 2015 Evaluatie Waterdag 17 maart 2015 Grafieken uitgedrukt in % Wat vond je van deze activiteit? Wat vond je het meest/minst leuke onderdeel van deze dag? Redenen meest/minst leuk: Workshop Meest Minst Super

Nadere informatie

Breng diepte in je foto

Breng diepte in je foto Gewoon 10 tips Fotograferen is het vertalen van wat je ziet naar een afbeelding. Je kunt gewoon richten en klikken maar je kunt er ook net iets verder over nadenken. Foto's worden dan al een heel stuk

Nadere informatie

Mijn kledinggebruik. Succes! Dit gedeelte gaat over het kopen van kleding.

Mijn kledinggebruik. Succes! Dit gedeelte gaat over het kopen van kleding. Mijn kledinggebruik Wellicht weet je al dat verschillende aspecten van kleding slecht zijn voor het milieu. In deze opdracht gaan we bekijken op welke manier jij zelf je steentje bij kan dragen aan het

Nadere informatie

www.leraarwordeninsittard.nl Leraar, je wist dat je het was.

www.leraarwordeninsittard.nl Leraar, je wist dat je het was. www.leraarwordeninsittard.nl Leraar, je wist dat je het was. Benjamin Plant student Aardrijkskunde Ik weet wat ik wil Het leukste moment van mijn stage is wanneer leerlingen mij uit zichzelf aanspreken

Nadere informatie

Ivonne Bressers: Dank je wel. Rob Kleijs: Ivon, Kun je nog eens uitleggen wat het Usher Syndroom is?

Ivonne Bressers: Dank je wel. Rob Kleijs: Ivon, Kun je nog eens uitleggen wat het Usher Syndroom is? 100 Col 's beklimmen in 40 dagen met een totale afstand van 4100 kilometer. Eddy Driessen uit Arnhem wil die tocht gaan afleggen en dat doet hij voor zijn plezier maar ook voor het goede doel. Namelijk

Nadere informatie

Maak van je kind een maker!

Maak van je kind een maker! Maak van je kind een maker! En word er zelf ook één. Zes regels waarmee dat waarschijnlijk best wel lukt. 1 Welkom In dit boekje vertellen we over maken. Het is speciaal gemaakt voor ouders die samen met

Nadere informatie

Autobiotic Selfie. (Herkansing 1) Sascha de Waal. Studierichting: Game Development. Datum: 31 Maart 2016

Autobiotic Selfie. (Herkansing 1) Sascha de Waal. Studierichting: Game Development. Datum: 31 Maart 2016 Autobiotic Selfie (Herkansing 1) Door: Klas: Sascha de Waal G&I1D Studierichting: Game Development Datum: 31 Maart 2016 Docenten: Module: Opdracht: Saskia Freeke, Martin Lacet, Sonja van Vuure en John

Nadere informatie

Les 1 Voorspellen Leestekst: De nieuwe computer. Introductiefase: 2. Vraag: "Kan iemand mij vertellen wat voorspellen betekent?"

Les 1 Voorspellen Leestekst: De nieuwe computer. Introductiefase: 2. Vraag: Kan iemand mij vertellen wat voorspellen betekent? Les 1 Voorspellen Leestekst: De nieuwe computer "Welkom:..." Introductiefase: 1. "We gaan vandaag proberen te voorspellen." 2. Vraag: "Kan iemand mij vertellen wat voorspellen betekent?" 3. Discussie:...

Nadere informatie

Inhoud Slaapkamer 6 Opwarming 8 Een jaar later 10 Genoeg 12 Terrorist 14 Geheim 16 Olie 20 R.O.A. 23 Betty 26 Vertrouwen 29 Feiten 32 G.O.F. 35 Protest 38 Warm 42 Reuzenmachine 44 Een bewaker! 47 Terrorist?

Nadere informatie

bewezen hacks om betere cijfers te halen

bewezen hacks om betere cijfers te halen 10 bewezen hacks om betere cijfers te halen Luister muziek terwijl je studeert Als je tijdens het studeren naar muziek met een hoog tempo luistert, leer je beter. Daar kwamen onderzoekers van de universiteit

Nadere informatie

hoge stroming Fase Ontdek en onderzoek

hoge stroming Fase Ontdek en onderzoek Groep 7 & 8 Team van maximaal 4 leerlingen Leerling materiaal TECHNIEK TOERNOOI hoge stroming Fase Ontdek en onderzoek Verdeel de rollen Je werkt in een groepje van vier leerlingen. Iedereen in je groepje

Nadere informatie

Zelfmanagement en Communicatie practicum

Zelfmanagement en Communicatie practicum Zelfmanagement en Communicatie practicum Heleen Bulthuis 10-1-16 Jenna Hardin GI1B ZMC practicum opdracht 1: Wat is je motivatie voor deze opleiding? Na mijn afgeronde MBO 4 opleiding voor Styling en Design

Nadere informatie

Verpleegkundige in opleiding

Verpleegkundige in opleiding Volg je hart, gebruik je hoofd Verpleegkundige in opleiding Opleiding verpleegkunde Zoek je zinvol werk en wil je graag voor mensen zorgen? Word dan verpleegkundige! Kom naar VUmc. Wij zijn je ideale partner

Nadere informatie

Evaluatie project webshop 2.0

Evaluatie project webshop 2.0 Evaluatie project webshop 2.0 Kim Krijt MM2A Kim Ik vind dat de productie erg goed is verlopen, wij hebben onderling geen problemen gehad. Ik vind dat er erg goed werk is geleverd. Als ik het vergelijk

Nadere informatie

Juridische medewerker

Juridische medewerker 28-11-2013 Sectorwerkstuk Juridische medewerker Temel, Elif HET ASSINK LYCEUM Inhoudsopgave Inhoud Inhoudsopgave... 1 Inleiding... 2 Hoeveel procent van de opleiding bestaat uit stage?... 6 o Begeleiding...

Nadere informatie

Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa)

Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa) Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa) Lees ter voorbereiding onderstaande teksten. Het milieu De Europese Unie werkt aan de bescherming en verbetering van

Nadere informatie

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Grijp je Ambities Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Je dromen verwezenlijken in 7 stappen. Grijp je ambities Brengt je dichterbij je ideaal Geeft je inzicht in jouw persoonlijke

Nadere informatie

NEDERLAND WORDT ANDERS LEARNING FROM LOWLANDS

NEDERLAND WORDT ANDERS LEARNING FROM LOWLANDS NEDERLAND WORDT ANDERS LEARNING FROM LOWLANDS LEARNING FROM LOWLANDS Dank voor je interesse in Learning from Lowlands. In dit document vind je meer informatie over de Expeditie; waarom we het organiseren,

Nadere informatie

Dat ze klaarstaat voor haar vrienden. Als ze samen is met haar vriendinnen, is er veel gein

Dat ze klaarstaat voor haar vrienden. Als ze samen is met haar vriendinnen, is er veel gein Oefening 5 Persoon 1: Annet Kok (moeder) Talent: Prestatiegericht Betrouwbaar Humoristisch Optimistisch Vasthoudend Concreet voorbeeld: Tijdens de hockeywedstrijden Dat ze klaarstaat voor haar vrienden

Nadere informatie

Naam: VULKANEN. Vraag 1. Uit welke drie lagen bestaat de aarde? Vraag 2. Hoe dik is de aardkorst gemiddeld?

Naam: VULKANEN. Vraag 1. Uit welke drie lagen bestaat de aarde? Vraag 2. Hoe dik is de aardkorst gemiddeld? Naam: VULKANEN Voordat je begrijpt hoe vulkanen ontstaan, moet je eerst weten hoe de aarde in elkaar zit. De aarde is een bol die uit drie lagen bestaat. De binnenste laag is de kern. De temperatuur is

Nadere informatie

Medische technieken. Maar dat is toch niet nieuw? Wat is. gebruiken voor verbetering. Mensverbetering

Medische technieken. Maar dat is toch niet nieuw? Wat is. gebruiken voor verbetering. Mensverbetering A1 Van verandering van de natuur naar verandering van het lichaam Wat is mens? A2 Medische technieken A3 gebruiken voor Maar dat is toch niet nieuw? A4 Sinds mensenheugenis zijn wij bezig de wereld om

Nadere informatie

creating tomorrow Bouwkunde hva techniek

creating tomorrow Bouwkunde hva techniek creating tomorrow 2013 2014 Bouwkunde hva techniek HVA TECHNIEK bouwkunde 2013-2014 Bouwkunde: studeren in dé bouwplaats van Nederland Bouwkunde studeren in Amsterdam biedt veel uitdagingen. Want als er

Nadere informatie

IenM begroting 2015: inzetten op betere verbindingen in een schonere leefomgeving

IenM begroting 2015: inzetten op betere verbindingen in een schonere leefomgeving IenM begroting 2015: inzetten op betere verbindingen in een schonere leefomgeving 16 september 2014-15:25 Het ministerie van Infrastructuur en Milieu besteedt in 2015 9,2 miljard euro aan een gezond, duurzaam

Nadere informatie

Bonus: Hoe goed ben jij momenteel?

Bonus: Hoe goed ben jij momenteel? Bonus: Hoe goed ben jij momenteel? Blad 1 van 20 Hoe goed ben jij momenteel? Iedereen kan zijn leiderschapsvaardigheden aanzienlijk verbeteren met een beetje denkwerk en oefening. Met deze test krijg je

Nadere informatie

Het Technasium is een vorm van onderwijs waarbij leerlingen projectmatig en probleemoplossend werken aan echte opdrachten uit het bedrijfsleven.

Het Technasium is een vorm van onderwijs waarbij leerlingen projectmatig en probleemoplossend werken aan echte opdrachten uit het bedrijfsleven. Wat is het technasium? Het Technasium is een vorm van onderwijs waarbij leerlingen projectmatig en probleemoplossend werken aan echte opdrachten uit het bedrijfsleven. Hoe werkt het? De leerlingen krijgen

Nadere informatie

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben Ik ben wie ik ben Naam: Johan Vosbergen Inhoudsopgave Inleiding... 3 De uitslag van Johan Vosbergen... 7 Toelichting aandachtspunten en leerdoelen... 8 Tot slot... 9 Pagina 2 van 9 Inleiding Hallo Johan,

Nadere informatie

Evaluatie Kennissessie met en bij Philips Healthcare 25 november 2014

Evaluatie Kennissessie met en bij Philips Healthcare 25 november 2014 Evaluatie Kennissessie met en bij Philips Healthcare 25 november 2014 Verwachting en aanbeveling Heeft de bijeenkomst aan jouw verwachting voldaan? Toelichting: Erg goede sprekers, zoals gebruikelijk.

Nadere informatie

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Uitgave van Stichting Be Aware Januari 2015 WIL JE MINDER GAMEN?

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Uitgave van Stichting Be Aware Januari 2015 WIL JE MINDER GAMEN? Uitgave van Stichting Be Aware Januari 2015 WIL JE MINDER GAMEN? Je vindt dat je teveel tijd doorbrengt met het spelen van games. Je beseft dat je hierdoor in de problemen kunt raken: je huiswerk lijdt

Nadere informatie

De Bloem (van plastic) is een meid van nu! Tikkeltje brutaal!

De Bloem (van plastic) is een meid van nu! Tikkeltje brutaal! De Bloem (van plastic) is een meid van nu! Tikkeltje brutaal! Hé hoi, hallo! Ik zal me even voorstellen. Ik ben Bloem. Bloem van Plastic. Maar je mag gewoon Bloem zeggen. Wow! Wat goed dat jullie even

Nadere informatie

Adinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële

Adinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële Adinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële uitingen. Als startend ondernemer is alles nieuw. De boekhouding,

Nadere informatie

Ik ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 5-6. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door

Ik ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 5-6. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag Hoi! Blijf even aan de lijn. Ik zit namelijk op de andere. Wacht even. Hoi, ik kom zo even terug, want ik moet even iets zeggen over

Nadere informatie

25 jaar NIBE - Interview Mantijn van Leeuwen

25 jaar NIBE - Interview Mantijn van Leeuwen 152 152 25 jaar NIBE - Interview Mantijn van Leeuwen 153 Interview Mantijn van Leeuwen Voor de meeste mensen ben jij nog een onbekende, zeker gerelateerd aan het NIBE. Vertel eens iets over je achtergrond,

Nadere informatie

Een goede vangst! Een goede vangst 2014 - http://omwb.braintrigger.nl

Een goede vangst! Een goede vangst 2014 - http://omwb.braintrigger.nl Een goede vangst! Om fijn te leven maak je veel gebruik van energie. Bijvoorbeeld om eten te koken, of om te spelen met een spelcomputer. Maar ook om het huis te verwarmen of jezelf te vervoeren. Voor

Nadere informatie

Cloud Computing. Cloud Computing. Welkom allemaal hier op het science park.

Cloud Computing. Cloud Computing. Welkom allemaal hier op het science park. Cloud Computing Cloud Computing Het Telraam van de Toekomst of Hoe Hyves en Battlefield 2 het Rekenen veranderen... Floris Sluiter Adviseur bij SARA Het Telraam van de Toekomst of Hoe Hyves en Battlefield

Nadere informatie

De Bloem (van plastic) is een meid van nu! Tikkeltje brutaal!

De Bloem (van plastic) is een meid van nu! Tikkeltje brutaal! De Bloem (van plastic) is een meid van nu! Tikkeltje brutaal! Hé hoi, hallo! Ik zal me even voorstellen. Ik ben Bloem. Bloem van Plastic. Maar je mag gewoon Bloem zeggen. Wow! Wat goed dat jullie even

Nadere informatie

Stagedag Christiaan Huygens College, Eindhoven Natuurwetenschappelijk onderzoek 1, dd. 8 april 2008

Stagedag Christiaan Huygens College, Eindhoven Natuurwetenschappelijk onderzoek 1, dd. 8 april 2008 Stagedag Christiaan Huygens College, Eindhoven Natuurwetenschappelijk onderzoek 1, dd. 8 april 2008 Plan: Bij het Christiaan Huygens College mogen 4-VWO leerlingen een aantal dagen meelopen bij een bedrijf

Nadere informatie

3M SCIENCE CHALLENGE VOOR DE LEERLINGEN

3M SCIENCE CHALLENGE VOOR DE LEERLINGEN 3M SCIENCE CHALLENGE VOOR DE LEERLINGEN WAT IS HET? De 3M Science Challenge is een wedstrijd voor leerlingen van middelbare scholen scholen die draait om creativiteit, vindingrijkheid en innovatie. OPDRACHT

Nadere informatie

Kies voor meer! kies voor meer

Kies voor meer! kies voor meer kies voor meer Kies voor meer! Je staat op het punt om een heel belangrijke beslissing te nemen: je kiest de school waar je de komende jaren naartoe gaat. Spannend! Want je wilt natuurlijk naar een plek

Nadere informatie

Wat moet je doen? Lees de informatie in dit pakketje

Wat moet je doen? Lees de informatie in dit pakketje ENERGIE Wat moet je doen? Lees de informatie in dit pakketje Zoek meer informatie op de computer en bekijk filmpjes over het onderwerp (achterin deze lesbrief staan websites en links voor filmpjes) Overleg

Nadere informatie

Tropisch Nederland. 1. Aanzetten. 1.a Tropisch Nederland

Tropisch Nederland. 1. Aanzetten. 1.a Tropisch Nederland 1. Aanzetten Tropisch Nederland 1.a Tropisch Nederland Jij gaat aan de slag met het dossier Tropisch Nederland. Welke onderdelen van het dossier ga jij maken? Overleg met je docent. GA IK DOEN STAP ONDERDEEL

Nadere informatie

Uiteindelijk gaat het om het openbreken van macht

Uiteindelijk gaat het om het openbreken van macht Uiteindelijk gaat het om het openbreken van macht Als hoogleraar Publieke Innovatie aan de Universiteit Utrecht onderzoekt Albert Meijer vernieuwing in de publieke sector. Open Overheid en Open Data maken

Nadere informatie

Stagedag Christiaan Huygens College, Eindhoven Natuurwetenschappelijk onderzoek 2, dd. 8 april 2008

Stagedag Christiaan Huygens College, Eindhoven Natuurwetenschappelijk onderzoek 2, dd. 8 april 2008 Stagedag Christiaan Huygens College, Eindhoven Natuurwetenschappelijk onderzoek 2, dd. 8 april 2008 Plan: Bij het Christiaan Huygens College mogen 4-VWO leerlingen een aantal dagen meelopen bij een bedrijf

Nadere informatie

Dit document hoort bij de training voor mentoren blok 4 coachingsinstrumenten, leerstijlen.

Dit document hoort bij de training voor mentoren blok 4 coachingsinstrumenten, leerstijlen. Dit document hoort bij de training voor mentoren blok 4 coachingsinstrumenten, leerstijlen. Leerstijlentest van David Kolb Mensen, scholieren dus ook, verschillen nogal in de wijze waarop ze leren. Voor

Nadere informatie

1. Inleiding 3 2. Waarom heb ik voor deze verzameling gekozen? 3 3. Foto s verzameling 4

1. Inleiding 3 2. Waarom heb ik voor deze verzameling gekozen? 3 3. Foto s verzameling 4 Inhoudsopgave Pagina: 1. Inleiding 3 2. Waarom heb ik voor deze verzameling gekozen? 3 3. Foto s verzameling 4 3.1. 9 september: Huisduinen, Donkere Duinen 4 3.2. 20 september: Donkere Duinen 5 3.3. 27

Nadere informatie

Laat je inspireren! Uitgave 2e editie - DECEMBER 2014 1/5

Laat je inspireren! Uitgave 2e editie - DECEMBER 2014 1/5 Laat je inspireren! We luiden het nieuwe jaar in met een bijzondere inspiratiebijeenkomst. Vanuit samenwerkingsverband Kindkracht willen we je in het kader van ons nascholingsprogramma graag attenderen

Nadere informatie

Van 2 naar 3 een belangrijke stap

Van 2 naar 3 een belangrijke stap Van 2 naar 3 een belangrijke stap spel groei hoop geloof vreugde vertrouwen verbondenheid JIJ kiest! HOE KIES JE? MOTIVATIE TALENT INFORMATIE TOEKOMSTGERICHT OPDELING UREN PER RICHTING BASISVORMING RICHTINGSVAKKEN

Nadere informatie

E-PAPER. Drie praktische tips om je werk als apothekersassistent(e) leuker te maken!

E-PAPER. Drie praktische tips om je werk als apothekersassistent(e) leuker te maken! Dé expert in praktische apotheektrainingen E-PAPER Drie praktische tips om je werk als apothekersassistent(e) leuker te maken! 1 Inhoudsopgave De cliënt en ik 3 Weet jij nog waarom je in de apotheek wilde

Nadere informatie

Irma Steenbeek VERSTAG

Irma Steenbeek VERSTAG Irma Steenbeek VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen van

Nadere informatie

Inspiratie voor Nieuwe Business Modellen

Inspiratie voor Nieuwe Business Modellen Inspiratie voor Nieuwe Business Modellen Bijeenkomst bij Eneco in kader van onderzoek naar Nieuwe Business Modellen De noodzaak om te veranderen is onmiskenbaar. Burgers, bedrijven en overheid zoeken naar

Nadere informatie

Geen uitstoot meer. Wubbo Ockels gaat elektrisch. Werknemers opgelet! 1500 euro om jezelf te ontwikkelen

Geen uitstoot meer. Wubbo Ockels gaat elektrisch. Werknemers opgelet! 1500 euro om jezelf te ontwikkelen Alles wat je moet weten over metaalbewerking najaar 2007 www.metaaljournaal.nl WIN DEZE BEACHCRUISER Geen uitstoot meer Wubbo Ockels gaat elektrisch Werknemers opgelet! 1500 euro om jezelf te ontwikkelen

Nadere informatie

POP. Persoonlijk ontwikkelingsplan. Robin van Heijningen

POP. Persoonlijk ontwikkelingsplan. Robin van Heijningen 1 POP Persoonlijk ontwikkelingsplan Robin van Heijningen 2 POP Persoonlijk ontwikkelingsplan Robin van Heijningen Hillegom 17 oktober 2013 Schoonderbeek Installatietechniek 3 Persoonlijk ontwikkelingsplan

Nadere informatie

De studiebelasting voor Werktuigbouwkunde bedraagt gemiddeld 42 uur per week. Wiskunde is wel een

De studiebelasting voor Werktuigbouwkunde bedraagt gemiddeld 42 uur per week. Wiskunde is wel een Naam opleiding: Werktuigbouwkunde Toelating Is de studie moeilijk? Een studie aan de TU Delft is pittig, zorg er daarom voor dat je er aan het begin van je studie gelijk vol voor gaat. Gas terugnemen kan

Nadere informatie

Kinetisch Landmark bij de Bonkevaart

Kinetisch Landmark bij de Bonkevaart School: Bedrijf: Titel project: 1. De opdracht Opdrachtgever Opdrachtgever is dhr. Wiebe Wieling, voorzitter van de Koninklijke Vereniging De Friesche Elf Steden Situatie In 2018 is Leeuwarden/Fryslân

Nadere informatie

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster [PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9

Nadere informatie

De informatie uit deze stappenwijzer is in heel veel situaties te gebruiken. Bijvoorbeeld:

De informatie uit deze stappenwijzer is in heel veel situaties te gebruiken. Bijvoorbeeld: Inleiding Deze Loopbaan-stappenwijzer is bestemd voor OBP-medewerkers en geeft praktische tips over loopbaanpaden, carrièremogelijkheden en mobiliteit. Ben je toe aan nieuwe uitdaging? Heb je behoefte

Nadere informatie

Samenvatting. Wat is licht

Samenvatting. Wat is licht Samenvatting In dit onderdeel zal worden getracht de essentie van het onderzoek beschreven in dit proefschrift te presenteren zodanig dat het te begrijpen is door familie, vrienden en vakgenoten zonder

Nadere informatie

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben Ik ben wie ik ben Naam: Lisa Westerman Inhoudsopgave Inleiding... 3 De uitslag van Lisa Westerman... 7 Toelichting aandachtspunten en leerdoelen... 8 Tot slot... 9 Pagina 2 van 9 Inleiding Hallo Lisa,

Nadere informatie

Inhoud. Het leven van Escher. Weiland wordt vogel. Kringloop metamorfose. De wereld op z n kop.

Inhoud. Het leven van Escher. Weiland wordt vogel. Kringloop metamorfose. De wereld op z n kop. Inhoud. Blz. 1. Blz. 2. Blz. 3. Blz. 4. Blz. 5. Blz. 6. Blz. 7. Blz. 8. Blz. 9. Blz. 10. Blz. 11. Kaft Inhoud Het leven van Escher. Moeilijke jaren. Weiland wordt vogel. Kringloop metamorfose. De wereld

Nadere informatie

Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, opening vmbo-schooljaar, Hogeland College, Uithuizen, 20 september 2012

Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, opening vmbo-schooljaar, Hogeland College, Uithuizen, 20 september 2012 Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, opening vmbo-schooljaar, Hogeland College, Uithuizen, 20 september 2012 Beste leerlingen, dames en heren, Er is een filmpje op YouTube dat begint

Nadere informatie

Kennis over Kinderarbeid

Kennis over Kinderarbeid Kennis over Kinderarbeid Context onderzoek Naam: Daniël Seton Klas: G&I 1D Datum: 13 Maart 2016 Docent: Harald Warmelink Module: Pr.Context: Research Opdracht: Context Onderzoek Inleiding Uit vooronderzoek

Nadere informatie

Nieuwsbrief Bètasteunpunt September 2011

Nieuwsbrief Bètasteunpunt September 2011 Nieuwsbrief Bètasteunpunt September 2011 Het Bètasteunpunt van de Hanzehogeschool is in 2009 opgezet om o.a. hulp te bieden aan leerlingen uit het voortgezet onderwijs die bezig zijn met hun profielwerkstuk.

Nadere informatie

Wat is het verschil tussen deze opleiding bij de TU Delft en die bij een andere universiteit?

Wat is het verschil tussen deze opleiding bij de TU Delft en die bij een andere universiteit? Naam opleiding: Industrieel Ontwerpen Toelating Is de studie moeilijk? Een studie aan de TU Delft is pittig, zorg er daarom voor dat je er aan het begin van je studie gelijk vol voor gaat. Gas terugnemen

Nadere informatie

Mascha Pijnenborg. Naast een nieuwe outfit, hoort daar ook een natuurlijk ook nieuwe fiets bij. Deze fiets kon ik begin januari op gaan halen!

Mascha Pijnenborg. Naast een nieuwe outfit, hoort daar ook een natuurlijk ook nieuwe fiets bij. Deze fiets kon ik begin januari op gaan halen! Nieuwsbrief Mascha Pijnenborg Uitgave 1, 2011 Nieuw jaar, nieuwe ploeg, nieuwe fiets Een nieuw jaar is begonnen! Mijn oude ploeg bestaat nu écht niet meer en ik start nu officieel bij het nieuwe Dolmans

Nadere informatie

De beste basis voor je toekomst

De beste basis voor je toekomst Visser t Hooft Lyceum Leiderdorp KANSRIJK EN UITDAGEND De beste basis voor je toekomst i 11gymnasium 11atheneum 11havo vhl.nl 11mavo (vmbo-t) Muzenlaan 155 q Op de open avond vond ik de school meteen leuk

Nadere informatie

DE BIBLIOTHEEK VAN JE DROMEN? groep A

DE BIBLIOTHEEK VAN JE DROMEN? groep A DE BIBLIOTHEEK VAN JE DROMEN? groep A 4 opdrachten! 60 minuten! Bij iedere opdracht zet iemand zijn wekker/ chronometer (op gsm of uurwerk), zodat je zeker niet veel langer dan een kwartier bezig bent.

Nadere informatie

IIT Kanpur Ornella Geboers Maarten Leys

IIT Kanpur Ornella Geboers Maarten Leys IIT Kanpur Ornella Geboers Maarten Leys Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 Voorstelling bedrijf... 3 Producten... 4 Reden in India... 5 Gerichte vragen... 6 Voorstelling bedrijf Het Indiaas Instituut voor

Nadere informatie

Sensor zoekt veeleisende toepassing

Sensor zoekt veeleisende toepassing Editie februari 2019 Semiconductor technology & processing, Silicon Photonics Sensor zoekt veeleisende toepassing Micro-optomechanische sensoren (MOMS) zijn stralingshard en combineren een groot bereik

Nadere informatie

UNIVERSITY OF EYE-OPENING SCIENCE. BACHELOR OF SCIENCE WERKTUIGBOUWKUNDE

UNIVERSITY OF EYE-OPENING SCIENCE. BACHELOR OF SCIENCE WERKTUIGBOUWKUNDE UNIVERSITY OF EYE-OPENING SCIENCE. BACHELOR OF SCIENCE BACHELORPROGRAMMA De bacheloropleiding Werktuigbouwkunde is een veelzijdige universitaire opleiding, waarin je technische kennis leert omzetten naar

Nadere informatie

HERWAARDEER AMBACHT, KOM TOT GROEI

HERWAARDEER AMBACHT, KOM TOT GROEI AMBACHT VAKMANSCHAP TECHNOLOGIE s-hertogenbosch HERWAARDEER AMBACHT, KOM TOT GROEI We staan aan het begin van een nieuw maaktijdperk. Wereldwijd wordt het belang van het maken en creatieve ambachten voor

Nadere informatie

MAAK WERK VAN JOUW TALENT

MAAK WERK VAN JOUW TALENT MAAK WERK VAN JOUW TALENT Schatgraven heeft altijd iets spannends. Zeker als je weet dat je iets gaat vinden. Wat komt er tevoorschijn? De komende jaren ga jij schatgraven. Als het kan op onze school.

Nadere informatie

Werken in een andere sector of branche: iets voor u?

Werken in een andere sector of branche: iets voor u? Werken in een andere sector of branche: iets voor u? Uw hele loopbaan blijven werken in dezelfde sector of branche? Voor veel werknemers is het bijna vanzelfsprekend om te blijven werken in de sector of

Nadere informatie

Dia 1 Introductie max. 2 minuten!

Dia 1 Introductie max. 2 minuten! 1 Dia 1 Introductie max. 2 minuten! Vertel: Deze les gaat vooral over het gebruik van sociale media. Maar: wat weten jullie eigenlijk zelf al over sociale media? Laat de leerlingen in maximaal een minuut

Nadere informatie

Naam opleiding: Technische Natuurkunde. Toelating

Naam opleiding: Technische Natuurkunde. Toelating Naam opleiding: Technische Natuurkunde Toelating Is de studie moeilijk? Een studie aan de TU Delft is pittig, zorg er daarom voor dat je er aan het begin van je studie gelijk vol voor gaat. Gas terugnemen

Nadere informatie

Industrieel reinigen van een warmtewisselaar

Industrieel reinigen van een warmtewisselaar School: Bedrijf: Titel project: 1. De opdracht Industrieel reinigen van een warmtewisselaar Opdrachtgever Wereldspeler en familiebedrijf in één Mourik is een van de grootste, zelfstandige familiebedrijven

Nadere informatie

Hoe gaat het in z n werk daar? Wat is er anders dan een gewone poli?

Hoe gaat het in z n werk daar? Wat is er anders dan een gewone poli? INTERVIEW d.d. 28 december 2009 Coeliakiepoli Op het interview-wenslijstje van Nynke en Zara staat Dr. Luisa Mearin. Zij is kinderarts MDL in het LUMC te Leiden en heeft als eerste met haar collega s in

Nadere informatie

Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige.

Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Burn out Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Ik was al een tijd druk met mijn werk en mijn gezin. Het viel mij zwaar, maar ik moest dit van mezelf doen om aan de omgeving te laten zien

Nadere informatie

Naam: Valérie den Besten Klas: G&I A Datum: 06-11-15 Module: Project 100% presence Begeleider: Irene van Peer Groep 11 (team 14)

Naam: Valérie den Besten Klas: G&I A Datum: 06-11-15 Module: Project 100% presence Begeleider: Irene van Peer Groep 11 (team 14) Naam: Valérie den Besten Klas: G&I A Datum: 06-11-15 Module: Project 100% presence Begeleider: Irene van Peer Groep 11 (team 14) Reflectieverslag Maandag hebben we gebrainstormd en we hebben voor mijn

Nadere informatie

Namens Jelle: Je kan heel goed verslagen schrijven. En je bent altijd gemotiveerd om te werken. Ga vooral zo door.

Namens Jelle: Je kan heel goed verslagen schrijven. En je bent altijd gemotiveerd om te werken. Ga vooral zo door. 360 graden feedback groep sigma 7 2.0: Feedback aan Max: Dit project ben ik een stuk zelfverzekerder ingestapt dan het vorige project. Ik weet nu veel beter wat mijn eigen kwaliteiten zijn en ook die van

Nadere informatie

informatiepakketje voor leerlingen van de basisschool

informatiepakketje voor leerlingen van de basisschool informatiepakketje voor leerlingen van de basisschool Spreekbeurt voor een huis Leuk dat je dit pakketje van onze website hebt gedownload! Ga je een spreekbeurt houden over het werk van Wereldfoundation?

Nadere informatie

Deze dame of heer vertelt over hoe het mogelijk is om het energie verbruik te verminderen en laat energie besparende manieren zien.

Deze dame of heer vertelt over hoe het mogelijk is om het energie verbruik te verminderen en laat energie besparende manieren zien. DE ENERGIECOACH Wat doet een energiecoach Deze dame of heer vertelt over hoe het mogelijk is om het energie verbruik te verminderen en laat energie besparende manieren zien. Een opmerking vooraf : Het

Nadere informatie