STICHTING APELDOORNSE MONUMENTEN SAMKRONIEK

Transcriptie

1 STICHTING APELDOORNSE MONUMENTEN Nummer 55 Voorjaar 2010 Inhoudsopgave SAMKRONIEK Voorwoord Actueel Stedenschennis Tivoli, geschiedenis van een theater Alternatieven voor de sloop van Tivoli Achter de gevel van Menorah, Paslaan 9 Colofon Afbeelding voorzijde: Zo zou Tivoli ook herbouwd kunnen worden. Archief Frederik Erens. 1

2 Redactioneel Veel creativiteit hoef je eigenlijk niet te hebben: gewoon slopen en er iets nieuws voor in de plaats zetten. Zo gaan nog steeds veel architecten helaas te werk. Het is uitdagender, maar vergt meer creativiteit en durf, om met behoud van het oude toch iets nieuws te bouwen. Het tij lijkt echter langzaam te keren. In het artikel over Stedenschenners laat Vincent van Rossem zien hoe de mooiste uitvinding ooit, de Europese stad, wordt verpest door de modernisten. Foto s laten zien hoe het in Apeldoorn is gegaan. Frederik Erens laat in een een kort artikel aan de hand van foto s en een tekening (zie ook voorzijde) zien hoe het ook anders kan. Verder kunt u in een tweetal artikelen van de hand van Bert Kompanje lezen over de geschiedenis van Tivoli en van het Minervatheater (nu Menorah). En uiteraard wordt u weer helemaal bijgepraat door Harro Frieling in de Actualiteiten. Veel lees- en kijkplezier, Peter de Vries 2

3 Actualiteiten Als u dit leest is het voorjaar begonnen, zijn de Paasdagen (die nú nog vóór mij liggen) achter de rug en zijn wij allen in afwachting hoe ons nieuwe College van Burgemeester & Wethouders er uit zal gaan zien. Zeker voor de Cultuurhistorie is dat belangrijk, omdat wij in elk geval een nieuwe wethouder zullen krijgen. Sommige partijen hadden in hun verkiezingsprogramma (mooie) woorden aan monumenten en cultuurhistorie gewijd, voor andere was dat blijkbaar geen item. Maar van belang is bovenal dat de nieuwe wethouder hier hart voor heeft en er voor gaat. Hopelijk worden ons dan situaties als met het PGEM-gebouw en de Tivoli-bioscoop in de toekomst bespaard. Hij/zij kan hier al gauw blijk van geven met een pro-actieve opstelling en door met een bewust (anti-)sloopbeleid te komen. En bij noodzakelijke nieuwbouw en verbouwingen hopen we dat alles bij het oude blijft: het huidige functioneren van de welstand is open en objectief, laten we ook veel waarde (blijven) hechten aan goede nieuwe architectuur in Apeldoorn! Binnenstad De SAM is er blij mee dat de gemeenteraad het initiatief heeft genomen om voor een deel van de binnenstad voorbescherming van toepassing te verklaren, vooruitlopende op een nieuw bestemmingsplan. Leidend voor dit plan zal de Binnenstadsvisie zijn, een beleidsnota waarop de SAM ondermeer onderstaand commentaar heeft geleverd: Handhaving/versterking van de kleinschaligheid: geen massale gebouwen oprichten. Dit bevordert de intimiteit/geborgenheid en past bij de Apeldoornse schaal. Optimaal gebruik maken van bestaande elementen en gebouwen. Herplaatsing van de plantenbakken en zitbanken van Pieter- Puijpe, welke oorspronkelijk rond het standbeeld van Koning 3

4 Willem I op het Raadhuisplein hebben gestaan, op een van de (nieuwe) hoven. Deze beeldhouwwerken staan nu te verpieteren op een gemeentewerf. Nadrukkelijker aandacht voor de cultuurhistorische analyse, o.a. in Beek- en Marktstraat. Inpassing in de plannen van -tenminste- de volgende panden: - Het PTT/KPN-gebouw - Het pakhuis achter Marktstraat 6. Bouwjaar 1915; ontwerp architect G.W. van den Beld. - Marktstraat 24: v.m. fabriek voor houtbewerking; ontwerp architect Andries van Driesum. - Het Leger des Heilsgebouw aan de Beekstraat Sloop dient ook verder zoveel mogelijk voorkomen te worden, er is al teveel teloor gegaan (vide o.a. PGEM-gebouw, Tivoli-theater). Onze complete reactie kunt u lezen op de SAM-site: PGGM gebouw. Foto Fer de Deken. 4

5 Het Achterom Het zal niet lang meer duren of de verbouwing/restauratie van Het Achterom is voltooid. Een fraai voorbeeld van hoe we met onze binnenstad om kunnen gaan, waaraan ook de SAM actief heeft meegewerkt. Tijdens de Open Monumentendag zal Het Achterom opengesteld zijn en als startpunt van de Binnenstadswandelingen fungeren. Het Achterom,. Foto Fer de Deken. Open Monumentendag Thema: De smaak van de 19 e eeuw. Velen onder ons zijn druk doende met de voorbereiding van het Open Monumentenweekeinde en de officiële landelijke opening daarvan op donderdag 9 september. Inmiddels staat vast dat de (circa 400) gasten uit den lande ontvangen zullen worden in de Grote Kerk voor het officiële gedeelte. Daarna vinden een aantal excursies plaats, waarvoor ondermeer historische bussen worden ingezet. De dag zal worden besloten met een ontvangst in de stallen van Paleis Het Loo. U zult begrijpen dat we die dag (en het weekeinde erna) wel wat extra handjes kunnen gebruiken. Bent u bereid de uwe hiervoor uit te steken (en derhalve ook het programma mee te kunnen maken,) 5

6 meldt u dan even aan bij ons bestuurslid Anja de Roo van Klaveren: aderoovanklaveren@hotmail.com of Heemschut in Apeldoorn De Bond Heemschut (sinds 1911 de landelijke vereniging tot bescherming van cultuurmonumenten) houdt op 5 juni haar Jaarvergadering in Apeldoorn. Dit mede als gevolg van het feit dat ze dan afscheid neemt van haar voorzitter (en onze oud-burgemeester) Harm Bruins Slot. De gemeente heeft de raadzaal hiervoor beschikbaar geteld en de SAM heeft meegewerkt aan een interessant middagprogramma, met een lunch in Radio Kootwijk, excursie en slotbijeenkomst in het Oude Kantongerecht. Een mooie gelegenheid voor ons om de cultuurgeschiedenis van Apeldoorn onder wat grotere aandacht te brengen. Wonen in historie Als het gaat om Monumentenzorg zijn het altijd nog de eigenaren hiervan die het hem doen! Vandaar dat wij de SAM-prijs kennen, welke vorig najaar weer is uitgereikt. Dat dit ook op nationaal niveau steeds meer wordt (ond)erkend blijkt uit het feit dat er op vrijdag 28 mei voor eigenaren/bewoners van een monumentaal pand een speciale dag Wonen in Historie georganiseerd bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in Amersfoort. Informatie over programma, kosten en aanmelding vindt u op Dit is overigens ook een mooie gelegenheid om het nieuwe futuristische gebouw van deze Rijksdienst eens te zien. U hebt het weer kunnen lezen: er is voor elck wat wils te doen! Tot leering ende vermaeck en naar eenieders vermogen... Wij wensen eenieder een uitermate vruchtbaar voorjaar! Harro KAFrieling, voorzitter 6

7 Apeldoorn Kerklaan Uniek Vakmanschap. Hoofdstraat, Apeldoorn Venema Gevelrestauratie is al ruim 35 jaar een hoogwaardige onderneming die historische en monumentale gevels in de oorspronkelijke staat terugbrengt. Door het leveren van kwaliteit op het hoogste niveau is de naam Venema een begrip geworden. Canadalaan Wij zijn gespecialiseerd in: Restauratie van monumenten Traditioneel voegwerk Traditioneel stucwerk Metsel- en inboetwerken Gevelreiniging Kijk voor meer informatie op Deventerstraat Hanzeweg 14H 7241 CS LOCHEM T: F:

8 Stedenschennnis. Vincent van Rossem (60) heeft vrijdag 26 februari j.l, met zijn oratie Stedenschennis zijn benoeming gevierd tot hoogleraar Monumenten en stedebouwkundige vraagstukken sinds de 19e eeuw. Zijn leerstoel bekleed hij aan de Universiteit van Amsterdam. Ook Vincent van Rossem was modernist. Aanhanger van de stroming in architectuur en stedenbouw die het volk zou bevrijden van de tierlantijnen van de traditionele architectuur. Met een groot gebaar, liefst in beton, zou het volk naar een nieuwe tijd worden geloodst. In heldere architectuur, ruim van opzet, zuiver van vorm en gedachte. In feite ben ik nu nog steeds bezig mijn eigen nest te bevuilen, zegt Van Rossem in zijn bovenwoning in de Amsterdamse Jordaan. De kunsthistoricus, 60 jaar oud, is nog aan het bijkomen van zijn oratie aan de Universiteit van Amsterdam, afgelopen vrijdag. Met zijn rede over stedenschennis aanvaarde hij publiekelijk zijn benoeming tot hoogleraar Monumenten en stedenbouwkundige vraagstukken. Een verheffing, nadat hij bij de monumentendienst van Amsterdam jaren heeft mogen boekstaven wat de stad allemaal heeft verloren aan haar vernieuwers. Door te zeggen dat die lui, die modernisten, zich verschrikkelijk vergist hebben, zal ik ook mijn laatste vrienden in die hoek wel verliezen. Toen die hele beweging begon, begin vorige eeuw, was er natuurlijk alle aanleiding voor vernieuwend denken. De toestanden hier in de Jordaan alleen al. Dat was derde wereld, net als al het andere sub-proletariaat in de Europese industriesteden. Maar het probleem met grote ideeën is dat ze altijd mislopen. Met die moderne stedenbouw is het net zo. Modernisme op de goede 8

9 9

10 Hier ziet u hoe Apeldoorn is platgeslagen, door het slopen van het PGGM gebouw. plek kan ik nog altijd wel waarderen. Maar modernisme op de verkeerde plek, lukraak in de oude stad, is de pest en Van Rossem trekt graag van leer tegen de vijanden van de Nederlandse stad. Beter gezegd: van de Europese stedelijke cultuur, een hoogtepunt in de beschaving van de mens. zoals Amsterdam zijn historische structuur heeft doorboord met de aanleg van verkeerswegen, zoals de Wibautstraat. dwars door oude straten en grachten, dat is, wat hem betreft, een regelrechte misdaad. Verloren tussen moderne gebouwen Je bent als mens verloren tussen de moderne gebouwen. die ook nog eens niet mooi verouderen. Die breken ze dan maar weer af en dan bouwen ze nog hoger. Ze hadden gewoon de oude stad moeten herbouwen. Langs de oude rooilijnen en de oude straten. 10

11 Dat is met Middelburg gedaan, dat in mei 1940 ook is plat gegooid door de Duitsers. Dat is weer een geweldige stad gewonden Na de Duitse bezetters viel de stad ten prooi aan de grote denkers over verkeer en wegen. Op oude kaarten toont Van Rossem wat voor plannen klaar lagen voor Amsterdam. Brede banen leiden naar de Dam, ten koste van veel hak-en breekwerk. Wat al die auto s dan op de Dam moesten, is mij een raadsel. Het hele denken over autoverkeer berust op een tragische vergissing. Dat probleem heeft zichzelf opgelost. Het verkeer is vastgelopen. De halve stad plat slaan Dus hadden we ook de halve stad niet plat hoeven te slaan zoals in de Valkenburgerstraat naar de IJtunnel om die auto toegang te verschaffen. Ondertussen deden ook de volkshuisvesters hun verwoestende werk, vertelt hij. Ze worden gedreven door de klassieke sanerings-gedachte. Op een prachtige plek als Uilenburg begon het met de vaststelling: dit zijn krotten. Maar wat is een krot? Een oud huis dat uitgewoond is, in hun ogen. Ja, 300 jaar oud. En zwaar bewoond. En vaak geen behoorlijk sanitair. Maar dat kun je natuurlijk allemaal verhelpen. Een particuliere eigenaar zou dat ook doen. Die buurt zou nu, huis na huis, super hip zijn. Allemaal prachtige pandjes met mooie geveltoppen, hartje binnenstad. Maar dat soort overwegingen zijn niet besteed aan de fantasieloze mannen van de woningbouwverenigingen. Die zwemmen in het geld en kunnen naar hartenlust breken en nogablokken laten neergooien. Kijk in de Nieuwe Uilenburgerstraat. Een troosteloze bende. Dat geldt ook voor het eiland Wittenburg. Ontroerend mooi op oude foto s. Nu is het een getto al is het een modern getto. Banvloek wat afwijkt van modernisme Zeg niet dat die stadsvernieuwers het ook niet beter konden weten Wittenburg is afgebroken terwijl we al wisten - en daar is uitgebreid over geschreven - dat Boston in de vaart der volkeren omhoog werd gestoten omdat de oude stad werd opgeknapt 11

12 in plaats van afgebroken. Wat van Rossem ernstig stoort, is de banvloek die in Nederland hangt over alles wat afwijkt van het modernisme. Dat is een van de verklaringen voorde ongeremde en ongebreidelde breek- en bouwwoede van de laatste decennia. Het begint te slijten, maar de scheiding der geesten doet hem nog steeds denken aan de scheiding tussen katholieken en protestanten. Het nieuwe traditionalisme wordt door de Nederlandse architectuur kritiek gewoon genegeerd. In het vakblad De Architect staat maand na maand niets, terwijl er in Nederland gigantisch veel wordt gebouwd in de traditionele, soms historiserende hoek. De consument vindt het geweldig. Modernisme maakt zich impopulair Ondertussen heeft het modernisme zich bij de doorsnee Nederlander geweldig impopulair gemaakt. Mensen hebben een hekel aan beton, aan niemandsland tussen de gebouwen. aan te kleine, steeds dezelfde woningen Zijn eigen modernistische opvattingen begonnen te schuiven toen van Rossem - met enige tegenzin, maar het was een mooie opdracht - het werk zag van de Luxemburgse architect Rob Krier. Hij bouwde tussen de moderne hoogbouw van Den Haag het project De Résident (1998). volgens de principes van de oude stad; compact, gevarieerd en toegesneden op de menselijke maat. Ik moest toegeven, dat werkte enorm goed.. Kort daarna bezocht Van Rossem een woonwijken van dezelfde Krier aan de Amsterdamse Sloterplas. De scholieren die hij begeleidde vonden dat zo n mooi buurtje. Dat project stond me toen helemaal niet aan. Te kleinschalig, op die plek. Zegt een Marokkaans meisje, uit de grond van haar hart: Als ik daar toch ooit zou mogen wonen, dan heb ik helemaal gemaakt. Architectuurpastoors Moet ik daar dan als een architectuurpastoor uitleggen dat dat niet mag? Dat ze daar in een torenflat moet gaan wonen? Dat is toch bezopen? 12

13 De menselijke maat raakt zoek bij hoogbouw. Wat te doen met de huidige, onherstelbaar verbeterde stad? Van Rossem: Afbreken en de oude huizen terugbouwen. Dat kan heel goed. Er zijn genoeg oude foto s. Of misschien kunnen die stomme architecten ooit nog eens iets leuk nieuws bedenken. Iets dat niet modernistisch is, maar ook niet historiserend. Gewoon, iets interessants anders. Dat moet ze op een goede dag toch lukken? Die afbraak hoeft zich van Van Rossem niet uit te strekken naar de nieuwe wijken buiten de oude stad, met hun eigen structuur. 13

14 Afbreken is principieel onverstandig. Ook in die wijken willen de woningbouwverenigingen weer gaan slopen en verbeteren. Bloemkoolwijken Over de beroemde bloemkoolwijken uit de jaren zeventig, met hun kronkels en woonerven, gaan ook plannen om ze af te breken. Laat staan!! Er zijn problemen, okay. Misschien ergeren mensen zich er aan dat de buurman zijn loempiakar in de tuin heeft staan. Maar dat is geen reden om een wijk neer te halen. Goed, heel af en toegaat er wel eens iets goed. Misschien is de Staatsliedenbuurt in Amsterdam redelijk weggekomen. Daar staat veel nieuwbouw, maar in een redelijke mix met oudbouw. Het was ook wel bar in die buurt. De wijk werd bestuurd door krakers, die het presteerden de toenmalige burgemeester Van Thijn de buurt uit te jagen. Ik ben redelijk tolerant, maar dat werd wel te dol. Reparatie Het zou Van Rossem niets verbazen als het tijdperk van de restauratie is aangebroken. Het grootste steden bouwkundige succes van de afgelopen dertig jaar is immers het beschermen van dorpsgezichten en stadsgezichten. Dat succes kan heel simpel worden aangetoond met de ontwikkeling van de waarde van het onroerend goed. Het is onmiskenbaar zo dat oude troep de afgelopen dertig jaar waanzinnig populair is geworden En mensen willen zich blauw betalen om zo n leuk monumentje te kopen en op te knappen. Over het algemeen heb je er ook nog eens heel beschaafde buren. Nu het restaureren van huizen hier en daar inmiddels aardig lukt, is het volgens Van Rossem de beurt aan het oude stedelijk weefsel. Repareer de stad. Op een aantal plekken in Amsterdam zou dat leiden tot frappante resultaten. Sommige stukken zijn onherstelbaar verwoest. Maar het Meester Visserplein, de verkeerswoestijn bij de Mozes en Aäon-kerk en het Waterlooplein, kan worden opgeruimd.naast de Mozes en Aäron-kerk stond bijvoorbeeld een rijtje huizen. Die zijn weggehaald om het autoverkeer onbelem- 14

15 De Apeldoornse verkeerswoestijn bij de P.W.A.laan. merd doorgang te verlenen.meteen terugbouwen. We moeten terug naar waar we vandaan komen. Dat is de traditionele Europese stad. Eigenlijk het beste idee dat we ooit hebben gehad. De stad is een natuurverschijnsel, geen wegwerpartikel. Een termietenberg. Alleen kunnen die termieten het veel beter dan wij, want die proberen nooit wat nieuws te verzinnen. Die gaan rustig door met wat ze altijd gedaan hebben, al een miljoen jaar lang. Dit artikel werd geschreven door Marc van den Eerenbeemt, en werd met toestemming overgenomen van de Volkskrant waar het op 3 maart 2010 verscheen. Foto s Fer de Deken. Foto op pagina 9: Het Kadaster. 15

16 Tivoli Cultuurhistorie en toekomst van een bioskoop. 16

17 Een stukje historie Op de hoek van de Hoofdstraat en de Nieuwstraat stond vroeger de herberg De Arend, gelegen aan het kruispunt van de weg naar Hoog Soeren en de straatweg naar Amersfoort. Op de hoek van de Nieuwstraat en de Badhuisweg was de timmermanswerkplaats van Radstaak. Verder was er in westelijke richting geen bebouwing te vinden. Andries van den Broek was in 1832 eigenaar van de herberg De Arend. Hij bezat ook nog een stuk grond aan de andere kant van de Nieuwstraat en aan de overkant van de Hoofdstraat was nog een tuin die ook behoorde bij het herberg-complex. In 1852 verkocht Van den Broek zijn eigendommen aan Hendrikus Lambertus van Lunteren. Vanaf die tijd is ook begonnen met de verdere bebouwing van het gebied achter de Nieuwstraat In 1868 liet de weduwe Van Lunteren op de plek waar nu de bioscoop Tivoli staat een sociëteit bouwen. Tot dat ogenblik werd de sociëteit gehouden in een zaal boven het logement aan de Hoofdstraat. Het gebouw verloor zijn oorspronkelijke functie toen de sociëteit aan de Kerklaan werd gebouwd. In 1879 worden de eigendommen van de familie Van Lunteren geveild en ook het gebouw 17

18 De Oude Sociëteit wordt verkocht aan Johan Wilhelm van Oosterom die er een koffiehuis van maakt. In de loop der jaren wordt het gebouw steeds verder uitgebreid, er komt een kegelbaan bij en er wordt in de achtertuin een muziektent gebouwd, waar regelmatig concerten worden gegeven. Ook komt er een schouwburgzaal in het complex dat inmiddels de naam Park Tivoli heeft gekregen. In 1893 vindt een ingrijpende verbouwing plaats, waarbij ook de voorgevel opnieuw wordt ontworpen volgens bijgaande ontwerptekening van 17 februari 1893 van de gemeente-architect De Zeeuw. Wanneer je een latere uitbreiding en het witte pleisterwerk wegdenkt kun je het nog herkennen. De muziektent en de kegelbaan zijn inmiddels verdwenen, maar het gebouw van het Park Tivoli staat er nog steeds, nu als bioscoopcomplex. Het zou mooi zijn wanneer de oude voorgevel kon blijven staan, als herinnering aan een stukje uitgaans-historie Bert Kompanje Foto s uit het archief van de auteur. 18

19 Zo zag gebouw Tivoli er vroeger uit. 19

20 Alternatieven voor de sloop van Tivoli De tekening toont de voorgevel van Tivoli, zoals deze er na de restauratie uit kan zien, ontdaan van storende aanbouwsels. Het oude voorgebouw kan dan dienst doen als foyer van de nieuwe bioscoop. Op die manier kan een spannend samenspel geschapen worden tussen de historische en moderne architectuur. Nu het cultuurkwartier in de Apeldoornse binnenstad met de bouw van de bioscoop zal worden afgerond, zou het een onomkeerbare fout zijn wanneer juist de gevel van het gebouw dat sinds het einde van de 19e eeuw hét middelpunt van het culturele leven in Apeldoorn is geweest, op de valreep nog vernietigd zou worden. Een creatieve oplossing is dus gewenst. 20

21 Bij beide foto s ziet u hoe er een harmonische integratie is gemaakt van oud en nieuw. Hierbij zijn de oude gevels geïntegreerd in de nieuwbouw. Boven een gebouw aan de Zuidsingel in Amersfoort en op de foto hiernaast een Neo-Renaissance gevel aan de Riviervismarkt in Den Haag. Frederik Erens Tekst, tekening en foto s. 21

22 Achter de gevel van Menorah, Paslaan 9. De gevel van het voor malig Minervatheater, aan de Paslaan 9. De aanleiding voor het schrijven van dit artikeltje was dat Berry Meester en ik van mevrouw Dijkstra-van den Beld toestemming kregen om foto s, gemaakt voor/door de architect Van den Beld, te gebruiken voor onze site Daarbij zat ook een serie foto s van de Minerva-bioscoop, waarvan tot nu toe altijd werd gezegd dat het hele complex werd ontworpen door de architect Chris Wegerif. Hierbij een stukje historie van de oude bioscoop, waarbij wordt beschreven dat verschillende architecten aan het complex hebben gewerkt; hoe en wanneer blijkt uit het verhaaltje. 22

23 Op 20 november 1917 stond in de krant dat aan de Paschlaan een nieuw Bioscoop-theater gebouwd zal worden naar de plannen van het Archtectenbureau Han en C. Wegerif te s-gravenhage. Maart 1918 werd de NV Bioscoop-Theater Minerva opgericht en in de krant van 4 april 1918 stond vermeld, dat er foto s te zien waren hoe de nieuwe zaal eruit zou zien. Op vrijdag 6 december 1918 is aan de Paschlaan het nieuwe Minerva Theater geopend. Het was de tweede bioscoop in Apeldoorn met die naam. Het oude Minerva Theater met bioscope stond aan de Stationsstraat in de buurt van het oude Kantongerecht (nog niet duidelijk waar dit heeft gestaan). In de Nieuwe Apeldoornsche Courant is een verslag te lezen van de openingsavond, waarbij het filmspel Gloria Transita (Vervlogen 23

24 Roem) werd vertoond en opgevoerd. De burgemeester en andere vooraanstaande personen waren aanwezig. Nog niet zo lang voor de opening had de gemeenteraad de leeftijdsgrens voor bezoekers van lichtbeeldenvertoningen op 18 jaar gesteld. Aan de linkerkant van het nieuwe theater was een chocolaterie gevestigd en aan de rechterkant een wachtkamer-lunchroom, beide zaken gedreven door de firma J.W. Schuld. Ze waren elk ook vanuit de vestibule van de bioscoop bereikbaar. Het complex was een ontwerp van de architect Chris Wegerif, de krant schreef dat het gebouw in- en uitwendig de taal van een nieuwe tijd spreekt. Om de een of andere reden liep het niet zo goed met het bioscoopbezoek en moest men na een goed jaar de zaak sluiten. Nieuwe eigenaar werd N.J. Boon, die het complex overnam van B.A. Wentzel. In 1920 werd een verbouwing uitgevoerd waarbij ook een nieuw plafond werd aangebracht, in de vorm, zoals het ook nu nog te zien is, nu naar een ontwerp van de Haagse architect J.C. van Dorsser. Waarschijnlijk was Van Dorsser gevraagd omdat Chris Wegerif inmiddels was overleden. In de krant is een beschrijving gegeven van de veranderingen: De zeer moderne kleuren van vroeger zijn vervangen door en effen zachtgrijze tint, wanden en plafond geheel bedekkend. Die wanden en plafond zijn eveneens veranderd. Het hooge plafond heeft plaats gemaakt voor een tonrond plafond waardoor de zaal minder groot en hoog lijkt te zijn. Ook de verlichting heeft een wijziging ondergaan. De talrijke gekleurde lichten, die, groote, kleurige waterdruppels gelijk, van het plafond en de steunen tegen de wanden afhingen, zijn vervangen door een drietal gesmede lichtkronen. Wanneer je die beschrijving leest moet het ontwerp van Wegerif toch wel mooi zijn geweest in kleur en verlichting. Ook de winkels waren verdwenen en daar was nu een pauze- en wachtruimte ingericht. In de Beeldbank van CODA zijn ook nog foto s te zien van het interieur en het plafond uit het ontwerp van Chris Wegerif. 24

25 In 1941 werd de voorgevel aangepast, naar een ontwerp van de architect Van den Beld. De voorkant van de beide winkels met het ene grote raam en de deur werden vervangen door drie ramen en ook de entree van de bioscoop zelf werd gemoderniseerd. Ook is, volgens de foto s van de architect, het interieur en met name weer het plafond zeer grondig aangepakt. Er zijn (nog) geen bouwtekeningen gevonden van deze aanpassingen. In 1984 zijn er intern nog verbouwingen geweest toen de Evangelische Zendingsgemeente het gebouw als kerkruimte ging gebruiken. Nu staat er boven de ingang geen Minerva, maar Menorah. Bert Kompagne 25

26 COLOFON Bestuur Voorzitter: Harro Frieling tel Secretaris: Fenny Bruns tel Penningmeester: Henk Bast tel Leden: Jan Cobelens Bert Kompanje Anja de Roo van Klaveren Commissies Publiciteit: Peter de Vries, Fer de Deken, Fenny Bruns Historisch onderzoek: Bert Kompanje, Frederik Erens Ruimtelijke ordening/architectuur: Harro Frieling, Open Monumentendag: Harro Frieling, Bert Kompanje Projecten: Fenny Bruns Adviseurs mevr. J. Thomas dhr. W.F. Bijloo dhr. W. Kroon dhr. H.A.M. Ummels Postadres Stichting Apeldoornse Monumenten J.C. Wilslaan HK Apeldoorn Bankrekening Rek.nr. Rabo-bank: t.n.v. penningmeester SAM minimumdonatie 22,-- bij automatische incasso 20,-- SAM-KronieK is een uitgave van de Stichting Apeldoornse Monumenten Donateurs ontvangen dit blad gratis Losse nummers 2.-- Eindredactie Peter de Vries Redactieadres: Koninginnelaan BS Apeldoorn tel.: tjemara@wxs.nl Druk AFORMA drukkerij Website 26