Twentse Taalbank B ~ ~.~

Transcriptie

1 B ~ ~.~

2 Vuur de twee die't miej het meeste zegt: Annie en Annemarie. Gerard Droste Omslag Gerard Droste Boekverzorging Jacob To t November 2006 Uitgeverij Domus - Hengelo Gerard Droste, geboren in Man der, was jarenlang wiskundedocent aan het Pius X college in Almelo. Elke maand verschijnt er van zijn hand een column of een gedicht in het Twents, met tekeningen van de bekende illustratrice Christel Krukkert, in het streekblad "Op en rond de Essen" onder het pseudoniem: 'Klei Gerrit'

3 Gerard Droste I Klei Gerrit Stil-leaven Gedichten in het Twents Domus

4 Inleiding De bundel bevat 32 gedichten, thematisch gerangschikt in vier hoofdstukken. Sommige gedichten zijn heel toegankelijk, maar er zijn er ook die op 'dubbel spoor' lopen. Alle gedichten zijn geschreven in de streektaal (Twents), een taal die nu nog gesproken wordt in Mander, Geesteren(O) en omgeving. Ruim veertig jaar geleden viel me op dat deze taal sterke gelijkenis vertoonde met het dialect in de buurt van Rietmolen en Markelo. Getracht is het eigene van de taal zoveel mogelijk te handhaven. Een sterke stedelijke invloed is nauwelijks merkbaar. Dat zou ook een negatieve 'platte' invloed hebben, zou de gedichten verschralen en 'taalarmoedig' maken.

5 Ik zal me even voorstellen. De weeg stun in Maander en as keand was d 'rmerene taal en dat was plat. Elke moand steet d'r 'n stukke of 'n gedicht in het blad ' Op en rond de Essen '. De kost vuur vrouw en dochter he-k met algebra en meetkunde verdeend an het "Pius X college" in Almelo. Het gung miej duur'n harden bot toew-k de leste les heb gövven en dat keu-j noaleazzen in het gedicht "De leste les" onder thema II, dat speciaal was schreavven vuur de jongeleu oet 5 HAVO en 6 VWO. Twee joar lien is d'r ok 'n book oetkömmen en dat hetten 'Lecht in Tweedoonker'. 'k Zin noew gangs met 'n book in't Hollaands en dat wödt nen 'literaire speurdersroman'

6 Natuurcyclus Van vuurjaar noar weanter, van oetlopend greun noar't vallend blad, van voggelgefleut noar het gekras van kreijen. -7 -

7 Vuurjoar? Gedempt vuurjaarslecht valt duur kale eaken teak. Ieij roekt de aaltenlocht, boavven drek van 't doonkerbroene weenterdek. En duur de kieren, magere spieren. Verbeugde stoppels van 'n ma is, zo verweerd net of ze zich keert, teaggen de komst van Meert. Nen kieft weat met zichzölf gen road. Ne moat te groot, zo bloot in't völ 's te korte grös. Nog mist het vuurjaar macht, blif steakken. Gen kracht de weenterdag te breakken.

8 Poasche Van den Vriejdag, de kilte. Doodse stilte. Naar Poasche. 'n Dreampel, tussche deuster en ]echt. Vlammen kroept duur't dannenholt Streit schaa van Jeu op 't kale veld Laat gezichten, oplichten. Nen gload van verwachting, naar de vleanders. In nen bedeesden lach, van 'n joonk wicht, vuur die jong, den zij zo mag. Poasche is de schel. 1 ) Woar't keuken 2 ) teagenan tikt, zich het leaven inknikt. 1 )schel =schil. 2 )keu ken =kuiken -9-

9 Pluuzen Har deep oam willen haaln, lauwe lacht opsnoeven. Willen lustem noar de nachtegaal, de liester. Was ok dit joar dat spoor wier biester. Heb enkel de drökte van 'n dag vuurbiej zeen stoeven. Wil an't begin van 't zommer herveanden. Zeuk zachten meireaggen urn 'n kop te bespreujen Heur alleen 't water in de bek, vervleujen. Te laat, het vroa geluk lat zich nich beanden. Oons wichtke, de jong die't bleumkes plukt. Veldboeketje dat oew in de haand wödt drukt. Pluuskes poesen vannen peerdebloom, de weand. Voert dat sprookje weg, het keand. Zoch zich nen stie te greujen. Ne n kloon? Nee, de bioom zal anders bleujen.

10 In 't leste van Juli Het frisse greun van't blad an 'n boom is dof. 'n Natuur is dreug, het stof. Längsten dag heb 'm had, de daagn köt. Bloesems ligt verwelkt in berm en weer. Rozen bleujt nog- eavven. Woar is't vuurjaar bleavven? Millen in't leavven, de julimaand van oew bestaan, meu-j de hette van 't zommer onnergoan. Al één gedrief en aait mer bessen. Die daag'lijkse druk, al dat stressen. Nen grommelbeuj, de lacht deepzwat Spuult 'n kop goad nat. D' antrekkende weand op zukke daagn, kan 'n versluierd beeld losjaagn

11 Noazommerzundag Schönkes schuurt in't kleffe zaand. 't Knuffelbeestke in de haand. Schaa groot en kleen valt oaver bleujend heet. Van nen plaant vlöggelt vlinders op. Vleegt 'n onvuurspelbaar petroon. Schokkerig schudt ne wilde eand de dröppels van 'n kop. Boaven 't wateroppervlak, propellert nen libelle, zonder tussenstop, rondjes op en daal. Zoemt, nee zeenk, nen vrömde taal. Verwunnerd spegeit 't wichtke ear gezichtke. In miej welt nen borrelende bron. Stuwt 'n zölfd'n plas, aait wier. Koppelt toen an later en wier later. Schittering in't water.

12 Hearfstblad An nen kalen tak Was nog bleavven, dat ene blad Gekluurd duur't leavven Al die annere blear', votvöllen En woar't eens de weend met spöllen Was't noew zo lög en stil Gen ansproak meer, alleen de zun, den leag an 'n heammel stun, straal'n de leste wörmte. Belöcht'n nog 'n moa! die kluur'npracht. Het flustem van de weend, zo zacht Het stealk'n zwak, gen kracht. 't Bleadke, los van zien hoalvast, Zweefdn van't!echt noar't deuster van de nacht

13 Adveant Gengel oavver nen zaandpad, langs nen belt. Lesten boer op kloomp, smit tuffelschellen in nen veark'nzoomp. Zee'r vaag nen schaa beweegn. Biej't zwakke schiensel van nen kökkenlaamp. 't Lecht blif hang'n, in nen daamp. Zonnnen korten dag, nöskoald. Woa-j nauw-an de wörmte hoalt. 'n Mirrweanterhoorn kleankt oavver Flarden mist, net geesten, witte wieven. Die't zich loat verdrieven, duur'n melancholieken oalen roap. De hektiek van 'n joar, smoort, in de stilte van 'n Adveant. 'n Broos akkoord, dat dizze teaggenpooln, slechts enk'le daagn beandt.

14 Nen weenterdag Ne wel. 'n akkerbusche en doartusche, ne bek met wat verval, in 'n eeuwenoald gletsjerdal. Oet de locht, doonkergries valt snee, drif met op stukkes ies. Dreavvelt urn nen eaken geavvel, weijt langs 'n jaartal millen vuur 'n nienduur en twee steen opzied met de beginletters van man en vrouw. Ooit gavven ze het woord van trouw, vervlöggen verdreavveld in de tied

15 Februari De Oostenweand, zo schroa en koald um 'n kop. Weitoaver 't verweerde bos en pad. Bias in de stad, langs kluurloze stroaten. En almoal leu, ingepakt,in zichzölf. Schoeft langs mekaa as eakenblaa. Die't ritselend op wödt jagd. Tochlatlochtenlechtdaagn lengen. Breank inees nen dag, d'r kriebelt wat. 't Eerste schoap dat lämmert, Het witte van 'n sneeklökke en is doar 'n greunig blad? 'n Ströalke wörmte strik langs wangen. Kluurt 'n wicht, nen vuurjoarsblos, 't Hoar los en wat noar achter. De weald oogt inees wat zachter.

16 11 Jong; zorgeloos wied, duurtikkende tied. Oalder; de klok begeent härder te sloan. Ofbrokkeling van het bestoan

17 Stil-leaven Toew de vaa en moo wannen störven, har-e 't spilken örven. Waart de vaa nog eenmaal de greep in't laand har stökken De leste voar har trökken, bouwen hij verdan. Zeien, meien, potten en rooien op 'n akker En biej't eerste hanengekrei vaak wakker. Spek en eier in de pan en wat gekakte tuffel Het ennigste gemis was wat geknuffel Met strek en stie verbeunden. Heel störig, meschien wat teruggetrökken. Har-e toch, vroager, de andrehelft wa zocht. Merdat ene wicht nooit veunden. Toew de noabers hem leuten zakken, zeer de pestoor 'Nen keal oet één stuk, wenig mot urn de hakken' Op 'n grafsteen stun zienn'n naam en de korte bede 'Dat hij ruste in vrede' Regel4 : vaar= vore( van de ploeg). Regel 9 :strek= streek. Regel 10: störig= rustig,.stil,bedachtzaam. Regel 14: wenig mot um de hakken=geen opschepper

18 'n Oalen dag ' n Tred wödt minner vast. D'ogen nich meer dat stralende. 't Geat meer op de tast. ' t Proaten is' t verhalende. De poomp mist kracht. Het lichaam koald. De stem kleenkt zacht Hij wödt oald. "Hij is nich meer zo jong, kan nich zo goad, Hij is aan't kreammeln Was goad of, ad-e opheammeln." Hei-j't dan wunnen? 't Liggen onder nen steen In 'n gat, van twee biej een, Is oew te gunnen.. 19

19 Oaljoarsdag Toew-k jeunk'n was dach'n ik 'Oaver 50 joar i st joar 2000 en dan zin-k 60. Dat mot könn'n.' Want urn miej hen leup'n oale keals van in de zestig wa gnes mangs jicht reempels in't gezicht. -Vandaagtikt 't leste van 2006 vot.

20 Ad de klok wier twaalven slat, Dan ligt er tussche dat jeunk'n en noew, verscheen'n joarn Viftig joar en nog wat. 't Lik zo lang -toch te kort- Dat maakt noew bang. Toch mear de haand' dichtkniep'n. Kiek nog vuuroet En zal de daag'n griep'n. -27-

21 Me u Och, zeer't wicht Ik doa de ogen dicht De weerld is ja zo gemeen Ik heb't hier wa zeen

22 De leste les Krak-knak. 't Krietke valt in 'n bak. Kiek nog eenmoa I duur de klas, Um te herinner hoe't was. Die nog jonge oogn. Mangs kik d'r een met nen meu'n blik. Wat zo! hem ploagn? 't Hoesweark van dee jong is vaak zo-zo. Hij kik vandaag a wier heel schroa. Zal't nig woagn. Hem wat te vroagn. Dan dat wicht. Vol energie. 't Knalt oet ear gezicht. Boet'n ongeluk en met wat geluk, kan dat leavven nich meer stuk. 'k Kan wa cleanken en prakkezeern, wat eenieder kan. Hoe't vedan zal goan. 't Blif'n roan. De tied zal't leern. Vuur mie-j Ofscheid van de school, mien vak. 't Krietke zeg "Knak" Valt vuur't leste moa! in 'n bak

23 Mangs Het koomp mangs op en urnklemt 't Is 'n gevuul wat onbestemd. Iej sind d'r nich op verdacht. Zo onverwacht. 'n Paar weurd' misschien, nen annere kleenighed, herpakt datgene wat in't onnerbewuste vot is zakt. Binnendringende herinneringen, verdichtingspeujnten oet oew leavven Elierschop of vedreet, herbeleavven. Dat moment van röst, die kieene herkenning Geaf nen verkenning Onner oet de put van 't gemoad. Dan dooft dit deenken. Die echo van nen vuurbiej'n klaank lost op in 'n drokken dagelijksen gaank.

24 Noew 't Heden is nich vast te hoaln. Aait in beweging noar wat koomp. "Noew" schof langs. Zal all 's 't verleden injaagn. Nog komt nieje daagn. Tut het leste "noew" de toekomst of zal zaagn. -25-

25 111 De daagn riegt zich. Schakels van nen slingerende ketten. Tut de locht betrekt. 'n Lesten schakel brekt.

26 Allerzeel'n Ieder bod nen naam. 't Wödt röstig zegd. 'n vlämke Wat keers'nlecht. Wat leu komt in gedachten, tut leav'n. Kan dat greav'n de zeert' verzacht'n? Koon-k nog 'n moa! met dizz'n of geen'n - ik wèt wa dat 't nich geet 'n weurdke wisseln. 't Blifbiej stil verdreet. Gezangen golftoaver dit verlangen. Betoont de röst van lichaam -geest. En ik - ik knup't verleden in't heden. En biej 't veul 'n van 't gemis. Zeuk ik woar't 'n tukdook is

27 Man zonder gedoa Hij dachn eerst noa vuur ad-e begun te proaten Aait zichzölf, bleef wat-e was Recht toa, recht an, ok vuur de klas. En "Wat goad is, meu-j goad loaten" Hij redeneem helder en bekekken. Zó, dat alman hem begreep Langs de kötste weg, het stukke van nen streep Den iej van A noar B könt trekken. Vuur de 'tachentig' metbracht oet 't Zuuden Mos de lien wönnen stippelt, te vroa Was inees die ene zwoare klok an't luuden. Mangs deank iej doaran, het koomp oew noa Dat breakpeunt keu-j dan helder duden Hij wönnen roapen, man zonder gedoa, te vroa.

28 Zo gewoon Onopvallend. 's Monn's het fietske stallend. Bookhoaldkundig maak'n-e hielwat kloar op kantoor. Plichtsgetrouw. Verslingerd aan de femilie, z1ene vrouw. Stoan. Vuur wat moss wönn'n doan. Toch.. De verbörgen pöst, woar't de geest op röst stunnen in zachte groond. Har dat keund? Stutten, leavensmood putten Dat blif 'n roan. Van boeten zo gewoon

29 Wörmte Eenmaal in de veert'n daag 'Zundag 'smonns of'smiddags Zat-e neust Oma Zeer "Oma is de beste" Nam eer biej de haand. Oma zeer "Mien beste jong" Ziene oogn gleenstern. Dat gaf 'n woarm gevuul. Den baand. Dat deer-e, toewad-e kleen was. Toew ad nen jong'n keerl was. Oma gung met in de tied. Aansum. Vreug ieder veert'n daag ; hoe't op school was. "Goed Oma, goed" Vreug op nen middag noar zien weerk. En wier zien weerk en nogmaol. "Oma dat heb je al gevraagd" En teagen zien moader-heel zacht "Ze weet het niet meer"

30 Op nen dag lag ze doar. Zo stil en vredig. We stunn'n urn eer hen te drentel. Tussche ear en oons nen steen, den wij nich urn konn'n wentel Hij leup op ear an. Nam eer biej de haand. "Oma we houden van je We zullen je niet vergeten" Hij zeer't, Wij dachen. De haand. Nen woarmen baand

31 Vedreet Dat jonge wicht, zo vot. 't Geluk vespleanterd, te bot. De deepte in, 'n oneindig zwart gat. En zo leag, is daar wat? Nog nen hele weg te gaan, opbrökken. 't Gung ear staan, inees vetrökken. Nog zoveul plannen, zoveul zin. Hoe mot dat met de wichterin dat joonk gezin? Hebt ze zukke staarke scholders kreaggen, deoalen Jeu, urn dit zwoare kruus te dreaggen? Waar is't lecht, koomp all's terecht? Van boeten nich te heuren, mear in hun binnenste zeen-k vedreetig nen doonkere stem. Heel hees en indringend, immer en aait het Requiem.

32 De leste lift Petrus met slöttels op nen wolk, döt de poort los vuur't nette volk Nen inbrekker of nen bel, möt bra a nden in de hel. En biej't leste oordeel, a-j de groond lostrekt, 'n kop oet 't graf stekt, komt d'r annere pöt biej't veur. Want heerboer of knecht, krom of recht, almoal weu-j berecht. Vuur nen goeien schift biej de leste lift, was't biechten, oefening van berouw en wat gebid. Die waschemesien maakn 't zieltje hagelwit. Met of zon ner geloof, nen oneindig deepn kloof. 't Geat duur nen tunnel, dat's de brug. Eenzijdig richtingsverkeer, genne weg terug. -33-

33 IV Het koornp oew terneut op'n pad. Urn 'n zetken stil te stoan. En dan verdan te goan?

34 'n Wonder Vroagt nich hoe't kan, nich zo wied hier vandan, Is Isidorus boaven nen oale put verschenen. Johan woar't de put van was, heft zeen. Den har 'n börrelken op, sleug 'n kruus en nam de been. De tv kwam met camera's, nen microfoon met hengel. Maakn beelden van nen emmer an nen puttenzwengel Pelgrims keekn vernemstig in de put noar onder. Hier was sprake van 'n groot wonder. In de deepte zweefniets heiligs van de heugere macht, Zat iej in de put dan kree-j wier kracht. 't Puttenwater hölp ok vuur de zeert'. Al met al is dat wat Euro's weerd. Seind die tied har-e, 's monns wa es nen kater Want Johan drönk wat minder water. Zat veaker in't café, 'n börrelken haaln. Hij kon d'r wa 'n paar meer betaaln

35 Kot -lang Los- vast ('tls mear hoe-j't bekiekt) Ik zin nich tenger. 'n Rok mot!enger. Nich te kot. Dat geaf spot. Zeei-j mien gat. Dat is nich wat. As te bleef wat vlot. Nen rok is nooit te kot Hoal nich van stief, an mien lief Geern net onner 't gat Dat heaf wat.

36 De heurn' in 'n wal. Zo ad-e't zeg is't Nooit hef-e ' t mis Hij weat 't wis Hij is de keal, de vent. Vuur oew argument, geaf-e gen cent. 't Interesseert hem gen bal, wat 'n annern deenken zal. Hij zet de heurn' in 'n wal. Zet zich schroa. As nen eegenzinnige koo. Keui-j'n kop oavver breakken, um'n doar oet te trekken. Mot 'n kop mer stoten. Oavverhen proaten. Zitten loaten

37 Geluk, geld, wat telt? Hij, hef nen hoop leerd. Is manager, delegeert. Zij, hef 'n bedrief. lop de long'n oet 't lief. Zol 't goad weazz'n al dat beass'n? 't Klènste krummelken koomp daal in de peuterspölzaal. De anner twee hummelkes sind ok oetbesteed Opa en oma trekt op met 't grut Opa zit toch in de VUT En ze past zogeernop- wödt d'r zegd Het grootbreng'n wödt enkel wat verlegd. Vroager heul'n we vast aan de letter Het gezin, de keerk Mooder, kinder, de vaa en zien weerk Was 't better?

38 Vrömd zien vrömd-goan. Weur' verbraandn in't veur. Het kussen kon 'n braand nich blussen. De botte biel, spleet den toag, woar't lang nen voggel zung, het nustke hung. Ze hef de zoarg, de wichter Alleen anstuurn, de daag'n inkluurn. Het mot, het zal, langs 'n peadke, krom en smal

39 De laan oet. Het weerk wödt minner. We möt volk ontsloan. Wel zo! goan? 'n Paar onzekere daag'n 'n Gissen Miej könt ze nich missen. Dan, van 'n enen op annern dag Ontslag! Al dee-k meer as mien plicht. De la van 't buro geet dicht. Die't mögt blieven, sind drok aan't schrieven. Nen enkele verdwaalde haand. Stoa aan de kaant. Weg 't hoalvast en ' k was zo ku1111ig hier. Zin inees nen last Nen vrömden gast. Veul miej 'n hundke, dat nen tik hef had. Den votlop, 'n stet tussche de been. Hulpeloos en kleen.

40 Knaagn 'n Täkke holst, hier en daar nen kral. 'n Engel in't hanenholt van 'n stal. Mos en 'n dannenteugke, dat was 'tal. Ad in' n nacht, 't wonder wier gebuurn, 'n heammel brak Wat zol't dan mooie wönnen op 'n belt. Met al die scheup en de herders van 't veld. Jingle bells, kerstballen, tingel-tangel in 'n weankel Verdrieft en doompelt onder, verkracht. De stilte van dén nacht, vervalt tut loos gereankel. Kertstevee, preakt vrea. Maagre lichamen haalt water biej ne put. Beeld en woord, ontspoort. Neust 'n teller ligt de ofgekleufde but. Biej vlaagn blif't van binnen knaagn

41 Van Eansche noar Geester' 'n Mea nsche oet Eansche. Kreeg 'vat' met nen 'chat'. Op nen onwiesen oet Riessen. De keal was lang nich plat. Nich meteen de schat. Geschikt vuur de stad. Oet 'n Ham kwam. Nen boer met nen pet. Ok dat was 'ped' in de flat. Ze was echt genne slet. Want pas noa 'n joar. Tröf ze 'n kealken in Goor. Het gung wier nich duur. Dat männeken oet Goor Har't gat lang nich klaar. En in Hoog-Hexel, wat 'n strop. Kreeg ze't deksel op 'n kop. Mer in Vass' vuur de klas. Stun nen meester, oet Geester. Den mos't weazzen, nen knappen Ze gungen meteen stappen. 'n Zölfden dag was ze van slag. Wönnen heelmaal begeesterd Duur't geluk oavermeesterd.

42