Voorbeeld niveau 3: Welk spreekwoord of gezegde hoort bij onderstaande omschrijving?

Transcriptie

1 Begrijpend lezen Als de eerste stappen in het technisch lezen gezet zijn volgt al spoedig het begrijpend lezen. Dit wordt wel omschreven als het achterhalen van de betekenis of bedoeling van schriftelijke informatie. Problemen die kinderen kunnen tegenkomen bij het lezen en begrijpen van teksten zijn gelegen in het ontbreken van kennis van ondermeer woordbetekenissen en van spreekwoorden, gezegden en uitdrukkingen. We hanteren voor spreekwoorden, gezegden en uitdrukkingen de volgende definities: Spreekwoorden zijn zinnen die altijd in dezelfde vorm voorkomen, altijd in de tegenwoordige tijd staan en altijd een bepaalde wijsheid of een bepaald advies bevatten. Uitdrukkingen of gezegden hebben ook een vaste vorm, maar minder vast dan bij spreekwoorden het geval is. Het verschil met en spreekwoord is ook nog dat de uitdrukking geen wijsheid of advies bevat. Als-vergelijkingen komen niet in aanmerking. Ook zonder uitleg weten kinderen wel wat die uitdrukkingen betekenen en hoe ze zijn ontstaan. Oefenen en leren Verdeeld over 19 categorieën worden ruim 300 spreekwoorden, uitdrukkingen en gezegden in drie niveaus aangeboden. In het eerste niveaus wordt geoefend met de juiste formulering van het spreekwoord, in het tweede niveau wordt aandacht gevraagd voor de betekenis van dit spreekwoord en in het hoogste niveau gaat het om de juiste toepassing. Voorbeeld niveau 1: Evelien weet niet meer hoe het spreekwoord precies luidt, dat het volgende aangeeft: 'Bemoei je niet met zaken waar je geen verstand van hebt.' Wat denk jij? A Schoenmaker blijf bij je leest B Timmerman blijf bij je leest C Schaapherder blijf bij je leest D Koperslager blijf bij je leest Voorbeeld niveau 2: Wat betekent het volgende spreekwoord? Schoenmaker blijf bij je leest A Je moet je niet met zaken bemoeien waar je geen verstand van hebt B Je moet niet steeds van beroep veranderen C Je moet niet steeds van mening veranderen D Je moet je niet met meerdere dingen tegelijk bezig houden Voorbeeld niveau 3: Welk spreekwoord of gezegde hoort bij onderstaande omschrijving? Je moet je niet met zaken bemoeien waar je geen verstand van hebt A Schoenmaker blijf bij je leest B Je moet geen slapende honden wakker maken C Je moet je eigen boontjes doppen D Je moet niet verder springen dan de stok lang is

2 De oefenniveaus zijn herkenbaar aan de tekstkleur. Rood staat voor het eerste, oranje voor het tweede en groep voor het derde niveau. Naarmate het kind vordert zullen steeds meer opgaven groen gekleurd zijn. Er kan worden geoefend, maar tussentijds een toets maken is ook mogelijk. In tegenstelling tot de andere oefenroms worden nu niet de fouten bijgehouden, maar de juist gegeven antwoorden. In het logboek is op elk gewenst moment te controleren welke spreekwoorden op welk niveau al beheerst worden. De toets wordt samengesteld uit de tijdens het oefenen goed beantwoorde opgaven. Toepassing Het is niet de bedoeling de kinderen dagelijks urenlang met deze cd-rom te laten werken. We raden u aan er wekelijks maximaal een halfuurtje voor te reserveren. Omdat de software alle verrichtingen vasthoudt en spreekwoorden waarbij een fout antwoord werd gegeven na vijf vragen opnieuw aanbiedt, zal de kennis van de behandelde spreekwoorden gestaag groeien. Overzicht spreekwoorden De spreekwoorden, gezegden en uitdrukkingen komen in zeventien categorieën aan bod. Categorie Beroepen: Schoenmaker blijf bij je leest De beste breister laat wel eens een steek vallen Zolang de ezel zakken draagt, heeft de molenaar hem lief Wat de boer niet kent dat eet hij niet Hoe slechter de timmerman, hoe meer spaanders De beste stuurlui staan aan wal Zoals de waard is, vertrouwt hij zijn gasten Men moet het ijzer smeden als het heet is Zachte heelmeesters maken stinkende wonden Als de vos de passie preekt, boer pas op je kippen Het zijn niet allen koks die lange messen dragen Heden edelman, morgen bedelman Twaalf ambachten, dertien ongelukken Wie eens steelt is altijd een dief Zijn haan moet altijd koning kraaien Honger is de beste kok Het is geen kunst om boer te worden, maar om boer te blijven Jonge leugenaars, oude dieven Niemand kan twee heren dienen Categorie Dieren: Blaffende honden bijten niet Als de kat van huis is, dansen de muizen op tafel Het beste paard struikelt wel eens Een kat in het nauw maakt rare sprongen

3 Beter één vogel in de hand dan tien in de lucht Vele varkens maken de spoeling dun Men kan van een kikker geen veren plukken Als het kalf verdronken is, dempt men de put Een gegeven paard moet men niet in de bek zien Men moet geen oude koeien uit de sloot halen Komt men over de hond, dan komt men ook over de staart Een vos verliest wel zijn haren, maar niet zijn streken De paarden die de haver verdienen, krijgen ze niet Wie met honden omgaat, krijgt vlooien Het ei wil wijzer zijn dan de kip Het zijn de slechtste vruchten niet waaraan de wespen knagen Men moet geen slapende honden wakker maken Hij maakt van een muis een olifant Ze praten over koetjes en kalfjes Categorie Fabels en Sprookjes: Zich in het hol van de leeuw wagen Hij staat bekend als de bonte hond Men moet de huid van de beer niet verkopen eer men hem geschoten heeft Hij gaat er met zevenmijlslaarzen overheen Iemand sprookjes vertellen Hij moet eerst nog door de rijste-brijberg heen De kat de bel aanbinden Men kan nooit weten hoe een koe een haas vangt De kool en de geit sparen Hij krijgt het leeuwendeel Hij moet de kastanjes uit het vuur halen Eén zwaluw maakt nog geen zomer Een kat in de zak kopen Een wit voetje bij iemand hebben De kip met de gouden eieren slachten Ergens de draak mee steken Boontje komt om zijn loontje Met andermans veren pronken Zij was de assepoester Categorie Feesten: Aan de zwier zijn Het is niet alle dagen kermis Een vrolijke gast is niemand tot last Het gemeste kalf slachten Men moet geen paaseieren op Goede Vrijdag eten Water bij de wijn doen Nu heb je de poppen aan het dansen Goede wijn behoeft geen krans Hij gooit zijn fortuin te grabbel Als de wijn is in de man, is de wijsheid in de kan

4 Dat komt in zijn kraam te pas Dat staat als een vlag op een modderschuit Van een koude kermis thuis komen Het gelag betalen Het is een hard gelag Die vlag dekt de lading niet Klare wijn schenken De dans ontspringen Uit een ander vaatje tappen Categorie Huis en Gezin: Een kind kan de was doen Daar helpt geen lieve vader of moeder meer aan Al te goed is buurmans gek Het is een huishouden van Jan Steen Er is geen huis met hem te houden Hij is het kind van de rekening Met de deur in huis vallen Wie het onderste uit de kan wil hebben, krijgt het deksel op de neus Je moet het kind niet met het badwater weggooien Geen potje zo scheef of er past een dekseltje op Van eigen vlijt ziet men de schoorsteen roken Zuinigheid met vlijt bouwt huizen als kastelen Een gewaarschuwd mens telt voor twee Een stok achter de deur hebben Buurmans leed troost Daar kan de schoorsteen niet van roken Dat doet de deur dicht Het is een teken aan de wand Iets niet onder stoelen of banken steken Categorie Kleding: Gelijke monniken, gelijke kappen Ergens een mouw aanpassen Het hemd is nader dan de rok Zoals de wind waait, waait zijn jasje Wie de schoen past trekke hem aan Hij weet van wanten Het gaat hem boven de pet Ergens met de pet naar gooien Toen kwam de aap uit de mouw Uit zijn slof schieten Hij is een held op sokken Iemand iets op de mouw spelden Van de hoed en de rand weten Iemand achter de broek zitten Iemand het hemd van het lijf vragen Onder één hoedje spelen

5 Hij schudt het uit de mouw Dat kun je op je klompen aanvoelen Iemand op zijn vestje spuwen Categorie Landbouw en Veeteelt: Wat men zaait, zal men ook oogsten Te veel hooi op zijn vork nemen Het gebeurt te hooi en te gras Late haver komt ook op Wie wind zaait, zal storm oogsten Geen koren zonder kaf Als één schaap over de dam is, volgen er meer Dat is zoeken naar een naald in een hooiberg Hij heeft zijn schaapjes op het droge Hij is het zwarte schaap Er blijft te veel aan de strijkstok hangen Het hek is van de dam De teugels in handen hebben Iemand over de hekel halen Er is veel kaf onder het koren In zijn knollentuin zijn De koe bij de horens pakken Iemand te grazen nemen De hand aan de ploeg slaan Categorie Leven en Dood: De één zijn dood is de ander zijn brood De dader ligt op het kerkhof Er geen gras over laten groeien Op een halve cent doodvallen Iemand blij maken met een dode mus Een broertje dood aan iets hebben Als de dood voor iets zijn Van de hand in de tand leven Leven als kat en hond Iets nieuw leven inblazen Op dood spoor zitten Beter blo Jan dan do Jan Hij is een nagel aan mijn doodskist Laat je niet kisten Hij delft zijn eigen graf Hij is de heksluiter Leven als God in Frankrijk Hoop doet leven Zolang er leven is, is er hoop Categorie Lichaam:

6 In het land der blinden is één oog koning Zoveel hoofden, zoveel zinnen Uit het oog uit het hart Waar het hart vol van is, vloeit de mond van over Als de ene hand de andere wast, worden ze beide schoon Lekker is maar één vinger lang Als je hem de vinger geeft, neemt hij de hele hand Iemand om de vinger winden Dat heeft heel wat voeten in de aarde Wie zijn neus schendt, schendt zijn aangezicht Beter hard geblazen dan de mond gebrand Kleine potjes hebben grote oren Met de mond vol tanden staan De muren hebben oren Met de hakken over de sloot Het zijn sterke benen die de weelde kunnen dragen Iemand met de nek aankijken Hij staat uit zijn nek kletsen De buikriem aanhalen Categorie Misdaad en Straf: Wie eens steelt, is altijd een dief Wie een kuil graaft voor een ander, valt er zelf in Hoogmoed komt voor de val Eigen schuld, dikke bult Eén uur van onbedachtzaamheid, kan maken dat men jaren schreit Oog om oog, tand om tand De gelegenheid maakt de dief Berouw komt na de zonde Wie zijn billen brandt, moet op de blaren zitten Iemand het vuur aan de schenen leggen Voor iemand in het krijt treden Hij groeit op voor galg en rad Iemand aan de schandpaal nagelen Zich geen oren aan laten naaien Door de mand vallen Nood breekt wet Iemand aan de kaak stellen Van zijn hart geen moordkuil maken Iemand de duimschroeven aandraaien Categorie Muziek: Naar iemands pijpen dansen Van toeten noch blazen weten De toon aangeven Een hoge toon aanslaan Hoog van de toren blazen Alle snaren zijn gespannen

7 De eerste viool spelen Een toontje lager zingen Veel noten op zijn zang hebben Een gevoelige snaar raken Hij heeft de klok horen luiden, maar weet niet waar de klepel hangt Aan de bel trekken De lier (harp) aan de wilgen hangen Hij is achter de muziek aan Met allerlei toeters en bellen In de piepzak zitten Iets aan de grote klok hangen Een andere toon aanslaan Uit de toon vallen Categorie Natuur: Aan de vruchten kent men de boom Men moet geen oude bomen verplanten Hoge bomen vangen veel wind Door de bomen het bos niet zien De morgenstond heeft goud in de mond Als het op de één regent, drupt het op de ander Iets in geuren en kleuren vertellen Hij kwam uit de lucht vallen Het is een storm in een glas water Iemand om de tuin leiden Van twee wallen eten Hij loopt niet in zeven sloten tegelijk Ruwe bolster, blanke pit Een dag is nooit zo nat, of de zon schijnt altijd wat Stille waters hebben diepe gronden Men moet de boom buigen als hij jong is Iemand van de wal in de sloot helpen Niet over één nacht ijs gaan Het meer is nooit vol Categorie Oorlog en Wapens: Zonder strijd geen overwinning Niet schieten is zeker mis De boog kan niet altijd gespannen zijn Voor de bijl gaan Het is een schot in de roos Buiten schot blijven Het mes snijdt aan twee kanten Iemand het mes op de keel zetten Meerdere pijlen op zijn boog hebben Ze roken lont Paal en perk stellen Het spits afbijten

8 Iets op de spits drijven Iets in zijn schild voeren De kogel is door de kerk Iemand uit zijn tent lokken Iemand tegen zich in het harnas jagen Hij heeft zijn kruit verschoten Hij heeft het buskruit niet uitgevonden Categorie Planten: Hij pakt zijn biezen Er schuilt een addertje onder het gras Hij is omgedraaid als een blad aan de boom Op rozen zitten Het is niet altijd rozengeur en maneschijn Hij laat zich met een kluitje in het riet sturen Men kan geen vijgen van distels lezen Hij is een kruidje-roer-me-niet De bloemetjes buiten zetten Daar is geen kruid tegen gewassen Hij klemt zich aan een strohalm vast Het is hem een doorn in het oog Iemand het gras voor de voeten wegmaaien Het gebeurt te hooi en te gras Die distels zaait, die doornen maait Geen roosje zonder doornen Hem geen stro in de weg leggen De bomen groeien niet tot in de hemel Een boom opzetten over iets Categorie Scheepvaart: Een schip op het strand is een baken in zee Als het getij verloopt, verzet men de bakens Driemaal is scheepsrecht De schepen achter zich verbranden De wind in de zeilen hebben Met opgestoken zeilen Alle zeilen bijzetten De boot afhouden Er is nog geen man overboord Dat raakt kant noch wal Tussen de klippen door zeilen Aan lager wal raken Poolshoogte nemen Daar valt geen peil op te trekken In iemands vaarwater zitten Iemand de loef afsteken Bakzeil halen Er is geen land met hem te bezeilen

9 Het loopt de spuigaten uit Categorie Sport en Spel: Je moet niet verder springen dan de polsstok lang is Op het verkeerde paard wedden Wie kaatst moet de bal verwachten Je moet roeien met de riemen die je hebt Er is stront aan de knikker Iemand over de streep trekken De troeven in handen hebben De teerling is geworpen De kaarten zijn geschut Tegen de stroom op roeien Hij gooit hoge ogen Een balletje over iets opgooien De bal misslaan De bal terugkaatsen Elkaar de bal toespelen De sprong wagen Dat is een kolfje naar zijn hand Dat is doorgestoken kaart Hoog spel spelen Categorie Voeding: Een vinger in de pap hebben Het is boter aan de galg gesmeerd Nu zijn de rapen gaar De soep wordt nooit zo heet gegeten als ze wordt opgediend Verandering van spijs doet eten Wat in het vat zit, verzuurt niet Men moet de kat niet op het spek binden Beter een half ei dan een lege dop Hij kiest eieren voor zijn geld Iemand knollen voor citroenen verkopen Zijn eigen boontjes doppen Zich de kaas van het brood laten eten Ergens kaas van gegeten hebben Hij heeft niet veel in de melk te brokken Een appeltje voor de dorst bewaren Het sop is de kool niet waard Voor een appel en een ei Om iets heen draaien als de kat om de hete brij Op alle slakken zout leggen