Uitgebreide routebeschrijving

Transcriptie

1 Groepsreis Marokko Zuid Van woestijn naar zee Reiscode: Groepsgrootte: Aantal dagen: SMC Uitgebreide routebeschrijving Route Welkom Een Marokko rondreis door het relatief onbekende zuiden van het land is een ontdekkingstocht door hooggebergte, woestijn en paradijselijk groene oases. Je bezoekt tijdens deze Marokko groepsreis traditionele weekmarkten waar Berbers samendrommen, maar gaat ook op avontuur in de middeleeuwse medina's van Marrakech en Taroudannt. In de doolhoven van deze oriëntaalse sultansteden dwaal je door kleurrijke, geurige overdekte markten. Je kunt per kameel een tocht maken door de zandduinen, je slaapt twee nachten in een geitenharen nomadentent en aan het eind van deze groepsreis kun je heerlijke wandelingen maken over het strand bij Essaouira. Dag tot dag schema Hieronder vind je een overzicht met de dag-tot-dag beschrijving. Vervoer Route Overnachting 1 Vliegtuig Amsterdam - Marrakech Marrakech 2 Marrakech Marrakech 3 Marrakech Marrakech 4 Bus Marrakech - Aït Benhaddou Aït Benhaddou 5 Bus Aït Benhaddou - Agdz - Merzouga Merzouga

2 6 Merzouga Merzouga 7 Bus Merzouga - Gorge du Todra Gorge du Todra 8 Bus Gorge du Todra Gorge du Todra 9 Bus Gorge du Todra - Ouarzazate Ouarzazate 10 Bus Ouarzazate - Taroudannt Taroudannt 11 Bus Taroudannt Taroudannt 12 Bus Taroudannt - Essaouira Essaouira 13 Essaouira Essaouira 14 Bus Essaouira - Casablanca Casablanca 15 Vliegtuig Casablanca-Amsterdam Amsterdam Dag tot dag beschrijving Dag 1: Amsterdam - Marrakech Je begint je Marokko groepsreis in de roze hoofdstad van het Zuiden, Marrakech. Je overnacht in een eenvoudig hotel aan de rand van het oude centrum. Dag 2: Marrakech Vandaag en morgen heb je twee vrije dagen in Marrakech. Ons hotel staat om de hoek van het Djemaa el Fna plein, het bruisende hart van de stad. De bedrijvigheid op het plein verandert continue van karakter. De ochtendmarkt maakt laat in de middag plaats voor slangenbezweerders, muzikanten, acrobaten en verhalenvertellers. Tegelijkertijd openen eettentjes met heerlijke kebabs en salades. In de nauwe straatjes van de middeleeuwse medina kom je ogen, oren en een neus te kort. Volgepakte ezels lopen af en aan door de smalle straatjes. Kruiden, leer en vleeskraampjes verspreiden hun eigen geur. De bonte mengeling van kleurige tapijten, opgetaste vruchten en geverfde strengen wol is overweldigend. In hofjes zijn ijzersmeden en leerlooiers aan het werk. Kleine poortjes bieden toegang tot fraai bewerkte sultantombes, oude paleizen en koranscholen.

3 Dag 3: Marrakech Je kunt vandaag deelnemen aan een facultatieve excursie naar de belangrijkste monumenten van de stad. De excursie neemt een halve dag in beslag en is opgenomen in het excursiepakket dat vooraf te boeken is. Uiteraard kan deze excursie ook ter plaatse worden geboekt, net zoals de excursie naar Imlil. Als je genoeg hebt van de drukte van Marrakech kun je op excursie naar Imlil, in de Hoge Atlas. Tijdens een mooie wandeling, onder leiding van een lokale gids, kun je genieten van een overweldigend uitzicht en tegelijkertijd kennismaken met de bevolking in de bergen. Lunch is inbegrepen. TIP: Je kunt vandaag ook onder professionele begeleiding een Marokkaanse kookles bijwonen. Deze les wordt in een mooie Riad georganiseerd en duurt ongeveer een halve dag. s Avonds kun je natuurlijk je zelfbereide maaltijd nuttigen. Dag 4: Marrakech - Aït Benhaddou Je vervolgt je Marokko groepsreis met de eigen bus door het spectaculaire Atlasgebergte naar de kasbah van Aït Benhaddou (4,5 uur rijden, 200 km). Je doorkruist een vlakte vol citrusbomen en olijven. De weg begint te slingeren door de groene uitlopers van de Hoge Atlas naar het pittoreske Berberdorp Taddert. Grote walnotenbomen verfraaien het plaatsje dat omgeven is door akkers. De Berbervrouwen die in de velden werken zijn ongesluierd en hebben vaak stamtatoeages. Onderweg worden de dorpjes steeds eenvoudiger. De huizen zijn niet veel meer dan opgestapelde stenen met een dak van hout, stro of lei. Vanaf de Tizi-n-Tichka pas, op een hoogte van 2260m, heb je een prachtig uitzicht op de kale heuvels die de woestijn aankondigen. In de loop van de middag verschijnt een van de grootste kasbah complexen van het land. Je overnacht in een mooi hotel in kasbah stijl. Dag 5: Aït Benhaddou - Agdz - Merzouga Vandaag reis je opnieuw door een prachtig en afwisselend landschap. Reistijd: circa 8,5 uur over 400 km, inclusief veel mooie stops. Door zwart rotsgebergte rijd je naar de lager gelegen oase van de Draarivier. Het gebied lijkt wel wat op de Grand Canyon. In het oasestadje Agdz stop je om even rond te kijken op de weekmarkt. Na dit bezoek rijd je een stuk door de Draavallei en langs het Saghro-bergmassief. Waar water is, zijn de pleisterplaatsen van de nomaden van de Aït Atta stam, die in de winter hun kuddes op het spaarzame gras laten grazen. De verlaten weg gaat dwars door een indrukwekkend woestijnlandschap naar de groene palmoase van Tafilalt. Na Rissani bereik je via een onverharde weg de roze zandduinen van Merzouga. We slapen twee nachten (in juli en augustus één nacht) in een tent nabij het dorp Merzouga.

4 Dag 6: Merzouga Wie wil kan vandaag per kameel een tochtje van een paar uur de woestijn in maken. TIP: Of, beter nog als je daarvoor voelt, met de kameel de Erg Chebbi in voor een overnachting onder de blote sterrenhemel! Erg Chebbi ligt ten oosten van Merzouga en is een gebied met zandduinen van meer dan 90m hoog. Grote delen van de Sahara bestaan uit deze wandelende duinen die voortdurende van vorm veranderen door het verstuiven van het fijne zand. Vooral bij zonsop- en ondergang bieden ze een fraai pallet aan diepwarme tinten, van roze en rood naar oker en goud. Dit is uiteraard een facultatief programmapunt, maar voor velen ook één van de mooiste herinneringen aan deze reis. De excursie is opgenomen in het excursiepakket, of ter plekke bij te boeken. Dag 7: Merzouga - Gorge du Todra 's Ochtends vervolg je je Marokko groepsreis richting Tinerhir. Je rijdt via Rissani en Erfoud, waar de zwarte Haratin opvallen. Deze traditioneel geklede bevolking is hier lang geleden met de kameelkaravanen terechtgekomen. Het stadje is een van de beste plekken om Berbertapijten aan te schaffen. Daarna vertrek je langs een reeks van kleine oases naar de Gorge du Todra, de diepste rivierkloof van Marokko. Deze kloof is op zijn smalst nog maar een tiental meter breed en honderden meters hoog. Je verblijft twee nachten tussen de steile wanden van deze canyon in een eenvoudig hotel. De reisduur vandaag is circa 4,5 uur (215 km). Dag 8: Gorge du Todra Vrij te besteden dag in de Gorge du Todra. Liefhebbers kunnen optioneel met de minibus een bezoek brengen aan het plaatsje Tinerhir, daar inkopen voor een picknick doen en vervolgens een mooie wandeling maken door de groene Todravallei. Je wandelt langs de oevers van de rivier en de daarvan afgesplitste irrigatiekanalen een kilometer of tien stroomopwaarts. Je loopt onder palmen, over wandelpaadjes door groentetuinen en langs niet al te grote kinderrijke dorpjes. Je komt vanzelf weer bij het hotel uit. Ook kun je vandaag vanuit het hotel te voet de rivierkloof gaan verkennen. Dag 9: Gorge du Todra - Ouarzazate Vandaag rijd je naar Ouarzazate, voor een bezoek aan de kasbah van Taourirt. Dit is de geboorteplek van de laatste pasja van Marrakech, waar nog niet zo lang geleden meer dan duizend mensen in woonden. De reis voert door de groene Dadesvallei, ook wel 'het land van de 1000 kasbahs' genoemd. Je overnacht in een eenvoudig hotel even buiten het centrum van Ouarzazate. De reisduur vandaag is circa 3,5 uur (185 km).

5 Dag 10: Ouarzazate - Taroudannt Tussen de Hoge Atlas en de Anti Atlas ligt de oude, uitgedoofde vulkaan Jbel Siroua die een hoogte van 3304 m bereikt. Het kale bergmassief is indrukwekkend door zijn weidse uitzichten en grillige rotsformaties. In de zomer komt het gebied tot leven, wanneer de woestijnnomaden de hitte van de Sahara ontvluchten en hier hun schapen laten grazen. In oktober worden de stampers geoogst van de kostbare saffraankrokus, die hier dan massaal bloeit. Je rijdt over de zuidelijke hellingen van dit vreemde vulkaanlandschap naar Taroudannt. Onderweg lunch je in het Berberdorp Taliouine, het eerste plaatsje waar de omgeving weer begroeid is met arganiabossen. De reisduur voor vandaag is circa 5,5 uur (295 km). Dag 11: Taroudannt Vrije dag in Taroudannt. De vijfde koningsstad van Marokko heeft een provinciaal karakter. Binnen de zware stadsmuren gaat het leven traag en loom zijn gang. Het centrale plein heeft talrijke cafeetjes die schaduw bieden en gelegenheid geven om het dagelijks leven van dichtbij gade te slaan. Je hotel ligt in het centrum van de stad. TIP: Misschien is Taroudannt wel de meest Marokkaanse stad van het zuiden. Het vruchtbare landbouwgebied levert groentes, fruit en olijven en de groothandel vindt nog steeds plaats op knollenveldjes binnen de stadsmuren. Handel wordt per ezel, kameel of handkar aangevoerd. Taroudannt staat van oudsher bekend om zijn Berberzilver en kunstnijverheid van de Touaregs. Dag 12: Taroudannt - Essaouira Vanuit Taroudannt rijden we langs de mooie oceaankust naar Essaouira, een ontspannen kustplaatsje. Het stadje ligt tamelijk geïsoleerd te midden van een met lage bomen en struiken beboste kust op een uitstulping waarop het hele jaar hoge golven schuimend uiteenspatten. Je verblijft hier twee nachten (in juli en augustus drie nachten). De reisduur vandaag is circa 4,5 uur (255 km). Dag 13: Essaouira Essaouira is de meest pittoreske kustplaats aan de Atlantische kust van Marokko. De oude citadel is geheel omgeven door stadsmuren, gemaakt van zwart natuursteen, waardoor de stad een heel ander aanzien heeft dan de ommuurde steden van het binnenland, waar rood zandsteen domineert. De hoog gebouwde huizen steken ruim uit boven de muren. Ze zijn wit gekalkt en vaak voorzien van fris blauw geschilderde deuren. De gezellige medina is met haar rechte straatjes redelijk overzichtelijk. In Essaouira kun je met een 'café au lait' lekker onderuitzakken op een terras, of slenteren over het ten zuiden van de citadel gelegen uitgestrekte strand. 's Avonds wordt vers gevangen vis smakelijk bereid in een van de vele restaurants.

6 Dag 14: Essaouira - Casablanca Je rijdt langs de ruige Atlantische kust naar Casablanca, waar je aan het eind van de middag aankomt. Voordat je je laatste diner in Marokko gebruikt, kun je nog een bezoek brengen aan de op een na grootste moskee ter wereld (entreegeld is niet inbegrepen). De immense Hassan II moskee heeft een minaret van 200 m hoog en biedt ruimte aan meer dan gelovigen. De bouw van de moskee heeft naar schatting ruim 750 miljoen euro gekost. De kosten werden grotendeels door middel van donaties van gelovigen betaald. Een bezoek aan de binnenkant van de moskee is afhankelijk van de openingstijden en rondleidingen. Deze zijn echter meestal 's ochtends of vroeg in de middag waardoor je hoogstwaarschijnlijk niet in de gelegenheid zult zijn om binnen rond te kijken. De reisduur voor vandaag is circa 7 uur (365 km). Dag 15: Casablanca-Amsterdam 's Ochtends vertrek je uit Casablanca om in de middag weer in Amsterdam aan te komen. Helaas eindigt hier je Marokko rondreis! NB: De genoemde reisduur per dag is uiteraard bij benadering. Aanvullende informatie reis Wat is inclusief? internationale vluchten; alle transport met AC (mini)bussen; hotelovernachtingen; 13x ontbijt (in Marrakech / Merzouga / Gorge du Todra / Ouarzazate / Taroudannt / Essaouira / Casablanca); 2x diner in Marrakech; bezoek aan Hassan II moskee; Engelstalige reisbegeleiding; luchthavenbelastingen; brandstofheffing; compensatie CO2 uitstoot Wat is exclusief? overige maaltijden; optionele excursies; alle entreegelden (o.a. Hassan ll moskee); fooien; boekingskosten; bijdrage Calamiteitenfonds; reis- en annuleringsverzekering Attentie NB: Op reizen met vertrek in juli en augustus verblijf je 1 nacht korter in Merzouga en 1 nacht langer in Essaouira. Landarrangement

7 Het is ook mogelijk om van deze rondreis alleen het landarrangement te boeken. Je regelt dan zelf de internationale vluchten en de transfer bij aankomst en vertrek. Met de andere deelnemers maak je vervolgens de reis volgens programma. Zo heb je een optimale vrijheid om zelf je reis samen te stellen en de vlucht te kiezen die bij je reisplannen past. Op het boekingsformulier kun je ook aangeven of we, tegen betaling, nog een extra overnachting bij aankomst moeten regelen. Ook de transfer bij aankomst kan Shoestring op individuele basis voor je regelen. Voor al onze reizen hebben we een minimum aantal deelnemers nodig. Houd hier rekening mee voordat je zelf tickets gaat reserveren. Het is in alle gevallen je eigen verantwoordelijkheid om op tijd bij het beginpunt van de reis aanwezig te zijn. Daarnaast zijn wij niet verantwoordelijk voor sporadische wijzigingen in de vertrekdata van onze groepsreizen. Voor sommige periodes kan de prijs van het landarrangement afwijken van de rest van het jaar, denk hierbij aan festivalreizen. Wanneer de prijs van het landarrangement aangepast is, wordt dit vermeld onder het 'laatste nieuws'. De kosten van het landarrangement in 2016 voor deze reis bedragen 699 Extra kosten Het door ons geadviseerde zakgeld is een minimum bedrag voor je maaltijden, drankjes, optionele excursies, entreegelden, ter plaatse te betalen luchthavenbelastingen en fooien. Het bedrag dat je uiteindelijk uitgeeft hangt natuurlijk sterk af van je eigen uitgavenpatroon, souvenirs zijn mede daarom niet inbegrepen. Reisdocumenten

8 Als je over de Nederlandse of Belgische nationaliteit beschikt, hoef je voor deze Marokko groepsreis voor vertrek geen visum te regelen. Bij aankomt in Marokko ontvang je een entreestempel waarmee je drie maanden in Marokko kunt verblijven. Wel dien je voor deze reis te beschikken over een geldig internationaal paspoort dat nog minimaal drie maanden geldig is. Meer informatie over je benodigde reisdocumenten (zoals paspoort) vind je op de website van onze partner Visumloket: Nederlandse reizigers bezoeken shoestring.visumloket.nl. Belgische deelnemers bezoeken shoestring.visumloket.be Beschik je niet over een Nederlandse of Belgische nationaliteit? Neem dan zelf contact op met de betreffende ambassade(s) om je eventuele visum te regelen. Als je aankomt in Marokko dien je douaneformulieren in te vullen, ook als je vertrekt vul je douaneformulieren in. Meereizen kind met ouder met andere achternaam Wanneer een kind meereist met een ouder met een andere achternaam dan kan gecontroleerd worden of er daadwerkelijk een ouder-kindrelatie is. Doel van deze extra controle is om kindontvoeringen tegen te gaan. Sommige landen eisen een verklaring waaruit blijkt dat de meereizende volwassene ook daadwerkelijk de ouder is of het gezag heeft. Informeer hiernaar bij de ambassade of het consulaat van het land van bestemming. Op de site van de Koninklijke Marechaussee kun je een toestemmingsformulier downloaden. Reist een kind mee met iemand anders dan de ouders, bijvoorbeeld een familielid, dan eisen sommige landen een verklaring waarin de ouders toestemming geven voor deze reis. U kunt bij de ambassade of het consulaat van het land van bestemming informeren naar de toelatingseisen die voor dit land gelden. Accommodatie en transport

9 Vervoer Om optimaal te kunnen genieten van al het fraais wat er onderweg te zien is, maak je overwegend gebruik van eigen vervoer, dat wil zeggen gehuurde minibussen. Daardoor is het mogelijk om onderweg stops te maken waar en wanneer we zelf willen. Afhankelijk van de groepsgrootte reizen we rond in een of twee minibusjes. De bussen beschikken meestal over airconditioning maar ervaring heeft geleerd dat men het vaak prettiger vindt om de ramen open te hebben in plaats van de airco aan. Ook zal op sommige trajecten (steile bergwegen) de airco niet aangezet kunnen worden. In de bus mag niet gerookt worden. De transfers van en naar het vliegveld zijn inbegrepen. Eventuele extra vervoerskosten bij optionele excursies zijn niet inbegrepen. LET OP: voor de vluchten met Royal Air Maroc dien je 3 uur voor vertrek aanwezig te zijn bij de incheckbalie! Accommodatie Tijdens de rondreis overnachten we in hotels in de twee- of driesterren klasse in tweepersoonskamers met (meestal) een eigen badkamer. Bij de selectie van onze hotels hebben we met name gelet op de locatie, hygiëne en sfeer. De meeste hotels hebben een eigen restaurant en dakterras, binnenhof of tuin. Op enkele plaatsen in deze reis betreft het eenvoudige onderkomens: in Merzouga overnachten we in originele nomadententen met beperkt sanitair bij een herberg en in Essaouira zijn de kamers soms met gedeeld sanitair. De in- en uitchecktijd in de hotels is meestal uur. Je verblijf is op basis van logies. De volgende maaltijden zijn wel inbegrepen in je reissom: 13x ontbijt (in Marrakech, Merzouga, Gorge du Todra, Ouarzazate, Taroudannt, Essaouira en Casablanca) en 2x diner in Marrakech. Enkele van de geplande hotels hebben een zwembad; fijn om de Marokkaanse warmte van je af te spoelen! Dat geldt voor de accommodaties in Aït Benhaddou, Merzouga, Ouarzazate en Taroudannt. Het kan voorkomen in verband met grote droogte dat er geen water aanwezig is in het zwembad. In uitzonderlijke gevallen kan het voorkomen dat er andere hotels zonder zwembad gebruikt moeten worden. Als dit zich voordoet zullen we proberen een passend alternatief te vinden. In Erg Chebbi (bij Merzouga) kan door liefhebbers optioneel een nacht midden in de zandwoestijn worden overnacht, onder de blote sterrenhemel! Deelnemers die zich individueel inschrijven delen een kamer met een andere deelnemer. We houden er uiteraard rekening mee dat je bij iemand op de kamer komt van hetzelfde geslacht. Mocht je de hele reis een kamer voor jezelf willen, dan kan dat in principe geregeld worden. Je betaalt daarvoor dan de eenpersoonskamertoeslag. Let op, per reis hebben we 5 eenpersoonskamers ter beschikking. Informeer dus van te voren of het nog mogelijk is, indien je dit wilt. Voor veel reizen kun je voor vertrek al een excursiepakket aanschaffen. Zo ben je ervan verzekerd dat je deel kunt nemen aan de belangrijkste excursies. Mocht het minimum aantal deelnemers van een excursiepakket niet gehaald worden, dan ontvang je de kosten voor vertrek weer terug en kun je ter plaatse gewoon de excursies boeken. Indien er voor deze reis een excursiepakket bestaat, kun je hieronder zien welke excursies er in het pakket zijn inbegrepen. Als er geen excursiepakket voor je reis bestaat dan worden hieronder alleen de losse excursies getoond die je ter plaatse optioneel kunt boeken. Excursiepakket ( 35 )

10 Excursie Marrakech - Stadswandeling Details Marrakesh wordt ook de Rode Stad genoemd door de terracottaachtige kleuren van de machtige muren en poorten. Eeuwenlang was de stad het handels- en ruilcentrum voor de omwonende berberstammen. Tot op de dag van vandaag is dit karakter in de oude binnenstad bewaard gebleven. Gedurende deze wandelexcursie die een halve dag in beslag neemt bezoek je enkele interessante plaatsen. De Saadische Graven behoren tot de mooiste voorbeelden van islamitische architectuur in Marokko. De Saadische prinsen lieten hun grafmonumenten even weelderig ontwerpen als de rest van hun gebouwen. De graven dateren van het eind van de 16de tot de 18de eeuw. Je bezoekt ook het Bahia Paleis, een mooi bouwwerk met paviljoens op de begane grond. Dit omdat de toenmalige grootvizier Bou Ahmed erg dik was en geen trappen kon lopen. Het paleis is omstreeks 1900 gebouwd. Je bekijkt de Koutoubiaminaret (alleen van de buitenzijde) en het befaamde Djema el Fna. Dit plein zoemt en beweegt, je komt ogen en oren tekort. Verhalenvertellers, waarzegsters, acrobaten, muzikanten en dansers, slangenbezweerders en kwakzalvers hebben ieder een eigen plaats veroverd. Achter het plein beginnen de uitgestrekte soeks, waar alle traditionele Marokkaanse waren te koop zijn, van pantoffels tot kruiden, en van amuletten tot tapijten. Je bekijkt een deel van de enorme soek. Aangezien een flink deel van de binnenstad van Marrakesh autovrij is, wordt deze excursie te voet uitgevoerd. Je ziet op deze manier ook meer. Merzouga Kamelenbivak in de Erg Chebbi-woestijn Inbegrepen: Engelstalige gids Niet inbegrepen: drankjes, transfers, entreegelden, fooi Bij de auberge waar je verblijft stap je op de rug van een dromedaris (eenbultige kameel) en gaat de goudgele zandwoestijn in. Na circa anderhalf uur rijden langs prachtige zandformaties, schitterend door de wind gevormde zandpatronen en de fotogenieke kamelenkaravaan (met langgerekte kamelenschaduwen waar je zelf deel van uit maakt), kom je aan bij het kampement voor de nacht. Wie wil klimt een hoge zandduin op voor het weidse uitzicht bij ondergaande zon. Als de zon onder de horizon verdwenen is geniet je van het diner. Je kunt de nacht doorbrengen in een van de nomadententen (voor beddengoed wordt gezorgd; toch kan een lakenzak of slaapzak prettig zijn aangezien de geleverde dekens niet wekelijks worden gereinigd), of buiten in het zand op een matrasje met zicht op de maan en de ontelbare sterren. Al vroeg sta je op en geniet van de zonsopkomst over de zandduinen. Na het ontbijt bestijg je wederom je dromedaris voor de terugrit. Een ultieme woestijnervaring! NB: Er is geen minimum aantal deelnemers vereist voor deze excursie. Inbegrepen: gids en kamelendrijvers, bivak in de zandduinen, diner, ontbijt Niet inbegrepen: drankjes, fooi Losse excursies

11 Excursie Details Prijs Marrakech - Stadswandeling Ter plaatse boekbaar Marrakesh wordt ook de Rode Stad genoemd door de terracotta-achtige kleuren van de machtige muren en poorten. Eeuwenlang was de stad het handels- en ruilcentrum voor de omwonende berberstammen. Tot op de dag van vandaag is dit karakter in de oude binnenstad bewaard gebleven. Gedurende deze wandelexcursie die een halve dag in beslag neemt bezoek je enkele interessante plaatsen. De Saadische Graven behoren tot de mooiste voorbeelden van islamitische architectuur in Marokko. De Saadische prinsen lieten hun grafmonumenten even weelderig ontwerpen als de rest van hun gebouwen. De graven dateren van het eind van de 16de tot de 18de eeuw. Je bezoekt ook het Bahia Paleis, een mooi bouwwerk met paviljoens op de begane grond. Dit omdat de toenmalige grootvizier Bou Ahmed erg dik was en geen trappen kon lopen. Het paleis is omstreeks 1900 gebouwd. Je bekijkt de Koutoubia-minaret (alleen van de buitenzijde) en het befaamde Djema el Fna. Dit plein zoemt en beweegt, je komt ogen en oren tekort. Verhalenvertellers, waarzegsters, acrobaten, muzikanten en dansers, slangenbezweerders en kwakzalvers hebben ieder een eigen plaats veroverd. Achter het plein beginnen de uitgestrekte soeks, waar alle traditionele Marokkaanse waren te koop zijn, van pantoffels tot kruiden, en van amuletten tot tapijten. Je bekijkt een deel van de enorme soek. Aangezien een flink deel van de binnenstad van Marrakesh autovrij is, wordt deze excursie te voet uitgevoerd. Je ziet op deze manier ook meer. Inbegrepen: Engelstalige gids Niet inbegrepen: drankjes, transfers, entreegelden, fooi 12 Marrakech Uitstap naar de Hoge Atlas Ter plaatse boekbaar 37 Om 09:00 uur word je opgehaald bij je hotel. Per bus reis je naar Imlil, een plaatsje in de Hoge Atlas, gelegen op een hoogte van circa 1700 meter. Het Berberdorpje wordt omgeven door bergen van rond de 4000 meter, waarvan de toppen een groot deel van het jaar bedekt zijn met sneeuw. Bij helder weer zie je de top van de hoogste berg van Noord-Afrika, de Toubkal (4260 meter) vanaf Imlil. De omgeving leent zich voor een prachtige wandeling, en die staat dan ook op het programma. Zorg voor comfortabele, goed ingelopen wandelschoenen. Je wordt bij de wandeling vergezeld van een berggids en geniet van de lunch in een Berberwoning. De wandeltocht leidt je over rotsachtige paadjes, langs dorpjes die in de rotsen lijken te verdwijnen omdat ze zijn gebouwd uit hetzelfde gesteente, en door opgedroogde rivierbeddingen. Je wordt verwend door fraaie panorama s, en loopt door kloven en dalen of frisgroene gebieden. Wellicht kom je meisjes tegen die planten verzamelen voor hun geiten, die hogerop gehouden worden. Aan het eind van de middag rijd je terug naar Marrakech. NB: Deze excursie gaat door bij een minimum van 5 deelnemers. Inbegrepen: berggids, transfers, lunch Niet inbegrepen: drankjes, fooi

12 Marrakech Workshop Marokkaans koken Ter plaatse boekbaar Houd je van koken en van de Marokkaanse keuken? Niet ver van het plein Djema el Fna is een Nederlandse kookfanaat in een mooie riad gestart met een kookcursus. Je ontmoet haar of haar assistente om 11:00 uur op het plein en gaat samen de soek in op zoek naar de benodigde ingrediënten. Je leert de kwaliteit van de diverse producten kennen door goed te kijken, te voelen, te ruiken en... te proeven! Erg leuk om te doen, want als je zelf shoppend door de steegjes struint ervaar je het Marokkaanse stadsleven beter. Na het winkelen is het tijd om de handen uit de mouwen te steken. Onder toezicht leer je minimaal drie Marokkaanse gerechten bereiden, denk hierbij aan een tajine (een stoofpot van een groente-, vis- of vleesgerecht), couscous of een Marokkaanse salade. Gedurende het koken zijn er appetizers, die je natuurlijk zelf maakt! Om de dorst te lessen tijdens het koken zijn er muntthee en huiswijn. Uiteraard kun je na afloop met de andere deelnemers je kookresultaat nuttigen. Rond 15:30 uur is de cursus ten einde. NB: De kookworkshop gaat door bij een minimum van 6 deelnemers en heeft een maximum van 12 deelnemers. De cursus wordt alleen gegeven op maandagen en donderdagen. 47 Merzouga Kamelenbivak in de Erg Chebbi-woestijn Ter plaatse boekbaar Inbegrepen: assistentie bij het koken, kookcursus, zelfbereide maaltijd en appetizers, onbeperkt mineraalwater en muntthee, 2 glazen huiswijn, lijst met recepten Niet inbegrepen: overige drankjes, fooi Bij de auberge waar je verblijft stap je op de rug van een dromedaris (eenbultige kameel) en gaat de goudgele zandwoestijn in. Na circa anderhalf uur rijden langs prachtige zandformaties, schitterend door de wind gevormde zandpatronen en de fotogenieke kamelenkaravaan (met langgerekte kamelenschaduwen waar je zelf deel van uit maakt), kom je aan bij het kampement voor de nacht. Wie wil klimt een hoge zandduin op voor het weidse uitzicht bij ondergaande zon. Als de zon onder de horizon verdwenen is geniet je van het diner. Je kunt de nacht doorbrengen in een van de nomadententen (voor beddengoed wordt gezorgd; toch kan een lakenzak of slaapzak prettig zijn aangezien de geleverde dekens niet wekelijks worden gereinigd), of buiten in het zand op een matrasje met zicht op de maan en de ontelbare sterren. Al vroeg sta je op en geniet van de zonsopkomst over de zandduinen. Na het ontbijt bestijg je wederom je dromedaris voor de terugrit. Een ultieme woestijnervaring! NB: Er is geen minimum aantal deelnemers vereist voor deze excursie. Inbegrepen: gids en kamelendrijvers, bivak in de zandduinen, diner, ontbijt Niet inbegrepen: drankjes, fooi 31 Festivalinformatie

13 Nieuwsberichten 3/5/2015 Overnachting Todrakloof Omdat er soms overstromingen in dit gebied zijn, zal er uit voorzorg niet overnacht worden in de Todrakloof zelf, maar in Tinghir, wat vlakbij ligt. LANDINFO MAROKKO ACHTERGROND INFORMATIE Cultuur De cultuurverschillen tussen Europeanen en Marokkanen zijn zo groot dat je er een heel boek aan zou kunnen wijden. Hieronder volgen een paar van de belangrijkste zaken. Marokkanen zijn in de regel tamelijk ingetogen, gereserveerde mensen met een groot gevoel voor privacy. Hun stugheid in de omgang kan echter verdwijnen als sneeuw voor de zon en dan ontstaan er uitingen van gastvrijheid die hun weerga niet kennen en voor Europeanen eerder ongemakkelijk dan prettig zijn. Verderop gaan we hier dieper op in onder het hoofdstukje 'Eten en drinken'. Een belangrijk onderscheid in de islam is dat tussen wat 'hallal' is, namelijk in overeenstemming met de koran en dat wat 'haram' is, datgene dat tegen de letter of de geest van de koran indruist. In eerste instantie worden de begrippen gebruikt bij eten en drinken. Alcohol en varkensvlees zijn haram en mogen dus niet genuttigd worden door moslims. Maar het begrip wordt ook wel in wijdere betekenis gebruikt. De Marokkaanse benadering wordt meer dan bij ons bepaald door de mate van respect die hij koestert. Ouderdom levert respect op, een functie bekleden, bijvoorbeeld als leraar, ook evenals moslim zijn en een vroom leven leiden. Ook al ben je als toerist dan meestal christen, als je je verder gedraagt, dan is er een basis voor respect en zul je ook overeenkomstig worden behandeld. Vertonen je gedragingen uitgesproken 'haram' verschijnselen, dan is de kans dat je slecht behandeld wordt, of afgezet of zelfs bestolen, aanzienlijk groter. Dit geldt bijvoorbeeld voor een schaars geklede vrouw, een dronkelap of een openlijk homoseksueel. Het is in Marokko niet toegestaan voor christenen om moskeeën te bezoeken. Een uitzondering is o.a. de Hassan II moskee in Casablanca, maar alleen tijdens de rondleidingen die overdag plaatsvinden en onder omstandigheden kleine lokale moskeeën waartoe je wordt uitgenodigd. Medersa's of koranscholen zijn vaak wel toegankelijk. 'Als je om twee uur afspreekt, dan ga je om drie uur en wacht je tot vier uur en daarna nog een uurtje en om vijf uur ga je weer naar huis,' zo luidt een gezegde over afspraken. We komen uit een uiterst jachtige cultuur waar tijd geld is en afspraken punctueel dienen te worden nagekomen, omdat anders het schema van de rest van de dag in duigen valt. Marokkanen hebben daar niet zo'n last van en bij sociale afspraken kun je gerust een half uurtje te laat komen. Spreek je echter met een taxichauffeur af dat je naar het vliegveld moet, dan weet hij echt wel dat je op tijd moet zijn. Een verbazingwekkend verschijnsel is de 'Arabische telefoon'. Marokkanen hebben een veel uitgebreider contactennetwerk dan de gemiddelde Europeaan en ze hebben een heel effectief en snel systeem om voortdurend op de hoogte te blijven van het reilen en zeilen van honderden mensen. Tijdens een gesprek kunnen wel tientallen mensen kort de revue passeren. In de toeristische steden gebruiken de gidsen en handelaren dezelfde manier van doen bij het doorgeven van informatie over nieuwe toeristen. Binnen een paar uur weten tientallen mensen waar je vandaan komt, in welk hotel je slaapt en wat je elders gekocht hebt en ze willen maar al te graag laten blijken dat ze dat weten. Bovendien hebben ze allemaal familie of kennissen wonen in de buurt waar je vandaan komt. Dit is een Marokkaanse manier om aan te tonen dat er een band is. Soms werkt dat op het eerste gezicht wat verwarrend, maar het is hen er vooral om te doen te weten waar je in geïnteresseerd bent en welk prijsniveau ze kunnen hanteren. Vertel je iemand dat je voor het eerst in Marokko bent en in een vijfsterren hotel slaapt, dan verdubbelen de prijzen onmiddellijk ten opzichte van iemand die zegt wel vaker in het land geweest te zijn en in een eenvoudige middenklasser zegt te slapen. Vrouwen en kleding: Vrouwen dienen zich bedekt te kleden, d.w.z. liefst bovenkleding met lange mouwen en zonder laag ingesneden hals en een rok tot op de kuit. In grote steden als Rabat, Casablanca, Tanger en Marrakech hoef je het minder nauw te nemen. Vrouwen met lang blond haar zullen met een hoofddoek om aanzienlijk minder ongewenste aandacht krijgen dan zonder. Alleen in Agadir en andere grotere badplaatsen kun je minder bedekt gekleed gaan. Zwemmen in een badpak of bikini kan daar wel, maar je kunt er niet in over straat. Mannen kunnen wel in een korte broek lopen (het is gek maar niet onbeschaamd), een ontbloot bovenlijf gaat te ver.

14 Bouwkunst: De centrale plek voor het gebed in de islam is de moskee waar de gelovigen vooral op vrijdag gezamenlijk bidden en naar preken luisteren. In Marokko zijn deze godshuizen voor niet-gelovigen zelden toegankelijk. De opbouw en inrichting van de moskee volgt een vast grondpatroon, gebaseerd op het huis van de profeet in Mekka. Aan de buitenkant is de minaret het meest opvallende element van de moskee. Vanaf deze toren wordt opgeroepen tot het gebed. In Marokko staat de vierkante minaret van de achthonderd jaar oude Koutoubia moskee model voor veel minaretten, waaronder die van de moderne Hassan II moskee. De belangrijkste religieuze gebouwen die wel toegankelijk zijn voor nietgelovigen zijn de koranscholen of medersa's (ook wel medressa's). In deze vaak fraai bewerkte gebouwen is vanaf de komst van de islam theologie en islamitisch recht bestudeerd. De mooiste voorbeelden van deze medressa's stammen uit de Merinidische tijd. Marrakech, Meknes en vooral Fes huisvesten de belangrijkste van deze scholen. Heel kenmerkend voor alle gebouwen in Marokko zijn de bijzonder kleine ramen en deuren, het gevolg van de extreme hitte en kou en de noodzaak tot verdediging. In grote delen van het land had de agadir een centrale functie voor een dorp. De agadir is een, meestal vierkante, burcht met dikke muren en schietgaten, die dienst deed als versterkte opslagplaats van graan, wapens en kostbaarheden, als stallen voor het vee en in tijden van nood als toevluchtsoord voor de dorpelingen. Vaak is de agadir ook een marabout, een graf van een heilige. De spirituele bescherming komt natuurlijk goed van pas. Het meest opvallende gebouw op het platteland van de bergen en Zuid-Marokko is de ksar (meervoud: ksour), een rechthoekige, lemen burcht, met kantelen en verdedigingstorens op de hoeken. Er zijn ksour bekend die tot honderd families, dus meer dan duizend mensen herbergden. Vaak zien we in dit verband ook het woord 'kasbah' verschijnen. 'Kasbah' is eigenlijk de verzamelnaam van alle vormen van versterkte woonsteden die je in Marokko ziet. Kunst en kunstnijverheid: De islam heeft beeldende kunst in westerse zin, zoals de schilder- en tekenkunst en beeldhouwkunst, zo goed als onmogelijk gemaakt door het verbod op de afbeelding van mensen en dieren. Alleen in de literatuur zien we een aanzienlijke mate van vrijheid. De creativiteit heeft zich vooral ontplooit in de versiering van gebouwen en huishoudelijke voorwerpen. In de verfraaiing van alledaagse gebruiksvoorwerpen, zoals vaatwerk, sieraden, meubels en tapijten, behoort Marokko tot de meest opzienbarende landen ter wereld. In heel Afrika is er geen land waar zo'n levendige traditie van kunstnijverheid bestaat! Het bewonderen van tapijten, sieraden, aardewerk en bewerkt leer en van de werkplaatsen waar deze voorwerpen worden vervaardigd, behoort tot de genietingen van een bezoek aan Marokko. Markten, dans, muziek en vertelkunst: Het dagelijks leven in Marokko wordt opgevrolijkt en onderbroken door weekmarkten. Veel weekmarkten worden gehouden in plaatsjes aan de voet van gebergten om de Berbers in de bergen de kans te geven hun eigen producten te verkopen en kleding en industriële goederen te kopen. Vaak zijn dat de plekken waar je mensen tegenkomt in traditionele kostuums. Feesten worden opgeluisterd door rondedansen waarbij vrouwen en mannen aparte kringen vormen. De dansmuziek is een eentonige herhaling van eenvoudige melodieën, vaak in de vorm van vraag en antwoord, waarbij de kring herhaalt wat de voorzanger zingt. Ondertussen wordt de intensiteit van de muziek wel gestaag opgevoerd door versterking van het volume of een geleidelijke versnelling van het ritme. Gaandeweg gaan de dansers geheel op in de muziek en vormen van trance zijn niet ongebruikelijk. Opwindend om te zien zijn de voorstellingen van de gnaoua, veelal zwarte dansers die begeleid op grote trommels acrobateske dansen uitvoeren. Ze zijn te zien op Jmaa el-fna plein in Marrakech en op feesten in de zuidelijke oases. Verhalenvertellers gaan in dorpen en steden van plein tot plein waar ze spannende of komische vertellingen opdissen. Vaker dan de regelrechte vertelling komt het gezongen verhaal voor waarbij de kunstenaar zichzelf begeleidt op een snaarinstrument, vergelijkbaar met de middeleeuwse minstreel. Islamitische feestdagen: Omdat de islamitische kalender gebaseerd is op de waarneming van de maan, vallen die feesten ieder jaar op een andere dag. Het offerfeest is in 2014 op 4 oktober. De Ramadan (de vastenmaand) kan hinderlijk voor toeristen zijn, veel restaurants zijn dicht; eten, drinken en roken in het openbaar wordt niet op prijs gesteld. Voor toeristen wordt wel gekookt en gezorgd. Het spreekt vanzelf dat men de mensen niet de ogen moet uitsteken door vlak voor hun neus te eten. In 2014 is de Ramadan van 28 juni tot en met 27 juli. Het daarop volgende suikerfeest is op 28 juli. Overigens gaat de Ramadan van start als de nieuwe maan is waargenomen. Daardoor kan het wel eens een dag later beginnen dan hiervoor aangegeven. Het islamitisch nieuwjaar is op 25 oktober 2014.

15 Onveranderlijke feestdagen: 1 januari: Nieuwjaarsdag, 11 januari: Manifest van de Onafhankelijkheid, 3 maart: Troonfeest; het belangrijkste burgerlijke feest in Marokko. Het wordt opgevrolijkt met vuurwerk, zang, dans en parades, 1 mei: Dag van de Arbeid, 23 mei: Nationale Feestdag, 9 juli: verjaardag van Hassan II, 30 juli: Kroningsfeest van Koning Mohamed VI, 14 augustus: Dag van de Territoriale Integratie van de Westelijke Sahara, 20 augustus: Herdenking van de Vredesmars, 6 november: Herdenking van de Groene Mars in de Westelijke Sahara, 18 november: Onafhankelijkheidsdag. Andere belangrijke dagen zijn Premier Moharem, en Mouloud (20 maart), de verjaardag van de profeet Mohammed. Algemeen: Besef voortdurend dat je als gast in een land verblijft waar men nu eenmaal andere omgangsvormen kent. Dat is niet afwijkend, jij gedraagt je afwijkend. Religie Godsdienst 'La ilaha illa Allah. Muhammudu rasulu Allah.' 'Er is niets goddelijks behalve God. Mohammed is zijn profeet.' Dit is de geloofsbelijdenis, de shahada, de eerste en belangrijkste van de vijf pilaren of verplichtingen van de islam, de godsdienst van Marokko. Het woord `islam' betekent letterlijk `overgave aan de wil van God'. Vijf maal per dag moet de islamiet in gebed en spreekt dan de shahada uit. Voorafgaand aan het gebed worden eerst gezicht, voeten en armen gereinigd. Het ritueel van het bidden, de salat, is de tweede pilaar. Vanaf de minaret wordt aangekondigd wanneer het tijd is voor de salat. De overige drie verplichtingen of pilaren zijn het geven van aalmoezen aan de armen ofwel de plicht tot zakat, het vasten tijdens de heilige maand ramadan, saum genaamd, en de haj, de bedevaart naar Mekka. Deze vijf pilaren of verplichtingen staan in de koran, het heilige schrift van de islam die in de 6de eeuw werd opgetekend door de profeet Mohammed. De islam in Marokko is voor niet-gelovigen moeilijk te aanschouwen. Niet-gelovigen zijn vrijwel nergens in Marokko welkom in moskeeën. Meer toegankelijk zijn de moessems en andere religieuze feesten hoewel ook daar de meest belangrijke rituelen vaak worden afgeschermd. De moslimheiligen: Een belangrijke rol in de beleving van het geloof in Marokko is weggelegd voor de meer dan drieduizend heiligen die het land rijk is en voor de tombes met hun lichamen. Dit zijn de marabouts. Vooral op het land zien we dat deze heiligenverering een diepere snaar raakt dan de bestudering van de Koran. Aan de heiligen worden tal van kwaliteiten toegeschreven, zoals het verrichten van wonderen en het genezen van zieken. Door de magische kracht van de marabouts kan men ook hekserij beteugelen. Zo laten sommigen afgeknipt haar of nagels achter bij een marabout om zo de invloed van zwarte magie ongedaan te maken. Maar de marabout is ook de plaats waar gebeden wordt voor een goede oogst, een plek waar de kracht van God, de baraka, de levenskracht, geconcentreerd aanwezig is. De meest voorkomende vorm van de marabout is de qubba, een kubusvormig gebouw met een witte conische koepel als dak. Elke marabout heeft zijn eigen moessem, zijn religieuze jaarfeest, waarbij gelovigen komen bidden, offeren, zingen, dansen en eten. Taal De officiële taal van Marokko is het Standaard Arabisch. Het Arabisch heeft een eigen alfabet en schrift. Het Arabisch is vastgelegd in de Koran en dateert uit de zevende eeuw na Christus, toen Gods influisteringen door de Profeet Mohammed wereldkundig werden gemaakt. Koranisch Arabisch is daarom voor Moslims een gewijde taal en om die reden nooit veranderd. Het doet heden wat statisch en formeel aan. Marokkanen schrijven in Standaard Arabisch, maar de meerderheid van de Moslims in Marokko spreekt een dialectvorm van het Standaard Arabisch, dat is meegegroeid met de veranderingen van de laatste eeuwen. Deze moderne spreekvorm van het officiële Arabisch is voor bezoekers van het land wat gemakkelijker te leren. Naast deze twee Arabische talen wordt er in Marokko Frans en Berbers gesproken. Op veel plaatsen kan men met Frans goed terecht, vooral bij de ouderen. Doordat vele Marokkanen, die wonen en werken in Oost-Europa, op vakantie gaan of terugkeren naar hun vaderland zul je verrast kunnen worden door Nederlands-, Duits- of Vlaamssprekende Marokkanen.

16 Festivals Eten en drinken Eten: Eetgelegenheden zijn in alle steden en grotere dorpen te vinden, variërend van eenvoudige snackhuisjes, vaak voor lokale arbeiders, tot chique restaurants in de oude paleizen van de medina's van de grote steden waar je honderden dirhams kunt spenderen aan Marokkaanse haute-cuisine, vaak gecombineerd met muziek en dans. In de meeste middenklasse hotels wordt een beperkt assortiment aan salades, Marokkaans- en vaak Spaans- of Italiaans eten voorgeschoteld, meestal lekker maar niet bijzonder en redelijk geprijsd. In de grote steden hebben internationale restaurants en fastfood ketens hun intrede gedaan. Ontbijt: Marokkanen zullen vaak ontbijten met thee wat dadels en brood, een gekookt ei of olijven. In de hotels worden veelal versies van het Franse ontbijt geserveerd met stokbrood en jam en eventueel croissants of cakes. Vrijwel altijd is er verse jus d' orange te krijgen. Lunch en diner: In Marokko wordt 's middags en 's avonds warm gegeten. De goedkoopste maaltijd is de vullende maaltijdsoep harira, waarmee tijdens de vastenmaand Ramadan het eten begint na zonsondergang, maar die verder ook het hele jaar op de menu's prijkt voor enkele dirhams. Het is ook een snelle maaltijd omdat deze altijd klaarstaat. Veel eetstalletjes en kleinere eetgelegenheden verkopen brochettes, spiezen met daaraan gegrild vlees, worstjes, gehakt of lever van vooral geiten en schapen. Dit wordt dan samen met frites en salade geserveerd voor prijzen tussen de 20 en 40 dirham. Couscous en tajine zijn de meest typisch Marokkaanse gerechten. Couscous is het nationale gerecht van Marokko en ontbreekt dan ook nooit op feestelijkheden. Het gerecht bestaat uit gestoomde semolina, kleine graankorreltjes samen met een stoofpot van groentes, vlees (meestal lamsvlees) en specerijen met veel kookvocht. Tajine is een stoofpot van aardappelen, verscheidene soorten groenten en vlees in de gelijknamige aardewerken schotel, waarbij een hoge keramische kegel op een ronde schaal staat. Door zijn hoogte circuleert de hete lucht in de tajine, waardoor deze feitelijk werkt als een oven. De tajine is er in veel uitvoeringen, van een eenvoudige maaltijd met wat aardappels en benige stukken geit die in een eettentje voor marktkooplieden misschien 12 dirham kost tot een chique gerecht van mals lamsvlees, met uien, diverse groenten, olijven, noten en pruimen, geserveerd in een fraai beschilderde tajine versierd met zilveren opsmuk. De smaak van de tajine is in alle gevallen toch vergelijkbaar door het mengsel van specerijen dat er wordt gebruikt. De grootte van de tajine is aangepast aan de grootte van het gezelschap en er kunnen soms wel zeven mensen tegelijkertijd uit de tajine eten. Je eet de tajine met de rechterhand of met een vork en iedereen kan stukjes uit de schaal pakken en oppeuzelen of het bijgeleverde brood in stukken breken en dopen in het kookvocht van de tajine en er stukjes groenten of vlees mee opscheppen. Belangrijke feestgerechten zijn mechoui, geroosterd lam en pastilla, dat voornamelijk in Fes wordt gegeten, een ovengerecht van duif en amandelen in dun bladerdeeg. Als je deze gerechten in een restaurant wilt eten, zul je ze in de regel een dag van tevoren moeten bestellen. Een heerlijk gerecht dat sneller wordt bereid is de poulet au citron, malse kip, gestoofd met olijven en citroenen. Zoetigheid is volop te krijgen. Een typisch Marokkaans dessert is beghrir, pannenkoekjes met boter en honing die van oorsprong gegeten behoren te worden tijdens de ramadan na de harira. Wees erg voorzichtig met het eten van ongekookte salades. Deze worden gewassen met kraanwater en juist van de bacteriën in dat water krijgen de meeste mensen last. Let er bij alle gerechten op dat alles goed doorgekookt of doorbakken is om maag- en darmklachten te voorkomen. Drinken: Thee krijg je voortdurend aangeboden. In winkels om je op je gemak te stellen en om de koop te vergemakkelijken en elders overal waar je bij Marokkanen binnen komt. Nana of mintthee is de traditionele drank van het land. Het wordt gezet van groene Chinese thee (meestal van het merk Gunpowder) samen met verse mintbladeren en grote brokken suiker die het geheel mierzoet kunnen maken. Voor het maken van de thee neemt men de tijd, het is een ceremonie die met een zekere trots wordt verricht. Het is het veiligst om mineraalwater uit flessen te drinken en liever in geen geval ongekookt kraanwater. Het kraanwater wordt wel gechloreerd en is in de meeste grote steden inmiddels wel drinkbaar, maar er zijn toch veel mensen die er last van krijgen. Het water in Meknes is om onduidelijke redenen een uitzondering op de regel. Sidi Ali of Sidi Harazem zijn twee veel voorkomende merken mineraalwater. Flessen van 1- liter zijn in de winkel te koop voor rond 6 dirham. Mineraalwater

17 wordt ook in kleine flesjes verkocht, dat is handig voor in de dagrugzak. In een restaurant of hotel betaal je al gauw het dubbele. Koffie wordt met een glas water geserveerd. Dat is vrijwel overal kraanwater. Het beste zijn nog de verse vruchtensappen, waarvan naast de overal verkrijgbare jus d' orange, grapefruitsap en echte limonade (citroensap met water en suiker) de lekkerste zijn. Lekker maar niet echt dorstlessend zijn de sappen uit een blender, panachee genaamd, waaronder bananen- en avocadosap en amandelmelk. Mierzoet maar lekker is jus de fraise, hele aardbeien met siroop, die in het voorjaar wordt geserveerd. Alcohol is in de kleinere plaatsen vaak niet te krijgen. Marokko is tenslotte een islamitisch land. De weinige bars die zich richten op de Marokkanen zelf zijn vaak moeilijk vindbare 'zuipholen' waar je mannen zult zien zitten rond tafels vol met lege flessen. Marokkanen die in dit soort gelegenheden drinken beperken zich meestal niet tot een biertje. In de meeste hotels en restaurants die zich richten op buitenlanders is bier en wijn verkrijgbaar. De meest voorkomende biermerken zijn Stork en Flag, beide lichte pilzen. De witte wijn uit Marokko is in de regel simpel, licht en fruitig. Marokkaanse rode wijnen kunnen nogal in kwaliteit verschillen van prima tot ondrinkbaar. Aanbevelenswaardig zijn o.a. Guerrouane (ook wit), Valpierre (ook wit) en Cabernet du President. Fooien In de rekeningen van dure restaurants en bars is service en (luxe-)belastingen inbegrepen, maar toch wordt een fooi verwacht. In goedkope tentjes wordt door de Marokkanen geen fooi gegeven. Maar als je tevreden bent dan is er niets op tegen dat je nog een fooi achterlaat. Overigens heeft de fooi in een hotel of restaurant waar je meermaals gebruik van maakt ook een andere functie. Het personeel wordt er vaak aanzienlijk attenter door. Wacht daarom niet tot het einde met het geven van een fooi, geef juist wat aan het begin. Besef dat de lonen laag liggen en nauwelijks voldoende zijn om van rond te komen. Voor het dragen van bagage van of naar de kamer is vijf dirham per persoon een goede indicatie. In de meeste eenvoudige hotels wordt bagage niet door personeel naar de kamers gebracht. De buschauffeur verwacht ook een fooi voor de tijd dat ze de groep rondrijden, tenminste als ze naar tevredenheid hun werk hebben gedaan. Een bedrag van 50 dirham per dag (groep) kun je als richtlijn nemen. De reisbegeleider verwacht aan het einde ook een fooi, als zij/hij het werk goed heeft gedaan. Shoestring betaalt de reisbegeleiders een loon dat op gelijke hoogte ligt met dat van de meeste avontuurlijke reisorganisaties, maar dat is laag. Onze richtlijn is 1 per reiziger per dag. Weer en klimaat Klimaat: Marokko kent verscheidene klimaatzones. De Atlantische kust en het noordelijke heuvelgebied waarin Meknes en Fes liggen, kent een warm zeeklimaat met beperkte neerslag door het hele jaar. De hogere bergstreken kunnen behoorlijk koud worden. 's Zomers zijn de dagen in de bergen heet en de nachten aangenaam fris. Het zuiden van het land, zowel Marrakech als het land achter de Hoge Atlas heeft een woestijnklimaat met zeer beperkte neerslag, hete zomers en grote temperatuurverschillen tussen dag en nacht. De temperatuur in het Atlasgebergte is rond het vriespunt van jan t/m mrt en de hitte in de woestijn kan tot 50 graden oplopen in juli en aug. Beste reistijd: In het algemeen hebben het voor- en najaar een uiterst aangenaam klimaat. Klimaattabel: De vier cijfers die telkens worden genoemd zijn van links naar rechts: de gemiddelde maximumtemperatuur in graden Celsius, de gemiddelde minimumtemperatuur in graden Celsius, de neerslag per maand afgerond in millimeters en het aantal zonuren per dag. - -

18 Literatuur De beste manier om je op je reis voor te bereiden is praten met mensen die het land kennen. Daarnaast kun je reisverhalen lezen en een goede reisgids en kaart aanschaffen en bestuderen. Reisgidsen, boeken met reisverhalen en kaarten kun je online bestellen via bij de gespecialiseerde Geografische Boekhandel Pied à Terre in Amsterdam. Zij beschikken over een uitgebreid assortiment. Bestel je boeken via de website van Shoestring en kijk ook eens op Bevolking Berbers en Arabieren: Marokko telt naar schatting 32 miljoen mensen. Zo'n 40% van hen behoort tot de Berbers en heeft een Berberdialect als moedertaal. De overigen spreken van huis uit Arabisch. De Berberdialecten hebben een drietal overeenkomsten met elkaar: ze zijn verwant aan de oud-egyptische taal, kennen alleen een orale traditie en geen schrift, en ze wordt overwegend gesproken door mensen die in of achter de bergen wonen. Berbers uit de Rif verstaan geen Berbers uit het zuiden en zelfs over kleinere afstanden kunnen de dialecten zo verschillen dat men zijn toevlucht moet nemen tot het Arabisch om een gesprek te voeren. Alle Berberdialecten zijn doorspekt met Arabische woorden. In 2004 werd het Berberschrift (Tifinar) geïntroduceerd op een aantal scholen in Marokko. Het Arabisch is een veel ontwikkelder taal met zijn eigen schrift, een taal waarin wetenschap wordt bedreven en het is bovenal de taal van de koran. Het wordt gesproken in heel Noord-Afrika en het Midden-Oosten en de inwoners van Marokko zullen weinig moeite hebben om een gesprek te voeren met iemand uit Libanon of Oman. De tegenstelling Berber-Arabier valt voor een belangrijk deel samen met het verschil tussen eenvoudige dorpsmensen, die hun identiteit veelal ontlenen aan een stamverband, en de meer ontwikkelde bewoners van de Marokkaanse steden. Grote delen van Marokko zijn door bergen en woestijnen tot op heden moeilijk bereikbaar en onherbergzaam. Het leven is er hard en de mensen leven een simpel en geïsoleerd bestaan in stammen. De verwantschap gaat vaak terug tot een stamvader, de marabout. Het is in deze afgelegen streken dat we het beeld van de Berber het meest intact zien: een eigen dialect en klederdracht, vaak een eigen gewoonterecht en een duidelijke stamidentiteit. De ziel van hun religie bevindt zich niet in het reciteren van de koran maar in het vereren van de stamvader. Eeuwenlang hebben de Berbers zich moeten verdedigen tegen elkaar en tegen de legers van de heersende sultans, die hen vaak genadeloos afslachtten en de hoofden opspiesden langs de stadsmuren. Het meest kenmerkende van de Berbertalen is misschien wel de traditie van de vertelkunst die tot op heden levend wordt gehouden. Een taal zonder schrift uit zich vaak meesterlijk in de vorm van verhalen die doorgegeven worden van generatie op generatie en tot op heden kun je op het Jmaa el-fna plein in Marrakech dagelijks zien hoe luisteraars verhalenvertellers omringen, gevangen in de aandacht voor hun fantastische voordrachten. Iemand ontleend respect aan vertelkunst. Om een Berber te overtuigen is het belangrijker welluidend te spreken met een omhaal van woorden dan om zich gesteund te weten door feiten. Een andere opvallende groep is die van de Haratin, de zwarte bewoners van de zuidelijke oases. Ook zij zijn meestal grootgebracht met een Berberdialect als eerste taal, maar ze maken geen deel uit van een Berberstam. De Haratin staan vaak laag in de hiërarchie en huwen zelden buiten hun eigen groep. Vermoedelijk is hun aanwezigheid ouder dan die van de Berbers maar daarnaast zijn er ook later negers met de karavanen uit het zuiden meegekomen, als handelaar of als slaaf. Sultan Moulay Ismael alleen haalde er meer dan tienduizend uit zwart Afrika om een lijfwacht te vormen naar het voorbeeld van de Ottomaanse sultans. In Marrakech zijn het vooral Haratin die acrobatische toeren uithalen of dansen op gnaoua ritmes. Middelen van bestaan Marokko is in de eerste plaats een agrarische samenleving en bijna de helft van de bevolking is afhankelijk van landbouw en veeteelt. In de westelijke kustvlakte en langs de Sous rivier is er wat grootschalige moderne landbouw gericht op export maar het zijn nog altijd de kleine boeren die het overgrote deel van de productie verzorgen, in eerste plaats om eigen familie te voeden en daarnaast om kleine overschotten te verkopen op lokale markten. Landbouw, veeteelt, het spinnen van wol en de verwerking tot kleding, dekens en tapijten voor eigen gebruik, gebeurt grotendeels op de boerderij. Tot de belangrijkste landbouwproducten behoren tarwe, gierst, haver, aardappelen, citrusvruchten, olijven, meloenen, tomaten en groenten. In de bergen worden kleinere hoeveelheden noten, pruimen, appels en peren geteeld en uit de oases komen veel dadels. De veestapel bestaat uit bijna 20 miljoen schapen, zo'n 5 miljoen geiten en een 3 miljoen koeien. Verder wordt er overal pluimvee gehouden, vooral kippen en kalkoenen. Voor het vervoer in het land zorgen nog altijd honderdduizenden ezels, muildieren en in mindere mate paarden en kamelen. Officieel draagt de agrarische sector slechts 15% bij in het nationaal

19 product, maar dat betreft alleen het verhandelde deel van de opbrengst. Langs de kust vindt visserij plaats en Marokkaanse vissers vangen de meeste sardines ter wereld. Belangrijke vissershavens zijn Tanger, Casablanca, El Jadida en Agadir. Grote fosfaatafzettingen maken het land tot de belangrijkste producent ter wereld van deze stof die vooral wordt verwerkt in kunstmest. Op kleine schaal wordt er kolen, olie en gas gedolven, maar de gewonnen hoeveelheden dekken bij lange na niet de behoeften van het land. Zelfs aan water is er in grote delen van het land een chronisch tekort. Het afgelopen decennium was het natste dat ooit in het land is gemeten en voor het eerst sinds lange tijd is de grondwaterspiegel op veel plaatsen weer gestegen in plaats van gedaald. Ongeveer een zesde deel van de werkende bevolking verdient de kost in de industrie en kunstnijverheid. De industrie is van eenvoudige aard en verwerkt vooral producten uit de landbouw, visserij en de fosfaatwinning. Daarnaast zijn producten voor de huizenbouw, zoals baksteen, cement en betonijzer belangrijk in een land waar de bevolking hand over hand toeneemt. Voor de toerist zijn vooral de kunstnijverheidsproducten interessant. Marokko is een van de meest veelzijdige landen ter wereld op het gebied van kunstnijverheid, iets wat in meer ontwikkelde economieën vaak is verdwenen. Bewerkt leer, beschilderd aardewerk, zilveren en gouden sierraden, bewerkt hout, tegels en plavuizen behoren tot de belangrijkste producten in deze sector. Inmiddels is er een behoorlijke banksector ontstaan en begint ook andere dienstverlening van de grond te komen. Met name de toeristenindustrie zorgt voor de noodzakelijke banen en harde valuta, maar de komst van het toerisme verloopt niet gladjes. De Golfoorlog bracht haar al eenmaal bijna geheel tot stilstand maar sindsdien is er weer sprake van een sterke groei. Ook de islamitische aanslagen in Amerika op 11 september 2001 hadden zijn gevolgen. Maar dat de bevolking uiterst vriendelijk is en zich niet opzet tegen buitenlanders blijkt wel uit onze reiservaringen na die datum. Naast het toerisme is het geld, dat honderdduizenden in Europa werkende Marokkanen in het land investeren van groot belang. Landschap Marokko ligt in de noordwest hoek van Afrika. De straat van Gibraltar scheidt het Afrikaanse continent van Europa. Slechts 14 kilometer water ligt er op het smalste stuk tussen deze twee werelden die in zoveel aspecten volledig verschillend zijn. Aan de westkant van het land langs de Atlantische oceaan ligt de Meseta, de laaggelegen vruchtbare kustvlakte aan de Atlantische Oceaan die door de betrekkelijk hoge neerslag bijna geheel in dienst staat van de landbouw. Ook de belangrijkste steden zijn er te vinden: de grote havenstad Casablanca, de hoofdstad Rabat, de koningssteden Fes en Meknes en de exotische koningsstad van het zuiden, Marrakech. Aan de oostkant van het land liggen drie zeer verschillende gebergten naast elkaar die gezamenlijk een formidabele barrière vormen tegen de Sahara. Van noordoost naar zuidwest zijn dat de Midden Atlas, de Hoge Atlas en de Anti Atlas. Terwijl de eerste twee gebergten, samen met de Rif in het Tertiair, gevormd werden door de botsing van de Europese en Afrikaanse continentale plaat, is de Anti Atlas een veel ouder gebergte, een van de oudste ter wereld. De fossielen die in de jongere gebergten worden aangetroffen zijn het duidelijke bewijs dat de Rif, Midden Atlas en Hoge Atlas vanuit de zeebodem omhoog zijn gedrukt. De Hoge Atlas reikt hoog boven de andere gebergten uit met de Jbel Toubkal (4167 m) als hoogste piek van Noord-Afrika. Ten oosten en zuiden van deze gebergten heerst de Sahara, hier en daar onderbroken door groene oases langs rivieren die ontspringen in de Hoge Atlas. PRACTISCHE INFO Aankomst informatie Doe de eerste dag in Marokko rustig aan. Neem de tijd om te acclimatiseren. De overgang van klimaat en cultuur kan ingrijpend zijn. Laat het land rustig op je inwerken, onderneem de eerste dag niet te veel en... heb veel plezier in het prachtige Marokko. Tijdsverschil In Marokko is het 1 uur vroeger dan in Nederland en België, behalve in de periode dat de zomertijd bij ons geldt, dan is het verschil 2 uur.

20 Geld De munteenheid van Marokko is de Marokkaanse dirham (MAD). Voor de actuele koers kun je kijken op De dirham is onderverdeeld in 100 centimes. Muntgeld is er in 5, 10, en 20 centimes en een halve, 1, 5 en 10 dirham en er zijn biljetten van 20, 50, 100 en 200 dirham. In de grote steden zijn grote biljetten geen probleem, maar wie de oases of kleine dorpjes ingaat, kan beter niet alleen biljetten van 200 dirham meenemen. Het is handig om altijd muntjes bij je te hebben. Bankzaken: In het algemeen raden we aan om het grootste gedeelte van het budget te pinnen in een van de vele geldautomaten die het land inmiddels rijk is. Let wel op of het symbool op de automaat overeenkomt met die van op je kaart. Zorg dat je voldoende dirhams hebt als je een paar dagen niet in een grotere stad komt. Voor de 15-daagse reis kun je alleen pinnen op de luchthaven van Casablanca, in Marrakech, Ouarzazate, Erfoud, Taroudannt en Essaouira. Verder kun je cash geld meenemen. Natuurlijk zijn cash eurobiljetten in de grote toeristencentra inwisselbaar. Je kunt ook geld opnemen met je creditcard, maar dat is verhoudingsgewijs duur. Betalen in de betere hotels, restaurants en het afrekenen in duurdere souvenirwinkels kan natuurlijk wel. Afdingen: Het is noodzakelijk om in de meeste gevallen af te dingen om tot een redelijke prijs te komen. Dat geldt voor winkelprijzen, taxi's etc. Vooral voor de aankoop van kostbare souvenirs zul je de tijd moeten nemen (liefst enkele dagen, elke dag een half uur). Een indicatieopeningsprijs voor dure zaken is eenderde van wat de verkoper zegt. Dat geldt overigens niet voor goud, zilver en edelstenen, omdat de marges daarop veel kleiner zijn. Belangrijk is dat je beseft dat de handelaar eerst probeert in te schatten hoeveel hij kan vragen. Soms vragen handelaren een bizar hoog bedrag. In dat geval kun je beter niet gaan onderhandelen maar gewoon weglopen. Belangrijk om te weten is ook dat zolang je geen prijs hebt genoemd, je makkelijker uit het onderhandelingsproces kunt stappen, dan wanneer je eenmaal hebt ingezet. De druk om te kopen kan soms genadeloos hoog worden opgevoerd, maar bedenk dat de handelaars tot de betere toneelspelers van Marokko behoren, dus ongeacht welke emotie ze opzetten, zorg dat je uit de zaak komt met een door jouw gewenst resultaat. Nog twee dingen zijn belangrijk bij het onderhandelen: als je iets vreselijk mooi vindt, laat dat dan niet blijken, maar toon je achteloos, bijna ongeïnteresseerd. Verder voorkom je veel hoofdbrekens door eerst af te vragen wat het ding in kwestie je waard is en daar op in te zetten in plaats van koste wat het kost de laagste prijs eruit te willen slepen. Zakgeld: Het door ons geadviseerde zakgeld is een minimum bedrag voor je maaltijden, drankjes, optionele excursies, entreegelden, ter plaatse te betalen luchthavenbelastingen en fooien. Het bedrag dat je uiteindelijk uitgeeft hangt natuurlijk sterk af van je eigen uitgavenpatroon, souvenirs zijn mede daarom niet inbegrepen. Zakgeld: p.w.