DC-containers veel belangrijker dan vaak gedacht. Redden de datacenters het met zuinig gedrag?

Transcriptie

1 trend DC-containers veel belangrijker dan vaak gedacht duurzame energie Redden de datacenters het met zuinig gedrag? praktijk SPIE-ICS bouwt voor KPN eerste CO 2 -negatief datacenter dcw mei 2015 in samenwerking met: advancing information transport systems

2

3 dcw colofon DATACENTERWORKS is hét vakblad over de technische infrastruc tuur van datacenters. jaargang 8, mei 2015, nr. 5 datacenterworks verschijnt tienmaal per jaar. toezending geschiedt op abonnement basis en controlled circulation. HOOFDREDACTEUR/UITGEVER robbert hoeffnagel TELEFOON +31 (6) robbert@fenceworks.nl TWITTER twitter.com/rhoeffnagel LINKEDIN nl.linkedin.com/in/robberthoeffnagel FACEBOOK EINDREDACTIE/TRAFFIC AB MUILWIJK POSTADRES REDACTIE beatrixstraat 2, 2712 ck zoetermeer ADMINISTRATIE@fenceworks.nl TELEFOON +31 (0) ADVERTENTIE-EXPLOITATIE jos raaphorst Directeur TELEFOON +31 (0) jos@fenceworks.nl eric van wijk TELEFOON +31 (0) eric@fenceworks.nl VORMGEVING laura willemsen graf isch ontwerp DRUK graf ia media groep datacenterworks werkt samen met kennispartners als bicsi, data centre alliance, dda, green it amsterdam, it room infra en nen kopij kan worden ingezonden in overleg met de redactie. geplaatste artikelen vertegenwoordigen niet noodzakelijk de mening van de redactie. de redactie noch de uitgever aanvaarden enige aansprakelijkheid voor de inhoud van artikelen van derden, ingezonden mededelingen, advertenties en de juistheid van genoemde data en prijzen. fotokopie en overname van artikelen, geheel of gedeeltelijk op welke wijze dan ook, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van de redactie en onder vermelding van: overgenomen uit datacenterworks, vakblad over de technische infrastructuur van datacenters, met vermelding van de jaargang en het nummer. datacenterworks is een uitgave van fenceworks bv Collectief datacenter Al geruime tijd woedt in Nederland een discussie over commerciële datacenters. Het gaat dan met name over het onderscheid tussen al deze faciliteiten. Anders gezegd: wat leveren deze datacenters nu eigenlijk voor diensten en waarin verschillen zij dan van hun concurrenten? Dat zogeheten onderscheidend vermogen is lang niet altijd duidelijk. Dat heeft ook alles te maken met de vaak verwarrende benamingen die worden gehanteerd. Wat is nu precies een colo? Of een hosting-bedrijf? Of een aanbieder van managed services? Een cloud provider? Of wat wordt nu precies bedoeld als een aanbieder zegt een 'virtual data center' te zijn? Of dat soort diensten aan te bieden. Interessant genoeg zien we dat 'de grote jongens' - zeg Equinix, Telecity, LeaseWeb, Interxion en dergelijke - vaak dezelfde bewoordingen gebruiken om hun diensten te positioneren als veel kleinere en vooral lokaal actieve datacenters. Je zult maar ITmanager zijn en een keuze moeten maken. Of nog erger: een ondernemer zonder al te veel kennis van ICT-zaken. Wie ziet dan door de bomen het bos nog? Later dit jaar lanceren we samen met enkele partners een initiatief om meer duidelijkheid op dit gebied te geven. De komende maanden hoort u meer van ons hierover. Die kreet 'onderscheidend vermogen' kwam onlangs ook weer aan bod tijdens een event in Kasteel Woerden dat was georganiseerd door Arcadiz Networks. Een van de sprekers tijdens deze dag was Kees Rovers. Hij is eigenaar van Close the Gap, een naam die u waarschijnlijk niet veel zegt. Maar hij is de man achter een aantal glasvezelprojecten in kleinere plaatsen in Brabant. Daar heeft hij - en met succes - opgebokst tegen grote aanbieders van glasvezel en kabelinfrastructuren om tot een massale adoptie van internet in vaak flink vergrijsde dorpen te komen. Een belangrijk argument dat hij hierbij hanteerde was het - zeg maar - 'ons-gevoel'. Het zijn projecten waar de bewoners zelf de toon zetten. Er wordt bij aanleg en bij het samenstellen van het product nadrukkelijk geredeneerd vanuit de bewoners - zowel burgers als bedrijven. Dat zette mij aan het denken: we hebben natuurlijk al een aantal commerciële datacenters in ons land die zich nadrukkelijk regionaal opstellen. Maar een collectief datacenter dat is opgezet door een aantal ondernemers in een bepaalde regio kennen we eigenlijk niet. Een soort coöperatie die we kennen vanuit de landbouw en waarvan deze ondernemers zelf ook eigenaar zijn. Maar uiteraard wel professioneel gerund door specialisten. En waar het dienstenpakket is afgestemd op de lokale behoeften. Dus misschien wel colo- en hostingdiensten, maar bijvoorbeeld ook service en support rond kantoorautomatisering. Nieuwe combinaties van diensten en producten waar ze in Silicon Valley wellicht niet aan zouden denken, maar die prima passen bij de eisen en wensen van een lokale regio. In een bepaalde streek in Brabant. Of de regio Rotterdam. Of Twente. Zeer professioneel van opzet en bovendien heel nadrukkelijk afgestemd op de lokale behoeften. Interessant idee? robbert hoeffnagel hoofdredacteur datacenterworks/uitgever dcw mei redactioneel 3

4

5 Inhoud green it 12 meer kansen dan ooit om bestaande datacenters te verduurzamen Op 16 april organiseerde stichting Green IT Amsterdam en deelnemers een bijeenkomst rond energie oplossingen en de energie investeringsaftrek (EIA) voor datacenters. Green IT Amsterdam organiseert met regelmaat bijeenkomsten rondom innovatie en duurzaamheid, waar experts uit verschillende vakgebieden op af komen om kennis uit te wisselen. security 26 beveiligingsstrategie voor toenemende cyberaanvallen Vergelijkbaar met de wet van Moore moeten IT-managers eraan wennen dat cyberaanvallen op datacenters en bedrijfsnetwerken in omvang en complexiteit blijven toenemen. Daarom is het belangrijk om een langere termijn beveiligingsstrategie te ontwikkelen, waarin rekening wordt gehouden met een grote schaalbaarheid en alle lagen van het OSI-model. trend 14 dc-containers veel belangrijker dan vaak gedacht Onderzoek van IHS Technology laat een verrassende top 4 zien als het gaat om de belangrijkste leveranciers van datacenters in de vorm van een container. Huawei blijkt met een marktaandeel van 11 procent de belangrijkste aanbieder, gevolgd door - opmerkelijk genoeg - IT-aanbieders als Dell en HP. Maar de invloed van DCcontainers gaat verder. pdu 18 slimme verdelers Elke outlet is hetzelfde? Dat was ooit eens zo, maar nu bieden intelligente stroomverdelingssystemen - Power Distribution Units (PDU) - veel extra functies. Moderne modellen meten, schakelen en bewaken het afgegeven vermogen tot op elke afzonderlijke steekplaats. Het is van belang dat de PDU s exact bij het eisenprofiel passen. trend 22 open compute project disruptive in het datacenter Het Open Compute Project (OCP) kan op steeds meer aanhangers rekenen. Naast de bekende Internet-scale datacenters van Facebook of Google, maakt ook de financiële sector op steeds grotere schaal gebruik van apparatuur die is ontworpen op basis van de OCP-richtlijnen. Dat bleek tijdens de Open Compute Project Summit die in maart van dit jaar plaatsvond in het Amerikaanse San José. dcim 28 itsm en dcim: een perfecte combinatie Binnen de meeste organisaties zijn IT Service Management (ITSM) en Data Center Infrastructure Management (DCIM) twee op zichzelf staande werelden. Een gemiste kans. duurzame energie 32 redden de datacenters het met zuinig gedrag? Het energieverbruik van de 28 grootste commerciële datacenters in Nederland stijgt tussen 2015 en 2017 naar verwachting jaarlijks met minstens 50 %, een verontrustend gegeven. Een positieve ontwikkeling is dat steeds meer datacenters overschakelen op duurzame energie, terwijl ook energiebesparing bij veel bedrijven hoog op de agenda staat. Een overzicht van de stand van zaken. en verder 30 nieuws 42 nieuws van dda 44 agenda 45 nieuws van it room infra 46 bicsi-nieuws coverfoto Modulair van opzet. CO 2 -negatief. Honderd procent groene stroom. Aansluiting op een bestaande warmtering. Hergebruik van alle restwarmte. En een pre-audit van het Uptime Institute dat uitzicht biedt op een Tier IV-certificering. Dat zijn een aantal van de opvallende kenmerken van een groot datacenter-project dat SPIE- ICS op de High Tech Campus in Eindhoven voor KPN uitvoert. Tussen start en oplevering van het datacenter zit bovendien minder dan zes maanden. dcw mei inhoud 5

6 Dutch Datacenter Index April 2015 DDI 57/ 62 Einde groei vermogen in zicht met het eerste kwartaal vers achter de rug, zien we in april het meest duidelijk de afvlakking van de groei die kenmerkend is voor het begin van het jaar. de vooruitzichten voor de komende drie maanden blijven echter positief en de vooruitzichten voor de langere termijn maken zelfs een sprongetje. maar ook zien we duidelijk dat aan de groei van het aantal mw s per vierkante meter een einde zit. dcw mei monitor 6 In de driemaandelijkse terugblik is het positieve effect van het vierde kwartaal nu helemaal uitgewerkt. De groei op het vlak van vermogen en het investeringsniveau blijft ruim positief, maar op het vlak van het aantal vierkante meters weet de index maar net boven de 50 punten te blijven. Met andere woorden, er werden nauwelijks extra vierkante meters in gebruik genomen. Al met al daalt de index met de terugblik 6 punten in vergelijking met vorige maand. Voor de komende drie maanden verandert de index minimaal. Hij blijft op 62 staan, dankzij een kleine stijging van 1 punt op het vlak van investeringen en lichte afnames op het vlak van oppervlakte en vermogen (beide -1 punt). De jaarlijkse vooruitblik stijgt sterk. vooruitblik De index begint steeds sterker te bevestigen dat ook 2015 een topjaar wordt voor datacentergroei. Het optimisme in de 12-maandelijkse vooruitzichten spreekt boekdelen: een stijging van 4 punten naar maar liefst 68. Hoewel de groei sterk is op alle gebieden, wordt een interessante onderliggende trend zichtbaar. Het verschil in de score op het gebied van vierkante meters en vermogen wordt naar verwachting steeds kleiner en ontloopt elkaar over 12 maanden nog maar weinig. Waar de vraag naar vermogen per vierkante meters de afgelopen jaren alsmaar toenam, zien we nu dat de hardware leveranciers de energie efficiencyslagen dermate weten te versnellen, dat nieuwe racks ondanks een toenemende capaciteit, minder vermogen nodig hebben. Het duurt even voordat dat effect volledig doorsijpelt in het datacenter, maar het lijkt erop dat het kantelpunt binnen anderhalf jaar bereikt kan worden. In de loop van 2016 zouden we dan kunnen zien dat het aantal vierkante meters harder gaat groeien dan de MWs. Vierkante meters in gebruik peter vermeulen directeur van pb7 research Jan - Mar April - Jun +12 mnd Vermogen Investeringen Totaal Dutch Datacenter Index, april 2015 Dutch Datacenter Index, Januari April 2015

7 StruxureWare for Data Centers software suite: voor diepgaand inzicht van gebouw tot server APC by Schneider Electric -producten, -oplossingen, en -diensten zijn integraal onderdeel van het IT-portfolio van Schneider Electric. How Data Centre Management Software Improves Planning and Cuts Operational Costs > Executive summary Contents

8 Op koers voor Tier IV-certificering SPIE-ICS bouwt voor KPN eerste CO 2 - negatief datacenter modulair van opzet. co 2 -negatief. honderd procent groene stroom. aansluiting op een bestaande warmtering. hergebruik van alle restwarmte. en een pre-audit van het uptime institute dat uitzicht biedt op een tier iv-certificering. dat zijn een aantal van de opvallende kenmerken van een groot datacenter-project dat spie-ics op de high tech campus in eindhoven voor kpn uitvoert. tussen start en oplevering van het datacenter zit bovendien minder dan zes maanden. dcw mei praktijk 8 Wie de High Tech Campus in Eindhoven oprijdt, kan het gebouw-in-wording haast niet missen. Direct naast een aantal kantoren van ASML staat een pand met een opmerkelijke hap eruit. Dat klopt inderdaad, zegt Johan Bakker. Hij is datacenter consultant bij KPN. De kavels op de High Tech Campus hebben inderdaad deze wat opmerkelijke vorm. Worden op deze kavels kantoorgebouwen neergezet, dan geeft dit een speels en verspringend effect. Voor ons betekent het dat er inderdaad een hapje uit het datacenter moest worden gehaald. tier iv-certificering Op dit moment bouwt SPIE-ICS op de High Tech Campus een nieuw datacenter voor KPN. Eind 2014 hebben we daar de eerste vier klanten voor opgetekend, vertelt Bakker. Dat zijn partijen die hier in de regio Eindhoven actief zijn. Zij stelden echter wel als eis dat zij vanaf 1 juli 2015 van het datacenter gebruik kunnen maken. In feite betekent zo n deadline dat de datavloer al op 1 juni beschikbaar moet zijn. Met andere woorden: er was een periode beschikbaar van nog geen zes maanden van ontwerp tot oplevering. Dat stelt dus nogal wat eisen aan de partners met wie we dit traject doen waaronder SPIE die verantwoordelijk is voor alle technische installaties in het datacenter. Het datacenter in Eindhoven wordt het eerste officieel Tier IV gecertificeerde datacenter van Nederland. Menigeen denkt dat Tier IV hier niet haalbaar is, omdat we in Nederland maar één energienet hebben. Dit klopt echter niet. Een datacenter kan zelfs Tier IV gecertificeerd worden zonder een aansluiting op een energienet. We hebben consultants van het Uptime Institute on site gehad. Zij hebben een preaudit gedaan. We zitten goed op koers om Tier IV gecertificeerd te worden. Uiteraard hebben we een aansluiting op het Nederlandse energienet. Om de continuïteit te waarborgen is

9 het datacenter voorzien van no-break noodstroomsystemen die onbeperkt de energievoorziening kunnen overnemen. Deze noodstroomvoorzieningen worden zo ingericht dat ze voldoen aan de Tier IV-classificatie. cradle-to-cradle Het Uptime Institute was sowieso erg te spreken over het ontwerp van het datacenter, vertelt Bakker. Juist vanwege de eenvoud van het Tier IV ontwerp waarvoor gekozen is. Wat zij ook interessant vonden is dat we hier het eerste datacenter ter wereld bouwen volgens cradle-to-cradle bouwprincipes. Dit datacenter wordt dus zo gebouwd dat het ook andere gebruiksdoelen dan enkel en alleen een datacenter-faciliteit kan dienen. Cradle-to-cradle wil zeggen dat we als uitgangspunt nemen dat afval niet bestaat. Afval is simpelweg weer de grondstof voor een ander product. Anders gezegd: we gaan voor een aanpak waarbij het uitgangspunt is dat alles recyclebaar moet zijn. Dat geldt ook voor het gebouw. Dat is bijvoorbeeld hoger dan voor een datacenter nodig is. Hierdoor kan het eventueel in de toekomst ook als logistiek gebouw of laboratorium met kantoorruimte worden benut. Ander voorbeeld: we passen cradle-to-cradle EEN DATACENTER KAN ZELFS TIER IV GECERTIFICEERD WORDEN ZONDER EEN AANSLUITING OP EEN ENERGIENET tapijttegels van Desso toe waarin kalk is verwerkt dat een restproduct is uit de drinkwaterwinning hier in Brabant. In de datacenter-wereld staat duurzaamheid vaak gelijk aan energie besparen. Dat vindt Bakker echter een te beperkte kijk op duurzaamheid. Wij zijn daarnaast ook geen aanhangers van het fenomeen PUE. Weliswaar gebruiken we de PUE, die we bepalen volgens de definitie van the Green Grid, als belangrijke meetwaarde. Maar alleen per datacenter afzonderlijk, en niet om datacenters met elkaar te vergelijken. Daar is de PUE niet voor bedoeld, zoals the Green Grid zelf aangeeft. De PUE-waarde zegt namelijk helemaal niets over de vergelijkbaarheid van verschillende datacenters. Het is immers een verhoudingsgetal en dat kun je als dcw mei praktijk 9

10 Johan Bakker is datacenter consultant bij KPN dcw mei praktijk 10 datacenter manipuleren. Datacenters rollen over elkaar heen met een steeds lagere PUE om klanten te trekken. Binnen KPN zeggen we gekscherend niet voor niets vaak: PUE - weg ermee! Of de PUE steeds dichter bij de waarde 1 komt, is eigenlijk helemaal niet relevant. We willen vooral het totale energieverbruik van onze datacenters zo laag mogelijk maken. En we zoeken daarvoor naar een optimale balans tussen het energieverbruik van de opgestelde IT-apparatuur enerzijds en de facilitaire voorzieningen van het datacenter anderzijds. We maken in al onze datacenters gebruik van honderd procent groene energie, duurzaam geproduceerd in Nederland. Er is echter onvoldoende groene energie in Nederland beschikbaar. Dus hoe minder een datacenter als hier in Eindhoven aan groene energie verbruikt, hoe meer ruimte er is voor andere potentiële afnemers. co 2 -negatief Wij horen de term PUE eerlijk gezegd nauwelijks meer in gesprekken met (potentiële) klanten voor onze datacenters. Wel praten klanten met ons over het tarief per kwh (wat feitelijk een afgeleide is van de PUE die een datacenter heeft of verwacht) en het totale energieverbruik van het datacenter. Dat is zowel uit oogpunt van duurzaamheid als bedrijfseconomisch natuurlijk ook veel relevanter. Bakker noemt het datacenter op de High Tech Campus bovendien het eerste daadwerkelijk operationele CO 2 -negatieve datacenter ter wereld. Voor zover wij weten is dit inderdaad het geval. De locatie en het ontwerp van dit datacenter maken dit mogelijk. Allereerst gebruiken we honderd procent duurzaam opgewekte groene energie uit Nederland. Daar komt geen CO 2 bij vrij. Voor de koeling maken we gebruik van de warmtering die hier op de campus al aanwezig is. Dat levert ook geen CO 2 op. Dat gebeurt natuurlijk wel als de noodstroomvoorzieningen noodgedwongen inschakelen. Deze CO 2 -emissie compenseren we via de Gold Standard-regeling. Alle restwarmte van het datacenter leveren wij via de bestaande warmtering aan andere gebouwen op de campus. Dat levert dus geen CO 2 op. Sterker nog: daarmee verlagen andere partijen op de High Tech Campus hun eigen CO 2 - emissie. Per saldo dus een CO 2 -negatief datacenter. warmtering Interessant uit oogpunt van duurzaamheid is bovendien, zo vertelt Bakker, dat het datacenter geen water gebruikt. Andere datacenters passen bijvoorbeeld adiabatische koeling toe. Daar hebben zij vrij veel water voor nodig.

11 Wij maken echter gebruik van de warmtering en gebruiken dus geen water voor het koelen van het datacenter. Een technische uitdaging zat m in de energieuitwisseling tussen datacenter en warmtering. Onze restwarmte dient tijdelijk te worden opgeslagen zodat deze in de winterperiode weer kan worden benut. Dat gebeurt met warmte-/koudebronnen. Daar moet je toch even goed naar kijken. Is die koppeling technisch goed en betrouwbaar voor elkaar te krijgen? Dit is toch een fundamenteel andere aanpak dan we bij andere datacenters zien. Maar het moet natuurlijk wel om een robuuste oplossing gaan waar onze klanten ook vertrouwen in hebben. Wij zijn een commercieel bedrijf, geen proeftuin voor nieuwe technologie. Wij willen graag innoveren - dat mag met dit project wel duidelijk zijn - maar dan wel graag op basis van proven technology. Dat is bijvoorbeeld ook de reden dat we bij dit datacenter geen zonnecellen toepassen. Dat is nog te riskant, denken wij: te weinig capaciteit, te duur en nog niet betrouwbaar genoeg. Windenergie als groene stroom past wel bij dit project. Vandaar dat nu circa een kwart van de energie die wordt opgewekt op het windmolenpark Amalia voor ons bestemd is. modulair gebouwd Zoals de laatste jaren gebruikelijk bij KPN is ook dit datacenter modulair opgebouwd. Het gebouw zelf is niet modulair. Maar de binnenkant wel. We maken nu een datavloer beschikbaar voor de eerste vier klanten plus de nodige voorraad. Daarna kunnen we groeien in stappen van 250 kw. Het kiezen van de juiste granulariteit is één van de leerpunten die KPN de afgelopen jaren heeft opgedaan met modulair bouwen. Het KPN datacenter in Almere is bijvoorbeeld ook modulair ontworpen, en bestaat in feite slechts uit twee modules. De operationele fase 1 is vierkante meter groot. Fase 2, die later dit jaar operationeel wordt, bestaat uit nog eens vierkante meter. Dat paste destijds Stefan Rovers, Team Leader Datacenters & Specials SPIE-ICS ook helemaal in de verwachting en de tijdgeest van 2007, toen we nog geen economische crisis hadden en we dus veel ambitieuzer naar de groei van de bezetting van een datacenter keken. Nu doen we het anders en hanteren we veel kleinere modules, die ook sneller operationeel te maken zijn. constructieve samenwerking Het van oorsprong Franse SPIE is met meer dan medewerkers in 31 landen een grote Europese speler op het gebied van elektrotechnische en mechanische engineering en HVAC (heating, ventilation en air conditioning)-diensten, vertelt Kees Verlaan, directeur Datacenters van SPIE- ICS in Nederland. Ook in landen als Frankrijk, Duitsland, België en het Verenigd Koninkrijk hebben we de afgelopen jaren een stevige positie in de datacentermarkt opgebouwd. Kees Verlaan, directeur Datacenters van SPIE-ICS in Nederland. Eind 2014 raakten we in gesprek met KPN en heeft KPN besloten om met SPIE in zee te gaan voor de volledige inrichting van het datacenter in Eindhoven, aldus Verlaan. Hierbij is voor een aanpak gekozen waarbij alle betrokken partijen gezamenlijk de technische keuzes en oplossingen bepalen. Hierbij hoort veel transparantie en onderling vertrouwen, een aanpak die uiteraard onze voorkeur geniet. robbert hoeffnagel hoofdredacteur dcw mei praktijk 11

12 Energie investeringsaftrek voor datacenters: Meer kansen dan ooit om bestaande datacenters te verduurzamen op 16 april organiseerde stichting green it amsterdam en deelnemers een bijeenkomst rond energie oplossingen en de energie investeringsaftrek (eia) voor datacenters. green it amsterdam organiseert met regelmaat bijeenkomsten rondom innovatie en duurzaamheid, waar experts uit verschillende vakgebieden op af komen om kennis uit te wisselen. dcw mei green it 12 Tijdens deze bijeenkomst, deze keer in het gebouw van gastheer en ingenieursbureau Valstar Simonis in Amsterdam, was dat niet anders. Het publiek bestond uit leveranciers, IT-specialisten, installateurs en bouwers van datacenters en andere spelers binnen de datacenter branche. Onder leiding van moderator Niels Sijpheer, partner van EnergyGO, een bedrijf gespecialiseerd in het ontwikkelen van concepten, Autarkis: koeloplossing op basis van Phase Change Material (PCM). producten en diensten om de bebouwde omgeving te verduurzamen, kwamen er liefst vijf sprekers aan het woord. Eerder werkten Green IT Amsterdam en Niels Sijpheer samen bij de ontwikkeling van de publicatie over het energie efficiënt herinrichten van datacenters. Deze publicatie geeft inzicht in de mogelijkheden wat betreft de implementatie van oplossingen die datacenters in staat stelt energie efficiënter te opereren, inclusief businesscases en praktijkcases. De bijeenkomst ging deze keer niet alleen over innovatieve en bewezen technologie oplossingen. Ook een ondersteunend fonds van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO), namelijk de energie investeringsaftrek (EIA) werd gepresenteerd. Karel Haverkorn van de RVO wees op de kansen die dit programma biedt en de vele oplossingen die al op de energielijst staan. Ook kan er samen met RVO gekeken worden naar oplossingen die nog geen eigen plek hebben op de energielijst, maar die de energiehuishouding van een datacenter wel kunnen verbeteren. Volgens Haverkorn zijn de investeringsmomenten de kansen om grote stappen te zetten naar een meer energie efficiënt datacenter. Kleine stapjes zijn mooi, maar volgens Haverkorn verdienen deze grote kansen meer aandacht en het EIA programma op dat moment ook. energieoplossingen Na de stimulerende presentatie van Karel Haverkorn werd er ruimte gegeven aan vier deelnemende organisaties aan het Green IT Amsterdam consortium, die energieoplossingen bieden aan datacenters. De eerste spreker van de Green IT Energy Solutions was Arthur Singendonk van leverancier van een zeer energie efficiënte koelmachines die gebruikmaken van indirecte adiabatische koeltechniek. De oplossingen van worden momenteel gebruikt in een renovatieproject van een datacenter in Woerden. Singendonk wees op het begrip EER (Energie Efficiency

13 Ratio) van koelapparatuur en de kostenbesparingen (energie, service en onderhoud) die te behalen zijn als er gebruik wordt gemaakt van compressorloze apparatuur. Frank Dimmendaal van Reduses, een van de Installect bedrijven, ging in op de kansen voor wordt er duurzame koude aan het datacenter geleverd. De twee case kwam uit Amsterdam, waar een datacenter van Equinix buurman Universiteit van Amsterdam (UvA) verwarmt met beschikbare restwarmte. Deze restwarmte wordt via de bodem uitgewisseld. Hierbij dient het grondwater als warmtebuffer. Dit warmte- naast energie efficiënte koelapparatuur in veel gevallen winst te behalen is door de luchtcirculatie van datacenters te verbeteren. Door het vermijden van drukverschillen en het verlagen van de weerstand in datacenters kunnen mogelijk aanzienlijke hoeveelheden energie worden bespaard en hot spots vermeden. energie efficiënte koelmachines die gebruikmaken van indirecte adiabatische koeltechniek. gebruik van WKO en gasmotor warmtepompen (GW) voor het duurzaam koelen van datacenters. Tijdens zijn presentatie kwamen ook twee mooie cases aan bod waar hergebruik van warmte geproduceerd door datacenters, is bewerkstelligd. De eerste case was van het Previder datacenter, waar het naastgelegen kantoor van de moederorganisatie wordt verwarmd met restwarmte vanuit het datacenter. De GW zorgt ervoor dat de restwarmte bruikbare warmte wordt voor het kantoor, gelijktijdig Stichting Green IT Amsterdam is een consortium van datacenters, IT organisaties, energie en engineering specialisten en kennisinstellingen. Gezamenlijk werken zij onder andere aan het vergroenen van de IT-industrie, met een specifieke focus op datacenters. Het programmabureau van Green IT Amsterdam doet dit onder meer door nieuwe technologie te scouten, deze te ontwikkelen in test omgevingen en pilots, een platform te bieden om kennis te delen, duurzame oplossingen & best practices te tonen en kansen te ontwikkelen die bijdragen aan de duurzame ambities van de deelnemende organisaties. uitwisselingsproject via de bodem is voor de eerste keer toegepast in Nederland. Later tijdens de discussie werd nog ingegaan op de kansen voor dit soort concepten, en werd ook duidelijk dat goede samenwerking en kennis van datacenters als mogelijke klanten uitermate belangrijk zijn. Belangen en behoeften van alle stakeholders moeten in kaart zijn gebracht om echte innovatie te kunnen implementeren. Wat dat betreft, de presentatie van Autarkis over de door hun ontwikkelde koeloplossing op basis van Phase Change Material (PCM) liet zien dat ook zij de tijd hebben genomen om de datacenter industrie beter te leren kennen om tot een goede propositie voor hun innovatieve concept te komen. Zij richten zich vooral op de koeling voor kleine datacenters of serverruimten. Tijdens een eerdere bijeenkomst van Green IT Amsterdam kwamen zij de firma Spijkerman tegen, fabrikant van prefab beton constructies. Gezamenlijk leveren zij binnenkort meerdere micro datacentra op in het zuiden van Nederland, waar hun oplossing in is geïntegreerd en waar naar eigen zeggen een PUE te behalen is van Michiel de Jong van Low Speed Ventilation stipte in de afsluitende presentatie aan dat er variatie aan oplossingen beschikbaar Tijdens de korte afsluitende discussie werden managers van datacenters nog eens uitgedaagd om te kijken naar alle beschikbare oplossingen van vandaag en te leren van de cases die beschikbaar zijn. Er zijn zeker koplopers te vinden die hebben aangetoond datacenters energie efficiënt te kunnen opereren, onder meer te vinden in het Green IT Amsterdam consortium. Maar er is nog een gedeelte van de markt die de mogelijke stappen nog niet heeft gezet, waaronder de vele verborgen kleinere serverruimten bijvoorbeeld. Een mooier moment om dit te veranderen is bijna niet denkbaar: er is een variatie aan oplossingen beschikbaar, net als best practices en praktijk cases. Er is een industrie die volop ervaring heeft opgedaan met de ontwikkeling van energie efficiënte concepten die datacenters kunnen helpen, en voor de eigenaren van serverruimten en datacenters die het oppakken is er het EIA fonds. maikel bouricius project manager bij green it amsterdam dcw mei green it 13

14 Onderzoek laat hoofdrol voor IT-aanbieders zien DC-containers veel belangrijker dan vaak gedacht onderzoek van ihs technology laat een verrassende top 4 zien als het gaat om de belangrijkste dcw mei trend 14 leveranciers van datacenters in de vorm van een container. huawei blijkt met een marktaandeel van 11 procent de belangrijkste aanbieder, gevolgd door - opmerkelijk genoeg - it-aanbieders als dell en hp. maar de invloed van dc-containers gaat verder. met name de huidige trend richting modulair opgebouwde datacenters kent zijn oorsprong in containers als computerruimte.

15 Het waren opmerkelijke video s die Sun Microsystems in 2006 liet zien. Voor het eerst besloot een aanbieder van IT-systemen om zijn apparatuur in een container aan te bieden. Het toen nog zelfstandige Sun - het bedrijf is inmiddels overgenomen door Oracle waar de IThardware onder de naam Engineered Systems door het leven gaat - had echter een reputatie hoog te houden als het gaat om kwalitatief Figuur 2: De wereldwijd vier belangrijkste aanbieders van datacenters-in-een-container (bron: IHS Technology) hoogwaardige oplossingen. Vandaar dat de containers compleet met technische infrastructuur en IT-systemen op grote simulatoren werden geplaatst, zodat de oplossing onder andere aan tal van schok- en triltesten kon worden onderworpen. hoge vlucht Sinds die tijd hebben containerized datacenters een hoge vlucht genomen. Enerzijds zien we meer en meer containers die als tijdelijke of permanente behuizing voor IT-systemen worden toegepast. Daarnaast valt op dat het - zeg maar - denken in containers ook heeft geleid tot een stevige impuls voor de al langer bestaande trend richting modulair opgebouwde datacenters. Daarbij is een module lang niet altijd identiek aan een container, maar het ontwerpen in goed afgebakende bouwstenen die makkelijk bij te schakelen zijn, is misschien wel de belangrijkste trend die we momenteel ten aanzien van de datacenter-infrastructuur zien. Een modulaire structuur biedt - naast technische voordelen als schaalbaarheid en efficiënter beheer - ook duidelijke financiële pluspunten. Doordat de investeringen in de technische infrastructuur van de faciliteit kunnen worden uitgesmeerd over een veel langere periode, behoeft in eerste instantie enkel en alleen geïnvesteerd te worden in een basisinfrastructuur. Pas als er daadwerkelijke vraag vanuit de IT-afdeling of externe klanten is, wordt de infrastructuur verder opgebouwd. Dat gebeurt dan steeds in stapjes die passen bij de aanwezige vraag. Kapitaaluitgaven kunnen dus in belangrijke mate worden uitgesteld totdat er sprake is van reële inkomsten of een concrete vraag naar IT-capaciteit. Opmerkelijk genoeg zijn het vooral IT-aanbieders die stevig op deze trend hebben ingezet. Dat blijkt ook uit cijfers die onderzoeksbureau IHS Technology onlangs vrij gaf. Het gebruik van DC-containers groeit duidelijk, ook als we kijken naar de verhouding tussen IT-loads die in een traditioneel datacenter draaien en workloads die geplaatst zijn in een containeromgeving (zie figuur 1). In figuur 2 is te zien dat het met name IT-aanbieders zijn die deze trend hebben opgepakt. Huawei is wereldwijd 15 dcw mei trend

16 de belangrijkste aanbieder, met een marktaandeel van 11 procent. HP en Dell zijn eveneens belangrijke aanbieders. Figuur 1: Een snel groeiend percentage van de totale IT-workload zal de komende jaren in DC-containers worden gehuisvest belangrijke keuze Bij Huawei verklaart men de vraag naar dit soort oplossingen uit de belangrijke keuze die de CIO of IT-manager moet maken op het moment dat de capaciteit in een datacenter zijn grens bereikt. Wat is dan de beste oplossing: gaan we het bestaande datacenter op een traditionele manier uitbreiden, kiezen we voor colocatie of hosting, of breiden we de capaciteit uit met een kant-en-klare en direct te plaatsen oplossing? Dat is een vraagstuk met zowel strategische, financiële als technische aspecten. Waar investeren in een traditionele uitbreiding directe investeringen met zich meebrengt, kunnen een of meer containers ook worden gehuurd of via een leaseconstructie worden afgenomen. In figuur 3 is (in dollars) een voorbeeld gegeven waarin de jaarlijkse investeringen worden vergeleken van een hosting-oplossing versus een container. Dergelijke rekensommen geven een interessant beeld van de factoren die bij een dergelijke afweging meegenomen dienen te worden. vergelijking Daarnaast kunnen we natuurlijk ook in meer algemene zin een vergelijking geven van een traditionele uitbreiding, een hosting- of coloaanpak en een container. In figuur 4 zijn deze argumenten weergegeven. Wat direct opvalt is de tijd die nodig is om een faciliteit opgeleverd te krijgen. De planning - wanneer dient de nieuwe IT-capaciteit beschikbaar te zijn? - speelt dus een belangrijke rol bij deze keuze. Dat geldt uiteraard ook voor de verdeling tussen directe investeringen (CAPEX) en operationele kosten (OPEX), zo blijkt uit dit overzicht van Huawei. Waar we in Nederland over het algemeen gewend zijn aan relatief kleine toepassingen van containers, levert Huawei een veel bredere reeks oplossingen. Naast serverruimtes die in één container passen (bijvoorbeeld de IDS1000-A) zijn ook wat uitgebreidere configuraties beschikbaar. Denk aan de IDS1000-C, wat in feite een cluster van vier containers vormt met ieder een eigen functie: voor IT, voor koeling, voor stroomvoorziening en eentje voor de netwerkverbindingen. (bron: IHS Technology) reële optie Datacenters in een container-format bieden daarmee interessante mogelijkheden voor ITafdelingen. Zij hebben lang niet altijd de mogelijkheid om tijd en energie te investeren in het op een traditionele wijze uitbreiden van hun capaciteit. In andere gevallen is uitbesteden aan een commercieel datacenter echter ook geen optie. Waar containers in het verleden vrij beperkt waren in hun configuratie-opties of de mogelijkheden op te schalen naar een forsere IT-capaciteit, zien we nu dat er eigenlijk geen technische hobbels meer zijn voor een organisatie die wellicht zelfs zijn volledige IT-capaciteit op deze manier zou willen opzetten. Datacenter-containers zijn daarmee een zeer relevante optie geworden voor iedere IT-afdeling die krap in zijn jasje zit en op zoek is naar een snelle en betaalbare manier om extra capaciteit bij te schakelen. Figuur 3: Kostenvergelijking van hosting en een DC-container (bron: Huawei) Figuur 4: Een vergelijking van traditionele uitbreiding, hosting en containers (bron: Huawei) dcw mei trend 16 hans vandam journalist

17 Datacentermanagers, rijdt uw DC ook 1 op 7? laatst heb ik het rapport van de gemeente over alle datacenters in groot amsterdam nog eens doorgenomen. zij rapporteerden in 2013 dat de gemiddelde pue van dc s in haar gemeente 1,8 bedraagt. voorts vindt de gemeente dat een pue van 1,4 voor bestaande dc s het verbruik van dc s hoort te zijn. 1 op 7? PUE 1,0 is het laagste wat je kunt bereiken, dat is namelijk het feitelijke stroomverbruik van de opgestelde IT-hardware zelf. De gemeente stelt dus dat uw verbruik met 50% kan en hoort te dalen, namelijk van 0,8 (bovenop de 1,0 voor het IT-verbruik) naar 0,4 zoals het hoort. Om dat met autoverbruik te vergelijken: uw auto rijdt 1 op 7 maar kan en hoort 1 op 10 te rijden volgens het boekje. Als uw auto zo n verbruik zou geven, zou u er wat aan doen? energierekening -20% De verlaging van PUE van 1,8 naar 1,4 betekent een daling van uw energierekening van afgerond 20% (0,4/1,8). Het rapport vermeldde ook dat de besparing van alle DC s gelijk is aan de energierekening van huishoudens. Dit zegt mij eigenlijk niet zoveel, dus heb ik deze maar eens omgebouwd. Alle DC s kunnen 20% besparen op haar energierekening, volgens de gemeente. Hoeveel huishoudens moeten ook 20% besparen om hetzelfde te bereiken? Juist ja : huishoudens. Amsterdam heeft huishoudens. Begrijpt u nu waarom de gemeente wil dat u gaat besparen met uw DC? U ook? p mees lodder ceo wcoolit dcw mei blog dc mirror 17

18 Power Distribution Units van Rittal Slimme verdelers elke outlet is hetzelfde? dat was ooit eens zo, maar nu bieden intelligente stroomverdelingssystemen - power distribution units (pdu) - veel extra functies. moderne modellen meten, schakelen en bewaken het afgegeven vermogen tot op elke afzonderlijke steekplaats. het is van belang dat de pdu s exact bij het eisenprof iel passen. dcw mei pdu 18 Ook in het datacenter geldt: de stroom komt uit de outlets. Steeds vaker wordt stroom niet door een eenvoudige, puur mechanische verdeeldoos naar servers en infrastructuurapparaten geleid, maar door een Power Distribution Unit (PDU) gesluisd. Eenvoudig gezegd zijn PDU s meervoudige contactdozen met intelligentie. Afhankelijk van de constructie kunnen zij meten, schakelen en alarmeren, deels tot op elke afzonderlijke outlet. PDU s zijn steeds vaker als standaardonderdeel in datacenters te vinden. Dit komt door het streven van exploitanten en wetgever naar een zo hoog mogelijke mate van energie-efficiëntie. Naast de voordelen voor het milieu gaat het daarbij om veel geld. intelligentie telt Maar juist de domme PDU zonder extra functies wordt steeds vaker vervangen door apparaten met ingebouwde intelligentie. Datacenterspecialist Rittal introduceerde recentelijk met de productserie IT Power een complete serie PDU s, vanaf een eenvoudige uitvoering (Basic) tot aan het high-end model (Managed) met stroommeetfunctie voor elke afzonderlijke uitgang. Daarmee vult Rittal de al sinds lange tijd beschikbare PSM-serie aan met een voordelig instapmodel. Het aanbod in de markt is intussen natuurlijk al zeer omvangrijk. Er zijn PDU-systemen van tal van aanbieders met diverse doelgroepen en uitvoeringskenmerken. Om de juiste Power Distribution Unit te selecteren, is het van belang om de eigen eisen goed te kennen, en wel tot op elk afzonderlijk serverrack. beslissingscriterium nummer 1: mechanisch aspect De lijst met beslissingscriteria begint met de bouwvorm en het mechanische aspect. Passen de PDU s in het gebruikte kastsysteem? En zo ja, passen zij ook in het kastsysteem als deze volledig is gevuld? Grotere PDU s hebben voldoende ruimte voor zichzelf en de ingestoken stekers met kabels nodig. Als de ruimte in het rack beperkt is, kan dit tot problemen leiden. In het ideale geval passen de contactdoosstroken in de Zero-U Space, de ruimte tussen zijpaneel en draagframe. Daar nemen zij geen rackruimte in en zijn zij goed bereikbaar, ook als het rack volledig is gevuld. Bij een groter aantal PDU s kan ook montage zonder gereedschap of een andere eenvoudige montagetechniek lonend zijn. Dit maakt het inbouwen sneller en voorkomt dat kabels per ongeluk worden uitgetrokken of beschadigd. De mechanische compatibiliteit, dat wil zeggen PDU s van fabrikant A in kastsystemen van fabrikant B, wordt meestal geregeld met adapters voor de betreffende montagerail. Natuurlijk moeten ook de prestaties kloppen. Bevat het rack veel ingebouwde losse apparaten (pizzaboxen) of worden vier grote blade-servers gebruikt? Het aantal contactdozen en natuurlijk ook de maximale belasting is daarvan afhankelijk. Dit is in het bijzonder van belang wanneer de contactdozen via de PDU worden geschakeld. Producten van Rittal bieden per PDU een vermogen van iets meer dan 20 kw. Bij een redundante A/B-verbinding is een belasting van ruim 40 kw in het rack niet onwaarschijnlijk. Bij Rittal zijn belastingen tot 40 kw mogelijk.

19 OM DE JUISTE POWER DISTRIBUTION UNIT TE SELECTEREN, IS HET VAN BELANG OM DE EIGEN EISEN GOED TE KENNEN, EN WEL TOT OP ELK AFZONDERLIJK SERVERRACK belissingscriterium nummer 2: bouwvorm Het volgende punt: wat is het stekerformaat van de eindapparaten? In Europa wordt vaak de klassieke geaarde contactdoos gebruikt. Deze is degelijk en de hoge insteekkrachten voorkomen dat de steker per ongeluk wordt losgetrokken. C13/C19-contactdozen besparen echter veel ruimte en er kan meer op worden aangesloten. Als de fabrikant efficiënte uittrekbeveiligingen heeft ingebouwd, gaat dit ongewenst lostrekken tegen. Ook de vraag naar één- of driefase uitvoering is van belang. Hoewel in het datacenter vaak beide uitvoeringen worden gebruikt, moet de fabrikant één- en driefase productlijnen in het assortiment hebben. beschikbaar voor het toekennen van toegangsrechten. Daarnaast is het van belang om de rechten van de thematisch verwante PDU s en hun afzonderlijke poorten te kunnen groeperen. Zo heeft de admin-groep die verantwoordelijk is voor de mailservers geen toegang tot de SAP-servers nodig. Dit moet ook in de delegeringsfunctie van de PDU worden weerspiegeld. Het beste kunnen de rechten worden verdeeld in lees- en schrijfrechten. Een admin voor het opsporen van storingen kan dan de status van een voeding controleren, maar zelf geen wijzigingen uitvoeren. In omgevingen met een hogere behoefte aan veiligheid moet ook de communicatie tussen netwerkmanagement en PDU via SSL of een andere methode worden beveiligd. Om redenen van veiligheid mogen ook de ethernet-switches, die de PDU s verbinden met het netwerkmanagementsysteem, niet via geschakelde outlets worden geleid om te voorkomen dat men zichzelf per ongeluk buitensluit van de managementinterface van de PDU. Wie er zeker van wil zijn dat altijd de juiste, en alleen de juiste outlet wordt geschakeld, moet in eerste instantie zijn huiswerk doen: de juiste documentatie, nuttige processen bij wijzigingen en nieuwe installaties en een goed onderhouden toegangsregeling voorkomen vergissingen en sabotage. bistabiele relais besparen energie De PDU s schakelen op twee verschillende manieren. Aan de ene kant kunnen de lasten worden geschakeld met elektronische of mechanische relais. Deze tot nu meestal gebruikte methode heeft echter enkele nadelen. Bij een stroomstoring, die alleen de PDU raakt, verliezen de relais hun stuurstroom en schakelen uit. Hierdoor schakelt meestal ook de betreffende aansluiting en zijn verbruiker uit. Een continu aangetrokken relais verbruikt bovendien stroom. Bij een volledig bezette PDU tot maximaal 50 Watt. Dit verbruikt onnodig energie en beperkt natuurlijk ook de levensduur van de constant werkende relais. De andere manier principiële beslissing: schakelvermogen Als we verder kijken dan alleen naar het verdelen van stroom, zien we nog meer verschillen in details. Meestal verdelen fabrikanten hun aanbod in meten en meten/schakelen. Dit komt omdat veel klanten een PDU met schakelvermogen afwijzen. De mogelijkheid om de voeding van een server op afstand aan te sturen, leidt bij veel beheerders om redenen van veiligheid tot buikpijn. Aan de andere kant, als op de betreffende locatie geen deskundig personeel aanwezig is, kan remote access de enige manier zijn om support te geven. En bij ernstige storingen moet onder omstandigheden ook de computer op de harde manier via de contactdoos opnieuw worden opgestart. Wanneer het veiligheidsmanagement van een onderneming functioneert, vormt zo n functie geen onaanvaardbaar risico. Daartoe dienen de PDU s echter aan een aantal voorwaarden te voldoen. beslissingscriterium nummer 3: toegangsregeling Het is in de eerste plaats belangrijk dat goed kan worden geregeld wie toegang heeft tot deze functie. Moderne PDU s hebben geïntegreerde clients voor directoryservices, zij kunnen via LDAP op de active directory of een andere directoryservice worden aangesloten. Daardoor zijn de gebruikersgegevens van iedereen binnen de onderneming ook dcw mei pdu 19

20 EEN DISPLAY KAN BELANGRIJKE INFORMATIE LEVEREN WANNEER BIJ STORINGEN ELKE MINUUT TELT maakt ook gebruik van mechanische relais, maar dan in een bistabiele uitvoering. Om te schakelen, worden de relais één keer kort gevoed met stuurstroom. Daarna wordt de schakeltoestand onafhankelijk van de voeding gehouden. Als de voeding van de PDU uitvalt, veranderen de schakeltoestanden van de aangesloten outlets niet. Verder verbruiken de spoelen van de relais geen onnodige energie, zij blijven passief. De voeding van de PDU s zelf is een doorslaggevende factor in het redundantieconcept, vooral bij PDU s die kunnen schakelen. De PDU s worden meestal via een andere bron gevoed dan de geschakelde belasting. Als de servers redundante netdelen hebben, bevatten de racks bovendien een A/B-voeding. Dit kan leiden tot drie verschillende voedingslijnen per rack, wat resulteert in hoge kosten voor de exploitant van het datacenter. Het probleem is eleganter op te lossen door de PDU via de toch al aanwezige netwerkinterface te voeden via Power-over-Ethernet (PoE). Dit bespaart een voedingslijn en behoudt desondanks de volledige redundantie door de scheiding tussen last- en regelvoeding. kanten bieden de sensoren echter ook met een bekabelde interface. Om de PDU s onderling te verbinden, maakt Rittal bovendien gebruik van een CAN-bus. Deze bus koppelt slave PDU s aan een intelligente master. De besturing loopt centraal via de master en door de uitbreiding kunnen aanzienlijk meer outlets per PDU worden beheerd. Een prettig neveneffect is dat de slave PDU s veel voordeliger zijn dan de master- PDU omdat zij geen eigen display en intelligentie hebben. Het display, bij Rittal een helder en energiezuinig OLED-display, is geschikt om ter plaatse snel meetwaarden en schakeltoestanden op te vragen. Ook als het display gewoonlijk niet wordt gebruikt, adviseren wij bij de PDU te kiezen voor een display. Een display kan immers belangrijke informatie leveren wanneer bij storingen elke minuut telt. gebruikersbeslissing: meetwaarden Wat de PDU daadwerkelijk aan meetwaarden moet leveren, is een beslissing van de gebruiker zelf. Als het alleen om de energie-efficiëntie (Power Usage Effectiveness, PUE) gaat, zijn onder omstandigheden de vermogens en stromen in de afzonderlijke fasen, die naar het datacenter stromen, voldoende. Men mist dan echter wel de kans om ongebruikte potentialen te herkennen en veranderingen in de belastingsopname door nieuwe toepassingen te overzien. Voor een bruikbaar beeld van de energetische situatie in het datacenter is een meting van stroom en spanning tot op rackniveau eigenlijk het minimum. Vaak ontdekten klanten na een complete installatie van PDU s met meetfunctie dat schijnbaar volledig belaste voedingen in de praktijk nog veel onbenutte mogelijkheden bevatten. Meestal kunnen voor het gebruik ook drempelwaarden worden ingesteld, zodat de admin automatisch wordt geïnformeerd als de belasting stijgt. energie-efficiënter door actuele verbruikswaarden Vooral bij het gebruik van drie fasen is het van essentieel belang om de belasting symmetrisch te verdelen. Daarbij kan een weergave van de fasebelasting veel plannings- en testtijd besparen, omdat die de verhouding van de belasting perfect weergeeft. Ook de vermogensfactor speelt een belangrijke rol, vooral in combinatie met onderbrekingsvrije voedingen (UPS). Omdat UPS-systemen meestal bestemd zijn voor inductieve belastingen, rekenen zij op hun uitgang met een vermogens- netwerkkoppeling via ethernet De PDU s zijn standaard gekoppeld via de Ethernet-poort. Draadloze technieken zijn amper beschikbaar, de klanten willen het datacenter grotendeels vrijhouden van WLAN-signalen. Voor bepaalde plaatsen zijn extra sensoren voor bijvoorbeeld vocht, temperatuur of rook in draadloze uitvoering beschikbaar. Hierdoor kunnen de sensoren nauwkeurig en zonder ingewikkelde bedrading worden geplaatst. Alle fabridcw mei pdu 20