VERGELIJKEND ONDERZOEK VAN TOP OBSERVATIE TELESCOPEN door Dr. Gijs van Ginkel Mei 2009

Transcriptie

1 VERGELIJKEND ONDERZOEK VAN TOP OBSERVATIE TELESCOPEN door Dr. Gijs van Ginkel Mei 2009 VOORAF. Het aanbod aan observatie telescopen op top niveau is recent verrijkt met de nieuwe Leica Apo-Televid 82 (objectief doorsnede 82 mm) en de Kowa Prominar 883 (objectief doorsnede 88 mm), terwijl de Swarovski ATM80HD de vernieuwde opvolger is van de Swarovski ATS80HD (beide met 80 mm objectief). Hoewel de (met 85 mm objectief ) al enkele jaren op de markt is, heb ik deze toch mee laten lopen in dit onderzoek. Al deze telescopen worden geleverd in een uitvoering met rechte doorkijk en met inkijk onder 45 graden. Onderzocht is de uitvoering met 45 graden inkijk. De oculairen van de telescopen zijn verwisselbaar, zodat ze geschikt zijn voor verschillende observatie doelen. ONDERZOEK. Met behulp van verschillende methoden zijn diverse aspecten van de optische kwaliteit en het gebruiksgemak onderzocht. De resultaten van dat onderzoek zijn voor een overzichtelijke en gemakkelijke vergelijking weergegeven in tabellen. Maten en gewichten De telescopen met oculair zijn vrijwel even lang (39-40 cm). Groter zijn de gewichtsverschillen. Gewicht is onderdeel van het gebruiksgemak, zeker als de telescoop met statief urenlang moet worden gedragen. De gewichten verschillen nogal, zie onderstaande tabel. Bij de telescopen zonder rubber bekleding (Kowa, Zeiss) is, zeker als het vriest, gebruik van een paraattas nodig, die moet worden opgeteld bij het telescoop gewicht. Snelle statief(ont)koppeling eist een statiefplateau dat past in een snelkoppeling van een statief. De statiefplateaus van Kowa en Zeiss zijn daarvoor onbruikbaar, zodat die moeten worden voorzien van een snelkoppel plaatje (ongeveer 40 gram). Telescoop Gewicht telescoop Gewicht telescoop plus paraattas Kowa Prominar 883 met 20-60x oculair Leica Apo-Televid 82 met 25-50x oculair Swarovski ATM 80 HD met 25-50x oculair T* FL met 20-60x oculair 1 Gewicht telescoop plus paraattas plus statief snelkoppeling 1846 gram 2081 gram 2121 gram gram 2222 gram (paraattas niet persé nodig) 1594 gram 1824 gram (paraattas niet persé nodig) 2222 gram (paraattas niet persé nodig) 1824 gram (paraattas niet persé nodig) 1730 gram 1965 gram 2005 gram 2 Score GEBRUIKSGEMAK. - Het telescoophuis. Het huis van de Swarovski ATM 80 HD en de Leica Apo-Televid is voorzien van een hard rubber bekleding (Swarovski groen, Leica zwart), die de telescoop beschermt tegen stoten en die geluid dempend werkt. Met die bekleding is een paraattas niet persé nodig. De Kowa en Zeiss telescopen hebben een metalen huis: Kowa lichtgroen en Zeiss zilverkleurig of groen. Een metalen huis zonder bekleding kan hinderlijk zijn: het is een bron van potentieel lawaai als er tegen wordt gestoten en in de vrieskou is een metalen huis niet iets om zonder handschoenen aan te pakken. Dan helpt een paraattas met alle voor- en nadelen ervan, zoals verhoging van gebruiksgewicht en van de aanschafprijs. Als de paraattas uitsluitend wordt gebruikt voor vervoer van de telescoop in de rugzak is een eenvoudig nylon hoesje net zo handig: dat is lichter en goedkoper. In de volle zon wordt een zilverkleurig metalen telescoop huis minder warm dan een gekleurd huis met of zonder bekleding (zo heeft elk nadeel zijn voordeel om maar een voetbal filosoof te citeren). 4 1

2 - De focusseer inrichting. De focusseer inrichting van de Kowa, Leica en Zeiss telescoop is aangebracht in een verdikking bovenop het prismahuis. Het scherpstel wiel is opgebouwd uit twee delen: een snel draaiend deel en één met trager spoed voor nauwkeuriger scherpstelling. De soepel draaiende focusseerring van de Swarovski telescoop is een integraal deel van de telescoopbuis. Dat maakt de Swarovski telescoop slanker en strakker van vorm dan die van de andere telescopen. Beide focusseer systemen hebben hun aanhangers, maar naar mijn ervaring werken beide focusseer systemen goed. Bij fotografie met de telescoop heb ik zelf voorkeur voor de brede ring van de Swarovski, maar met hetzelfde argument kunnen anderen voorkeur hebben voor de focusseersystemen van de andere telescopen. Alleen in de vrieskou zijn de focusseerwielen van de Leica en Zeiss telescoop met handschoenen aan moeilijk te bedienen. Het focusseerwiel van de Kowa telescoop heeft wat speling. De praktijk zal leren hoe zich dat houdt bij intensief gebruik. Er is een groot verschil in focusseer snelheid variërend van 2 tot 6 omwentelingen voor instelling van close focus tot oneindig, zie de tabel. Kowa en Swarovski zijn het snelst met ongeveer 2 omwentelingen van close focus tot oneindig. Met een stopwatch gemeten zijn de Kowa en de Swarovski telescopen ongeveer een factor 2 sneller (2-3 sec versus 5-6 sec). Het is zeker een punt van belang bij snel bewegende objecten. Een trage instelspoed is dan erg frustrerend. Score focusseersnelheid: Kowa 1, Swarovski 1, Leica 2, Zeiss 2 - Statiefplateau. Een trillingsarme opstelling is een absolute voorwaarde voor een scherp telescoop beeld. Een stevig, groot statiefplateau is daarvoor essentieel. De Kowa, Leica en Swarovski telescopen hebben een statiefplateau van ongeveer vier centimeter in het vierkant. Het statiefplateau van de Zeiss Diascope is kleiner, zie de tabel. Kowa, Swarovski en Zeiss hebben hun telescopen voorzien van de twee gebruikelijke schroef maten voor statiefbevestiging (1/4 inch Engelse draad en 3/8 inch Duitse draad), Leica heeft alleen de Engelse draad, die het meest gangbaar is. Bij alle telescopen is het statiefplateau bevestigd aan een ring, waarin de telescoop kan draaien om zijn lengte as. De ringen zijn voorzien van een schroef om de telescoop in elke stand vast te zetten. Met een klik systeem is de keuze van bepaalde hoeken mogelijk. Daarmee is elke gewenste stand van de telescoopbuis snel terug te vinden. Boven is het gemak van een statief snelkoppeling besproken. Alleen de statiefplateaus van Leica en Swarovski kunnen direct als snelkoppel plaat worden gebruikt op een Manfrotto statief (Leica en Swarovski) of statieven van eigen makelij (Swarovski). Voor snelkoppeling van de Kowa en Zeiss telescopen op een statief moet een snelkoppel plaatje van bijvoorbeeld Manfrotto onder het statiefplateau worden geschroefd. Dat verhoogt het gebruiksgewicht (+ 40 gram) en de aanschafprijs (+ 15 tot 30 euro) van die telescopen. - Zonnekap, vizier en filters. Alle onderzochte telescopen hebben een uitschuifbare zonnekap. Bij de telescopen van Kowa, Swarovski en Zeiss kan de zonnekap draaien om het telescoophuis, bij Leica kan de zonnekap alleen in- en uitschuiven. De zonnekap van de Kowa telescoop zit wat losser op de telescoop buis. Telescopen hebben een relatief klein gezichtsveld zeker bij hoge vergrotingen. Dat maakt het lastig om snel het te bekijken object te vinden, zeker als dat beweegt. Alle telescopen hebben daarom een soort vizier, Kowa, Leica en Zeiss via een verhoging op de zonnekap, Swarovski in de vorm van een klein buisje onder het oculair. Die kan worden verwijderd. Alle objectief vattingen zijn voorzien van schroefdraad voor het aanbrengen van een optisch filter, de maten staan in de tabel. Filters met dergelijk grote maten zijn overigens duur. - De oculairen. Elke telescoop heeft zijn eigen aanbod aan oculairen. Dat is in de tabel vermeld met bijbehorend gezichtsveld. Het 20-60x oculair is daarvan een frequente keus. In de praktijk is een vergroting van 60x niet altijd bruikbaar, hetzij omdat de hoeveelheid omgevingslicht te laag is om details goed te zien door de kleine uittree pupil bij 60x, hetzij omdat de optische kwaliteit niet voldoet, soms ook vanwege (lucht)trillingen, die roet in het eten gooien. Leica en Swarovski hebben nu ook een 25-50x groothoek oculair op de markt gebracht, dat universeler bruikbaar lijkt, vooral ook omdat het gezichtsveld groter is. Beide fabrikanten verdienen complimenten voor de schitterende optische prestaties van deze groothoek oculairen: ze zijn een aanwinst voor de vogelaars. Het is niet zeker of Leica bij de nieuwe Apo-Televid een 20-60x oculair gaat leveren, Leica beraadt zich nog daarover. 2

3 Alle hier onderzochte telescopen hebben een bajonet vatting met een blokkeer inrichting voor het snel (ont)koppelen van de oculairen. Voor het vastzetten gebruiken Kowa, Leica en Swarovski een verende pen, die wordt ontgrendeld door indrukken van een knopje. Het kleine met rubber beklede knopje van de Leica Apo-Televid levert soms moeite bij het ontkoppelen van het oculair. Bij de Kowa en Swarovski telescopen is dat minder kritisch, dat gaat prima. Zeiss heeft een sluiting met een verend-klemmende vatting. Dat werkt ook goed. Het werkt zelfs nog wat sneller. Alle oculairen zijn voorzien van uitdraaibare c.q. uitschuifbare (Zeiss) oogdoppen ten behoeve van brildragers. De oogdoppen van Kowa en Swarovski zitten met een schroefdraad bevestigd, Leica gebruikt een klemsysteem. Dat klemsysteem is bij verwijderen of opnieuw aanbrengen van de oogschelpen wat lastiger te bedienen. Een schroefdraad werkt sneller. De oogdoppen van de Zeiss Diascope kunnen door de gebruiker zelf niet worden verwijderd voor schoonmaken of vervangen. Bij beschadiging moet de telescoop dan naar de reparateur. De vrije oogafstand (=eye relief voor de anglofielen) is voor alle onderzochte oculairen ruim voldoende, zie tabel, om met ingedraaide/ingeschoven oogschelpen brildragers toegang te geven tot het hele beeldveld. Verrassend is dat de Swarovski oculairen met een vrije oogafstand van 17 mm zelfs skibril dragers toegang geven tot het hele beeldveld, terwijl andere oculairen met een, op papier, groter eye-relief dat niet doen (met skibril is de afstand van ooglens tot oculair groter dan met een gewone bril). OPTISCHE KWALITEIT. De optische kwaliteit bepaalt in belangrijke mate of een telescoop wel of niet tot de top kan worden gerekend. Belangrijke facetten voor de optische kwaliteit zijn: de beeldhelderheid (lichtsterkte plus kleurweergave), de beeldscherpte over het hele beeldveld, een perfecte kleurweergave en de correctie van optische fouten als kleurschifting, sferische aberratie, beeldveldwelving, coma, astigmatisme e.d. (a) lichtsterkte-beeldhelderheid. De lichtsterkte van een telescoop of verrekijker wordt volledig bepaald door de grootte van de uittree pupil en de licht transmissie. Een hoge lichtsterkte is dan ook de basis voor optimale beeldhelderheid. Om het nog wat ingewikkelder te maken: ook de kleurweergave draagt bij aan de beeldhelderheid zoals die door het oog wordt waargenomen. Samengevat: de beeldhelderheid is de resultante van lichtsterkte (=uittree pupil plus lichttransmissie) en kleurweergave. De uittree pupil (P) is gedefinieerd als de objectiefdoorsnede (O) gedeeld door de vergroting (V): P=O/V. Dat betekent, dat een groter objectief doorsnede bij dezelfde vergroting een groter uittree pupil oplevert. Dat heeft in principe een groter lichtsterkte tot gevolg, tenzij de lichttransmissie van het optische systeem lager is. Vaak hebben objectief doorsnede, vergroting en uittree pupil niet exact de waarde zoals die door fabrikanten op telescoop of verrekijker worden vermeld. Daarom zijn objectief doorsnede en uittree pupil voor deze test gemeten, de gemeten waarden vindt u in de tabellen. De uittree pupil heeft een relatie met de pupilgrootte van het oog, die is klein (2 mm) bij veel licht en wordt groter als het donker wordt (8-10 mm of meer als je jong bent en ongeveer 4-5 mm boven de 45). Een telescoop is daarom met zijn uittree pupil van 4,4 tot 1,5 mm, zie tabel, niet zeer geschikt als nachtkijker. Dan is een hoge licht transmissie wel van belang om ook bij minder licht nog optimaal te kunnen waarnemen. De lichttransmissie is dat percentage van het in de telescoop binnenvallende licht, dat door de optiek van de telescoop wordt doorgelaten. Een deel van het licht, dat de telescoop binnen komt gaat namelijk verloren voor de beeldvorming door (a) absorptie van licht door lenzen en prisma van de telescoop (dat is gering bij goed optisch glas) en (b) door reflectie van licht aan glas oppervlakken. Hoogwaardige coatings reduceren die reflectie verliezen aanzienlijk. Niettemin gaat ook bij zeer goede telescopen nog steeds 10-20% van het binnenkomende licht verloren voor de beeldvorming. De lichttransmissie wordt gemeten met speciale apparatuur. De daarmee verkregen transmissie spectra vertellen twee dingen: - Hoge transmissie over een breed spectraal bereik (blauw-groen-rood) is mede de basis voor een goede beeldhelderheid. - Het verloop van de transmissie grafiek geeft informatie over de kleurweergave: lage blauwtransmissie (golflengte 500 nm) en veel hoger groen-geel transmissie ( nm) leidt tot geel-roze verkleuring van het beeld. Een vlakke transmissie curve over een breed spectraal bereik van nm levert een vrijwel kleurecht beeld. Het spectrum van nm (blauw-groen) heeft te maken met het licht detectie systeem in ons oog. Bij dag licht bestaat dat uit kleurgevoelige kegeltjes met optimale gevoeligheid bij 555 nm (groen). Bij weinig licht nemen de staafjes in het oog detectie systeem het over, die hebben hun maximale gevoeligheid rond de 500 nm (blauw-groen). 3

4 Zoals boven opgemerkt wordt de lichtsterkte van een telescoop bepaald door de combinatie van uittree pupil en licht transmissie. De Kowa en Zeiss telescopen hebben met hun objectiefdoorsnede van respectievelijk 88 mm en 85 mm dan op papier in principe de hoogste lichtsterkte bij die vergrotingen waarbij de uittree pupil ligt tussen 4,4 en 3,2 mm (dat laatste is de maximale uittree pupil van de Leica en Swarovski telescopen met 25-50x oculair). Door de verschillen in lichttransmissie is de feitelijke situatie echter iets gecompliceerder. Uit de transmissie metingen blijkt namelijk, dat de lichttransmissie van de Kowa en Zeiss telescopen bij 500 nm, waar het oog optimaal gevoelig is in de schemering, behoorlijk wat lager is dan bijvoorbeeld de transmissie van de Swarovski ATM telescoop. Daardoor valt de effectieve lichtsterkte van de Kowa en Zeiss telescopen in vergelijking met de Swarovski telescoop lager uit dan men zou verwachten, ook al blijft die bij een uittree pupil van 4,4 tot 3,2 mm natuurlijk nog wel wat groter. Een indruk van het effect van uittree pupil en lichttransmissie samen op de feitelijke lichtsterkte verhouding van de verschillende telescopen kan worden verkregen door onder gestandaardiseerde omstandigheden de hoeveelheid licht te meten, die uit de telescopen komt, gebruikmakend van een lichtmeter met dezelfde spectrale respons curve als het oog. De resultaten van die metingen zijn ter informatie opgenomen in een bijlage, ze vormen geen onderdeel van de uiteindelijke beoordeling, maar ze zijn misschien wel interessant als hersengymnastiek voor lezers, die van puzzelen houden, omdat voor de interpretatie van de meet resultaten rekening moet worden gehouden met de verschillen in hoeveelheid binnenkomend licht door de verschillen in gezichtsveld en de verschillen in grootte van de uittree pupil en lichttransmissie. (b) kleurweergave De kleurweergave van de Swarovski ATM80HD telescoop is vrijwel perfect, zie ook het vlakke verloop van de transmissie curve. De Leica Apo-Televid scoort als tweede gevolgd door de Kowa Prominar 883 en de Zeiss Diascope. De kleurweergave van die laatste twee neigt wat naar het geel, maar dat is bij de Zeiss Diascope veel sterker dan bij de Kowa Prominar. In de fotografie wordt deze nadruk op het geel aangeduid als warm, maar kritische vogelaars eisen een perfecte kleurweergave. Score kleurweergave: Swarovski 1, Leica 2, Kowa 3, Zeiss 4 (c) kleurfouten c.q. kleurschifting De vier onderzochte telescopen hebben allen kleurcorrectie lenzen. Dat wil zeggen dat glassoorten zijn gebruikt met minimale kleurschifting. Kowa heeft daarvoor in het objectief een lens element opgenomen bestaande uit puur calciumfluoride, een mineraal met een zeer lage kleurschifting. Nadeel van calciumfluoride is wel, dat het blootgesteld aan lucht super snel verweert. Dat probleem verdwijnt met een goede coating. Verder is calciumfluoride nogal gevoelig voor plotselinge temperatuurveranderingen, waardoor het kan barsten. Kowa heeft de kwetsbaarheid ondervangen door het calciumfluoride element op te nemen tussen minder kwetsbare glaslenzen in het 5-lenzig objectief. Zeiss heeft ook een fluoride houdende glassoort gebruikt (vandaar de aanduiding FL) en heeft de kwetsbaarheid van dat lensdeel op dezelfde manier bestreden als Kowa. Ook Leica en Swarovski hebben lenzen gebruikt met lage kleurschifting, vandaar de aanduiding APO (Leica) en High Definition (Swarovski). Het restant van kleurschifting is te zien aan de rand van het beeldveld, die is bij Kowa, Swarovski en Zeiss het kleinst en bij de Leica Apo-Televid iets meer, maar de verschillen zijn erg klein. (d) beeldveldwelving/randscherpte De randscherpte van de Swarovski ATM 80HD is uitstekend. Ook Kowa en Leica doen het goed, al is dat iets minder dan bij de Swarovski telescoop. De Zeiss Diascope heeft een duidelijke onscherpte zone aan de randen en dat is, gezien de relatief kleine gezichtsvelden van telescopen, minder prettig. Functioneren bij lage temperaturen. Bij minus 10 tot minus 20 Celsius functioneren focussering, instelling en twist-up mechaniek van de oogschelpen van de Leica, Swarovski en Zeiss telescoop prima. Bij de Kowa Prominar loopt alles een tikkeltje zwaarder bij die lage temperatuur, maar een probleem is dat niet. Met handschoenen aan is de brede focusseer ring van de Swarovski ATM 80HD uitstekend te bedienen, de beide ringen van de Kowa Prominar ook, maar focusseren van de Leica Apo-Televid en de Zeiss Diascope is met handschoenen aan veel lastiger. GARANTIE EN SERVICE De service van Kowa loopt via importeur Benel, die voor de meeste type reparaties een reparateur in Nederland heeft. Als die het niet kan repareren wordt de telescoop naar Kowa zelf gestuurd. De toezegging is, dat de klant op verzoek schriftelijk bericht krijgt over de te verwachten reparatieduur en reparatiekosten. 4

5 Leica had niet zo n goede reputatie opgebouwd met betrekking tot reparaties: hoge kosten en het vergde teveel tijd. Leica importeur Transcontinenta heeft dat drastisch aangepakt en met ingang van 1 januari 2009 worden reparaties onder coulance behandeld d.w.z. dat met geen of geringe kosten (tenzij de schade is veroorzaakt door onachtzaamheid van de klant) en dat reparaties zo snel mogelijk worden afgehandeld. Meerdere winkeliers melden, dat Swarovski een onovertroffen service heeft, snel en zonder kosten tenzij de klant de schade zelf heeft veroorzaakt. Zeiss heeft een goede service via importeur Technolyt, die de meeste reparaties zelf uitvoert. Bij gecompliceerde ingrepen gaat de telescoop naar Zeiss, die een uitstekende reparatie afdeling heeft. Technolyt heeft de garantie termijn van 10 naar 30 jaar verlengd, vertrouwend op de kwaliteit van de Zeiss telescopen. CONCLUSIE. Score lijst: score 1 betekent, dat de betreffende telescoop op het betreffende onderdeel het best scoort enz. Met die beoordelingsmethode scoort de telescoop met het kleinste aantal punten het best. Telescoop Kowa Prominar 883 Leica Apo-Televid 82 Swarovski ATM80HD FL Gewicht Focusseer snelheid Kleurweergave Rubber bekleding telescoop huis Licht transmissie: 555nm (dagzicht) 500nm (nachtzicht) Randscherpte Restant kleurschifting Oogschelpen Snelkoppeling statief Prijs Totaal score 4x1 2x2 3x3 2x4 3x1 6x2 1x3 1x4 10x1 1x4 Totaal eind score De eind score is duidelijk: de Swarovski ATM80HD scoort met een straatlengte het best, maar is ook het duurst. De Leica Apo-televid 82 scoort als tweede en is nauwelijks goedkoper dan de Swarovski telescoop. De Kowa Prominar 883 en de sluiten de rij. In de eindscore van Leica, Kowa en Zeiss zijn de verschillen niet zo groot, wel zijn er onderdelen bij, die voor vogelaars van belang kunnen zijn (gewicht, statiefkoppeling, beeldveld, beeldhelderheid/transmissie, kleurweergave). De prijs speelt zeker een belangrijke rol bij de afwegingen voor aanschaf van een telescoop en de Kowa Prominar 883 heeft dan met zijn laagste prijs een ijzersterke troef, terwijl de Zeiss Diascope op dat onderdeel een aantrekkelijke tweede is. De Zeiss Diascope biedt daarnaast fervente digiscopers een goede keuze met het DC4 digitaal foto oculair. U doet er goed aan om, voor u een telescoop in deze prijsklasse aanschaft, die zelf goed te beoordelen en de telescopen met elkaar te vergelijken, zodat u aan de hand van bijvoorbeeld bovenstaande scoringslijst zelf uw eigen scoringslijst kunt maken, voordat u de dure knoop doorhakt. Met dank aan: Benel, Hoogeveen, Kowa, Europe, Vogelbescherming Nederland, Zeist, Leica, Solms, Duitsland, Transcontinenta, Nieuw-Vennep, Swarovski Optik, Absam, Oostenrijk en Swarovski Benelux, Brussel, Zeiss, Wetzlar, Duitsland, en Technolyt, Wormerveer, voor het beschikbaar stellen van telescopen en de voortdurende bereidheid tot gedachten wisseling en discussie en het verstrekken van gegevens. D.J. van den Heuvel ben ik erkentelijk voor zijn niet aflatend geduld bij het meten van de transmissie spectra. 5 1x1 5x2 3x3 2x4

6 Tabel Onderzoeksgegevens telescopen Telescoop Gewicht Kortste instelafstand (close focus) Kowa Prominar TSN 883 Leica Apo-Televid 82 Swarovski ATM 80 HD T* FL 1846 g 1910 g 1594 g 1730 g ( x oc.) ( x oc.) (+25-50x oc. ) ( x oc.) 5,2 m 3,7 m 4,8 m 4,5 m Druk waterdicht Ja Ja Ja Ja Stikstof vulling Ja Ja Ja Ja Type prisma Schmidt dakkant Schmidt dakkant Schmidt dakkant Schmidt dakkant Fase correctie coating Ja Ja Ja Ja Leverbare oculairen en hun gezichsveld (m/1000m) Aantal rotaties scherpstelling van close focus tot oneindig Gemeten uittree pupil P (mm) Gemeten objectief diameter O (mm) Berekende vergroting V= O/P Licht transmissie 500 nm (nacht) 555 nm (dag) Gemeten intensiteit doorgelaten licht onder standaard omstandigheden Oogdoppen Vrije oogafstand (=eye relief in mm) Geschikt voor: Brildragers: Skibrildragers: Kleurweergave 25x: (37 m/1000m) 30x: (42 m/1000m) 20-60x: (38-19m/1000m) 32 x: (40m/1000m) 25-50x: (41-28 m/ 1000m) 20-60x: (34-20 m/ (1000m) (productie hiervan wordt onderzocht) 6 20x: (60m/1000m) 30x: (42m/1000m) 25-50x: (42-27m/ 1000m 20-60x: (36-20m/ 1000m 2 5 2, x: (30 m/1000m) 20-60x: (43-20m/1000m) Digitaal camera oculair DC4,40x (30m/1000m) 20x: 4,3 mm 25x: 3,1 mm 25x: 3,2 mm 20x: 4,4 mm 60x: 1,5 mm 50x: 1,6 mm 50x: 1,6 mm 60x: 1,45 mm 87,6 mm 81,2 mm 80,0 mm 85,0 mm 20,4x 58,4x 69% 75% 20x: 88 P=3 mm: 60 60x: 20 Twist-up, zelf te verwijderen 20x: 17 mm 60x: 16,5 mm 26,2x 50,7x 74% 79% 25x: 72 P= 3mm: 70 50x: 35 Twist-up, zelf te verwijderen 25x: 19 mm 50x: 19 mm 25x 50x 81% 82% 25x: 98 P= 3mm: 90 50x: 40 Twist-up, zelf te verwijderen 25x: 17 mm 50x: 17 mm 19,3x 58,6x 69% 79% 20x: 105 P= 3mm: 78 60x: 24 Uitschuif, niet zelf te verwijderen 20x: 16 mm 60x: 16 mm Ja Nee Ja Nee Ja Ja Ja Nee Zeer geringe Bijna neutraal Perfect Waarneembare nadruk nadruk op geel op geel Filtervatting 95 mm E82 M 82x0,75 M 86x1 objectief Statief plateau 44x49 mm 42x42 mm 42x45 mm 28-32x45 mm (mm) Rubber bekleding Nee Ja Ja Nee Paraattas Ja, 85 euro, 235 Ja, 180 euro, 312 Ja, 205 euro, 230 Ja, 179 euro, 235 gram gram gram gram Andere leverbare accessoires - Foto en video adapters - Digitale camera adapters - Statief met vloeistof gedempt balhoofd - Spiegel reflex camera adapter - Digitaal adapter - 3 statieven, - Statiefkop FH 101, - TLS 800 spiegelreflex camera adapter, - digitale camera adapter - Digitaal camera oculair DC4 - Spiegelreflex camera adapter - Quick camera adapter (foto en video) - Statief - Astro adapters Garantie 5 jaar 10 jaar 10 jaar 10 jaar Zeiss plus 20 jaar Technolyt Prijs Body Prijs oculair Prijs compleet 2539 met 20-60x oculair (25-50x) (25-50x) (20-60x) 2858 Eind klassement

7 Transmission [%] Leica Apo-Televid 82 Kowa TSN 883 Swarovski ATM 80HD Wavelength [nm] 7

8 BIJLAGE. De licht opbrengst van de onderzochte telescopen bij (A) minimale vergroting, (B) identieke uitree pupil en (C) maximale vergroting gemeten met een lichtmeter. Toelichting: De hoeveelheid licht, die een telescoop binnenkomt wordt bepaald door het gezichtsveld. Voor een goed begrip van de lichtintensiteit verhoudingen: de lichtkegel van een gezichtsveld van 40m/1000m is vier keer zo groot als die van een gezichtsveld van 20m/1000m. De fractie van het binnenkomende licht, die door de telescoop wordt doorgelaten, de lichttransmissie, is voor een telescoop met een bepaald oculair een instrument eigenschap. Dat wil zeggen, dat bij gebruik van een 20-60x oculair bij een vergroting van 20x met bijbehorend groot gezichtsveld hetzelfde percentage licht wordt doorgelaten als bij een vergroting van 60x met veel kleiner gezichtsveld. Om een indruk te krijgen van de lichtopbrengst van de telescopen is de hoeveelheid licht gemeten, die uit de telescoop komt, met een lichtmeter met dezelfde spectrale gevoeligheidscurve als het oog. TABEL A. Lichtopbrengst bij kleinste vergroting oculair Telescoop Vergroting Gemeten uittree pupil (mm) Kowa Prominar 883 met 20-60x Leica Apo- Televid 82 met 25-50x Swarovski ATM 80 HD met 25-50x (G) met 20-60x Gezichtsveld (m/1000m) Oppervlakte uittree pupil (mm 2 ) 20x 4,3 mm 38 14,5 mm x 3,1 mm 41 7,5 mm x 3,2 mm mm x 4,4 mm 43 15,2 mm Gemeten intensiteit uittredend licht (willekeurige eenheden) (1) Sub 1. De metingen werden onder gestandaardiseerde omstandigheden uitgevoerd. Daartoe werd een egaal verlicht wit vlak als object gebruikt. De afstand van de frontlens van de telescopen tot het vlak was identiek. De licht detector werd aangebracht op de uitgeschoven oogschelpen op de plaats van het oog. De detector was volledig afgeschermd voor leklicht. Het gebruikte diafragma is groter dan de uittree pupil van de telescoop. De spectrale respons curve van de detector is vrijwel identiek aan die van het menslijk oog. De respons van de detector is plaats onafhankelijk. N.B. De in de tabel weergegeven meetwaarden mogen niet worden gelezen als directe verschillen in licht sterkte tussen de telescopen, want rekening moet worden gehouden met de verschillen in de grootte van het gezichtsveld. Daarnaast moet ook rekening gehouden worden met de grootteverschillen van de uittree pupil en van de licht transmissie. De interpretatie van de meetwaarden eist dan ook enig reken- en denkwerk. 8

9 TABEL B. Licht opbrengst bij identieke uittree pupil Telescoop Kowa Prominar 883 met 20-60x Leica Apo- Televid 82 met 25-50x Swarovski ATM 80 HD met 25-50x (G) met 20-60x Berekende vergroting Diameter uittree pupil (mm) Gechat gezichtsveld (m/1000m) Oppervlakte uittree pupil (mm 2 ) 29,2 x 3,0 mm 30m 7,0 mm ,1 x 3,0 mm 40 m 7,0 mm ,7 x 3,0 mm 40 m 7.0 mm ,3 x 3,0 mm 32 m 7,0 mm 2 78 Gemeten intensiteit uittredend licht (willekeurige eenheden) (1) In bovenstaande tabel worden de gemeten intensiteit verschillen van het uittredende licht veroorzaakt door verschil in gezichtsveld (d.w.z. verschil in hoeveelheid binnenkomend licht) en verschillen in lichttransmissie van de telescopen. TABEL C. Lichtopbrengst bij maximale vergroting oculair Telescoop Vergroting Gemeten diameter uittree pupil (mm) Kowa Prominar 883 met 20-60x Leica Apo- Televid 82 met 25-50x Swarovski ATM 80 HD met 25-50x (G) met 20-60x Gezichtsveld (m/1000m) Oppervlakte uittree pupil (mm 2 ) 60x 1,5 mm 19 m 1,75 mm x 1,6 mm 28 m 2,0 mm x 1,6 mm 27 m 2.0 mm x 1,45 mm 20 m 1,64 mm 2 24 Gemeten intensiteit uittredend licht (willekeurige eenheden) (1) In bovenstaande tabel worden de gemeten intensiteit verschillen van het uittredende licht veroorzaakt door verschillen in gezichtsveld, verschillen in grootte van de uittree pupil en verschillen in lichttransmissie van de telescopen. 9

10