INGHELBERT VAN NASSAU STEDEHOUDER

Transcriptie

1 [VI. 492]

2

3 INGHELBERT VAN NASSAU STEDEHOUDER [f 496 r] DIE VAN GHENDT trecken met machte, by nachte, naer Dixmude 2. Want zij daer ontboden waren van eenighe vander stede, daer mede zy aliance ghemaect hadden; ende want zeere gheurosen 3 was 4 ; met de intelligentie die zy van binnen hadden, [zij] quamen ouer de vesten ende sloughen die vander auwette doot ter poorte, de welcke sober wacht hielden. Een hout man vander stede diet gheware wiert, liep haestelic naer der Mart, roupende: Alarme, Alarme. [Hij] wiert dootghesmeten 5. Daernaer eenen Cornelis Jooris 6, vrijlaet ende scepene vanden Vrijen, tgheruchte hoorende, meen-ende vut zijne huuze ter Mart te gane, wort dootghesmeten. De Ghentenaers wierden ter stont meester vander Mart ende vander stede; want al dat hem ter weere stelde, wiert dootghesmeten. [Zij] liepen in de lieder huusen 7 ende ghecreghen grooten scat; zommeghe vrauwen ende [In margine] JANUARIUS [492] Die van Ghendt gheraken in Dixmude by intelligentie die zij van binnen hadden (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 53-54, Dagboek van Gent, 269 & Despars, Cronycke, IV, : van 9 tot 26 januari 492 n.s.; de Doppere, Chronique, 9: et Dixmudani wieren bystier ende goeloes, het was een plaghe Godten. : van 20 tot 28 januari 492 n.s.; Gilliodts-Van Severen, Inventaire, VI, 358 n. 2; Memorieboek der Stad Ghent, I, 359: 7 januari 492 n.s.; Van de Putte, Chronique, 34; Vlaamsche Kronyk, 275: Up sinte Sebastiaensdach XCI (o.s.) wonnen die van Ghendt Dixmude. Maer binnen VI weken (sic) moesten die weder laten, uutdraeghende alleenlic al tguent dat zy daerinne ghebrocht hadden. : 9 januari 492 n.s.). 2 Zie in het algemeen: Attali, 492, ; J.-M. Cauchies. Les Pays-Bas en 492: L Aube d un nouveaux Monde?. Cahiers de Clio, n 09 (Printemps 992), 25-48; Janssen Perio, Nieuwe Wereld, 37-45, E.C. II, f. [273] r a : [...] ende wel voorsien ende snachts quamen dye personen ouer thijs, want die ueste ouerurosen waren, ende seyden: Wilt ghy Dixmude hebben, tes nu tijt, uolcht my. Ende die van Ghendt trocken clouckelic ouer die veste, [...]; Vlaamsche Kronyk, Vergelijk met de situatie te Brugge: [...] omme te scuwene de inconvenienten ende dangieren die commen ende ghebueren zouden moghen vande eenighe emprinsen doen mochten upde poorters [...] dat terstont uut elke disenierscepe vande zes zestendeelen van deser stede eenen man ghaen sal ten vesten vande selve stede, ghestofffeirt met haexen, hauweelen of andre engienen omme aldaer thijs te brekene [...] (Hallegeboden, 49-95, f. 8 v/, dd. 8 januari 492 n.s.) (Dewitte, Rijden Lidene Maerct, 403). 5 [In margine] Cornelis Jooris, scepene vanden Vryen, dootghesmeten. 6 Cornelis, Cornil Jo(o)ris, filius Jacobs (^ Diksmuide 20 januari 492 n.s.). Zie Bijlage : Prosopografie, nr.. 7 Cfr. supra n.. het dagboek van romboudt de doppere 635

4 INGHELBERT VAN NASSAU STEDEHOUDER mans liepen ouer de vesten met tgunt dat zij waenden te salueren; [zij] worden achterhaelt ende thuerlieder ghenomen. [f 496 v] DE GRAUE VAN NASSOU vande voornoomde entreprise gheaduerteirt wesende, dede vergaderen in grooter diligentie zyn garde die Tardenburch lach, met den volcke van Brugghe ende Ipere, midsgaders van Damme; ende [zij] trecken met ghe-scot naer Dixmude; [zij] bescieten de stede ende bestormense, zo dat de Ghentenaers die daer binnen waren, de stede moesten ouergheuen; behoudens dat zij daer vut trecken zouden alleenlic in huerlieder wanbaersen zonder 2 meer, twelc hemlieden gheconsenteirt was. Men ghinc inquisitie doen wie dat zij waren die vander voornoomder entreprise weisten; van welcken wierden diuersche ghejustitiert 3 als verraders. De garde van Damme ende andre bleuen binder stede ligghende ende roofden ende pillierden de lieden, ghelyc de Ghentenaers ghedaen hadden; ende [zij] ghecreghen veel goets ende scats, zo dat als zy vuter stede vertrocken ende trocken wederom naer Damme [zij] en weisten wat met de juweelen maken. Duudschen ende Inghelschen hijnghen de croesen 4 ende zeluer scalen, lepelen ende anders an huerlieder hoeden ende bonnetten ende quamen zo naer Damme in huerlieder garnisoen. Tgarnison 5 van Damme was 6 de stede van Brugghe zeer scadelic ende den lande daer ontrent. [Zij] namen de lieden, beesten ende deden hemlieden die rentsoneren met ghelde, zo dat by hemlieden tlandt also veel scade van hemlieder lijden moeste, alst daer te vooren voor den paeijs ghedaen hadde; altijts causerende dat zy gheen betalinghe van huerlieder gaedsie en hadden, willende tzelue van die van Brugghe hebben. [Zij] deden een entreprise om in Brugghe te gheraken: [zij] quamen by nachte voor tsint Catheline poorte ende laghen meest ghedoken, in de nuchterstont 7, ten opengane vander poorte in de [In margine] De graue van Nassau ouervalt die van Ghendt in Dixmude soubitelic ende wort meester vander stede (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 53-54, Despars, Cronycke, IV, 509 & E.C. II, f. [273] r ab ; Histoire des Païs-Bas, 739) ). 2 [In margine] Verraders vander stede ghejustitiert (Memorieboek der Stad Ghent, I, 3 [In margine] De garde van Damme pillieren de lieden in Dixmude, ghelyc de Ghentenaers ghedaen hadden. IV, 509). 4 [In margine] Insolentie vande soldaten duer den grooten roof (Despars, Cronycke, 5 [In margine] Tgarnison van Damme de stede van Brugghe inderlic (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 54, Despars, Cronycke, IV, 50-5 & E.C. II, f. [273] r b ). andere versie. 6 was ) waren hs.; add. in marg. fº 485 b, 479 b. 7 Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 54: januari 492 n.s., in een Chronike76.wpd 636 het derde boek : 492

5 INGHELBERT VAN NASSAU STEDEHOUDER bleekerien; ende [zij] meenden wel alle de beesten die men ter poorte zoude vutghedreuen hebben, ghenomen [t]hebben. Maer men wierdet gheware ende men dede de beesten wederom keeren in Brugghe. De voornoomde van Damme veruolchdense tot in de poorte ende sloughen een vande wakers doot; ende [zij] namen gheuanghen een van scapitains ghezellen, Jan Mariot ende keerden zo wederom naer Damme, roouende ende pillierende onder weghe al dat zy vonden. [Zij] en spaerden vriendt noch viant. JAN DENIS, CAPITAIN IN GHENDT, trect heymelic vut Ghendt ende was een scipman, met ontrent hondert ghezellen quade bouuen van Ghendt ende daer ontrent; ende [hij] gaet hem sterck houden vp het casteel van HONSDAM 2 by Neuele, doende de stede van Ghendt veel scimps, roouende ende pillierende al datter ontrent was. Die van Ghent trecken vut met machte, met artillerie ende munitie, voor tvoornoomt Casteel van Honsdam ende bescietent ende bestorment, zoo datter veel 3 volcx van beede zyden doot bleef; hendelic [zij] wonnen het Casteel ende staken het vier daer in; ende [zij] brochten den voornoomden capitain Jan Denis gheuanghen in Ghendt; ende [hij] wiert daernaer met meer ander onthooft 4. MEVRAUWE VAN RAUESTAIN 5, grauinne van Mer Philips, arriueirt met scoone state vut Vranckerijcken ter Sluus; aldaer [zij] zou eerlic ontfaen was. XVI OF 8 BINNELANDERS 6, scepen van Nieupoort ende Oosthende, gheladen met coorne, wijn ende [In margine] FEBRUARIUS [492] Jan Denis, capitain in Ghendt, neemt zijn refuge, als viant vander stede, met zijn adherenten, vp tcasteel te Honsdam, by Neuele (Despars, Cronycke, IV, ; E.C. II, f. [273] v a : 0 februari 492 n.s.). 2 Iden. Despars, Cronycke, IV, 50. (= Odonck). 3 [In margine] Jan Denis, met zijn adherenten, gheuanghen ende te Ghendt onthooft (E.C. II, f. [273] v a : 4 februari 492 n.s.; Memorieboek der Stad Ghent, I, 359: 3 februari 492 n.s.; Van de Putte, Chronique, 35). 4 Despars, Cronycke, IV, 50: [...], waerof endelinghe vermoeyt zijnde, joncheer Jan van Schoonhoven, die hoochballiu der zelver stede, beleyde tvoorscreven casteel met Gillis van den Bossche, die capiteyn van de Witte Caproenen, doende daer voorts tzamen zo veel devoirs dat zyder by assaute binnen gherochten ende gheheel in gloeyen stelden, met al tghuene dater binnen was, uytghesteken ende ghereserveert alleenelick die voornoemde capiteynen, [Philips] van Montmorancy ende Jan Denijs, daerof die eerste ter begheerte van Mer Philips van Cleven, ter Sluys ghesonden wiert ende dandere, te Ghendt u die Vrijdachmarct, onthaelst ende ghequartiert. 5 [In margine] Mer vrauwe van Rauestain arriueirt vut Vranckerycken ter Sluus by haren man (E.C. II, f. [273] v a ). 6 [In margine] Scepen van Nieupoort ende Oosthende, gheladen met vitualie naer Brugghe, ghenomen van die vander Sluus ende Ghentenaers (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 55 & Despars, Cronycke, IV, 5; E.C. II, f. [273] v a : 7 februari 492 n.s.; Memorieboek der Stad Ghent, I, 357). het dagboek van romboudt de doppere 637

6 INGHELBERT VAN NASSAU STEDEHOUDER vastenfruut, om te commen naer Brugghe. De welcke worden ghenomen van die vander Sluus ende Ghent; ende [zij] namen al datter in was ende voerden de scippers gheuanghen ter Sluus. Zie voor de verkoopsstallen van vastenfruit te Brugge: De Smet, Een Winkel, 62-63; Despars, Cronycke, IV, 5; Dewitte, Rijden Lidene Maerct, 402: Dat alle de ghuene die loten zullen willen ter fighemaerct ende nuetemaerct jegens den toecommende vastene [492], dat die hem commen doen bescauen ter plaetse ghecostumeirt... ende es te wetene dat niement eenich vastenfruyt en zal moghen vercoopen dan up zijn gheloot stal. (Hallegeboden, 49-95, f. 88 r/). Chronike76.wpd 638 het derde boek : 492

7 INGHELBERT VAN NASSAU STEDEHOUDER DIE VAN GHENT verbarnen het clooster te Satruesinnen 2 ende roofden coeyen, scapen ende peerden, ende voerdent al naer Ghendt. DIE VAN BRUGGHE 3 trecken naer Aertrijcke om hemlieden te secoursen. Want de Ghentenaers waren daer zeer sterck. De capitain vanden Inghelschen wiert daer dootghesmeten. [In margine] Satruesinnen verbarnt van die van Ghend (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 55; Despars, Cronycke, IV, 5-52; E.C. II, f. [273] v ab ). 2 Ook de Sint-Trudoabdij bleef dit zelfde jaar niet van een raid gespaard: Item int iaer M CCCC ende XCVI [ende XC], up den XXX sten dach van Houst, doe zanc tcovent eerst waers de Messe vander Helegher Drievuldicheit ende ons pater doedse met dyake ende subdyake. Ende was doe gheordineert van pater [= Jan van Doorne] ende mer vrauwe [= Jacobina Terdelants] voorseyt ende XVIII ghedeputeerde, huter name van al tghemeene convent, alle iare eeuwelic ende ervelic ghezonghen te wordene duplex, up den II en dach van Houst, of vooren of naer de cause, waer omme volcht hier naer. Het ghesciede up sinte Pietersdach, up den eersten dach van Houst anno M CCCC ende XCII, dat som van de garnisoen dat inde stede van der Sluus was, gheheeten Zwitsen, hemlieden vermaten bin dier nacht te commene om ons Clooster al te pilgyerne. Dese mare was ons binder havende ontboden van goede, ghetrauwe vrienden die ter Sluus waren ende grote compassie up ons hadden. Pater ende mer vrauwe waren zeere wets, want al ons goet was thuus ende twas vele te spade om hiet te Brugghe waert te voeren. Aldus zo bevalent zij met devoter herten ons Clooster ende al datter in was, Onsen Heere [ende] Onser Vrauwe, de welke es patronesse. Ende onse Vader sinte Augustijn, mijn heere sint Truudt, onsen patroon ende mijn heere sint Anthonis, diens potente wij anghenomen hebben in de oorloghe in iaer M CCCC ende XC. Ende tcovent was al inde kerke ghedaen commen, huutghenomen som van de cloucsten die met pater ende mer vrauwe upt voorhof waren. Naer der middernacht zo zaghen zij alle een groot licht, of den hemel open ghedaen hadde ende zij zaghen ni elc anderen die up thof waren. Die ruters came[n] zo naer onse Clooster gheloopen datmense hoorde spreken ende tarnasch dat zij anhadden, hoorde clijncken; ende wij hoordent gheruchte inde kerke. Maer Onse Lieve Heere verzacht ende zij en quamen niet naerdere, noch ons Clooster en schiede doe ghene scade; ende tcovent ghijnc, naer de clocke twee, al te ruste waert. God sij ghelooft van sijnder gratie. Amen. (Declerck, Jaargetijdenboek van de Sint-Trudo Abdij te Brugge, ). Het betreft Jan van Doorne, rector van de abdij van 24 februari 483 tot 2 november 50 en abdis Jacobina Terdelants (476-53) (Ib., , 247 n. 2). 3 [In margine] Capitain vande Inghelschen dootghesmeten vande Ghentenaers ontrent Aertrycke (Ontbreekt aan Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 55 & Despars, Cronycke, IV, 52). het dagboek van romboudt de doppere 639

8 INGHELBERT VAN NASSAU STEDEHOUDER [f 497 r] DE CALLIOTE VANDEN HOUTTE die mans ende vrauwen ende kynderen binnen Brugghe ten halze brochten, was 2 een groote bout: 4 miten ende een cleene 2 miten; daertoe zeker collecteurs an alle poorten waren. DE CAPITAINEN 3 vande garnisoenen taxeirden de ghegoede lieden te bringhen, te zeker huere ende platse, II hondert of III C guldens; ofte by faute van diere, dreichden tvier in stede te doen steken. VPDEN VASTENHAUENT 4 was te Brugghe, vp de Vrydachmarct 5, ghehouden een steicspel 6, daerof berouper was Lodewic Metteneye, filius mer Cornelis 7, scoutheeten van Brugghe, in zadelen van oorloghe met ghecroonde speeren. Daer teghens quamen den capitain van Damme, eenen Spaenjaert 8, Duudschen ende andere 9 ; ende [zij] triumpheirden zeere. Tsnauens hielt men groote maeltyt ende bancket, ten huuse vanden berouper ende capitain Tintevile 0 ; tgheduerde twee daghen, al of in tlandt groote weilde ende [In margine] Collecteurs vp een calliote vanden houtte. Dit en wat volgt, ontbreekt aan Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 55 & Despars, Cronycke, IV, was ) was boven de lijn toegevoegd hs. 3 [In margine] Dreeghementen ende ouerlast vande soldaden (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 55-56, Despars, Cronycke, IV, 52, in een andere en ruimere versie & E.C. II, f. [273] v b : 28 februari 492 n.s.). 4 [In margine] MAERTE [492] Triumphant steicspel vp de Vrydachmart (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 56, Despars, Cronycke, IV, 52 & E.C. II, f. [273] v b - [274] r a : 6 maart 492 n.s.; Van den Abeele, Gezelschap van de Witte Beer, 27, 57). 5 Vergelijk met het steekspel of tournoy, honderd jaar eerder op de Markt van Brugge gehouden, op maart 392 (n.s.) (Maertens de Noordhout, Quelques Documents inédits, 7-2; van Zuylen van Nyevelt. & Van den Gheyn, Miniatures, Manuscrits, Livres et Reliures, 90, nr. 29 & A. Viaene. Moderne Vertoning van historische Steekspelen B, LXXV (974), 5-2). 6 Zie over tornooien en steekspelen in het algemeen: P. De Gryze. Tornooien en Steekspelen ten tijde van Lodewijk van Gruuthuse. Lodewijk van Gruuthuse. Mecenas en europees Diplomaat ca , [Tentoonstellingscatalogus van de] gelijknamige Tentoonstelling (Brugge Gruuthusemuseum en O.-L.-Vrouwkerk, ), Brugge, 992, 87-92; Gailliard, Glossaire flamand, ; Id., Table analytique, ). 7 Lodewijc Metteneye, filius Cornelis. Zie Bijlage : Prosopografie, nr.. 8 Iden. 9 [In margine] Wie datter verliest, capitainen winnen. 0 Jan van Thenteville, (van) Tinteville, (Fr. : Jean de Tinteville), ridder. Zie Bijlage : Prosopografie, nr.. het dagboek van romboudt de doppere 64

9 INGHELBERT VAN NASSAU STEDEHOUDER eendrachteghede paijs was gheweist hadde, zo dat men zeyde: Wieder verliest, de capitainen winnen. DIE VAN GHENDT trecken met ontrent 800 mannen int Cortrycsche om aldaer te roouen ende te pillieren. Die van Brugghe ende Curtrycke commen hemlieden teghen ende verslaen bet dan II C Ghentenaers. De reste neempt 2 de vlucht naer Ghendt ende vanck 3 onder weghe X of XX landslieden die zy mede naer Ghendt voerden. DIE VANDER SLUUS 4 verbarnen Ardenburch. Die van Ghent verbarnen de prochie van Wijnghene 5 ende beroouen al datter was. DEN HERTOCH VAN GHELDER 6, te weten den jonghen, ghezonden vut Vranckerijc met grooten state in Ghelderlant. DEN GROOTEN RAEDT 7 wiert ghehouden te Brugghe. Aldaer vertoocht wiert tverzouck vanden Prinche omme alle zaken te bringhen tot eenen goeden appointemente ende paeyse. Daer vp 8 dat de heere mer Philips van Cleuen ghegheuen was omme te andwoorden 4 daghen 9. [In margine] Veel Ghentenaers versleghen ontrent Cuertryke by die van Brugghe (Despars, Cronycke, IV, & E.C. II, f. [274] r a : 28 maart 492 n.s.). 2 neempt ) nemen hs. 3 vanck ) vanghen hs. 4 [In margine] Ardenburch verbarnt by die vander Sluus ende Wynghene by die van Ghendt (de Doppere, Chronique, 22: 22 maart 492 n.s.; E.C. II, f. [274] r ab ). 5 Wingene, gem. in Kasselrij Kortrijk, prov. West-Vlaanderen, arr. Tielt, B. (Despars, Cronycke, IV, 53: 29 maart 492 n.s.). 6 [In margine] Hertoch van Ghelder, den jonghen, vut Vranckerijc, compt in Ghelderlant (de Doppere, Chronique, 23: begin april 492; P. van Peteghem.... El Ducado de Güeldres, que le (Carlos I) pertenecía. Inleidende Beschouwingen bij de Rechtsvraag. Verdrag en Tractaat van Venlo. Herdenkingsbundel, (red.). F. Keverling Buisman e.a., (Werken uitgegeven door Gelre: Vereeniging tot Beoefening van Geldersche Geschiedenis, Oudheidkunde en Recht, 43), Hilversum, 993, 4-57, 47, 56 (met lit.)). 7 [In margine] Vergaderinghe te Brugghe om de differenten vanden Lande te paisieren (E.C. II, f. [274] r b : 29 maart 492 n.s.; [W. Groeninx.], Chronicon Trunchiniense, 637: 8 maart 492 n.s.). 8 (E.C. II, f. [274] r b : [...] ende mijn here Phelips van Rauestein soude daer vp verantwoorden binnen XIIII daghen. ; Gilliodts-Van Severen, Inventaire, VI, 358 n. 4: 4 januari 492 n.s.). hand. 9 daghen ) Cleuen dach ghegheuen was omme te andwoorden 4 daghen hs. in dezelfde Chronike78.wpd 642 het derde boek : 492

10 INGHELBERT VAN NASSAU STEDEHOUDER DIE VAN GHENT winnen de stede van Geertsberghe ende beroouen de stede; [zij] bringhen het goedt vp waghenen te Ghendt ende veel gheuanghenen. Ende int vertrecken, steken tvier in veel huuzen. De Henewiers tzelue gheware wordende, veruolghense ende slaen in de steert; ende [zij] slaen veel Ghentenaers doot. [f 50 v] Letteren van Respite om die van Brugghe van betalinghe 2 Englebert, conte de Nassou et de Viane, Seigneur de Breda, permier chambellain du Roy, Lieutenant general dicelluy seigneur et de monseur Larchiduc, son filz, en leur pais et conte de Flandres. A nous treschiers et especiaulx amis, les presidens et gens de la Chambre de Conseil en Flandres, hault bally de Gand, balliz de Bruges et du Franc, Dypre, de Courtray, Audenarde, Furnes, Berges, Nieuport, Dunkerck, Tenremonde, Dalost, de Waes, des Quatre Mestiers, du Dam, de Oudenburch, de Hulst. Et a tous aultres justiciers, officiers et subiectz dudict paijs et conte de Flandres. Salut 3 et dilection. Receu avons la supplication des bourchmaistres, escheuins, conseil, hooftmans, tresoriers, doyens, bourgeois, corpz et commuaulte de la Ville de Bruges. Contenant que ladicte ville est si poure et a lariere, tant a cause des rentes que elle doit, comme des deniers deuez, a cause des trayties et apointementz de paix dernierement faiz, et pour les deniers qui sont nouuellement accordez, quil nest possible ausdictz suppliants de payer les arrieraiges desdictz rentes, ne le cours dicelluy. Mesmement par ce que icelle ville n a aulcune commodite de la marchandise que est le principal, sur quoy elle est fondee et se pouroit resoudre. Et combien quil[z] facent tout leur deuoir et de diligence de par tous moyens fournir ce quilz doibuent, a cause desdicts traictiez de paix et aussy pour nous secourir et ayder en laffaire que auous presentement pour la reduction de Lescluze. Toutesuoyez, il ne leur sera possible de y plus continuer pour ce que ceulx quy ont rentes sur ladicte ville, trauellient journellement pour leur [In margine] Gheertsberghe berooft by die van Ghend. Int vertrecken veel Ghentenaers versleghen (Dagboek van Gent, II, : 28 maart 492 n.s.; de Doppere, Chronique, 22-23, de Portemont, Recherches historiques, I, 2, Despars, Cronycke, IV, 53 & E.C. II, f. [274] r a - [274] v a : 30 maart 492 n.s.; Fris, Uittreksels uit de Stadsrekeningen, 4: april 492; Memorieboek der Stad Ghent, I, 360; Vlaamsche Kronyk, 276: 9 maart 492 n.s. (sic). 2 Deze brief gedateerd te Aardenburg, 29 maart 49 n.s., werd door de scribent van het hs. later, infra ff. 50 v-502 r, aan zijn tekst toegevoegd. Zie infra, f. 49 v. 3 [In margine] Die van Brugghe vercrighen lettren van respite vande graue van Nassou, ende dach van betalinghe van huerlieder verachterde renten ende lasten totter tijt dat het passaige vander hauene ter Sluus gheopent werde, ofte den termyn van VI maenden naerstcommende. Ghereserueirt de sculden die zij tachter zijn den coninc Maximilian ende den hertoch Philips, zynen zone, by den contracte van paise ghemaect te Tours, ende daernaer te Brugghe. Aldus ghedaen te Ardenburch, 29 maert 490, voor Paesschen (o.s.; sic). het dagboek van romboudt de doppere 643

11 INGHELBERT VAN NASSAU STEDEHOUDER payement dicelluy. Lesdicts suppliants, en faisant arrester leur person[n]es et biens au grand dommaige dicelle ville, et tellement que a ceste cause, ilz nosent plus widier hors des portes. Et ne voyent moyen, lesdicts suppliants, que ladicte ville ne voyse a totale perdition, destruction et desolation se, porueu ne est, mes[me]ment quilz ayent grace et dilation de payer lesdictz rentes pour quelque long terme, dont attendu, ce que dit est, ilz nous ont treshublement fait supplier. DONC CE EST IL que nous ces choses considerees desquelles [nous] sommes a plain informez et aduertiz, desirans la ressource de ladicte ville ausdicts suppliants inclinans a leur dicte supplication auons, au nom et comme lieutenant general du Roy et de monseigneur, son filz, en ce dict paijs de Flandres, octroye, consenty et accorde, octroyons, consentons et accordons par ces presentes, respit et dilation de payer les arrieraiges des rentes, tant heritables que viaigieres et quelzconques aultres debtes, reservez celles du Roy et de monseigneur, son filz, de paix de Tours et de Bruges dernieres par la dicte ville et le corpz dicelle, a quelconques personnes quelles quelles soyent, tant que le passaige de Lescluse sera ouuert, ou jusques a six mois prochains. SI VOUS requirons [f 502 r] et ne aumains, mandons de par le Roy et nostre dict seigneur, son filz, et a chascun de vous en droict son et sy comme a luy appertiendra que lesdicts suppliantz vous ne contraignez, ne molestez, ne souffrez estre contrains ou molestez en corpz, ne en biens, en aulcune maniere contre la teneur des nostre present octroy et accort, a faire solution des arrieraiges et debtes deues par la dicte ville et le corpz dicelle, comme dict est, autrement que dessus est declaire. Mais de nostre dict octroy et consentement, faites souffrez et laissez iceulx suppliants plainement et paisiblement joyr et vser. Non obstants quelzconques obligations ou renuntiations sur ce, faites par foy et serment, pouruue que lesdicts suppliants en ayent dispensation de leur prelat ou daultre, ayans pouoir a ce, par lettres surreptices impetrees ou a impetrer à ce contraires. Et pour ce que lesdicts suppliants pourront auoir afaire de ces presentes, en plusieurs et diuers lieux, nous consentons au vidimus ou copie auctenticque dicelles, telle foy soit adjoustée, comme a ce present original. Donné à Ardenburch, le XXIX jour de Mars, Lan M. IIII C XCI, auant Pasques. Aldus onderghescreuen, par Monseigneur le conte, Lieutenant general de Flandres. Aldus gheteekent Anchemont. 2 É* * *É Gailliard, Table analytique, Anchemont ) de rest van folio 502 r werd blanco gelaten. Chronike78.wpd 644 het derde boek : 492

12 INGHELBERT VAN NASSAU STEDEHOUDER DIE VAN GHENT winnen de stede van Hulst ende verbarnen het voorbout 2 ; [zij] trecken met 3 V of VI M mannen ter Sluus 4 om victualien ende laden veel binnelanders, scepen ende ooc waghens. Die van Damme ende Brugghe corten hemlieden af wel hondert vander voornoomder scepen, met victualie ende brochten die ten Damme. CAPITAIN TINTEUYLE 5 met meer ander ghecommitteirde trect 6 in commissie in de steden van twestquartier. Te Ipere. Te Oosthende. [Te] Nieupoort ende andere, omme te communiquieren hoe men ghezaemdelic middelen vynden zoude omme te oorloghen vp de 7 stede van Ghendt ende Sluus. Aldaer dat die van Ypere, Rijssele ende ander steden verclaers deden dat zij niet contribueren en wilden om oorloghe te voedene maer wel om paeys te maken, zouden zy gheerne tlast mede helpen draghen. COLLATIE TE GHENDT 8. Ter cause dat tsnachts inghelaten waren XV persoonen te peerde, commende van weghen de graue van Nassau; ende die vander wacht waren, lieten het scofheck neder omme datter niet meer volghen en zouden; ter cause van welcken was in Ghendt groote beroerte; men slouch de clocke vp tbeilfroit 9 ende tvolc vergaderde, ter [In margine] Hulst verbarnt van die van Ghend. Die van Ghendt trecken met macht om vitalie ter Sluus. Die van Brugghe corten hemlieden of wel 00 scepen (de Doppere, Chronique, 26-27; Despars, Cronycke, IV, 53: 3 maart 492 n.s.; E.C. II, f. [274] v a ; Gilliodts-Van Severen, Inventaire, VI, 358 n. ). 2 vorebou(r)cht, vor(e)borch, voerborg, voorburchte, znw., o. en m., voor- of buitenwerken van de versterkingen van een stad of kasteel (Verdam, Middelnederlandsch Handwoordenboek, 734; Pijnenburg. & Schoonheim, Middelnederlands Lexicon, 23). 3 met ) met met herhaling hs. 4 Despars, Cronycke, IV, & E.C. II, f. [274] v a : 4 april 492 n.s. 5 [In margine] Anno 492 APRIL. Ghecommitteirde trecken int Westquartier, omme middel thebben omme de oorloghe te veruolghen teghens Ghendt ende Sluus. Yper, Risele ende ander steden en willen gheen oorloghe voeden, maer wel contribueren om pais thebben (Despars, Cronycke, IV, 54 & E.C. II, f. [274] v a : 5 april 492). Cfr. Blockmans, Handelingen , I, , nrs. 40-4: -29 maart 492 (n.s.). 6 trect ) trecken hs. 7 de ) de boven de lijn toegevoegd hs. 8 Despars, Cronycke, IV, Het Belfort, gebouwd op het einde van de 3e-begin 4e eeuw door J. van Haelst en P. van Beergine: na de aanzet der vier hoektorens te hebben gebouwd, werd het werk in 338 stopgezet en in werd de torenromp met een houten bekapping afgedekt; na in de daarop volgende eeuwen herhaaldelijk diverse wijzigingen te hebben ondergaan, werd de huidige bekroning pas voltooid in door architekt V. Vaerwijck (Decavele, het dagboek van romboudt de doppere 647

13 INGHELBERT VAN NASSAU STEDEHOUDER Mart, in de wapene; ende [zij] vinghen de voornoomde 2 XV persoonen omme te weten wie van huerlieder rade waren. Want [zij] vreesden dat men de gheheele garde zoude inghelaten hebben. [f 497 v] TE BRUGGHE 3 was ghehouden den grooten Raedt ende vergaderinghe ter cause vande latste dachuaert van Mechele 4. Te kennen gheuende 5 dat aldaer ghesloten 6 was dat men gheuen zoude al sprinchens Landen duere, vut elcken huuze, twee guldens. Mids welcken zoude de hertoch van Sassen zoo vele doen dat de coopman allomme zoude moghen vry keeren ende varen te lande ende te watere; ende tgarnison doen lichten vut alle de steden vanden Landen. Te betalen binnen den jare, te vier payementen vp twelcke dach ghenomen was van deliberatie 7. Panoramisch Gezicht op Gent in 534, 30, plan tussen 28-29, nr. 75; N. De Pauw. Le premier Hôtel de Ville de Gand. BSHAG, V (897), 5-3 of de overdruk Gent, 897, 8 blz.; De Potter, Gent, I, ; van Werveke, Bijdragen tot de Geschiedenis, 2-4, 20-22). 2 [In margine] Commotie in Ghendt om datter XV persoonen, by nachte, in Ghendt commen waren van weghen de graue van Nassau (E.C. II, f. [274] v ab : 30 april 492). 3 [In margine] MEYE [492] Vertooch te Brugghe ghedaen dat te Mechele gheresolueirt was. Dat men al sprinchens Landen duere, [zoude gheuen], vut elcken huuse 2 guldens. Dies zoude de hertoch van Zassen doen rumen al het garnison van oorloghe vuten Lande (Blockmans, Handelingen , I, , nr. 43: -2 mei 492; de Doppere, Chronique, 28; Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, & Despars, Cronycke, IV, 55: 8 mei 492; E.C. II, f. [274] v b & Vlaamsche Kronyk, 276: 6 mei 492). 4 Despars, Cronycke, IV, 5: 0 februari 492 n.s. Cfr. Gachard, Lettres inédites, , nr gheuende ) gheuende boven de regel toegevoegd hs. 6 Despars, Cronycke, IV, 55: [...], twelcke hy hem daer zelve vermat te doene, indien men hem, up elc redelick hooft, binnen Brugghe woonende ende residerende, twee Andries ghuldenen consenteren wilde, ten III schellinghen, IIII grooten tstick, te betalene, telcken drie maende een vierde, twelcke men hem accordeerde, behoudens dat hy, eerst voor alle betalinghe, tzwijn ter Sluys zo openen zoude, dat men der vryelick duere varen ende keeren mochte, zonder dangier, twelcke hy insghelijcx ooc beloofde te doene. [...] Wij onderlijnen). 7 Blockmans, Handelingen , I, , nrs. 44: 22 mei - juni 492: [...] pour leur requerir qu ilz feissent ung prest chacun de cent livres de quarante gros sur l ayde de deux florins sur feu qui se practiavait, pour paier les garnisons desdites villes, et il leur seroit rabattu sur ledit ayde [...]; wij onderlijnen). Chronike80.wpd 648 het derde boek : 492

14 INGHELBERT VAN NASSAU STEDEHOUDER TGARNISON VAN BRUGGHE doet 2 een course tot voor de stede van Ghendt; [zij] verbarnen twee muelens ende huusen; ende [zij] brochten met hemlieden grooten roof van coeyen ende anders in Brugghe. Die van Ghendt en quamen niet vut ende vonden zeer lettel volcx vp het landt; want [zij] waren meest al gheruumt. TE BRUGGHE 3 was wederom vergadert den grooten Raedt omme te resolueren nopende de twee guldens die gheheescht waren in de vergaderinghe van Mechele. Waervp de resolutie van die van Brugghe viel dat de hertoch van Zassen zoude doen tguent dat ter voornoomder dachuaert van Mechele belooft was. Te wetene: Aluooren dat het Gat vander Sluus open gaen zoude ende dat den Coopman zoude mueghen vrij varen ende keeren ende dat tgarnison zoude allomme ghelicht worden ende vuten lande ghezonden, alsdan 4 zouden die van Brugghe minnelic ende gheerne gheuen datter ghesloten was. 5 TGARNISON 6 van ontrent Curtrycke bedreef 7 daghelicx groote ruudheden ende ouerlast vp tvolc vanden lande 8, daer ontrent, zodat diuersche prochien tsamen spanden ende sloughen de clocken an een boort. By de welcken dat landsvolc tsamen vergaderde; ende [zij] sloughen den meestendeel vander garnisoene doot ende namen oock eenighe gheuanghen. TGARNISON VAN DAMME 9 ofte eenighe van diere comen binnen der stede van Brugghe, wel voorzien van wapene ende met [In margine] Die van Brugghe doen een course voor Ghendt; [zij] verbarnen 2 muelens. Lettel volc vp tlant, want zij al gheruumt waren (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 57 & Despars, Cronycke, IV, 55-56: 0 mei 492; E.C. II, f. [274] v b : 8 mei 492). 2 doet ) doen hs. 3 [In margine] Die van Brugghe consenteren inde voornoomde II guldens, vut elcken huuse; maer dat den hertoch van Sassen alvooren zoude tgat vander Sluus doen openen; ende tgarnison allomme gheruumt worden (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, & Despars, Cronycke, IV, 56: 28 mei 492; E.C. II, f. [274] v b -[275] r a : 20 mei 492). 4 alsdan ) ende alsdan hs. 5 de Doppere, Chronique, [In margine] Tgarnison ontrent Curtryck doen den landsman groot ouerlast. De prochien vergaderen ende slaen de garnisoenen doot (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 58 & Despars, Cronycke, IV, 57: 29 mei 492; de Doppere, Chronique, 30). 7 bedreef ) bedreuen hs. 8 E.C. II, f. [275] r a. 9 [In margine] JUNIUS [492] Tgarnison van Damme commen in Brugghe ende [zij] voeren Roelant de Feure, ontfangher general, naer Damme, ter Cruuspoort vute, omme betalinghe thebben van huerlieder sauldie (de Doppere, Chronique, 30-3, Despars, Cronycke, IV, 57-58, E.C. II, f. [275] r a & Vlaamsche Kronyk, 276: juni 492). het dagboek van romboudt de doppere 649

15 INGHELBERT VAN NASSAU STEDEHOUDER ghespannen boghen, tot voor den Blendenezel, voor de Tresorie ende namen daer gheuanghen Roelant de Feure, capitain van Curtrycke ende Ontfangher general; ende [zij] stelden hem ter stont vp een peert ende voerden hem ter Cruuspoort vute, ten Dammewaert, omme betalinghe thebben van huerlieder sauldie; daer en was niement vander stede van Brugghe die hem moeyde. DIE VAN GHENDT 2 trecken met groote macht vut naer Deynse 3. Daer de groote garde lach, gheassisteirt met diuersche heeren vande prochien die huerlieder beclach ghedaen hadden an die van Ghendt vande groote rudesse ende ouerlast vande voornoomde garde: zo dat zij ghesaemdelic daer vp vielen ende [zij] verslouchender zeere vele; ende vele gheuanghenen [wierden] naer Ghendt gheuoert. De Tresorie, de stadskas of het Secreet Comptoir op de Halle (Duclos, Bruges, 84, , , 402, 437; Vandewalle, Beknopte Inventaris, I, 6, nr. 283, 34 & passim). 2 [In margine] Die van Ghendt, met assistentie vande prochien, verslaen het garnison, daer ontrent ligghende, om het ouerlast dat zy deden (Dagboek van Gent, II, 270: 4 juni 492; Despars, Cronycke, IV, 58; E.C. II, f. [275] r a : 4 juni 492). 3 Op 8 juni 488 breken Duitsers onder de leiding van Christoffel van Baden, door de stadsvesting, verslaan de Vlaamse en Franse verdedigers, en brandschatten de stad (Cassiman, Geschiedenis der stad Deinze, 25; Histoire des Païs-Bas, 739). Chronike80.wpd 650 het derde boek : 492

16 INGHELBERT VAN NASSAU STEDEHOUDER BINNEN DER STEDE VAN GHENT ghesciede groote beroerte vut cause dat haerlieder nieuwe capitain, ghenaempt Aernout de Clerc, ghezeit Ploughenaere 2, midsgaders capitain Coppenolle ende zynen broeder 3, gheordonneirt hadden te trecken vut Ghendt met vier duust mannen, wel voorzien van wapene. Ende buuten commende, [hij] en vanck hem maer sterck III C mannen. Om twelcke hij, zeer verstoort zynde, keerde wederom met zyn volc in stede; ende commende voor het Stadthuus 4, daer sloughen zij den ouden capitain, ghenaemt Remeus 5 doot ende quetsten zeere Coppenolle 6. Ende [hij] wiert 7 gheuanghen met Gillis vanden Broucke 8, zynen broeder, ende eenighe vander Wet ende andere 9. Tsanderdaechs, naer noene, wiert den voornoomden capitain Coppenolle ende zyn broeder [In margine] Commotie in Ghendt onder de capitainen (Dagboek van Gent, II, 270; Despars, Cronycke, IV, : 4-6 juni 492, in een ruimere versie; E.C. II, f. [275] r b : 6 juni 492; Pirenne, Histoire de Belgique, 3 III, 53-54; Id., Histoire de Belgique, 4 II, 4). 2 Aernoud de Clerc, al. Ploughenaere, kapitein. Zie Bijlage : Prosopografie, nr.. 3 Fransoys van Coppenolle (^ Gent 6 juni 492). Zie Bijlage : Prosopografie, nr.. 4 Het huidige Stadhuis, waarvan de eerste steen werd gelegd op 4 juli 48 door voorschepen van de Keure Adriaen Vilain II van Rassegem, heer van Rassegem, en de bouw ervan aangevat in (Decavele, Panoramisch Gezicht op Gent in 534, plan tussen 28-29, nr. 33; V. Fris. Antiquités gantoises. BSHAG, XVIII (90), , ; F. Van Tyghem. Het Stadhuis van Gent. SPH, XII (977), ). 5 Remeus, Herm(e)eus Hubardus, Hermes Hube(e)rtus, kapitein. Zie Bijlage : Prosopografie, nr.. 6 Dagboek van Gent, II, 270: Binnen dezen wart Remeeux Hubeert versleghen by Joose Bilget, scipman, met zynen medepleghers; daer eene wapenynghe uute rees, soe dat de ghemeene inzetene ter Maerct trocken met haerren bannieren; de voornoemde Jan Van Coppenhole ende meer andere, zyne complycen, worden ghevanghen. : 5 juni 492; Despars, Cronycke, IV, 520; Molinet, Chroniques, II, 254; Van den Vivere, Chronijcke van Ghendt, 46: 4 juni 490 (sic). 7 [In margine] Coppenolle [add. in marg. 422, 426], capitain van Ghendt, met Gillis vanden Broucke, [ende] zynen broeder te Ghent onthooft (de Doppere, Chronique, 32: 6 juni 492; Molinet, Chroniques, II, ). 8 Gillis vanden Broucke. Zie Bijlage : Prosopografie, nr.. 9 de Doppere, Chronique, 33; Memorieboek der Stad Ghent, I, : 4 juni 492; Molinet, Chroniques, II, 255. het dagboek van romboudt de doppere 65

17 HERTOCH VAN SASSEN REGENT beede onthooft. Omme dat zij meeninghe hadden de stede ouer te gheuen in handen vande hertoch van Sassen. DEN HERTOCH VAN SASSEN 2 arriueirt met hondert scepen ofte meer, met volc van oorloghe, wel voorzien van allerande munitie, int Zwijn, ter Sluus. Te wetene: vier groote scepen met meersen 3 ; ende dander waren al huen. Men maecte ter stont groote gheresscap om de stede vander Sluus te bescietene ende te bestormene. [f 498 r] TE BRUGGHE 4 WORT GHEBODEN dat alle thimmerlieden ende die wercken consten metter spade, dat zij commen zouden tsint Anne ter Mude, byder Sluus; men zoudse te wercke stellen ende wel betalen. DE COMMISSARISSEN VAN GHENDT 5 die te Mechele ter vergaderinghe gheweist hadden by den hertoch Philips, commen te Ghendt ende brochten met hemlieden huerlieder appointement; twelcke wiert te kennen ghegheuen de heeren ende tghemeente van Ghendt. TGARNISON VAN DAMME 6 vanck 7 zommeghe notable, rijcke poorters van Damme, ter cause dat zij niet betaelt en waren van huerlieder sauldie; maer [zij] wierden corts [daer naer] ontsleghen, duer dat men tgarnison betaelde. Dagboek van Gent, II, 270, Despars, Cronycke, IV, 520, Molinet, Chroniques, II, 255, Pirenne, Histoire de Belgique, 3 III, 54; Id., Histoire de Belgique, 4 II, 4 & Vlaamsche Kronyke, 276: 6 juni 492; Histoire des Païs-Bas, 740; Memorieboek der Stad Ghent, I, 360; Van den Vivere, Chronijcke van Ghendt, 46: 490 (sic). 2 [In margine] Hertoch van Sassen arriueirt int Zwyn, ter Sluus, met menichte van scepen van oorloghe, omme assault vp Sluus te doene ende [Sluus] te bescietene (de Doppere, Chronique, 33 & Despars, Cronycke, IV, : 27 juni 492; E.C. II, f. [275] v a & Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 58: 28 juni 492; Gilliodts-Van Severen, Inventaire, VI, ). 3 4 [In margine] Thimmerlieden van Brugghe ende ander werclieden ontboden te commen wercken tsint Anne ter Mude (Despars, Cronycke, IV, 52, in een andere versie; E.C. II, f. [275] v a : 28 juni 492). 5 [In margine] JULIUS [492]. Nieumaren in Ghendt dat zij huerlieder appointement hadden met den hertoch van Zassen (Ontbreekt aan Despars, Cronycke, IV, ; Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, ; E.C. II, f. [275] v a : juli 492; Vlaamsche Kronyk, 277). 6 [In margine] Tgarnison van Damme vanghen de poorters om betalinghe thebben van huerlieder gaige (de Doppere, Chronique, 34: Principio hujus mensis praesidium Dammense magistratus Damenses cepit, et extorsit ab illis V C guldens. 7 vanck ) vanghen hs. Chronike8.wpd 652 het derde boek : 492

18 HERTOCH VAN SASSEN REGENT TER SLUUS, int Zwyn, arriueren XII scepen met volck van oorloghe, archiers, wel voorzien van allerande munitie, commende ter hulpe vanden hertoch van Sassen; ende binnen den eersten nacht voor huerlieder bienvenue, [zij] scoten 2 zeer vreeselick vp beede casteelen ende de stede. DE HERTOCH VAN SASSEN arriueirt met zyn volc in Casant 3. Aldaer zeker ghedeputeirde van Ghendt quamen by hem omme tsamen te communiquieren nopende huerlieder appointement. Maer [hij] en ghinc alsdoen noch niet voort. DEN GROOTEN RAEDT VAN BRUGGHE 4 wort vergadert. Aldaer vertoocht wiert dat de hertoch van Sassen begheirde vut Brugghe, Ipere ende tvrije, LXXX M guldenen omme te betalene de garnisoenen die laghen binnen Vlaendre; ende [hij] zoude die mids dien doen rumen. Waer vp verandwoort wiert dat zij gheirne in al[le]s tbeste doen zouden, besonders dat men het garnison weeren zoude ende buuten Lande doen gaen. DIE VAN GHENDT 5 zenden huerlieder ghedeputeirde, oude notable mannen, in Casant an den hertoch van Sassen. Omme te hebben bij zynder ghenade haerlieder bezeghelthede vanden paeyse vanden prinche; tot welcken fine [zij] presenteirden te laten in ostaige XII persoonen, tot dat de penninghen ende alle die poincten vanden inhouden vander paise zouden vulcommen wesen. Twelc by de Graue van Nassau gheaccepteirt wiert. Ende dien volghende, den paeijs gheconfirmeirt ende te Casant 6 vutgheropen [wiert] ende, int heyr, tsint Anne ter [In margine] XII scepen met volc van oorloghe ende munitie, ter secourse vanden hertoch van Sassen (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 59, Despars, Cronycke, IV, 522, de Doppere, Chronique, 34: Die dominico 8. julii veniunt 9. naves grandes ex Anglia cum milite in Cadsant insulam ut opem ferant Saxoniae duci contra Cliviensem et Slusam; unde Slusenses per ignes laetitiam ostenderunt, putantes fuisse naves Francorum venientes sibi auxilio [...] & E.C. II, f. [275] v ab : Item den VIII sten in Hoymaent so quamen ter Sluus, in tswijn, XII schepen huyt / Inghelant, wel voorsien van volcke van wapene, van artchiers, ter assistencie vanden hertoghe van Zassen [...]: op zondag 8 juli 492; Molinet, Chroniques, II, 30: 0 juli 492). 2 scoten ) scoten boven de lijn toegevoegd hs. 3 Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 59 & Despars, Cronycke, IV, 522; de Doppere, Chronique, 35, E.C. II, f. [275] v b & Molinet, Chroniques, II, 30: 5 juli [In margine] Den hertoch van Sassen verzouct LXXX M guldens om tgarnison vut Vlaendre te doen rumen (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 520: 8 juli 492; Despars, Cronycke, IV, 522: 7 juli 492 ; E.C. II, f. [275] v b & Vlaamsche Kronyk, 277: 22 juli 492). Cfr. Blockmans, Handelingen , I, , nrs : 2-28 juli [In margine] Ghedeputeirde van Ghendt commen in Casant by saulfconduyt, omme de lettren van paeijse bezeghelt thebben (Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 520: 30 juli 492; Despars, Cronycke, IV, : 20 juli 492; E.C. II, f. [275] v b ). 6 Vrede van Kadzand van 29 juli 492 (W.P. Blockmans. Friede von Cadzand. LM, II (München-Zürich, ), ; Custis, Jaerboecken der Stadt Brugghe, II, 520- het dagboek van romboudt de doppere 653

19 HERTOCH VAN SASSEN REGENT Mude. TE BRUGGHE wiert den paeijs van Ghendt ter Halle vutgheropen 2, ter cause vande ghescillen die gheweist hadden tusschen de stede van Brugghe ende [de] wel willende vanden roomschen coninc ende den hertoch van Sassen, als stedehouder ende regent van Vlaendre ouer een zyde, ende de voornoomde van Ghendt ouer ander zyde 3 ; zoo dat alleman vrij waren ende keeren zoude ende de coopmanscap floreren, zoo zij daer te vooren gheen hadde. Inder ghelycken wiert den voornoomden paeys vpden zeluen dach, te Ghendt vutgheropen & Despars, Cronycke, IV, 523, 524: 20 (sic) & 30 juli 492; de Doppere, Chronique, 35: op 29 juli en te Brugge op 30 juli 492; Histoire des Païs-Bas, 740; Pirenne, Histoire de Belgique, 3 III, 54; Id., Histoire de Belgique, 4 II, 4: 29 juli 492; Memorieboek der Stad Ghent, I, : 30 juli 492. [In margine] Paijs van Ghendt te Brugghe ghepublieirt (Despars, Cronycke, IV, 524 & E.C. II, f. [275] v b -[276] r a : 3 juli 492; Vlaamsche Kronyk, 277). 2 Analyse in: Despars, Cronycke, IV, & Van Duyse. & De Busscher, Inventaire analytique, , nr De tekst van deze vrede donné en nostre siége devant l Escluse, le xxix e jour de juillet, l an de grâce mil quatre cens quatre vings et douze, wordt, te Hulst, in de loop van de maand augustus 492 door Maximiliaan I en Filips de Schone bevestigd; (ed.). [L.-P.]. Gachard. (ed.). Relation des Troubles de Gand sous Charles-Quint, par un Anonyme; suivie de trois cent trente Documents inédits sur cet Événement, (CRH. Collection de Chroniques Belges inédites, Reeks in-4, ), Brussel, 846, Introduction, App. II, lxxi-lxxviii, lxxi-lxxvii. 4 Memorieboek der Stad Ghent, I, : 5 augustus 492 (sic). Chronike8.wpd 654 het derde boek : 492

20 HERTOCH VAN SASSEN REGENT [f 498 v] COPIE VANDEN PAEYS VAN CASANT MIJN HEERE DEN HERTOCH VAN SASSEN ALS REGENT Vlaendre, des Roomsch conyncx ende mynen gheduchten heere, den hertoch Philips van Bourgoigne, zynen zone, zullen te vreden zijn die van Ghendt in gratien te neme[ne] ende in ghenade te ontfanghene, vp die conditien ende poincten hier naer volghende: [] EERST dat die voorseide van Ghent 2 onsen alder ghenadichsten heere, den Coninck vanden Romeinen, ontfaen ende kennen zullen als vader, voocht ende momboir van onsen edelen gheduchten heere, den hertoch Philips, als huerlieder natuerlic heere ende prinche. [2] VOORT 3 [zij] zullen betalen haerlieder portie ende handdeel van V C ende XX[V] M ponden parisis. Daer dat zy ghehouden zyn in den tractaet van Tours, ende dat inder manieren [In margine] Conditien vanden pais van Ghendt (W.P. Blockmans. Friede von Cadzand. LM, II (München-Zürich, ), ; Dagboek van Gent, II, ; E.C. II, f. [276] r ab ; Molinet, Chroniques, II, ; Relation des Troubles de Gand (ed.). Gachard, lxxi-lxxii: Aelbert, [...], duc de Saxen, [...], lieutenant général du roy des Rommains, [...], et de nostre très-chier et très-amé cousin, monseigneur l archiduc, son filz, [...], savoir faisons [...] iceulz [de Gand] se sont trouvez vers nous, et nous ont très-humblement requis et fait requérir les vouloir recevoir en grâce et miséricorde, et leur vouloir pardonner, [...] avons remis, quictié et aboly, remectons, quictons et abolissons par ces présentes tous les dessusdicts meffaiz, excès et mésuz, et tout ce que en deppend et en puet estre sorty, durant lesdictes rébellions, avec toutes les amendes er offences corporelles et criminelles, soubz les conditions et en acomplissant les articles et amendes cy-après ensuivans [...]; Vlaamsche Kronyk, ). 2 [In margine] Dat die van Ghendt zullen bekennen Maximilian als vader ende voocht vanden jonghen hertoch Philips [art. a] (Despars, Cronycke, IV, 523; Molinet, Chroniques, II, 307; Relation des Troubles de Gand (ed.). Gachard, lxxii: Premièrement, que lesdicts de Gand recevront et connoistront le roi des Rommains, nostredict sire, comme père, tuteur et mainbour de nostre très-chier et très-amé cousin monseigneur l archiduc, son filz, et icellui nostre cousin, comme leur naturel seigneur et prince, et, en icelle qualité, leur faire serrement et obéyr, comme bons et loyaulx subjetz sont tenuz d obéyr à leur prince. 3 [In margine] Dat zij zullen betalen huerlieder portie vande somme van 2500 lib. parisis, belooft by den Paijs van Tours, fº 46 [art. b] (Despars, Cronycke, IV, 523; Molinet, Chroniques, II, 307; Relation des Troubles de Gand (ed.). Gachard, lxxii: Item, ilz payeront leur part et portion de V c XXV m livres, en quoy ilz sont tenuz par le traictié de Tours, et ce, en la manière et aux termes cy-après déclairez, assavoir: XXV m livres, endedens quatre sepmaines après la clôture de ceste paix, et de ce nous asseurer, au prouffit du roy, nostredict sire, et monseigneur l archiduc, nostre cousin, par ostagiers ou lettres, à paine de perdre et confisquer leurs previléges, ou cas que ladicte somme de XXV m livres audict jour ne soit payée, et la reste endedens deux ans, et à quatre termes, dont le premier terme et payement escherra au Noël prochain venant; le second, à la Saint-Jehan ensuivant, et, dès là en avant, jusques au plain payement de telz deniers, et à tel pris que l ordonnance sur ce faite des monnoies le contient; et leur sera bailliée la ratiffication du roy, de ladicte paix de Tours. het dagboek van romboudt de doppere 655

21 HERTOCH VAN SASSEN REGENT ende terminen hier naer volghende. Te wetene XXV C lib. parisis binnen vier weken naer tbesluuten vander payse; ende daerof verzekeren mynen gheduchten heere, ofte ostagiers stellen, ofte by brieuen, van te verbueren haerlieder preuilegien. Ende de reste binnen twee jaren, ten IIII paeyementen. Dat I e nu te midwintere eerstcommende ende voort telcken haluen jare, totter vuller betalinghe; ende men zal hemlieden gheuen certificatie ende satisfactie vanden coninc vanden paeyse van Tours. [3] VOORT [zij] zullen consenteren ende betalen die gheuanghene van Ghendt, dat zy hemlieden sculdich zyn naer tractaet van Franckeuoort. Ende als vanden dilay vanden payemente, zy zullen mueghen spreken metten heeren voorseit. De welcke zy zullen redelic vynden. Ende om twelcke te bet te mueghen doene, die voorseide heeren en zullen haerlieder scult niet moghen volghen by riguere van justitie, tot tsinte Martinsmesse, nu eerstcommende, omme binnen den voorseiden tijt, hopende by vriendelicke appointemente, dese zake in state ghehouden te zyne ende alle arresten ter cause van dien ghedaen zyn, ontsleghen. [4] VOORT 2 omme die eerlicke beteringhe vande mishuz[aig]en by hemlieden ghedaen ende ghecommitteirt gheduerende dese latste ghescillen. Alle de gonne die in Wetten zyn, midsgaders alle de dekenen ende ghezworene vande ambochten of ende mer, zulc ghetal van hemlieder als myn voorseide heere de hertoghe van Sassen ghelieuen zal, zullen commen vp zijn gheleede in een vande Smalle steden vanden quartiere van Ghend, met zwarte cleederen omghegort, ende aldaer vallen vp haerlieder knyen voor den voorseiden hertoch Philips, of [In margine] Dat zij zullen betalen de gheuanghenen dat zy hemlieden sculdich zijn naer tractaet van Franckfort, fº 462 [art. c] (Despars, Cronycke, IV, 523; Molinet, Chroniques, II, ; Relation des Troubles de Gand (ed.). Gachard, lxxii: Item, payeront et contenteront les seigneurs prisonniers de ce qu ilz leur doivent, ensieuvant le traictié de Franckfort et Tours. Et, quant aux délays des payemens, ilz pourront parler avec lesdicts seigneurs, lesquelz ilz trouveront raisonnables. Pour mieulx ce faire, lesdicts seigneurs ne pourront poursuyr leur deu par rigeur de justice, jusques à la Saint-Jehan prochain venant; pendant lequel temps, sur espoir de amiable appointement, est la matière tenue en estat, et sont tous arrestz, à ceste cause fais, levez. 2 [In margine] Dat zij zullen voor de eerlicke beteringhe compareren alle die in Wetten zyn ende de dekenen in een vander Smalle steden, onder Ghend sorterende, in zwarte cleederen ende omghegort, ende vallen den hertoch van Zassen te voet, biddende om gratie van huerlieder mesdaet [art. d] (Despars, Cronycke, IV, 523; Molinet, Chroniques, II, 308; Relation des Troubles de Gand (ed.). Gachard, lxxii-lxxiii: Item, pour la honnourable réparation des délictz et mésuz par eulx commis durans ces derniers différens, ceulx qui sont en loy, avec les doyens et jurez des mestiers, / jusques en nombre de cent personnes, des plus notables, viendront en la ville de Hulst, samedy prochain, au logis, habilliez de noirs abitz, dessaintz; et illec se mectront à genoulx et teste nue, pardevant nostredict cousin l archiduc, ou pardevant nous, comme lieutenant général; disant, ou par ung leur pensionnaire faire dire, qu il leur desplaît très-amèrement qu ilz se sont mis contre la Réale Majesté et nostredict cousin, mesporté et mésusé, et que, doresenavant, ilz se garderont de faire le semblable, et prieront, pour la passion de Dieu, d estre receuz en grâce et miséricorde. ; wij onderlijnen). Chronike82.wpd 656 het derde boek : 492