Franciscus en Franciscus

Transcriptie

1 Franciscus en Franciscus Gebed God laat mij een instrument zijn van uw vrede Waar haat heerst laat mij daar liefde zaaien Waar onrecht is vergeving schenken Waar ruzie is eensgezindheid brengen Waar twijfel is vertrouwen Waar wanhoop is hoop Waar duisternis is licht Waar droefheid is vreugde. God laat mij, laat ons, laat ons als gemeente in deze vaak verscheurde wereld een bescheiden maar standvastig instrument zijn van uw vrede// We maken gebruik van het in de encycliek opgenomen gebed voor de aarde Gebed Gebed voor onze aarde Almachtige God die aanwezig bent in heel het universum en in het kleinste van Uw schepselen, Gij die al wat bestaat met tederheid omgeeft, stort over ons de kracht van Uw liefde uit opdat wij het leven en de schoonheid zouden beschermen. Dompel ons onder in vrede opdat wij als broeders en zusters zouden leven zonder iemand schade te berokkenen. O God van de armen, help ons de verwaarloosden te hulp te komen en degenen die op deze aarde vergeten worden 1

2 en in Uw ogen zo veel waarde hebben. Genees ons leven, opdat wij beschermers zouden zijn van de wereld en geen roofdieren, opdat wij schoonheid zouden zaaien en geen vervuiling noch vernieling. Raak de harten van hen die alleen winst nastreven ten koste van de aarde en de armen. leer ons de waarde van ieder ding te ontdekken, met bewondering te beschouwen, te erkennen dat wij ten diepste één zijn met alle schepselen op onze weg naar Uw oneindig licht. Dank U omdat Gij alle dagen met ons bent. Ondersteun ons, zo bidden wij U, in onze strijd voor gerechtigheid, liefde en vrede. Ter inleiding: Eeuwen geleden kreeg onze Arminius het verwijt van zijn tegenstanders dat hij in Rome de voeten van de paus had gekust. Niks van waar natuurlijk, vandaag zal het ook niet gebeuren, maar we laten ons vandaag wel inspireren door paus Franciscus. En door zijn naamgenoot Franciscus van Assisisi. 4 oktober is zijn naamdag, onlosmakelijk verbonden met Werelddierendag en het milieu, waarvan wijzelf een deel vormen. Het is zinvol daar juist vandaag bij stil te staan, en we doen dat aan de hand van een recente encycliek, een zendbrief van de paus, met als titel Laudato Si', wees geprezen. Die brief gaat over het milieu en de titel, Laudato Si', is een rechtstreekse verwijzing naar dat beroemde Zonnelied van Sint Franciscus. Van dat zonnelied zingen we nu eerst een paar coupletten 1 2 en 6, u vindt ze op de uitgereikte liturgie. Daarna leest Antoinette Schoehuizen een tweetal teksten. Een stuk uit Psalm 104, waarin de dieren centraal staan en een stuk uit het Zonnelied waarin het gaat over de hemellichamen en elementen. Tot slot zingen we dan van het Zonnelied de verzen 8 9 en 12. Zusters en broeders, gemeente van Christus Toen ik enige tijd geleden nadacht over 4 oktober in combinatie met de beide Franciscussen, toen wist ik niet dat paus Fr deze weken zo in de schijnwerpers zou staan. Eerst zijn reizen naar Cuba en de VS, waar hij met veel enthousiasme werd onthaald, als een gids, als een morele held van deze tijd. En dan morgen het begin van een grote wereldbisschoppenconferentie in de eeuwige stad, in Rome dus. Deze paus heeft zich in korte tijd een plekje veroverd in de harten van velen. En dat heeft alles te maken met zijn eenvoud, met zijn afkeer van overbodige luxe en burocratische 2

3 rompslomp. En zeer zeker ook met zijn boodschap van liefde, gericht op mensen die zich buitengesloten voelden, ook door de kerk. Velen hopen dan ook dat het de paus gegeven zal zijn om de kerkelijke instituties te hervormen naar zijn inzicht. Deze paus wil immers een hervormer zijn en dat bleek al bij de keuze van zijn pausnaam. Want deze Argentijn was de eerste in heel veel eeuwen die het heeft aangedurfd om zich te tooien met de naam van de heilige Franciscus van Assisi. De grote vredes- en milieuheilige, de man van het armoede-ideaal. Ook de man die door zijn leefwijze de kerk herinnerde aan het oude ideaal van Jezus, en opriep waar nodig hervormingen door te voeren. Naar deze anti-establishment heilige heeft de huidige paus zich genoemd, en dat schept natuurlijke hoge verwachtingen en verplichtingen. Overigens, paus Fr is zelf geen franciscaan maar een jezuïet. Maar ook de stichter van de orde der jezuïeten, Ignatius van L, liet zich ooit door St Fr inspireren. Gemeente, u krijgt vandaag geen preek over Franciscus van Assisi, hoe bijzonder zijn leven ook was, ook niet over paus F. trouwens, nee ik concentreer me op deze naamdag van St Fr én Werelddierendag op de genoemde encycliek Laudato Si'. Als gezegd, dat is een zendbrief van de paus over milieu, klimaatverandering en de aarde als schepping, en de paus heeft zich daarbij laten inspireren door de spiritualiteit van de man uit het dal van Spoleto. De titel van een prachtig boek over St Fr van Helene Nolthenius, dat ik u van harte ter lezing aan kan bevelen. De encycliek is best lang en in pauselijke taal geschreven, maar het document kreeg al de naam mee van milieuencycliek en ook van ecologische Magna Charta. De titel Laudato Si', wees geprezen, ze vormt het beginwoord van de encycliek en is dus rechtstreeks ontleend aan Fr zonnelied dat we net zongen. De paus noemt St Fr ook in de brief, ik citeer: Wees geprezen, mijn Heer, zo zong eens de heilige Franciscus van Assisi. In dit mooie lied herinnerde hij ons eraan dat ons gemeenschappelijke huis, de aarde, dat die aarde als een zuster is met wie we het bestaan delen, ja dat de aarde als een mooie moeder is die ons in haar armen neemt: U zij de lof, mijn Heer, om onze zuster aarde, die ons voedt en leidt en verscheidene vruchten voortbrengt met kleurrijke bloemen en gras. In de encycliek, vlak voor de zomer verschenen en de eerste volledig van zijn hand, daarin neemt de paus ondubbelzinnig stelling inzake het klimaatprobleem. Het leverde hem gelijk de naam op een klimaatactivist te zijn. De paus spoort ons in het document aan tot een minder consumptieve levensstijl, en hij noemt de aarde ons gezamenlijk huis. De aarde is een subtiel en gecompliceerd organisme dat protesteert tegen het onrecht dat we haar aandoen. Maar horen we dat protest wel? Ik citeer nogmaals We zijn opgegroeid met de idee dat wij de aarde bezitten en over haar mogen heersen, dat we het recht hebben haar te plunderen. Maar dat mogen we dus niet. We mogen de aarde alleen als goede rentmeesters beheren, niet meer en niet minder. De paus wijst er fijntjes op dat veel milieuproblemen de armen in de wereld het eerst en het hardst raken en dat maatregelen rond de klimaatverandering van de hoogste urgentie zijn. En natuurlijk, milieubescherming wordt hier bijna een religieuze opdracht. Zoals ik ergens las: op zo n moment besef je dat je het niet alléén voor de ijsberen of de reuzepanda s of dat bijzondere plantje doet, maar dat je het ook voor God 3

4 doet, omdat het zijn schepping is die aan onze goede zorgen is toevertrouwd. De paus benadrukt daarbij tot slot dat we niet alleen moeten mikken op technologische oplossingen, maar dat we ook onze levensstijl moeten aanpassen. Niet steeds meer materiële goederen willen vergaren, maar genieten van wat we allemaal al hebben, en wat meer werk maken van geestelijke waarden. Minder is soms meer in het leven, egocentrisme maakt hier plaats voor ecocentrisme. Gemeente, hoe nu klinkt de fransiscaanse spiritualiteit door in deze encycliek en hoe kan die ook ons helpen in onze zorg om het milieu? Een ding is zeker, St Franciscus heeft een zeer bewogen leven geleid dat zich afspeelde rond het jaar In zijn jonge jaren was hij een vechtjas en levensgenieter, pas na een ernstige ziekte ging hij op zoek naar innerlijke vrede. Hij deed afstand van alle rijkdom, predikte vrede en toonde een grote voorliefde voor de natuur. Hij zou gesproken hebben met wilde bloemen, omringd zijn door dieren, ja, hij groette de zon wanneer die opkwam. Zuster- en broederschap dus met al wat leeft. In Laudate si heet het: Sint-Franciscus brengt ons naar de kern van wat menselijk is. Steeds als hij naar de zon en de maan staarde, of naar het allerkleinste diertje, dan hief hij een loflied aan, zoals wij zouden doen als we op iemand verliefd zijn. Hij besefte dat alle schepselen met elkaar verbonden zijn, daarom moeten ze worden gekoesterd met liefde en respect. Ja, als levende schepselen zijn wij afhankelijk van elkaar, de mens niet uitgezonderd. Wat dat concreet betekent? In de eerste plaats dat je de natuur om je heen niet alleen als economisch nuttig ziet, maar ook als schepping. Ja, dat je in elk schepsel iets van Gods aanwezigheid kunt ervaren, iets van zijn geest, en dat dus niet alleen in de hond, de kat en de cavia hoe belangrijk die ook zijn. In de tweede plaats betekent het dat je je als mens deel, onderdeel weet van dat complexe ecosysteem dat aarde heet, en dat je beseft dat wij voor ons leven even afhankelijk zijn van onze medeschepselen als zij van ons. De aarde, de natuur dus niet alleen als middel om te exploiteren, maar juist ook als bron van verheven schoonheid, bron van voedsel, van leven. Voor hen die ons voorgingen, maar ook voor hen die na ons komen. Want juist ook met het oog op hen die na ons komen moet de natuur zorgvuldig worden beheerd en behoed. De natuur als bron van verheven schoonheid, juist ook in alle kwetsbaarheid, die komt naar voren in Fr zonnelied. En het is frappant dat Fr het lied waarschijnlijk schreef op een moment dat hij zelf heel kwetsbaar was, geteisterd door kwalen, het zonlicht kon hij niet verdragen. Maar juist in die kwetsbaarheid had hij een innerlijk oog voor de kwetsbare schoonheid van de natuur en bezong die, in een aflopende reeks, van God in de hoge tot de eindige mens op aarde en alles daartussenin. Zo ergens dan in dit lied klinkt een basisverbondenheid op met al wat leeft. En het mooie is dat je die basisverbondenheid, als je je er voor openstelt, ook kunt ervaren heel dicht bij huis. En juist dichtbij 4

5 huis wordt je uitgenodigd om zorgvuldig en duurzaam om te gaan met wat aan jouw zorg is toevertrouwd. Gemeente, ik denk dat het juist op Werelddierendag zinvol is om bij deze dingen stil te staan. Juist ook als geloofsgemeenschap die alleen al in heel veel liederen de aarde als Gods schepping bezingt. Met vandaag bijzondere dank aan de hedendaagse gids Franciscus, die laat zien dat de 700 jaar eerder geformuleerde waarden van zijn gids Franciscus, dat die nog niets aan actualiteit hebben ingeboet. Gij zijt in alles diep verscholen, in al wat leeft en zich ontvouwt. Dat prachtige vers zongen we in gezang 275, een toonbeeld van Franciscus' spiritualiteit. Het is een uitnodiging om met nog meer dankbaarheid, respect en zorgvuldigheid om te gaan met al wat ons omringt. Laat dat de boodschap van deze Werelddierendag maar zijn. Amen 5