NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 1

Transcriptie

1 NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 1

2 Leidraad: Doelgroep Periode Duur van de activiteit Bomen 3 de graad basisonderwijs April tot half november 2 uur Materiaal Leidraad Gelamineerde foto s Rolmeter Snoeischaar Lint Boomschijf Lintmeters Boomhoogtemeters Plastiek zeil Zoekkaarten insecten Blinddoeken Werkbladen: Hoe hoog ben ik? Wie ben ik? Insectogram Rebussen Fiches met records Kledij Route en stopplaatsen Verloop Laarzen en aangepaste kledij Zie plan Deze leidraad biedt een waaier van mogelijkheden om heel wat facetten van bomen te leren kennen. Op aangegeven punten kan je met eenvoudig materiaal opdrachten laten uitvoeren. Deze opdrachten zijn ook gemakkelijk toepasbaar in de eigen schoolomgeving. NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 2

3 Doorbomen over bomen Stopplaats 1 Op de banken rond de zoemsteen. Wat heb je nodig? Foto s Bomen zijn buitengewoon. Iedereen heeft bomen in de buurt: in de tuin, de straat, het park... We vinden het zo gewoon, dat het niet meer opvalt. Voer een inleidend gesprek aan de hand van enkele vragen en foto s. Wie heeft thuis bomen in zijn tuin? Welke? Wat doe je ermee? Wie heeft een geboorteboom? Weet je welke soort? Probeer zoveel mogelijk redenen te bedenken waarom mensen graag bomen in hun omgeving willen hebben. Gebruik de bijhorende foto s o Bomen zijn een biologische filter, ze vangen met hun bladeren zwevend stof uit de lucht op. o Bomen produceren zuurstof. o Bomen leveren voedsel aan mens en dier. o Bomen bieden woonruimte aan verschillende dieren. o Bomen houden met hun wortels aarde vast. o Bomen leveren hout. o Bomen kunnen gebruikt worden als grondstof voor bijvoorbeeld papier, medicijnen. o Bomen breken met hun takken en bladeren de kracht van de regen en wind. o Bomen geven schaduw. o... Doe de plakproef: (bij droog weer) Plak een stukje plakband op de bovenkant van een blad, trek het er terug af en kleef het op een wit blaadje. Bekijk dit met een loepe, je ziet dat de bladeren heel wat viezigheid opnemen. NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 3

4 Wat zijn bomen? Bomen zijn grote houtachtige planten. Meestal hebben ze een enkele stam met takken die een kroon vormen. Bomen kunnen heel oud worden; het oudste levende wezen op aarde is een Amerikaanse den van ongeveer 4800 jaar oud. Deze boom leefde al toen de Egyptenaren hun piramiden bouwden. Er zijn veel verschillende soorten bomen, wij onderscheiden twee hoofdgroepen: Loofbomen Coniferen Loofbomen hebben meestal vlakke bladeren. De meeste loofbomen in ons klimaat hebben bladeren die in de herfst afvallen. In de lente vormen ze nieuwe bladeren Coniferen hebben naalden of schubvormige bladeren. De meeste coniferen zijn groenblijvend. De bladeren zijn belangrijk om de boomsoort te herkennen. Iedere soort heeft zijn eigen bladvorm. Het blad is als een handtekening van de boom. NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 4

5 Een boom van top tot teen Stopplaats 2 Rond de grote appelboom nabij zoemsteen. Wat zijn de verschillende delen van een boom? Kroon met takken, twijgen en bladeren, de stam, de wortels. Probeer een boom omver te duwen. Lukt het? Waarom niet? De wortels houden de boom stevig vast in de bodem. Een groot deel van de boom zit onder de grond. Het merendeel van de wortels bevindt zich in de bovenste laag van de bodem. Ze groeien meer zijwaarts dan in de diepte. De wortels van een 50 m hoge boom zullen niet meer dan 2,5 m diep groeien. Het grootste deel van het wortelstelsel bevindt zich 3-4 m rond de stam. Zeer fijne wortels kunnen zich uitstrekken tot 2x de straal van de kroon. Hoe groter de kroon, hoe groter het wortelstelsel. Kan je bij deze boom aanduiden tot waar de meeste wortels komen? NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 5

6 De wortels verankeren de boom in de grond. In de dikke wortels wordt een voorraad voedsel opgeslagen. De wortelhaartjes zuigen water en mineralen uit de grond. Hoofdwortel Zijwortels Aan de dikke hoofdwortel groeien dunnere zijwortels. De kleinste haartjes zijn de wortelhaartjes, die zijn zo klein dat je ze haast niet kunt zien. Deze wortelhaartjes zijn heel belangrijk, zij halen het water en de mineralen uit de grond. Wortelhaartjes Om te overleven hebben wortels zuurstof en water nodig. Wortels groeien tot aan het grondwater. Toch houden weinig boomsoorten van natte voeten. De hoeveelheid water die de wortels opnemen hangt af van het seizoen, de grootte van de boom en de boomsoort. Een grote appelboom heeft in het groeiseizoen ongeveer 200 l water per dag nodig Een notenboom kan ongeveer 500 l per dag opzuigen. Een volwassen populier consumeert 1500 l per dag. NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 6

7 De stam De stam en de takken zorgen dat bladeren zoveel mogelijk licht kunnen opvangen. In een dicht bos hebben volwassen bomen meestal een lange rechte stam met weinig zijtakken. Een alleenstaande boom vormt een lagere brede kroon. Bomen van dezelfde soort kunnen verschillende kroonvormen hebben. Wind, licht, snoei,... beïnvloeden de vorm. NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 7

8 De stam en de takken zorgen voor het vervoer van water en voedsel. De opgaande sapstroom: De houtvaten voeren het water en de mineralen van de bodem naar de bladeren. De neerwaartse sapstroom: De bastvaten brengen het voedsel dat in de bladeren gevormd wordt tot bij de wortels. NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 8

9 De bladeren De bladeren verdampen water, hierdoor helpen ze de wortels om het water tot in de top te krijgen. Bladeren hebben een groene kleurstof, bladgroenkorrels. Bomen en planten maken zelf hun voedsel. Dit gebeurt in de bladeren. Hiervoor hebben ze water, koolstofdioxide nodig. Het zonlicht gebruiken ze als energiebron. De wortels halen water uit de bodem. Dit komt via de opwaartse sapstroom in de bladeren terecht. De bladgroenkorrels zijn net kleine zonnepanelen, ze absorberen het zonlicht. Via kleine gaatjes in de bladeren (huidmondjes) wordt koolstofdioxide uit de lucht opgevangen. (Wij ademen koolstofdioxide uit.) Terwijl de bladeren voedsel maken, maken ze ook afval: zuurstof. Die zuurstof wordt via de bladeren in de lucht uitgestoten. Is het voedsel klaar dan wordt het via de bastvaten naar alle andere delen van de boom gebracht. Dit voedsel wordt gebruikt om te groeien en om nieuw hout te vormen. Één boom produceert per jaar voldoende zuurstof voor tien mensen. NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 9

10 Geurige bomen Stopplaats 3 Links in het populierenbos bij reuzenzilverspar Wat heb je nodig? Snoeischaar Knip een takje van de reuzenzilverspar, kneus de naalden en ruik eraan. Waaraan doet de geur je denken? Deze spar kan je herkennen aan de typische citrusgeur. Sparren bevatten veel hars. Deze harsen maken de boom brandbaar. Hars van dennen en lorken wordt gebruikt in natuurlijke verven. Wanneer je een takje of een blad kneust komen geuren vrij. Niet alle bomen of struiken ruiken even lekker, probeer maar eens bij de vlier. Zoek naar andere bomen met een geurtje. NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 10

11 Boswachters aan het werk Stopplaats 4 In het populierenbos Wat heb je nodig? Rugzakje met lintmeters en witte linten Dit is geen natuurlijk bos. Hoe zie je dat? De bomen staan keurig op rijtjes. Ze zijn aangeplant voor wetenschappelijk onderzoek. Op deze bomen worden proeven gedaan om de weerstand tegen bepaalde ziekten te onderzoeken. Waarom worden populieren aangeplant? Populieren worden aangeplant voor de houtopbrengst. Het zijn snelle groeiers waardoor er al een houtopbrengst is na ongeveer 20 jaar. Een eik is na 100 jaar kaprijp.. Eén van de taken van een boswachter is de kaprijpe bomen aan te duiden. Een populier is kaprijp bij een stamomtrek van 1,20 m op een hoogte van 1,50 m. Meet met de lintmeter de omtrek van enkele populieren op een hoogte van 1,50 m. De kaprijpe bomen duid je aan met een wit lint. NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 11

12 Hoe oud ben je? Stopplaats 5 Langs de weg, aan de rand van populierenbos, liggen gezaagde stammetjes. Wat heb je nodig? Rugzakje met lintmeters, fiche met boomdoorsnede, boomschijf Zie je de stammetjes aan de rand van het populieren bos? Bekijk een stammetje van dichtbij. Een boom wordt niet alleen groter, hij wordt ook dikker. Op een dwarsdoorsnede van de stam of tak zie je een heel aantal ringen. Het bleke hout wordt in het voorjaar gevormd, het donkere hout in het najaar. Samen vormen ze jaarringen. Elk jaar komt er een nieuwe ring bij. Tel het aantal jaarringen dan ken je de leeftijd van de boom. Jaarringen zijn niet altijd even breed. Ze vertellen iets over de geschiedenis van een boom, bvb of hij schreef is gewaaid bij een storm of er een brand is geweest, of dat het jaar droog (=smal) of nat (=breed) was. Aan de hand van jaarringen van heel oude bomen maken wetenschappers een klimaatoverzicht. De groei van een boom is sterk afhankelijk van de standplaats, weersomstandigheden,... NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 12

13 DE HOOGTE VAN EEN BOOM METEN 1. We schatten de hoogte van de boom: m. 2. Mijn lengte is: m. Mijn lengte kan keer in de hoogte van de boom. De boom is ongeveer X = m. 3. Duid 1 meter aan op een boom met een wit lint. X 1 meter = m. We schatten: m. 4. Meten met de hoogtemeter: Aantal stappen van 1m: + mijn lengte: m = hoogte van de boom: m NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 13

14 Hoe hoog ben je? Stopplaats 6 Op de hoek van de populierenplantage Wat heb je nodig? De rugzak met hoogtemeters, wit lint, potloden, invulblaadjes, lintmeters, lint Hoe kun je de hoogte van een boom meten? Schatten, meten met een boomhoogtemeter. Gebruik het werkblad om resultaten te berekenen en te noteren. 1. schatten en noteren. 2. schatten hoeveel keer de lengte van één kind in de hoogte van de boom kan meter aanduiden op de stam met een wit lint en schatten hoeveel keer dit in de hoogte kan. 4. meten m.b.v. een boomhoogtemeter. Zie figuur. Bij het schatten van boomhoogten zonder ervaring, worden bomen van 7 tot 15m onderschat en bomen van 30 m en hoger worden overschat. Bomen met een smalle, spitse kroon zoals een populier lijken veel hoger dan ze in werkelijkheid zijn. NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 14

15 Vijf wilgen op een rij Stopplaats 7 op het pad aan de knotwilgen. Wat heb je nodig? Kaarten, rood lint Aan de hand van dit spel ervaren de deelnemers het belang van bomen in het landschap. Spel: Veilig naar de overkant o 5 deelnemers zijn bomen, 1of 2 (naar gelang de grootte van de groep) deelnemers zijn roofdieren, zij krijgen een rood lint. De rest van de groep zijn vogels, zij moeten van het afgesproken beginpunt (vb wilgenrij) naar het aangeduide eindpunt. Vb (kruispunt) o De bomen krijgen elk 10 kaarten van hun functie in het landschap. o De bomen verspreiden zich over het afgesproken traject. En steken armen in de lucht. o De vogels vliegen naar de afgesproken eindbestemming en proberen de 5 bomen te bezoeken om zoveel mogelijk kaarten te verzamelen vooraleer ze op de eindbestemming aankomen. o De boom geeft een kaart aan de vogel die hem komt bezoeken. Het aantal kaarten is beperkt (10), de vogels moeten dus snel zijn. o De vogels zijn veilig voor de roofdieren wanneer ze een boom aanraken. o Kan een roofdier een vogel pakken, dan moet deze naar het afgesproken eindpunt. o Het spel is gedaan wanneer al de vogels overgevlogen zijn of wanneer de 5 bomen geen kaarten meer hebben. o De winnaar is de vogel die het meest bomen heeft bezocht en het meeste aantal kaarten heeft verzameld. Bespreking na het spel: Aan de hand van de kaarten wordt het belang van bomen in het landschap aangetoond. Bomen vormen een belangrijke verbinding tussen verschillende bossen voor verschillende dieren. schuilplaats uitkijkpost voedsel nestgelegenheid rustplaats NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 15

16 Een beschermende jas Stopplaats 8 In het bos Wat heb je nodig? Blinddoeken esdoorn wilg berk tamme kastanje eik Voel aan de schors van een boom. Hoe voelt de schors aan? De schors beschermt de boom tegen weer en wind, insecten en schimmels. Vergelijk met je huid. Kan je enkele kenmerken van de schors noemen? Ruw, zacht, gegroefd, kleur?, schilferig, geribbeld, Bomen kan je herkennen aan hun schors. Elke boomsoort heeft zijn eigen karakteristieke schors. Het is net als een vingerafdruk. Één deelnemer wordt geblinddoekt en naar een boom geleid. Gedurende 1 minuut krijgt hij de tijd om de boom op de tast te verkennen. De geblinddoekte vertelt wat hij voelt. Daarna wordt hij terug naar het midden geleid. Hij tracht nu zonder blinddoek de boom terug te vinden. NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 16

17 Bomen zijn dan wel groot en sterk, ze zijn ook kwetsbaar. Er zijn verschillende oorzaken waardoor een boom schade op kan lopen. o Storm o Dieren knagen aan stammen en takken. o Een aanrijding door een auto o Snoei o Blikseminslag o Brand Als een boom wordt beschadigd, treedt een ingewikkeld proces in het hout in werking om de boom te beschermen tegen het binnendringen van schimmels en bacteriën. Aan de buitenzijde beschermt de boom zich door de wonde te laten overgroeien met nieuw wondweefsel. Vanuit de wondranden groeit elk jaar een nieuwe rand met wondweefsel totdat de wonde uiteindelijk is afgesloten. Zoek in de omgeving een boom waarbij je dit weefsel rond een wonde kan zien. NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 17

18 Wat gebeurt er wanneer een boomstam gedurende meerdere jaren omkneld wordt? De boom kan geen nieuw weefsel vormen. De sapstroom van boven naar beneden wordt verbroken waardoor er geen voedsel tot bij de wortels kan komen. De boom sterft. NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 18

19 Een gratis hotel, vol pension Stopplaats 9 In het bos Wat heb je nodig? Zeilen, zoekkaarten, insectogrammen, potloden, loeppotjes Een boom kun je vergelijken met een groot huis. Op elke verdieping vind je een aantal bewoners. Tussen de wortels zie je dikwijls kleine holen. De stam is, zeker als hij oud is, een ideale schuilplek voor tal van insecten, spinnen en andere kriebelbeestjes. De kruin is natuurlijk een paradijs voor de vogels en op de bladeren kruipen rupsen en larven die er hun buikje komen vullen. De ene boom is ecologisch waardevoller dan de andere. Aan de top van de ladder staat bij ons de zomereik. Hij leeft samen met honderden organismen. Onderaan de ladder vind je de plataan. Het is een geïmporteerde boom uit het zuiden, oersterk als laanboom, maar oersaai voor onze natuur. Maak 5 groepjes Leg onder een boom met lage takken een zeil en schud enkele seconden met de takken. Tracht de dieren te benoemen a.h.v. een zoekkaart; Gebruik eventueel loeppotjes. noteer op de insectogram het aantal diertjes dat je vindt per soort en geef ze daarna de vrijheid terug. NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 19

20 NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 20

21 Vallende bladeren Stopplaats 10 In het bos in de buurt van esdoorn Wat heb je nodig? Kleurenkaart In de herfst wanneer de dagen korter worden is er minder zonlicht. Door de koude kunnen de wortels minder water opzuigen. De bladeren maken steeds minder voedsel. Wat de boom nog kan gebruiken, wordt uit de bladeren gehaald en in de stam en takken bewaard. De boom bereidt zich voor op de winter: Hij vormt een kurklaagje op de plaats waar het blad aan de twijg zit. Nachtvorst of een duwtje van de wind is voldoende om het blad te laten vallen Zo blijft het vocht in de boom. De boom is dan klaar voor de winter. Maar intussen zitten in de knoppen de nieuwe blaadjes klaar voor de lente. In de bladeren zitten naast groene, ook rode en gele kleurstoffen. Het bladgroen verdwijnt. De andere kleurstoffen die in het blad aanwezig zijn komen te voorschijn en geven het blad mooie herfstkleuren. Zoek in de omgeving bladeren van verschillende kleuren. Welke kleuren vind je terug op de kleurenkaart? Maak een mooi herfsttapijt. NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 21

22 Vruchten en zaden Stopplaats 11 In het bos Elk jaar draagt de boom vruchten met zaden waaruit nieuwe bomen kunnen groeien. Verzamel verschillende soorten vruchten. Hoe worden ze verspreid? Bomen verspreiden hun zaden op verschillende manieren: Zaden die door de wind verspreidt worden zijn zeer licht waardoor ze met de wind kunnen meegevoerd worden. De esdoorn heeft zaden met gevleugelde zaadhuisjes., de vruchtjes zweven als miniatuurhelikoptertjes naar beneden. Bij een hevige wind kunnen de zaden enkele kilometers verspreid worden. Enkele bomen die langs rivieren groeien, zoals de els, gebruiken het water om hun zaden te verspreiden. Het zaadhuis van de els bevat olie waardoor het blijft drijven. Sommige bomen doen beroep op dieren. Ze verpakken de zaden in bessen zodat ze aantrekkelijk worden voor vogels.. NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 22

23 Veel zaden worden door de eekhoorns, bosmuizen en Vlaamse gaaien als wintervoorraad begraven. De zaden die niet opgegeten worden kunnen in de lente ontkiemen. De vrucht beschermt het zaad tot het rijp is. Okkernoten en hazelaars produceren goed beschermde zaden in harde dozen. De stekelige bolster van de tamme kastanje beschermt het zaad. Zodra de zaden rijp zijn, gaat de bolster open. NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 23

24 Wie ben ik? Stopplaats 11 In het bos Wat heb je nodig? Gelamineerde boomfiches, wasco, wit papier De meeste bomen kun je herkennen aan de bladeren, de vruchten en de schors. Maak 5 groepjes Elk groepje krijgt een boomfiche. Zoek de boom die op jullie boomfiche staat. Maak een schorsafdruk met wasco op het blad papier en kleef een blad en een vrucht/zaad op de dubbelzijdige kleefband. Als alle groepen klaar zijn met opzoekwerk worden de bomen aan de anderen voorgesteld met behulp van de fiche en het gevonden materiaal. NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 24

25 WIE BEN IK? Schrijf hier mijn naam:... Maak hier een afdruk van de schors Kleef hier een blad Kleef hier een vrucht of zaad Dubbelzijdige kleefband Dubbelzijdige kleefband NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 25

26 Spelen met bomen: Een raadspel: ra, ra, wie ben ik Ik kan heel oud worden. Van mijn hout maak je sterke balken. Ik vorm de centrale spil van een houten molen. Vroeger werd ik massaal in schepen verwerkt. De varkens lusten mijn vruchten. (eik). Ik word niet zo oud als mijn voorganger, maar volwassen ben ik een heel forse knaap. Onder mijn kroon is het duister. Daardoor kan er bijna niets onder groeien. Ik besta in groene en rode variëteit. Mijn vruchtjes zijn zeer gegeerd door eekhoorntjes, muizen, duiven en ook door de mensen. Mijn hout wordt gebruikt om meubels, trappen te maken. Ik word ook dikwijls aangeplant als haag. (beuk). NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 26

27 Mensen hebben altijd een bijzondere band met mij gehad. Ik werd op vele dorpspleintjes geplant als bevrijdingsboom. Tijdens de middeleeuwen werd onder mijn kruin recht gesproken. Ook als geboorteboom en liefdesboom heb ik een degelijke reputatie. Van mijn vruchtjes kan je heerlijke thee maken. Ik word wel duizend jaren oud (linde). Ik ben een echte pionier. Is er ergens een stuk braakland dan zullen mijn vliegende zaadjes er heel snel ontkiemen. Ik groei in enkele jaren meters hoog maar word niet zo oud. Mijn stam is mooi wit en van mijn sap kan je in het voorjaar lekkere limonade maken. De meesjes eten mijn zaadjes graag. Vroeger maakten de indianen van mijn uitgeholde stam kano s want mijn schors verdraagt heel goed water. Mijn hout is niet zo sterk. Je kunt het gebruiken om speelgoed mee te maken of als brandhout. (berk) NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 27

28 Bomen en records Wat heb je nodig? Antwoordfiches Bomen hebben fantastische records op hun naam staan. We spelen een korte quiz. Drie kinderen zijn spelers, de anderen ondersteunen nadien het juiste antwoord door achter een speler te staan. Je stelt een vraag, je legt de drie antwoordfiches op de grond. Nodig de spelers uit achter één van de antwoorden te komen staan. Nadien volgen de ondersteuners. Even het juiste antwoord en wat randinformatie geven. Hoe oud is de oudst levende boom op aarde? 2450 jaar 4770 jaar 8360 jaar De oudste levende boom: Pinus aristata of in het Engels: Bristlecone Pine jaar oud, te vinden in Californië en daarmee één van de oudste levende wezens op aarde. Vergelijk met Toetanchamon die 3300 jaar geleden leefde, of met de inval van de Romeinen in onze streken (57 v. Chr.) Hoe hoog is de hoogste nog levende boom? 150 m 87 m 112 m De hoogste levende boom ooit gemeten: een eucalyptus in Australië van meer dan 150 m hoog. De hoogste nog levende boom: een sequeoia sempervirens in Californië: 112,6 meter hoog. Je kan vergelijken met de O.L.V. toren in Antwerpen die 123 m hoog is. Hoe groot is de breedste stamomtrek? 43 m 57,9 m 24,5 m De grootste stamomtrek ooit gemeten: een tamme kastanje op de Etna, mat in 1780: 57,9 m. Deze boom is nu echter in drie delen gesplitst. De grootste omtrek nu: een Zuid-Afrikaanse baobab: 43 m. Laat de kinderen een omtrek van 43 m maken met behulp van de rolmeter. Hoeveel weegt de zwaarste nog levende boom? kg kg kg De zwaarste nu nog levende boom: een sequoia giganteum in Californië, waarvan het opstaande hout geschat wordt op 2000 ton (twee miljoen kg). Hoeveel stieren van 1000 kg heb je nodig om aan hetzelfde gewicht te komen? NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 28

29 Boomwijsheid Wat heb je nodig? Rebussen Bomen nemen een belangrijke plaats in in je leven, dus ook in je taalgebruik. Kijk maar eens in Van Dale hoeveel spreekwoorden, zegswijzen, uitdrukkingen er bestaan waar het woord boom in voorkomt. Verdeel in 5 groepjes. Probeer een rebus oplossen. Tracht daarna het spreekwoord uit te beelden zodat de anderen het kunnen raden. Oude bomen moet men niet verplanten. Voor bejaarden is het niet goed van woonplaats te veranderen. NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 29

30 Hoge bomen vangen veel wind. Belangrijke personen krijgen gemakkelijk kritiek, tegenkanting. Boompje groot, plantertje dood. Wordt gezegd wanneer iemand iets onderneemt waarvan hij/zij zelf de voordelen niet zal kunnen genieten De kat uit de boom kijken. Een afwachtende houding aannemen. NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 30

31 Door de bomen het bos niet meer zien. Het geheel niet meer kunnen overzien door teveel op details te letten. De appel valt niet ver van de boom. Hij of zij heeft dezelfde karaktertrekken als zijn/haar ouder. Een onthoudspel: Ik loop in een bos en zie een (vb. eik). Ik loop in een bos en zie een eik en een (vb. berk). Ik loop in het bos en ik zie een eik, een berk en een... Een koppelspel: ik zeg: eik ; de volgende kers ; spar ; enz NMEC De Helix Bomen: jaar (handleiding) 31