M o d u l e 4 : E e n k i j k j e o p h e t r i f H o o f d s t u k 1 : e e n k i j k j e o p h e t r i f koraalpoliepen.

Transcriptie

1 M o d u l e 4 : E e n k i j k j e o p h e t r i f In deze module leren we meer over koralen en hun rol in het ecosysteem. Verder leren we ook hoe ze energie halen uit de zon en hoe ze aan duizenden zeevissen onderdak geven en voedsel. Koralen hebben de juiste combinatie licht en temperatuur nodig om te groeien en te bloeien. Leer wat er gebeurt wanneer de oceaan te heet wordt riffen in de Stille Oceaan worden door het vreemde El Niño verschijnsel verbleekt, dit fenomeen wordt ook nog eens versterkt door klimaatverandering. Koraal verbleking brengt serieuze schade aan de zeehabitat en het zeeleven in dit gebied. In deze module leer je ook een aantal soorten ongewervelde die in de zee leven. H o o f d s t u k 1 : e e n k i j k j e o p h e t r i f 1.1 Het koraalrif Dieren zoals harde koralen en zachte koralen, zeewaaiers, zeewormen en sponzen vormen samen wonderbaarlijke onderwater leefgebieden die bekend staan als riffen. Koralen geven het rif zijn vorm, kleur en leven. De structuren die deze dieren gebouwd hebben, bieden een schuilplaats aan voor vele zeedieren. De enorme koraalriffen zijn leefgebieden met duizenden en duizenden soorten die samenleven of concurreren met elkaar voor ruimte en voedsel. In de vorige module hebben we geleerd dat het rif zelf eigenlijk gemaakt is van duizenden kleine diertjes genaamd koraalpoliepen. Er zijn twee soorten koralen: zachte en harde koralen. De harde koralen helpen met het opbouwen van het rif. Ze creëren indrukwekkende formaties die lijken op lange en complete rotsen. Sommige koraalsoorten leven in ondiep water op de zanderige bodem van de zee en andere soorten geven een voorkeur aan kliffen en pieken, waar het water uit de diepte tegen de ondiepe randen van het rif ruist. Mensen vinden veel koralen erg mooi. Koralen en andere schepselen die wie in deze module bespreken, behoren tot de ongewervelde. Zoals we eerder hebben geleerd worden deze dieren ongewervelde genoemd, omdat ze geen ruggengraat hebben. Lees de zee bestanden en wordt geïntroduceerd aan een rijkdom van verschillende schepselen die leven in het koraal rif. [link naar zee bestanden: ongewervelde] 1.2 Hoe voeden koralen zich? Koralen zijn geweldige dieren om verschillende redenen. Ze vangen hun prooi niet alleen door hun verlammende tentakels te gebruiken, maar ze kunnen ook voedingsstoffen halen uit een compleet andere bron. Dit kan omdat ze een eigenschap hebben, die we normaal gesproken in verband brengen met planten. De meeste harde koralen staan bekend als hermatypische koralen. Dit betekent dat ze energie krijgen van de zon door middel van fotosynthese. Fotosynthese is het proces waarbij planten zonlicht absorberen en veranderen in voedsel ofwel energie. Hermatypische koralen hebben een relatie ontwikkeld met kleine plantjes die in hun lichaam leven. Deze algen heten zooxanthellae. De algen bevatten chlorofyl en hebben net als planten alleen zonlicht, water en voedingsstoffen nodig om te overleven. De koralen bieden onderdak en voedsel aan de algen en andersom geven de algen voedselenergie (gewoonlijk in de vorm van suikers) terug aan de koralen. Dus deze partners leven samen en profiteren van elkaar (hierover lees je meer in de volgende hoofdstukken). Dit betekent ook dat de harde koralen van zonlicht afhankelijk zijn en dus vaak voorkomen in zonnig, ondiep water.

2 H o o f d s t u k 2 : C o n s e r v a t i e k w e s t i e s 2.1 Klimaatverandering: De grootste bedreiging voor het rif Misschien is de grootste bedreiging voor de koraalriffen van de wereld: het warmer worden van de oceaan. De koralen zijn zeer gevoelige dieren en zij kunnen gemakkelijk doodgaan wanneer het water te warm wordt. Maar waarom wordt het water in de oceaan warmer? Om dit te begrijpen, moeten wij het klimaat van de wereld opnieuw bekijken en bestuderen hoe deze verandert. Klimaat en Wereld Systemen De wereld is een complexe plaats, waar levende wezens en het milieu op verschillende manieren elkaar beurtelings beïnvloeden. De zeedieren die wij in het programma Aqualife hebben besproken, worden bijvoorbeeld sterk beïnvloed door het klimaat. Het woord klimaat wordt vaak verward met het woord weer, maar dit laatste betekent iets anders. We gebruiken vaak het woord weer, wanneer we beschrijven wat de temperatuur is, of dat er regen of zonneschijn is. Hoe is het weer buiten jouw klaslokaal? Is het zonneklaar of is er precipitatie? Het weer geeft veranderingen aan op korte termijn. Het klimaat verwijst echter naar patronen in: temperatuur, vochtigheid, wind en luchtdruk, gemeten over vele jaren. Het weer verwijst tevens naar de plaatselijke temperaturen, zoals "het weer" in je stad. Het klimaat is veel groter en wij gebruiken vaak het woord klimaat wanneer wij verwijzen naar de combinatie van weersystemen van de volledige wereld. Enkele voorspelbare patronen die wij in het klimaat hebben gezien zijn de seizoenen. In veel plaatsen rond de wereld ervaren mensen regelmatige veranderingen in het weer. Sommige plaatsen hebben regenachtige en droge seizoenen. Terwijl op andere plaatsen sneeuw valt in de winter en bladeren verkleuren, vallen van de bomen in de herfst. Wij kunnen deze patronen in klimaat gemakkelijk voorspellen. De meeste mensen weten bijvoorbeeld wanneer het droge seizoen begint of hoe lang de regen- of winterseizoenen duren. Dit in tegenstelling tot het weer. Het weer verandert namelijk elke dag en is slechts van korte duur. Warmer worden Broeikasgassen komen van nature in onze atmosfeer voor. Dit zijn gassen die de warmte van de zon vasthouden in de atmosfeer. De broeikasgassen houden ons warm. Jammer genoeg, komen steeds meer broeikasgassen vrij in onze atmosfeer. Dit komt hoofdzakelijk door de verbranding van fossiele brandstoffen en het kappen van bossen, waardoor het steeds warmer wordt op Aarde met als resultaat: broeikaseffect en andere veranderingen in het klimaat. Wetenschappers geloven dat de gemiddelde temperatuur van de hele wereld tussen 1 aan 4 C kan stijgen tegen het jaar Het lijkt wellicht voor jou niet een grote verandering, maar vergeet niet dat we het over de hele wereld hebben!

3 Hoe komen wetenschappers te weten hoe het klimaat zal veranderen? Door gemiddelde temperaturen in verschillende plaatsen rond de wereld te hebben gemeten, hebben wetenschappers geconstateerd dat het klimaat verandert. Gebaseerd op deze metingen is de Aarde sinds de jaren '50 al gaan opwarmen en de hoeveelheid kooldioxide in onze atmosfeer is ook gestaag gestegen. Hoe kan het klimaat veranderen? Over het algemeen geloven wetenschappers dat: Plaatsen die het meeste opwarmen zullen zich in de hoge latitudes bevinden (zoals de Noord en Zuid pool, Rusland en Antarctica); Het waterniveau gaat waarschijnlijk omhoog, met mogelijkerwijs een gemiddelde hoogte van 5 centimeter per decennium de komende 100 jaren. Dit zal gebeuren omdat water uitzet wanneer het warmer wordt en gletsjers in de wereld zullen smelten. Er is ook bewijs dat extreem weer (dan spreken we over droogten, grote stormen, vloedgolven, bosbranden enz.) vaker en heftiger zal voorkomen. Al deze dingen suggereren dat ook veranderingen in regenpatronen zullen ontstaan, dus sommige gebieden zullen meer regenval krijgen dan nu, terwijl andere gebieden ongebruikelijke droogte ondervinden. Waar komen kooldioxide en andere broeikasgassen vandaan? Er zijn verschillende broeikasgassen die door menselijke activiteiten vrijkomen in de atmosfeer. Kooldioxide komt vooral van het verbranden van fossiele brandstoffen, zoals gas, olie en kool. Wanneer we met onze auto s rijden of de bus nemen laten de voertuigen broeikasgassen vrij in de atmosfeer, wat bijdraagt aan het broeikaseffect en tevens de verwarming van de Aarde. Elektriciteit wordt soms ook gemaakt door het verbranden van fossiele brandstoffen. Dus als wij tv kijken of de broodrooster gebruiken, dragen we ook bij aan de toename van broeikasgassen in onze atmosfeer. Hieronder staan een aantal voorbeelden van broeikasgassen en waar ze vandaan komen: Kooldioxide (CO2) Menselijke activiteiten: Merendeels door het verbranden van fossiele brandstoffen zoals olie, gas en kool voor elektriciteit, het rijden van auto s, bussen, treinen, het vliegen van vliegtuigen en allerlei soorten fabrieken. CO2 komt ook vrij tijdens het verbranden van bossen. Methaan (CH2) Menselijke activiteiten: Rottend organisch materiaal (zonder zuurstof) in rijstvelden, moerassen, huisvuilstortplaatsen en darmen van herkauwers zoals koeien en schapen. Tevens ook door het verbranden van hout en steenkool. Chloorfluorkoolstofverbindingen (CFCs) Bron: Chemicaliën die in de verkoelingselementen zitten in koelkasten en airconditioners. Ook in schuim isolatie en spuitbussen (aerosol). Stikstofoxide (N2O) Menselijke activiteiten: Komt vrij bij de afbreking van chemische meststoffen, gebruikt in de landbouw. Komt ook vrij tijdens het verbranden van fossiele brandstoffen en hout (ontbossing).

4 2.2 Globale verwarming: veranderen van stromingen De oceaan wordt op interessante manieren beïnvloed door het klimaat. Dit kan je het duidelijkst zien door de golven die gevormd worden aan de oppervlakte van de oceaan. De wind kan namelijk ervoor zorgen dat de zee heel ruw is wanneer het bijvoorbeeld stormt. De grote golven die door de storm en de snelle windstoten worden gemaakt, kunnen ernstige gevolgen hebben op het koraalrif en haar inwoners. De orkanen en tyfoons kunnen riffen ernstig beschadigen, aangezien de kracht van de golven de breekbare waaier- en plaat koralen kan verpletteren. Echter deze barrièreriffen absorberen veel van de kracht die anders onze eilanden en kusten zou raken. Op deze manier beschermen de riffen ons tegen strenge onweren en golven. De richting en het ontstaan van oceaanstromen is een belangrijke factor voor de hoeveelheid aan leven in de oceaan. Stromingen ontstaan door complexe interacties die te maken hebben met de temperatuurverschillen van het water op verschillende diepten, het draaien van de Aarde, de wind en de (atmosferische) druk. Deze stromingen brengen voor de dieren die in de oceaan leven voedingsmiddelen, voedsel of vervuiling. In gebieden die stroomafwaarts van steden, landbouwbedrijven of andere ontwikkelingsprojecten zijn gelegen, dan kan de oceaan zand en vuil meebrengen dat van het land afkomt in de vorm van run-off. Dit kan schadelijk zijn voor sommige diersoorten en het zorgt er tevens voor dat de oceaan vies aandoet. El Niño De term El Niño komt van de Spaanse taal en betekent "het kind van Christus". El Nino is ook de naam van een warme oceaanstroom, die om de zoveel voorkomt vanaf de Kerst (25 december) en tot ongeveer mei of juni duurt. Dit warme water heeft effect op de ontwikkeling van stormen overal op aarde. Het fenomeen"el Niño" brengt hevige regen, winderige stormen en droogte met zich mee naar verschillende plaatsen in de wereld. Tijdens El Niño beginnen de warme wateren, dichtbij Australië en in het zuidwesten van de Stille Oceaan, te groeien en het water verspreidt zich naar het midden van de oceaan. Deze warme wateren zijn normaal, maar wetenschappers hebben de laatste jaren gemerkt dat deze gebeurtenissen vaker en in meer extreme mate voorkomen. Dit betekent dat de stormen van El Niño steeds natter worden, de droogtes droger zijn en de oceaan meer dan voorheen wordt opgewarmd. De warmere oceaan is slecht nieuws voor de koraalriffen in onze oceanen. De algen die in de koraalpoliepen leven, hebben ondiep water nodig om genoeg zonlicht te krijgen voor fotosynthese. Maar, het zijn de ondiepe wateren die warmer worden door de gebeurtenissen rondom El Niño. De algen kunnen in het warmere water niet leven en als de algen eenmaal dood zijn gegaan dan wordt het koraal wit en sterft zelf ook. Dit proces staat ook bekend als het bleek worden van koralen (coral bleaching). Dit proces wordt zo genoemd door de spierwitte kleur die de koralen krijgen, wanneer het water eenmaal opgewarmd is. Daarom is een warmere oceaan een serieuze bedreiging voor koraalriffen die zich in ondiep water bevinden. Het is een feit dat de oceaan in een jaar (1998) zo warm werd, dat 16% van s werelds koraalriffen zijn afgestorven. Het abnormale warme water dat wordt veroorzaakt door El Niño en door klimaatverandering heeft ervoor gezorgd dat bij een hoog aantal koralen de algen zijn afgestorven en daardoor ook het koraal. Veel van deze gebieden zijn nog steeds niet hersteld

5 (bijna 10 jaar later) en wetenschappers zijn bezorgd over de toekomst van koraalriffen over de hele wereld. 2.3 Vissen met cyanide en dynamiet Koraalriffen en vooral barrièreriffen, lijken op sterke, ruwe structuren die mensen moeilijk kunnen doordringen. Veel soorten vis en ongewervelde vinden een schuilplaats in deze riffen, waar ze veilig zijn voor visnetten, speren en vislijnen. Nieuwe ontdekkingen laten in feite zien dat er hele gemeenschappen van dieren in de koraalriffen leven inclusief soorten die nog nooit ontdekt zijn. Maar toch hebben mensen een manier gevonden om deze formidabele structuren te beschadigen. In Zuidoost Azië ondervinden vissers dat ze steeds minder vissen vangen voor hun gezinnen en gemeenschap, doordat er steeds meer en meer schepen van over de hele wereld hun zeeën bezoeken. Overbevissing van de zee is een algemeen probleem, maar heeft een extreem schadelijk effect op arme mensen die leven op afgelegen eilanden deze mensen zijn afhankelijk van de oceaan voor voedsel en hun levensonderhoud. Vissers die wanhopig worden door het gebrek aan vis in het water, neigen naar andere, extreme maatregelen om vis te vangen. Dynamiet Vissen Het gebruik van dynamiet als hulpmiddel bij het vissen heeft al een lange geschiedenis, doch in Zuidoost Azië is het relatief nieuw. Hoewel, in sommige gebieden bestaat dynamiet vissen al minstens 20 jaar en tegenwoordig is het een wijd verspreide activiteit. Dynamiet is een zeer krachtig explosief dat heel wat schade kan veroorzaken. Vissers hebben geleerd dat wanneer ze met behulp van traditionele visserijmethodes er niet in slagen om vissen te vangen, dynamiet een alternatieve optie kan zijn. De vissers steken het dynamiet aan en werpen het explosief in de zee dicht bij de koraalriffen. Wanneer het dynamiet explodeert, gaat het water vele meters de lucht in. Wanneer de oppervlakte van de zee weer kalm wordt, drijven de dode vissen naar de oppervlakte en de vissers rapen ze vervolgens uit het water. Echter, onder de golven kan de schade veel slechter zijn. Koraalriffen worden letterlijk opgeblazen wanneer dynamiet wordt gebruikt als visserijmethode. Wat normaal duizenden jaren duurt om te groeien is nu weg in een oogwenk. Het nadeel van deze visserij methode is dat het geen uitzondering maakt welk organisme wordt gedood, het maakt eigenlijk een geheel habitat kapot. Het dynamiet doodt de koraaldiertjes die de basisstructuur vormen van het ecosysteem en als voedsel dienen voor vele diersoorten. De gevolgen zijn desastreus. De vissen die in de koraalriffen leefden, zijn dood en het leefgebied dat aan andere vissen een schuilplaats en paringsgebied kan bieden, is ook vernietigd. Het koraalpuin ligt overal en het duurt tien tot twintig jaar, voordat koraal weer in dit gebied kan groeien. Hoewel dynamietvissen gewoonlijk het laatste redmiddel is voor het vangen van vis door de lokale bevolking, kunnen andere visserijpraktijken net zo verwoestend zijn. Doch die methodes worden gebruikt voor minder dringende redenen, namelijk om de wereld van levende vis te voorzien voor de aquariumhandel en als voedsel. Vissen met Cyanide Veel mensen rond de wereld hebben aquariums en genieten elke dag ervan om voor hun vissen te zorgen. Maar veel van deze mensen begrijpen niet waar hun vissen vandaan komen en hoe zij zijn gevangen.

6 Elk jaar worden ongeveer 35 miljoen tropische siervissen gevangen van de koraalriffen en verplaatst naar huisaquariums. Veel van deze vissen worden gevangen door vissers die cyanide gebruiken. Cyanide is een zeer giftig chemisch stofje dat heel wat milieuschade kan veroorzaken. Dit chemische stofje wordt gebruikt door vissers om de vissen tijdelijk te verlammen, waardoor de vis makkelijker is te vangen. Deze levende vissen worden vervolgens verkocht aan handelaars rond de wereld. Veel levende vissen die zowel in restaurants als in dierenwinkels worden verkocht, zijn gevangen met cyanide. Het probleem is echter dat cyanide, nadat de vis is gevangen, achterblijft in de oceaan. De cyanide komt op de bodem van de oceaan. Koralen die in contact komen met dit stofje, sterven kort daarna af. Dit vernietigt de marine habitat voor alle andere vissen in dit gebied. Wanneer je een bepaalde vis zoekt voor je aquarium is het belangrijk dat je nagaat waar de vis vandaan komt, hoe deze werd gevangen. Was de vis gevangen met cyanide? Is de vis gekweekt door een professionele viskwekerij of werd deze vis in het wild gevangen? We zullen meer hierover lezen in toekomstige modules. H o o f d s t u k 3 : Wa t k a n j i j d o e n o m t e h e l p e n? 3.1 Verminder je energieverbruik Nu we weten hoe het broeikaseffect wordt veroorzaakt, kunnen we nu kijken wat mogelijk is om de wereld af laten koelen. Om dit te bereiken is het belangrijkste wat we kunnen doen: het verminderen van broeikasgassen die vrijkomen in onze atmosfeer. Een van de gassen waar wij ons op kunnen richten is kooldioxide (of CO 2 ). Er zijn een aantal manieren om kooldioxide die wij produceren te verminderen. Als het mogelijk is neem dan niet de bus of auto naar school. Probeer in plaats daarvan te lopen of te fietsen. Auto s zijn de grootste vervuilers in ons dagelijks leven. Dus als je overweegt om een auto aan te schaffen, zoek dan naar een auto dat is gemaakt met de beste milieuvriendelijke technologie. Plant bomen! Bomen zijn de beste verdediging die we hebben tegen klimaatverandering, dus het planten van nieuwe bomen zal helpen om onze planeet koel te houden. Dit betekent ook dat je bestaande bossen moet beschermen! Tijdens het maken van elektriciteit komen er ook broeikasgassen vrij. Dit komt doordat verschillende energiecentrales gas of kool gebruiken. Wat betekent dit? Er is een makkelijke manier om broeikasgassen te verminderen door minder elektriciteit te gebruiken! Hier zijn een aantal dingen, dat je kunt doen om de elektriciteit te verminderen die je dagelijks verbruikt: - Haal de stekker uit het stopcontact van al je elektronica. Veel elektronische apparaten gebruiken energie, zelfs als ze uit staan. - Vervang de standaard gloeilampen met spaarlampen. Deze zullen uiteindelijk minder energie kosten. - Als je een vaatwasser gebruikt, zorg er dan voor dat je het alleen gebruikt met een volle vaat. Een halflege vaatwasser kost teveel energie en water.

7 - Laptops gebruiken minder energie dan Pc s. Zorg ervoor dat je de computer uitschakelt wanneer je deze niet gebruikt. - De verwarming en verkoeling van je huis heeft een grote invloed op je energieverbruik. Probeer tijdens de koude maanden van het jaar de temperatuur in je huis niet te hoog te zetten en laat tijdens de warme maanden je airconditioner niet op volle toeren draaien. Gebruik deze verwarming- en koelingsystemen op een wijze manier om de broeikasgassen die jij produceert te verminderen. 3.2 Gebruik Groene Energie Met zoveel mensen in de wereld die zich ongerust maken over het milieu worden nieuwe manieren om energie te maken bedacht die ons helpen om broeikasgassen te verminderen. Onlangs zijn nieuwe technologieën gecreëerd die elektriciteit produceren waarbij geen broeikasgassen vrijkomen. Deze energie noemen we groene energie. Hier zijn een paar voorbeelden van deze nieuwe en opwindende technologieën: Zonne-energie De zon is de belangrijkste energiebron in ons zonnestelsel. Zonne-energie is de term die wij gebruiken om de energie te beschrijven die wij krijgen van de zon. Dit omvat zowel hitte als elektriciteit. Er zijn zonne-waterverwarmers: deze gebruiken zonlicht om water te verwarmen voor onze douches en huishoudelijk gebruik. Er zijn ook zonneovens: deze gebruiken de mensen om te kunnen koken. Maar misschien is de meest bekende bron van zonne-energie is de zonnecel. De zonnecel is eigenlijk vrij gewoon. Deze opwindende technologie kan energie van de zon vangen en deze omzetten in elektriciteit. Misschien heb je wel eens een rekenmachine gezien die op zonne-energie werkt. Deze alledaagse elektrische apparaten hebben een klein donkergekleurd venster dat onder het scherm is bevestigd. Dit zijn de zonnecellen. In het verleden waren deze cellen erg duur, maar tegenwoordig zijn zij heel betaalbaar. Je kunt deze cellen vinden op elektronische verkeersborden, noodtelefoons aan de kant van de straat en op sommige huizen. Deze cellen kunnen ook in onze huizen worden gebruikt, waardoor de maandelijkse elektriciteit rekening omlaag gaat. Kortom, de zon is een zeer goede bron van elektriciteit om ons te helpen met onze inspanningen om de broeikasgassen in onze atmosfeer te verminderen. Wind Energie Het gebruik van windenergie is een andere bekende bron van groene energie. In het verleden waren windmolens al over de hele wereld te zien. Ze werden gebruikt om tarwe te vermalen tot meel en voor talloze ander dingen. De ouderwetse windmolens zijn nu geëvolueerd tot windturbines. Deze turbines worden aangedraaid door de wind en omgezet in elektriciteit. Maar het waait niet altijd! Daarom kan windenergie alleen gebruikt worden in gebieden waar er vaak veel wind is en het moet in combinatie met andere energiebronnen worden gebruikt. Geothermisch Hoewel wij vaak denken dat onze planeet bestaat uit rotsen, bestaat het midden van de Aarde eigenlijk uit lava. De kern van de Aarde is erg heet en die hitte strekt zich tot plaatsen net onder de oppervlakte van de Aarde. Deze hitte zien wij bijvoorbeeld omhoog borrelen in vulkanen, hete waterbronnen en geisers. Door gaten, die verscheidene kilometers diep zijn, in onze Aarde te boren, kunnen wij bronnen van betrouwbare energie vinden.

8 De hitte van de Aarde kan namelijk worden gebruikt als een bron om elektriciteit te maken. Dit kan door de hitte te gebruiken om stoom te creëren. De stoom, net als bij windenergie, wordt gebruikt om turbines aan te draaien. Hierdoor kunnen wij een nieuw soort groene energie produceren. Echter, deze vorm van energie is nog vrij duur, maar in de toekomst kan geothermische energie ons geld besparen en ons helpen ons klimaat beschermen. Nieuwe bronnen van groene energie worden ontdekt en ontwikkeld. Het zal aan ons allemaal zijn deze energiebronnen te steunen en nieuwe, schonere manieren uit te zoeken om in onze energiebehoeften te voorzien. 3.3 Vermijdt het kopen van vis, die rechtstreeks gevangen zijn uit de oceaan Als je vissen zoekt voor je aquarium dan moet je rekening houden dat 97% van alle zeevissen in het wild zijn gevangen, terwijl slechts 3% zoetwatervissen uit het wild komt. Dit betekent dat het houden van zoetwater aquariums, de betere keus is voor het milieu. Wil je toch een zoutwateraquarium hebben, dan moet je aan de winkeleigenaar vragen waar de vissen vandaan komen: uit de kwekerij of het wild? Als ze uit het wild komen dan kan het zijn dat deze vissen gevangen werden met behulp van cyanide. Maar het is mogelijk om zoutwatervissen te kopen die op een minder schadelijke manier voor de koraalriffen zijn gevangen. De Marine Aquarium Council is een organisatie die een duurzame methode heeft ontwikkeld om koraalrifvissen te vangen zonder het gebruik van schadelijk cyanide. Als jouw aquarium winkel een MAC Certificatie kan laten zien dan weet jij dat de vissen die jij koopt gevangen zijn op een duurzame manier. Als je meer wil leren hierover ga dan naar de website van de Marine Aquarium Council [link: ] H o o f d s t u k 4 : O p d r a c h t e n 4.1 Klimaatverandering Opdracht Jij kunt helpen de gevolgen van klimaatverandering tegen te gaan door minder brandstof en elektriciteit te verbruiken en over te schakelen naar groene energie. Tel hoeveel gloeilampen en hoeveel spaarlampen er zijn in je huis. Vul de aantallen in je project logboek.