Programma. Over Arvo Pärt. Pauze. Silence is the pause in me when I am near to God. Arvo Pärt. De profundis (1980) mannenkoor met orgel en slagwerk

Transcriptie

1 Programma De profundis (1980) mannenkoor met orgel en slagwerk An den Wassern zu Babel saβen wir und weinten (1976/ 1984) soli (satb) met orgel Françoise Kably, Marianne Jansen, Raoul Boesten, Marc Drost Magnificat antiphonen: (1988) O Weisheit O Morgenstern Magnificat (1989) solo: Judith Zirkzee Da pacem Domine (2004) Pauze Peace upon you, Jerusalem (2002) vrouwenkoor Bogoroditse Diëvo (1990) Nunc dimittis (2001) solo: Nicolet Boesten Littlemore Tractus (2000) met orgel Salve Regina (2001) met orgel The human voice is the most perfect instrument of all. Arvo Pärt Over Arvo Pärt Silence is the pause in me when I am near to God. Arvo Pärt Arvo Pärt raakte, na door het Sovjetregime gedwarsboomd te zijn als componist van seriële muziek, in een crisis die acht jaar duurde. Tijdens deze periode componeerde hij niets; hij bezon zich en bestudeerde de middeleeuwse vocale muziek. Vanuit deze klankwereld ontwikkelde zijn muziek zich tot het heilige minimalisme wat wij nu van hem kennen. Pärt zegt zelf hierover het volgende: Ik heb ontdekt dat het genoeg is wanneer een enkele noot prachtig gespeeld wordt. Deze ene noot, of een geruisloze maatslag, of een moment van stilte, troost me. Ik werk met zeer weinig elementen- met één stem, twee stemmen. Ik bouw met primitieve materialen - met de triad (drieklank), met één specifieke tonaliteit. De drie noten van een triad zijn als bellen en dat is waarom ik het tintinnabuli noem. Het basisprincipe achter deze tintinnabuli-stijl (tintinnabuli betekent in het latijn kleine klokjes) is dat er gebruik gemaakt wordt van twee gelijktijdige stemmen. De ene is melodisch van aard en stapsgewijs bewegend van en naar een centrale toonhoogte, eerst omhoog, dan omlaag. De andere stem maakt gebruik van de noten van de drieklank. Pärt zegt zelf over tintinnabuli: Tintinnabuli is een ruimte waar ik soms doorheen wandel als ik op zoek ben naar antwoorden- in mijn leven, mijn muziek en mijn werk. In mijn duistere uren heb ik de sterke overtuiging dat alles buiten dit van geen enkele waarde is. In zijn zoektocht en zijn houding ten opzichte van muziek, doet Arvo Pärt mij denken aan een asceet. Hij durft het aan om de blik te richten op de kleinste eenheid, zoekend naar de essentie. Daarin is de tekst de bepalende factor voor de vorm en de muzikale opbouw. Pärts muziek klinkt voor mij puur en niet sentimenteel, objectief en helder als kristal. Deze componist is iemand die alles wil ontdoen van misleidende zaken en die op zoek is naar een klinkende waarachtigheid. Met als gevolg: diepdoorvoelde spirituele muziek van.een moderne monnik! In deze hectische tijd, waarin indrukken elkaar najagen in een strijd om de eerste plaats en rusteloosheid bijna als een gegeven wordt geaccepteerd, is de muziek van Arvo Pärt voor mij een welkome tegenhanger. Alsof je vanuit een andere dimensie jezelf en de bedrijvigheid om je heen kunt bezien. Een beeld ontstaat, scherper dan de werkelijkheid, bijna pijnlijk confronterend, maar ook troostrijk. I could compare my music to white light which contains all colours Only a prism can divide the colours and make them appear this prism could be the spirit of the listener. Arvo Pärt Raoul Boesten

2 Het koor Medewerking Sopranen: Alten: Françoise Kably Clara Doesburg Judith Zirkzee Franca Nyman Nicolet Boesten Marike Doedens Iris Broska Sietske Asselbergs Marianne Jansen Marcelle Kreuze Margot Beekink Joke Fossen Tenoren: Bassen: Stefaan Brakkee Josi Oberstadt Bas Franck Hans Boonstra Onno Vonk Lowi Krijger Hans Wolff Artho Jansen Dick Zirkzee Marc Drost Eric Bakker Harry Fossen Imre Blok Franz Profittlich Geerten van de Wetering, orgel Geerten van de Wetering (1985) volgt een masteropleiding orgel en improvisatie bij Jos van der Kooy en studeert kerkmuziek bij Theo Goedhart aan het Koninklijk Conservatorium te Den Haag, met als bijvakken piano en zang. Tevens studeerde hij politicologie aan de Universiteit Leiden. Hij volgde masterclasses bij o.a. Ton Koopman, Tomasz Nowak, Zsigmond Szathmary en Daan Manneke. Geerten is actief als solist, koorbegeleider, ensemblespeler en dirigent. Hij beweegt zich bovendien op het terrein van de nieuwe muziek en verzorgt regelmatig premières. Zo speelde hij een première tijdens het Internationaal Orgelfestival 2008 in Haarlem en werkte hij mee aan de premières van twee nieuwe werken voor vier orgels: in 2009 bij de ingebruikname van het Verschueren-orgel in het Amsterdamse Orgelpark en recent tijdens het Tom Johnson festival op dezelfde locatie. Als organist is Geerten verbonden aan de Herengrachtkerk en de Lutherse Kerk te Leiden en de kapel van het VU Medisch Centrum Amsterdam. Over de dirigent Kamerkoor Kwintessens is opgericht in januari 2005 door de dirigent Raoul Boesten en bestaat uit 25 personen. De zangers van Kwintessens zijn enthousiaste amateurs, die veelal zangles volgen en vaak ook in andere koren zingen. Inmiddels heeft het koor een behoorlijk uitgebalanceerde samenstelling, en heeft het zijn ontwikkeling gehad aan stukken als het Miserere van Allegri en recente werken van Arvo Pärt. Kamerkoor Kwintessens valt op door de bijzondere muziekkeuze en de programmering daarvan. Zoals een luisteraar beschreef; Jullie programmering geeft een beeld van de mens en houdt je een spiegel voor. Het verandert je. Daarnaast is het een gedeelde ervaring dat veel muziek uit ons repertoire een wereld tot klinken brengt die een verruimend perspectief op de werkelijkheid biedt. Het koor stelt zich ten doel om tweemaal per jaar een nieuw programma ten gehore te brengen. Het koor repeteert daarvoor wekelijks op vrijdagavond in de Noorderkerk in Den Haag Raoul Boesten, dirigent Raoul Boesten (1973) zong van jongs af aan in koren.tijdens zijn studie voor Vrije Schoolleerkracht, richtte hij zijn eerste (studenten-) koortje op. Na het behalen van zijn diploma verzorgde hij muzieklessen en koorzang voor de hogere groepen van het basisonderwijs. Raoul richtte een ouderkoor op en startte Het Octet, waar hij tevens een plek innam als tenor. Vanuit het werken met Het Octet ontstond de wens om een groter koor te dirigeren waarin met name uitdagende hedendaagse muziek gezongen zou worden. Na een project met zestien zangers richtte Raoul in 2005 Kamerkoor Kwintessens op. Raoul behaalde in 2010 zijn diploma 'docent muziek' aan het Koninklijk Conservatorium van Den Haag met als bijvak koordirectie. Momenteel is hij als leerkracht muziek verbonden aan het Rudolf Steiner College te Rotterdam. Directielessen ontvangt hij van Jos Vermunt.

3 Composities en teksten De profundis, psalm 130 De profundis is de eerste nieuwe compositie die Pärt schreef nadat hij vanwege het strenge Sovjetregime uit Estland emigreerde. Dit werk is geschreven voor vierstemmig mannenkoor, orgel en slagwerk. Het begin is zeer expressief omdat de bas vanuit lage tonen omhoog zingend de tekst vertolkt; Vanuit de diepten heb ik u aangeroepen. Geleidelijk aan groeit het stuk in sterkte en in toonhoogte en culmineert in een climax die ook weer geleidelijk afneemt. An den Wassern zu Babel saβen wir und weinten, psalm 137 De eerste versie van dit stuk droeg de titel In Spe. In het werk worden enkel de klinkers van de woorden gezongen, een bijzondere manier om godsdienstige berichten te verbergen! Deze bewerking is uit nood geboren ten tijde van de censuur in de Sovjet-Unie. De opbouw van dit stuk is zeer mathematisch van aard. Daardoor kan het einde vreemd overkomen, maar feitelijk is het stuk daar echt klaar! Compositorisch sluit deze zetting goed aan bij de 13 de -eeuwse polyfonie; een onophoudelijke bron van inspiratie voor de diepgelovige Pärt. De profundis Uit de diepten An den Wassern zu Babel saβen wir und weinten (deze tekst diende als inspiratie voor de compositie) De profundis clamavi ad te Domine: Uit de diepten heb ik geroepen tot U Heer: Domine exaudi vocem meam. Heer hoor mijn stem. Fiant aures tuae intendentes Maak uw oren opmerkzaam in vocem deprecationis meae. voor de stem van mijn smeekbede. Si iniquitates observaveris Als u zonden zou blijven aanrekenen Domine; Heer; Domine quis sustinebit? Heer wie zou dan nog bestaan? Quia apud te propitiatio est Maar bij u is vergeving, et propter legem tuam. juist vanwege uw wet. Sustinui te Domine. Ik heb naar u uitgekeken Heer. Sustinuit anima mea in verbum eius. Mijn ziel voedde zich met zijn woord. Speravit anima mea in Domino Mijn ziel bleef hopen op de Heer. a custodia matutina usque ad noctem. Vanaf de ochtendwake tot aan de nacht. Speret Israel in Domino. Laat Israël zijn hoop in de Heer stellen. Quia apud Dominum misericordia Bij de Heer is immers mededogen et copiosa apud eum redemptio. en overvloedig is er bij hem verlossing. Et ipse redimet Israel Hij is het die Israël verlost ex omnibus iniquitatibus eius. van al zijn ongerechtigheden. Aan de rivieren van Babel, daar zaten wij, ook weenden wij, als wij gedachten aan Sion. Wij hebben onze harpen gehangen aan de wilgen, die daarin zijn. Als zij, die ons aldaar gevangen hielden, de woorden eens lieds van ons begeerden, en zij, die ons overhoop geworpen hadden, vreugd, zeggende: Zingt ons een van de liederen Sions; Wij zeiden: Hoe zouden wij een lied des heeren zingen in een vreemd land? Indien ik u vergeet, o Jeruzalem! zo vergete mijn rechterhand zichzelve! Mijn tong kleve aan mijn gehemelte, zo ik aan u niet gedenke, zo ik Jeruzalem niet verheffe boven het hoogste mijner blijdschap! Here! gedenk aan de kinderen van Edom, aan den dag van Jeruzalem; die daar zeiden: Ontbloot ze, ontbloot ze, tot haar fondament toe! O dochter van Babel! die verwoest zult worden, welgelukzalig zal hij zijn, die u uw misdaad vergelden zal, die gij aan ons misdaan hebt. Welgelukzalig zal hij zijn, die uw kinderkens grijpen, en aan de steenrots verpletteren zal. (statenvertaling)

4 Composities en teksten Magnificat-Antiphonen Twee stukken gekozen uit een serie van zeven. De zeven Magnificat-Antiphonen zijn teksten die van oudsher gezongen werden op de zeven dagen voor Kerstavond. Ze blinken uit in compositorische eenvoud. Bij O Morgenstern valt op dat er twee toonsoorten (E groot en E klein) als het ware naast elkaar wandelen. Een beeld voor het stralende licht in de duisternis. O Weisheit, O Wijsheid, hervorgegangen voortgekomen aus dem Munde uit de mond des Höchsten. van de Allerhoogste. Die Welt umspannst du Jij omspant de wereld von einem Ende van het ene einde zum Andern. tot het andere. In Kraft und Milde ordnest du alles. In kracht en mildheid orden je alles. O komm und offenbare uns O kom en openbaar ons den Weg der Weisheit de weg van de wijsheid und der Einsicht. en het inzicht. O Weisheit O Wijsheid. O Morgenstern, O morgenster, Glanz des unversehrten Lichtes, afstraling van het ongeschonden licht, der Gerechtichkeit strahlende Sonne. stralende zon van de gerechtigheid. O komm und erleuchte die da stehen O kom en verlicht wie daar staan in Finsternis und im Schatten in duisternis en in de schaduwen des Todes. des doods. O Morgenstern. O morgenster. Magnificat In het Magnificat komt de tintinnabuli-techniek sterk naar voren. Tweestemmige frasen waarin een sopraansolo op een C de tekst reciteert, begeleid door de melodiestem van een andere partij wisselen elkaar af met meerstemmige frasen waarin telkens de onderste stem de melodie heeft en de bovenliggende stemmen de tintinnabuli-partij vertolken. De muziek is een mooie expressie van de opwaarts gerichte, tedere vreugde van de maagd Maria. Magnificat Lofzang van Maria Magnificat anima mea Dominum, Mijn ziel maakt groot de Heer, et exultavit spiritus meus en mijn geest blijft zich verheugen in Deo salutari meo. in God mijn redder. Quia respexit Want hij heeft omgezien humilitatem ancillae suae. naar de nederigheid van zijn dienares. Ecce enim ex hoc Kijk maar, om deze gebeurtenis beatam me dicent zullen alle generaties mij omnes generationes. gezegend noemen. Quia fecit mihi magna Want hij heeft grote dingen aan mij gedaan qui potens est. hij die machtig is. Et sanctum nomen eius Zijn naam is heilig et misericordia eius en zijn mededogen gaat a progenie in progenies van geslacht tot geslacht uit timentibus eum. naar wie hem vrezen. Fecit potentiam in brachio suo: Hij heeft macht uitgeoefend met zijn arm: Dispersit superbos Hij heeft verstrooid wie hoogmoedig waren mente cordis sui. in de overleggingen van hun hart. Deposuit potentes de sede Machtigen heeft hij van hun zetel gestoten et exaltavit humiles. en nederigen verhoogd. Esurientes implevit bonis Hongerigen met goederen overstelpt et divites dimisit inanes. en rijken heengezonden met lege handen. Suscepit Israel puerum suum Hij blijft Israël, zijn kind, onderhouden, recordatus misericordiæ suæ, indachtig zijn barmhartigheid, sicut locutus est ad patres nostros, zoals voorzegd is aan onze vaderen, Abraham et semini eius Abraham en zijn kinderen in sæcula. door de eeuwen heen.

5 Composities en teksten Da pacem Domine Het Da pacem Domine heeft zijn oorsprong in het eerder door Pärt gecomponeerde orgelstuk Pari Intervallo. Je zou kunnen zeggen dat het dus bij de vroegere werken van Pärt hoort, evenals de andere stukken die voor de pauze gezongen worden. Een prachtig gebed voor de vrede waarin alt en bas vanuit een warme rust in tertsparallellen de melodie vertolken, en tenor en sopraan helder en kleurend de tintinnabuli-partijen verzorgen. Da pacem Domine Geef vrede Heer A Da pacem Domine in diebus nostris Geef vrede Heer in onze dagen M quia non est alius want er is er niemand anders E qui pugnet pro nobis die voor ons ten strijde trekt N nisi tu, Deus noster. dan alleen U, onze God. Pauze Peace upon you Jerusalem, psalm 122 Dit stuk voor vrouwenkoor wordt gekenmerkt door een bepaalde lichtheid die echter telkens geaard blijkt te zijn door een mineur inkleuring van een van de stemmen. Het stuk verhaalt over een pelgrimstocht naar de stad Jeruzalem. Deze stad is de plek waar Jahweh woont. Jeruzalem staat dan ook symbool voor het ware, goede en schone! Tevens is dit stuk een stellige smeekbede voor vrede en voorspoed. Peace upon you, Jerusalem Vrede voor jou, Jeruzalem I rejoiced that they said to me: Ik was blij dat men sprak tot mij: Let us go to the house of Yahweh. Laat ons gaan naar het huis van Jahweh. They said: Let us go. Men zei: Laat ons gaan. At last our feet are standing at Eindelijk staan wij bij your gates, Jerusalem. jouw poorten, Jeruzalem. Jerusalem, built as a city, Jeruzalem, gebouwd als in one united whole. goed aaneen gevoegde stad. There the tribes go up, Daarheen trekken de stammen, the tribes of Yahweh, de stammen van Jahweh, a sign for Israel to give thanks to een baken voor Israël, tot dankzegging the name of Yahweh. aan Jahweh's naam. For there are set Want daar zijn geplaatst the thrones of judgement, de tronen van het oordeel, the thrones of the house of David. de tronen van het huis van David. Pray for the peace of Jerusalem, Bidt voor de vrede van Jeruzalem, prosperity for your homes! voorspoed voor jouw huizen! Peace within your walls, Vrede binnen jouw muren, prosperity in your palaces! voorspoed in je paleizen! For love of my brothers and my friends Uit liefde voor mijn broeders en vrienden I will say: Peace upon you! zal ik zeggen: Vrede voor jou. For love of the house of Yahweh Uit liefde voor het huis van Jahweh our God I will pray onze God zal ik bidden for your well-being. voor jouw welzijn.

6 Composities en teksten Bogoroditse Diëvo Dit stuk is naast alle ingetogen muziek, veel lichter van aard. En dat terwijl de tekst een Russische versie is van het ons bekende gebed Ave Maria. Hier kunnen we Pärts verbinding met de Russisch orthodoxe traditie terughoren. Bogoroditse Diëvo God-moeder Maagd (woordelijke vertaling) Bogoroditse Diëvo, radoeïssia, God-moeder Maagd, verheug u, Blagodatnaia Marië, Gospod s Toboioe. Vol van genade Maria, God met U. Blagosloviënna Tu v zjenach Gezegend U onder vrouwen i blagosloviën plod tsjriëva Tvojego, en gezegend vrucht schoot Uwer, jako Spassa rodjila jesi doesj nasjiech. want Redder's draagster u bent zielen onzer. Nunc dimittis, Lucas 2 : In deze compositie is bijzonder fraai terug te horen hoe Pärt een tekst tot uitdrukking weet te brengen. Het verhaal achter dit stuk is dat de oude Simeon de Messias zou mogen aanschouwen voordat hij sterft. Op het moment dat hij het kind in zijn armen houdt, spreekt hij in dankbaarheid zijn gebed. Deze dankbaarheid en overgave zowel aan de dood als aan Christus komt in de muziek mooi tot uitdrukking in de dalende lijn die gezongen wordt door de tenor en sopraan. De bas begeleidt dit met dalende tertsen en de alt maakt een optillende tegenbeweging in gebroken drieklanken. Later in het stuk wordt Het Licht in een expressieve uitroep als het ware naar beneden gezongen. Nunc dimittis Nunc dimittis servum tuum Domine, Nu laat Gij uw dienstknecht gaan Heer, secudum verbum tuum in pace. naar uw woord, in vrede. Quia viderunt oculi mei salutare tuum, Want mijn ogen hebben uw heil gezien, quod parasti ante faciem dat Gij bereid hebt voor het oog omnium populorum: van alle mensen: Lumen ad revelationem gentium, licht tot openbaring voor de volkeren, et gloriam plebis tuae Israel. en roem voor uw volk Israël. Gloria Patri et Filio Eer aan de Vader en de Zoon et Spiritui Sancto. en de Heilige Geest. Sicut erat in principio Zoals het was in het begin et nunc et semper en nu en altijd et in saecula saeculorum. en in de eeuwen der eeuwen. Amen. Zo zij het. Littlemore Tractus De dominee van de St. Mary en St. Nicholas Church in Littlemore, Oxford, bestelde bij Arvo Pärt een zetting van een deel van een preek van John Henry Newman (een geestelijke die zowel door katholieken als Anglicanen wordt vereerd) om diens 200 ste geboortedag te gedenken. Deze woorden werden het eerst gehoord in de kerk van Littlemore aan het eind van de preek op 19 februari Littlemore Tractus May He support us, Moge Hij ons dragen, all the day long, heel de dag lang, till the shades lengthen, tot de schaduwen lengen, and the evening comes, en de avond komt, and the busy world is hushed, en de roerige wereld is verstomd, and the fever of life is over, en de koorts van het leven voorbij is, and our work is done! en ons werk gedaan! Then in his mercy Moge hij ons dan in zijn mededogen may he give us a safe lodging, een veilig onderkomen geven, and holy rest, en heilige rust, and peace at the last. en vrede aan het eind.

7 Uitnodigingen Salve Regina Net als bij het Littlemore Tractus heeft het Salve Regina een beetje het karakter van een hymne. Het stuk bouwt langzaam en eenvoudig op naar een late, majestueuze climax. In het begin vooral eenstemmige vocale lijnen en later brede harmonieën met onderweg spannende en excentrieke samenklanken in de orgelpartij. Salve Regina Gegroet vorstin, Salve Regina, Gegroet vorstin, mater misericordiae; barmhartige moeder; vita, dulcedo et spes nostra, ons leven, onze bekoring en onze hoop, salve. gegroet. Ad te clamamus, exsules, Tot jou roepen wij, ballingen, filii Evae. kinderen van Eva. Ad te suspiramus, Tot jou zuchten wij, gementes et flentes jammerend en wenend in hac lacrimarum valle. in dit tranendal. Eia ergo, advocata nostra, Daarom dan, onze belangenbehartiger, illos tuos misericordes oculos sla jouw ogen vol mededogen ad nos converte. op ons. Et Iesum benedictum fructum En Jezus, de gezegende vrucht ventris tui, van jouw schoot, nobis post hoc openbaar hem aan ons exsilium ostende. na deze ballingschap. O clemens, o pia, O goedertieren, o liefdevolle, o dulcis virgo Maria. o zoete maagd Maria. Kamerkoor Kwintessens bestaat 5 jaar! Dat vieren wij graag met u tijdens een openbare repetitie op 19 november uur, Noorderkerk Schuytstraat 9-11, Den Haag (toegang gratis) U kunt dan een indruk krijgen hoe wij studeren aan ons volgend programma en die avond presenteren wij onze jubileumcd KWINT vijf jaar concerten Kamerkoor Kwintessens Vanwege de succesvolle EST-concerten in 2009 is Kwintessens uitgenodigd om, in aanwezigheid van Veljo Tormis, deel te nemen aan het Leidse Zangfestival Leiden zingt Tormis. Het thema van deze avond is: Tormis: een loopbaan in liederen tegen de achtergrond van het landschap van Estland Datum: Locatie: 5 november 2010, aanvang u Stadsgehoorzaal, Breestraat 60, Leiden Teksten: Raoul Boesten Vertalingen: Hans Boonstra Meer informatie vindt u vanaf begin oktober op onze website

8