Knaag & Ko opvangcentrum voor konijnen en knaagdieren Dierenbescherming regio Utrecht

Transcriptie

1 Gerbils Knaag & Ko opvangcentrum voor konijnen en knaagdieren Dierenbescherming regio Utrecht

2 Inhoud Algemeen 3 Gezelschap 3 Huisvesting 4 Voeding 5 Voortplanting 5 Gedrag 6 Gerbiltaal 6 Verzorging 8 Gezondheid, ziekten en kwalen 8 Koppelen van gerbils 10 Colofon 12 2

3 Algemeen Er zijn meer dan 10 geslachten met minstens 100 soorten gerbils. In de jaren zestig werd de Mongoolse gerbil (Meriones unguiculatus), ook wel woestijnrat genoemd, in Europa ingevoerd. De Mongoolse gerbil komt oorspronkelijk uit steppe- en woestijnachtige gebieden in Mongolië. Deze gerbil is als huisdier zeer populair geworden. Daarvoor werd hij vooral als laboratoriumdier gebruikt. Van de Mongoolse gerbil bestaan in Nederland zeer veel kleurslagen, waaronder zwart, agouti (wildkleur), wit met rode ogen (albino), argent (geelachtig), Siamees en blauw. De gerbils zijn knaagdieren en behoren tot de renmuizen of woestijnratten (Gerbillinae). Deze zijn nauw verwant aan de woelmuizen. Zij danken hun naam aan het latijnse "gerbillus". Een gerbil is niet groot. Van kop tot het begin van de staart is hij zo'n 12 cm. De gepluimde staart is ongeveer 6 tot 11 cm lang. De kop van de gerbil is vrij kort en breed, de neus weer vrij spits. Een volwassen vrouwtje weegt ongeveer 60 gram, een mannetje weegt 85 gram. Een karakteristieke houding van de gerbil is rechtop op zijn achterpoten met zijn staart recht naar achteren gestrekt. De voorpoten worden gebruikt om voedsel beet te pakken. Aan de binnenkant van het oog zit een klier die roodbruin vocht (porfyrine) produceert. Dit vocht wordt bij het poetsen over het lichaam verspreid. Gezelschap Gerbils leven in het wild in grote familiegroepen. In een onderkomen is het houden van verschillende generaties mogelijk, maar als de groep te groot wordt voor het verblijf zullen er gevechten om de territoria uitbreken. Gerbils die alleen gehouden worden zich zullen zich erg ongelukkig voelen. Deze dieren hebben altijd in ieder geval één soortgenoot nodig. Elkaar schoonpoetsen is een belangrijke vorm van sociaal gedrag bij gerbils. Twee vrouwtjes gaan goed samen, twee mannetjes meestal ook. Het koppelen van volwassen gerbils kan nog wel eens problemen geven. Een indringer wordt in het territorium niet snel geaccepteerd. Ze kunnen elkaar zelfs doodbijten. 3

4 Huisvesting Verreweg het meest geschikte onderkomen voor twee gerbils is een ruime aquariumbak van minimaal 80 x 40 cm. Een groepje gerbils heeft meer ruimte nodig. Dek de bak wel af met een met gaas bespannen houten raamwerk om ontsnapping te voorkomen. In een aquariumbak kunnen de gerbils graven en een sociaal leven leiden. Voor de eigenaar is een aquarium ook leuk omdat de gerbils hierin gemakkelijk te observeren zijn. Plaats een gerbilverblijf niet in de volle zon. De temperatuur loopt vooral in een aquarium snel hoog op. Mogelijkheden voor de inrichting van het aquarium: Een mengsel van turfmolm, stro en compost van 15 tot 30 cm hoog. Het stro snijdt men in kleine stukjes en als compost kan men verpakte potgrond nemen. Eventueel legt men op het oppervlak enkele graszoden. De gangen die de gerbils nu graven zullen hun vorm behouden. Omdat de gerbils voortdurend bezig zijn met graven, worden hun uitwerpselen en urine goed door het aardemengsel gemengd. Deze stoffen worden door biologische processen afgebroken. Het oppervlak kan elke dag met een plantenspuit bevochtigd worden zodat de aarde niet uitdroogt en hierdoor de tunnels instorten. Voor de afwisseling kunnen een aantal grote stenen in het aquarium gelegd worden. Een dikke laag kranten, zaagsel, plukken hooi en eventueel lapjes stof. Scheuren van papier en gangen graven is de lust van een gerbil. Een verhoogd plankje met daarop water en voer en een krantje waarop ze meestal hun behoefte doen voorkomt een hoop rommel. Onderhoud van deze mogelijke inrichtingen vergt weinig tijd. Eens in de 2 à 3 maanden helemaal schoonmaken is genoeg. Controleer regelmatig of de dieren voedsel hebben verstopt dat kan gaan schimmelen. Voorbeeld van huisvesting. Mocht een gerbil in een traliekooi worden gehuisvest dan vindt de gerbil het leuker als de tralies horizontaal lopen zodat hij erin kan klimmen. In zo n traliekooi is een slaaphuisje of een ander nachtverblijf noodzakelijk. Eventueel een gesloten loopmolentje (zonder spijltjes) zodat de gerbil er niet met z'n staart tussen kan komen De diameter van het molentje moet minimaal 18 cm zijn. De mogelijkheid tot graven kan gecreëerd worden door een laag hennepvezel of beukensnippers van minimaal 15 cm op de bodem te leggen. 4

5 Uiteraard hoort in het gerbilverblijf een stenen voerbakje te staan, een drinkflesje te hangen en knaagtakken aanwezig te zijn. Voeding Een gerbil eet voornamelijk plantaardig voer, af en toe aangevuld met wat dierlijk voedsel (bijvoorbeeld meelwormen). Hamstervoer (of een zelfgemaakte mix van kanariezaad, zonnebloempitten, tarwe, haver, mais en gerst) is een goede basis (géén konijnenvoer!). Er bestaat ook speciaal voer voor gerbils (o.a. Witte Molen). Het basisvoer kan worden aangevuld met fruit en groente, hooi, hardgekookt ei, wat hondenbrokken of hondendiner. Geliefde hapjes zijn rozijnen, zonnebloem- en meloenpitten. Opgroeiende jongen eten ook graag kanarie-opfokvoer. Geef de versnaperingen echter zeer weinig, maximaal 2 tot 3 maal per week. Geef gerbils altijd een drinkflesje vers water. Ondanks de wetenschap dat gerbils weinig drinken en zuinig met water omgaan, moeten ze altijd over water kunnen beschikken. Vooral als ze het warm hebben of zich niet lekker voelen, verbruiken gerbils meer water dan ze uit hun groenvoer kunnen opnemen. Gerbils eten ook af een deel van hun eigen ontlasting weer op. Voortplanting Gerbils hebben een enorme voortplantingssnelheid. Op een leeftijd van 65 tot 85 dagen zijn ze geslachtsrijp. De draagtijd is ongeveer dagen. Een vrouwtje kan dus ongeveer elke maand een nest jongen krijgen. Als de moedergerbil binnen 24 uur opnieuw gedekt is, kan de draagtijd langer zijn (27 tot 42 dagen). Gemiddeld krijgt een vrouwtje 1 tot 12 jongen. Het seksen van gerbils: links het mannetje, rechts het vrouwtje. De jongen worden kaal, doof en blind geboren (nestblijvers) en gedurende 4 weken door de moeder gezoogd. Beide ouders zorgen voor de jongen. Ze houden ze warm en ze houden de jongen in het nest bijeen. Na 16 tot 20 dagen gaan de ogen open en na 6 weken kunnen de jongen weg bij de moeder. Mannelijke gerbils kunnen worden gecastreerd. 5

6 Gedrag Een gerbil wordt vooral gekarakteriseerd door zijn nieuwsgierigheid en vriendelijkheid. Ze zijn altijd op onderzoek uit waarbij ze erg graag graven. Opwinding en boosheid toont een gerbil door het trommelen met zijn achterpoten, meestal met een soort roffel aan het eind. Ze "praten" voortdurend met elkaar door middel van hoge, nauwelijks waarneembare piepende geluiden. Het duidelijk hoorbare piepen van jonge gerbils is een soort speelse opwinding. Bij ouderen heeft dit meer te maken met seksuele opwinding, bij spelen of bij angst. Bij angst of opwinding piepen ze niet alleen, ze zitten ook stijf rechtop op de achterpoten. Zitten ze niet zo stijf, maar wel rechtop, dan zijn ze alleen maar geïnteresseerd in hun omgeving. Met vier poten de lucht inspringen is speels. De bokspartijen met de voorpoten kunnen zowel speels als bittere ernst zijn. Een gerbil die lekker op z n gemak zit toont dit door zich uitgebreid te gaan poetsen. Gerbiltaal Gerbils leven in de natuur in kleine groepen van maximaal 90 dieren per hectare ( m2). Een groep bestaat uit een mannetje en een vrouwtje met hun jongen. Ze hebben een strikte hiërarchie. Soms sluiten andere gerbils zich aan bij zo n familiegroep, maar deze dieren zullen onderaan de rangorde staan en ze zullen zich ook niet voortplanten. Door deze complexe leefwijze hebben gerbils een ingewikkeld communicatiesysteem ontwikkeld waar nog maar weinig van bekend is. Hun taal bestaat uit houding, geur en geluid. De houdingen zijn soms subtiel maar voor mensen wel te herkennen. Veel geuren (o.a. feromonen) en geluiden (hoogfrequent) zijn niet waarneembaar door menselijke zintuigen. Om ze beter te leren begrijpen volgt hieronder een aantal wel waarneembare zaken. Combinaties van verschillende gedragingen zijn mogelijk waardoor er een uitgebreide vocabulaire ontstaat. De stand van de vacht en het uiterlijk daarvan geeft vooral iets aan de gezondheid van een gerbil en of het dier zich op zijn gemak voelt. Uitstaande vacht: wanneer de vacht uit elkaar staat dan voelt een gerbil zich niet goed. Er kan stress, ziekte of pijn in het spel zijn. Men kan er in ieder geval van uitgaan dat wanneer de gerbil zich langer dan enkele dagen op deze manier gedraagt er iets serieus mis is. Gerbils met stress zitten vaak niet stil. Zieke gerbils houden vaak hun hun ogen (gedeeltelijk) gesloten. Probeer in geval van stress de veroorzaker daarvan te achterhalen en verbeter de situatie. In andere gevallen is het raadzaam een dierenarts te raadplegen. 6

7 Doffe vacht: wanneer de vacht van een gerbil dof is zegt dat niet veel over het gedrag. Waarschijnlijk zegt het wel wat over de verzorging ervan. Een doffe vacht ontstaat door het ontbreken van een zandbad of door verkeerde voeding. In geval van verkeerde voeding kan de gerbil vatbaarder worden voor allerlei infecties doordat de weerstand van het dier beduidend lager is. Gladde, glanzende vacht: de vacht ligt netjes aaneengesloten op het lijf en heeft een mooie glans. De gerbil voelt zich op zijn gemak en is gezond. De houding en beweging van gerbils vertellen vaak iets over de dominantie van een gerbil. Dit is bij alle gerbils goed te zien. Bolzitten: veel knaagdieren kennen deze houding. Bolzitten is een overspronggedraging: de dieren weten zich even geen houding te geven. Vaak gaat deze houding over in het driftig poetsen van de vacht. Boksen: gerbils boksen regelmatig met elkaar. Het kan spel zijn, maar ook het bepalen van de rangorde of een echt gevecht. De dieren staan rechtop tegenover elkaar en proberen elkaar met de voorpoten om te duwen. Gaat het boksen over in het elkaar wegduwen met de kop, dan breekt er vrij vaak een serieus gevecht uit. Dit gaat gepaard met veel luid gepiep en de gerbils zullen als een bolletje door het verblijf heen rollen elkaar flink bijten. In zulke gevallen is het noodzakelijk om de dieren te scheiden. Ze zullen anders vechten tot de dood erop volgt. Neuzen wrijven: gerbils begroeten elkaar door de neuzen langs elkaar te wrijven en elkaars bek te likken. Is er herkenning, dan gaat dat vaak over in poetsen. Herkennen de dieren elkaar niet, dan gaan ze over tot een gevecht. Buik schuiven: gerbils markeren hun territorium door met een speciale klier op de buik langs allerlei objecten te wrijven. Als dit gedrag de hele dag door zichtbaar is, dan kan het zijn dat de klier verstopt zit of ontstoken is. Raadpleeg dan een dierenarts. Graven: gerbils graven van nature veel en graag. Wanneer de dieren in hun verblijf daartoe geen gelegenheid hebben of als het verblijf te klein is, dan kan er een dwangmatige drang tot graven ontstaan. Veelal proberen ze dan in een hoek van de kooi of het aquarium te graven. Dit gedrag verdwijnt snel wanneer er extra bodembedekking wordt aangeboden. Kijkend naar actieve gerbils vallen vooral de onderstaande gedragingen en geluiden het meest op! Roffelen: gerbils roffelen regelmatig met hun achterpoten. Roffelen is een manier om de andere gerbils te waarschuwen voor gevaar of als er iets interessants te zien is. Tijdens het roffelen staat de gerbil rechtop. Alle andere gerbils reageren hier dan ook meteen op door of weg te duiken of door zelf ook rechtop te gaan staan. Hard piepen: een geluid van grote opwinding, bijvoorbeeld schrik of pijn maar ook is het een geluid dat tijdens het met elkaar spelen wordt gemaakt. 7

8 Knagen: gerbils knagen aan alles. Dat doen ze om hun tanden, die hun hele leven blijven doorgroeien, tot op de juiste lengte af te slijten. Voor hen is dat van levensbelang. Wilgentakken en hazelnoten met schil zijn geliefde knaagobjecten. Gerbils die knagen op de tralies of aan de tralies hangen, willen maar één ding: ERUIT!!! Verzorging De gerbil is bijzonder eenvoudig te houden. De diertjes zijn overdag wakker en actief, ze hebben erg weinig last van ziekten en zijn rustig en opgewekt. Door zijn afkomst uit de woestijn gaat een gerbil zeer zuinig om met zijn lichaamswater. Er wordt weinig geürineerd en z'n uitwerpselen zijn droog. De kooi hoeft dus niet vaak schoongemaakt te worden. Wel moet elke dag even gekeken worden of er geen voedsel is begraven dat kan gaan schimmelen of rotten. Soms vinden gerbils het prettig hun vacht te verzorgen met behulp van een bakje zand. Gebruik hiervoor speciaal badzand. Pak een gerbil nooit bij de staart. De huid kan scheuren waardoor de gerbil zijn staart zelfs kan verliezen. Wel kan de gerbil bij de staartwortel opgepakt worden. Gerbils zijn erg gedwee en handelbaar. Ze bijten of krabben niet, tenzij er erg ruw met de diertjes wordt omgegaan. Wanneer een hand in de kooi gestoken wordt, dan zal de gerbil daar nieuwsgierig opklimmen en de hand en arm aan een onderzoek onderwerpen. Was de handen goed na ieder contact met de gerbil of zijn omgeving. Gezondheid, ziekten en kwalen In het algemeen hebben gerbils niet veel last van ziektes. De dieren moeten schoon, droog en warm ondergebracht worden en het voedsel dat ze krijgen moet van goede kwaliteit zijn. Ze zijn erg gevoelig voor bespoten vruchten en groente. Was en droog deze dus altijd goed af zodat er geen resten chemische bestrijdingsmiddelen meer aan kleven. Veel ellende kan ontstaan als gevolg van vechtpartijen waarbij de geslachtsdelen, ogen, nek en buik gevoelige plekken zijn. Wacht bij ernstige verwondingen niet te lang want het kan snel op een infectie uitlopen. Raadpleeg bij veranderingen in het normale gedrag of ziekte een dierenarts en wacht daar vooral niet te lang mee. Doorgegroeide tanden en nagels: De tanden en nagels van een gerbil groeien hun hele leven door. Geef ze daarom hardvoer en altijd iets om op te knagen. Te lang geworden nagels en tanden moeten geknipt worden. 8

9 Last van de warmte en kou: Zet de gerbilkooi nooit in de volle zon. Het beste voor deze dieren is een temperatuur van graden Celsius. De kooi is niet diep genoeg om bij hogere temperaturen de koelte in de grond op te zoeken, zoals gerbils dat in de natuur doen. Gerbils kunnen in een koude omgeving in een shock komen en sterven aan onderkoeling. Ziekte van Tyzzer: Een ernstige, vaak dodelijke ziekte die bij gerbils kan optreden. Symptomen zijn een ruw haarkleed, stijf lopen en waterige, gele diarree. Dit komt vooral voor als veel gerbils onder slechte hygiënische omstandigheden worden gehouden. Natte-staart ziekte: Deze ziekte komt vooral voor bij jonge dieren (4 tot 6 weken oud) die net uit het nest komen. De gerbil wordt mager, krijgt een ruw haarkleed en heeft last van dunne, stinkende diarree waarbij vooral de natte staart opvalt. Epileptische aanvallen: Kan ontstaan door stress, zoals het te veel hanteren of het verstoren van de accomodatie. De dieren staan stil en schokken over het gehele lichaam. De oren gaan gevouwen op en neer. Binnen enkele minuten gaat dit zonder behandeling vanzelf over en ze gaan er niet aan dood. Ongedierte/parasieten: Controleer de gerbil regelmatig op ongedierte. De meest opvallende symptomen zijn jeuk en haarverlies waardoor kale plekken ontstaan. Met een goede dierenartsbehandeling is het vaak snel verholpen. Leeftijd: een gerbil wordt gemiddeld 2 tot maximaal 5 jaar oud. 9

10 Koppelen van gerbils Gerbils leven oorspronkelijk in grote familieverbanden in een onderaards tunnelsysteem dat heel omvangrijk kan zijn. In gevangenschap is het het leukst om een groep van verschillende generaties te huisvesten waarbij het belangrijk is dat de groep niet te groot is of wordt. Het houden van een groep gerbils is daarnaast leuker omdat als één van de gerbils overlijdt de anderen niet gelijk alleen zitten. Een enkele gerbil zal snel verpieteren van eenzaamheid. Het koppelen van gerbils is niet altijd even eenvoudig. Mogelijke combinaties Voor het koppelen van dieren gaat de Dierenbescherming ervan uit dat er geen jongen geboren mogen worden omdat zij in principe tegen fokken is. Rekening houdend met de aard van gerbils en het feit dat mannelijke gerbils gecastreerd kunnen worden, zijn de volgende combinaties mogelijk: twee of meer vrouwtjes twee of meer mannetjes één of meerdere gecastreerde mannetjes met één of meerdere vrouwtjes Basisvoorwaarden Zorg voor een ruime behuizing. Voor twee gerbils minimaal 80 x 40 cm, voor een groep gerbils minimaal 100 x 50 cm met daarin de mogelijkheid dat de dieren elkaar kunnen ontwijken. Een gecastreerde gerbil kan pas 3 weken na de castratie bij een vrouwtje gezet worden.tegen die tijd is de operatiewond goed genezen en is het sperma niet meer vruchtbaar. Als het hok net is schoongemaakt heeft dat de voorkeur. Beter is om neutraal terrein te creëren. Het is verstandig om aan het begin van de dag te beginnen zodat er de hele dag de tijd is om rustig te bekijken of het goed gaat. Mocht er een vermoeden bestaan dat de dieren zullen gaan vechten, moeten ze ogenblikkelijk uit elkaar gehaald worden. Plaats de dieren apart met de hokken of kooien tegen elkaar aan, zodat ze elkaar kunnen zien en ruiken. Of splits de bestaande kooi in tweeën en laat ze op die manier aan elkaar wennen. Probeer het koppelen dan na een aantal dagen tot weken nog een keer. 10

11 Gewenning Gerbils kunnen problemen geven als de groep te groot is of één van de gerbils de nieuwkomer als een indringer ziet. De dieren herkennen elkaar aan de familiegeur en aan de chemische stoffen in het speeksel waardoor vreemde dieren elkaar vaak moeilijk accepteren. Als twee dieren, die elkaar niet kennen, elkaar ter begroeting kort aan de zijkant van de snoet likken, dan is dit niet altijd een teken van vriendschappelijkheid. Als daarop volgt dat ze met de koppen elkaar weg gaan duwen, is het nodig ze uit elkaar te halen voordat het gevecht echt begint. Als bij een stelletje één van de twee overlijdt, kan de overgeblevene in een behoorlijke dip raken. Let dan goed op of het dier blijft eten en ga op zoek naar een nieuwe partner! 11

12 Colofon Deze informatie is een uitgave van: Dierenbescherming regio Utrecht Knaag & Ko, opvangcentrum voor konijnen en knaagdieren Bezoekadres (alleen op afspraak) Postadres: Loes van Overeemlaan 8 Postbus GZ Amersfoort 3506 GK Utrecht Tel: (Knaag & Ko) Rek.nr KvK Utrecht knaagenko@utrecht.dierenbescherming.nl Tekst en vormgeving: Joke Amons, Mariëlle Stegeman, Kim Bensdorp en Mieke Holtslag Illustratie voorkant: Kim Bensdorp In deze serie is ook verschenen: Konijnen, Cavia's, Tamme ratten, Degoes, Chinchilla's, Gerbils, Kleurmuizen, Dwerghamsters, Syrische en Chinese hamsters, Eetbare planten voor konijnen en knaagdieren, Giftige planten voor konijnen en knaagdieren, Vachtverzorging van konijnen en knaagdieren, Adoptieplan, Pension Januari