MILIEUEFFECTENRAPPORT (STRATEGIC ENVIRONMENTAL ASSESSMENT SEA) VOOR HET AFVALPLAN VAN NIRAS

Transcriptie

1 MILIEUEFFECTENRAPPORT (STRATEGIC ENVIRONMENTAL ASSESSMENT SEA) VOOR HET AFVALPLAN VAN NIRAS ONTWERPREGISTER Opdrachtgever: NIRAS Documentnummer: Versie: 17 Datum: 04/12/09

2 DOCUMENTINFORMATIE Titel Subtitel Titel kort Opdrachtgever Milieueffectenrapport (Strategic Environmental Assessment SEA) voor het Afvalplan van NIRAS Ontwerpregister SEA Afvalplan NIRAS Ontwerpregister NIRAS Documentnummer DOCUMENTVERANTWOORDELIJKHEID Auteurs Michèle Bauwens, Kristin Bluekens, Iris Catteeuw, Koen Couderé, Elisabeth Kuijken, Jo Rega, Hildegarde Vandenhove, Erna Van Echelpoel, Katelijne Verhaegen, Wouter Verheyen, Johan Versieren, Ewald Wauters Datum 04/12/09 BESTANDSINFORMATIE Bestandsnaam Ontwerpregister Aanmaakdatum :52:00 Laatste bewaring :10:00 Afdrukdatum :25:00

3 INHOUD Inleiding Context van het Afvalplan en de SEA Wat is en doet NIRAS en wat is het Afvalplan? Welke categorieën van radioactief afval worden in de SEA bestudeerd? Welke principes hanteert NIRAS voor het beheer van radioactief afval? Waarom een Strategic Environmental Assessment (SEA) voor de opmaak van het Afvalplan? Waarom dit Ontwerpregister? Wat is de wettelijke procedure voor de SEA en het Ontwerpplan? Een geïntegreerde SEA voor het afvalplan Belangrijke methodologische aspecten Het afwegingskader De vier dimensies voor het beheer van het radioactief afval op lange termijn Een brede visie op de als relevant te beschouwen effecten Verschillende afwegingskaders en beheeropties voor korte en lange termijn Verband met andere relevante plannen of programma s Het proces De SEA als eerste stap in een getrapt proces van milieueffectenbeoordeling Een proactieve maatschappelijke consultatie op initiatief van NIRAS De SEA als ondersteunend element in de formulering van antwoorden op vragen en bekommernissen van het publiek De werkwijze Radiologische impacts bij een impactbeoordeling op strategisch niveau Geen ruimtelijke afbakening Uitvoerbaarheid van verschillende te bestuderen opties Robuustheid en betrouwbaarheid Beoordeling van de beheeropties aan de hand van duidelijke criteria Een brede internationale kennisbasis en analogieën als basis voor de beoordeling Het belang van cumulatieve effecten Grensoverschrijdende effecten Te beoordelen beheeropties Niveau 1: beheeropties die in de SEA niet in detail bestudeerd zullen worden SEA Afvalplan NIRAS Ontwerpregister i

4 4.1.1 Dumpen in zee Berging in de zeebodem Berging in de ruimte Berging in een ijskap Berging in een subductiezone in de oceaan Oppervlakteberging Directe injectie Rock melting Niveau 2: beheeropties die in de SEA in detail zullen bestudeerd worden Beheeropties die definitief kunnen worden Actief beheer Passief beheer Geologische berging Berging in diepe boorgaten Niet-definitieve beheeropties Langdurige opslag in afwachting van een beslissing voor een beheeroptie die definitief kan worden Opslag in afwachting van de industriële toepassing van geavanceerde nucleaire technologieën De status quo-optie Strategische keuzes over het langetermijnbeheer in andere landen Effectbeschrijving en beoordeling op korte termijn Overzicht Impacts op de mens Deelaspect landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie Afbakening werkveld Mogelijk significante effecten van het Afvalplan op landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie, voor de korte termijn Deelaspect grondstoffen: effecten op bodem en water Afbakening werkveld Mogelijk significante effecten van het Afvalplan op bodem en water, voor de korte termijn Waarschijnlijk niet significante effecten Deelaspect menselijke gezondheid Luchtkwaliteit Afbakening werkveld Mogelijk significante effecten van het Afvalplan op de lucht, voor de korte termijn Waarschijnlijk niet significante effecten Effecten van geluidsoverlast Afbakening werkveld ii SEA Afvalplan NIRAS Ontwerpregister

5 Mogelijk significante effecten van geluidsoverlast van het Afvalplan, voor de korte termijn Radiologische effecten Synthese: de effecten op de menselijke gezondheid voor de korte termijn Afbakening werkveld Mogelijk significante effecten van het Afvalplan op de menselijke gezondheid Waarschijnlijk niet significante effecten Deelaspect ethiek Afbakening werkveld Mogelijk significante ethische aspecten van het Afvalplan, voor de korte termijn Deelaspect sociale aspecten Afbakening werkveld Mogelijk significante effecten van het Afvalplan op de sociale aspecten, voor de korte termijn Deelaspect economie Afbakening werkveld Mogelijk significante effecten van het Afvalplan op de economie, voor de korte termijn Deelaspect beveiliging en safeguards Impacts op de natuur Afbakening werkveld Mogelijk significante effecten van het Afvalplan op de natuur, voor de korte termijn Waarschijnlijk niet significante effecten Effectbeschrijving en beoordeling op lange termijn Overzicht Impact op de mens Impact op de natuur Andere, niet beschouwde impacts voor de lange termijn Vorm en inhoud van het SEA rapport Bijlage 1 Vragen, Bekommernissen en waarden voortkomend uit de maatschappelijke consultatie georganiseerd door NIRAS, voorafgaand aan opstellen van het Ontwerpplan en van het ontwerpregister van de SEA VOORNAAMSTE ONDERSCHEIDENDE VRAGEN Technische en wetenschappelijke dimensie Financiële en economische dimensie Milieu- en veiligheidsdimensie Maatschappelijke en ethische dimensie SEA Afvalplan NIRAS Ontwerpregister iii

6 VOORNAAMSTE ALGEMENE VRAGEN Afval Samenvoeging van het afval, combinatie van de opties Uitvoering Wetenschappelijke en technische bases Financiering Veiligheid, controle, continuïteit van de expertise Relatief belang van de verschillende maatschappelijke waarden en bekommernissen Maatschappelijke onzekerheden Billijkheid Referentielijst Acroniemen iv SEA Afvalplan NIRAS Ontwerpregister

7 LIJST VAN FIGUREN Figuur 1: Schematische indeling van het geconditioneerde radioactief afval... 7 Figuur 2: Procedure federale SEA Figuur 3: De verhoudingen tussen de verschillende types SEA Figuur 4: Verschil tussen de te bestuderen beheeropties voor korte en lange termijn Figuur 5: Figuur 6: Getrapte aanpak voor de beoordeling van de milieueffecten van een optie voor het beheer op lange termijn van afval van categorieën B en C (met aanduiding van beslissingen die ermee verbonden zouden kunnen zijn en hun respectievelijke timing) Illustratie (draft) van het tijdsverloop op hoofdlijnen voor de beheeroptie geologische berging in België, op basis van de hypothese van berging in een weinig verharde kleiformatie Figuur 7: Illustratie (draft) van een tijdsverloop op hoofdlijnen voor de status quo beheeroptie Figuur 8: Figuur 9: Doelstelling en aspecten die bij de effectanalyse voor de korte termijn in beschouwing te nemen zijn Deelaspecten die bij de effectanalyse voor de kort termijn aan bod zullen komen als onderdeel van de beschrijving van de effecten op de mens Figuur 10: Verband tussen ingrepen en sociale impacts Figuur 11: Doelstelling, subdoelstellingen, aspecten en criteria die bij de effectanalyse voor de lange termijn in beschouwing genomen worden SEA Afvalplan NIRAS Ontwerpregister v

8 LIJST VAN TABELLEN Tabel 1: Contactgegevens van NIRAS... 3 Tabel 2: Overzicht van de verschillen tussen SEA en project-mer Tabel 3: Tabel 4: Indicatieve inventaris die rekening houdt met 50 jaar exploitatie van Doel 1 en 2 en Tihange Mogelijk significante effecten op landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie, voor de korte termijn Tabel 5: Mogelijk significante effecten op bodem en water, voor de korte termijn Tabel 6: Waarschijnlijk niet significante effecten op bodem en water, voor de korte termijn Tabel 7: Mogelijk significante effecten op de luchtkwaliteit, voor de korte termijn Tabel 8: Waarschijnlijk niet significante effecten op de luchtkwaliteit, voor de korte termijn Tabel 9: Mogelijk significante effecten van geluidsoverlast, voor de korte termijn Tabel 10: Mogelijk significante effecten op de menselijke gezondheid, voor de korte termijn Tabel 11: Waarschijnlijk niet significante effecten op de menselijke gezondheid, voor de korte termijn Tabel 12: Mogelijk significante effecten op ethisch vlak, voor de korte termijn Tabel 13: Mogelijk significante effecten op sociaal vlak, voor de korte termijn Tabel 14: Mogelijk significante effecten op de economie, voor de korte termijn Tabel 15: Mogelijk significante effecten op de natuur, voor de korte termijn Tabel 16: Waarschijnlijk niet significante effecten op de natuur, voor de korte termijn Tabel 17: Structuur van het rapport, conform de bepalingen van Bijlage II van de Wet van 13 februari vi SEA Afvalplan NIRAS Ontwerpregister

9 INLEIDING Voor u ligt het Ontwerpregister dat opgemaakt werd ter voorbereiding van het Milieueffectenrapport voor het Afvalplan [1] van NIRAS. Gezien het strategische niveau van het Afvalplan gebruiken we in het vervolg van dit document de internationaal aanvaarde term Strategic Environmental Assessment of SEA als we het over het milieueffectrapport of, meer algemeen, de beoordeling van de effecten hebben. De woorden effecten en impacts worden in dit document als synoniemen gebruikt. Het Ontwerpregister is de eerste stap in het wettelijke SEA-proces; het schetst de context en legt de reikwijdte, het detailleringniveau en de aanpak voor de SEA vast. Het opstellen van een Afvalplan is de invulling van een van de wettelijke verplichtingen van NIRAS, in casu het opstellen van een algemeen programma voor het beheer op lange termijn van radioactief afval. De Wet van 13 februari 2006 is van toepassing op dit programma, en deze regelgeving vereist de opmaak van een SEA en inspraak van het publiek. Het Afvalplan dat NIRAS momenteel voorbereidt zal hoofdzakelijk een voorstel van beheeroptie voor het langetermijnbeheer van hoogactief en/of langlevend radioactief afval (ook afval van de categorieën B en C genoemd) toelichten en onderbouwen. Op die manier zal de Regering over de nodige informatie beschikken om een principebeslissing te kunnen nemen rond de wijze waarop dit beheer moet worden aangepakt. Die principebeslissing vormt dan het kader voor concrete acties van NIRAS in de komende decennia, met als doel de voorgestelde beheeroptie verder te ontwikkelen. Een eerste versie van het Ontwerp van het Afvalplan (of Ontwerpplan) is op dit moment beschikbaar en wordt samen met dit Ontwerpregister ingediend bij het Adviescomité SEA. Op basis van de resultaten van de SEA kan de eerste versie van het Ontwerpplan nog verder aangevuld, verfijnd en waar nodig aangepast worden. De SEA is, in de context van het Ontwerpplan, een document waarin de milieueffecten van de verschillende opties voor het langetermijnbeheer van hoogactief en/of langlevend radioactief afval worden beschreven en beoordeeld. Naast de dimensie milieu komen nog drie andere dimensies aan bod: de ethische, de socio-economische en de technische. De resultaten van deze beoordeling helpen de keuzes die in het Ontwerpplan zullen worden gemaakt te onderbouwen, en vormen dus ook een belangrijke basis voor de principebeslissing die de Regering zou kunnen nemen met betrekking tot dit langetermijnbeheer. Dit Ontwerpregister baseert zich voor vorm en inhoud op de relevante bepalingen van de Wet van 13 februari Daarnaast houdt dit Ontwerpregister rekening met de resultaten van een maatschappelijke consultatie met betrekking tot het langetermijnbeheer van het afval van categorieën B en C die door NIRAS in het voorjaar van 2009 op eigen initiatief werd georganiseerd. In het kader van die consultatie hebben maatschappelijke groeperingen, deskundigen en geïnteresseerde burgers samen kunnen nadenken over het langetermijnbeheer van afval van categorieën B en C en over de wijze waarop de verschillende beheeropties en hun milieueffecten beschreven en beoordeeld zouden moeten worden. De vragen en bekommernissen die daarbij aan bod zijn gekomen zullen zoveel mogelijk in de SEA in acht genomen worden. SEA Afvalplan NIRAS Ontwerpregister

10 Leeswijzer In Hoofdstuk 1 kan u lezen waarom en waarvoor het Afvalplan van NIRAS opgesteld wordt, welke de principes zijn die NIRAS hanteert in de opmaak van een Afvalplan, waarom er een SEA over het Afvalplan opgesteld wordt en hoe de SEA past in de besluitvorming rond het Afvalplan. Er wordt ook verduidelijkt wat de inspraakmogelijkheden zijn voor het publiek. In Hoofdstuk 2 vindt u meer informatie over SEA in het algemeen en over de keuze voor een geïntegreerde SEA voor het Afvalplan. In Hoofdstuk 3 worden de methodologische aandachtspunten die van belang zijn bij dit SEA-proces besproken. Hoofdstuk 4 beschrijft de in de SEA te beoordelen opties voor het beheer op lange termijn van hoogactief en/of langlevend radioactief afval. In Hoofdstuk 5 en Hoofdstuk 6 wordt aangegeven hoe de effecten beschreven en beoordeeld zullen worden, respectievelijk voor de korte en de lange termijn. In hoofdstuk 7 wordt tenslotte kort aangegeven hoe de structuur van het SEA rapport gerelateerd zal worden aan de elementen die volgens van de Wet van 13 februari 2006 in een SEA aan bod moeten komen. Om de leesbaarheid te vergemakkelijken wordt achteraan een lijst met een verklaring van acroniemen toegevoegd. Het Ontwerpplan en het voorliggende document zijn twee op zichzelf staande documenten. Bepaalde passages worden dus herhaald SEA Afvalplan NIRAS Ontwerpregister

11 1. CONTEXT VAN HET AFVALPLAN EN DE SEA In dit hoofdstuk wordt de werking van NIRAS en de context van de opmaak van het Afvalplan beschreven. Verder wordt verduidelijkt waarom er een SEA opgesteld wordt over het Afvalplan en hoe dit verweven is met de besluitvorming, nadat dit plan bij de Regering ingediend wordt. 1.1 Wat is en doet NIRAS en wat is het Afvalplan? NIRAS is de Nationale Instelling voor Radioactief Afval en verrijkte Splijtstoffen en is de initiatiefnemer van het Afvalplan. De contactgegevens van NIRAS worden samengevat in Tabel 1. Tabel 1: Naam Contactpersoon Adres Contactgegevens van NIRAS Nationale Instelling voor Radioactief Afval en verrijkte Splijtstoffen (NIRAS) Philippe Lalieux, Directeur Beheer op lange termijn Kunstlaan 14, B-1210 Brussel Telefoon +32 (0) Fax +32 (0) Websites en NIRAS werd opgericht in 1980; haar werking is geregeld via het Koninklijk Besluit van 30 maart 1981 (Belgisch.Staatsblad B.S. 05/05/1981) houdende bepaling van de opdrachten en de werkingsmodaliteiten van NIRAS, zoals gewijzigd en aangevuld door diverse Koninklijke Besluiten. De hoofdtaak van NIRAS is het beheren op korte, middenlange en lange termijn van het radioactief afval en de overtollige verrijkte splijtstoffen in België. De werking van NIRAS wordt geregeld door de nationale en supranationale wet- en regelgeving, verdragen en afspraken (de belangrijkste hiervan worden in de kaders op de volgende bladzijden opgelijst). Aangezien NIRAS wettelijk verplicht is een algemeen programma te hebben voor het langetermijnbeheer van het radioactieve afval dat ze overneemt (artikel 2, 3, 1. c) van het Koninklijk Besluit van 30 maart 1981) [2]; de Europese richtlijn 2001/42/EG van 27 juni 2001 betreffende de beoordeling van de gevolgen voor het milieu van bepaalde plannen en programma s [3] de juridische notie introduceert van plannen en programma s die opgesteld worden met het oog op de goedkeuring ervan door het parlement of de regering; het onderzoeks-, ontwikkelings- en demonstratieprogramma (RD&D) van NIRAS op het vlak van langetermijnbeheer van afval van categorieën B en C, dat in de lijn ligt van internationale aanbevelingen hieromtrent, een gevorderd stadium van ontwikkeling heeft bereikt [4]; SEA Afvalplan NIRAS Ontwerpregister

12 NIRAS in 2004 door haar voogdij onder meer belast werd met de voorbereiding en het aangaan van een maatschappelijke dialoog op elk niveau, en met de evaluatie van alle mogelijke strategieën op het vlak van langetermijnbeheer van afval van categorieën B en C, zodat een beslissing kan worden genomen omtrent de uit te voeren beheeroplossing [5]; de Wet van 13 februari 2006 [6] het verband legt tussen de verplichting van NIRAS om een algemeen programma te hebben voor het langetermijnbeheer van radioactief afval dat het overneemt en de Europese richtlijn 2001/42/EG, door te bepalen dat de milieueffecten van dit algemene programma beoordeeld moeten worden, en dat het effectenrapport (strategic environmental assessment of SEA) eveneens een beoordeling omvat van de waarschijnlijke gevolgen van redelijke vervangingsoplossingen ; nam NIRAS het initiatief om in één enkel document, Afvalplan [1] genaamd, alle nodige elementen samen te brengen zodat de federale regering met kennis van zaken een principebeslissing kan nemen voor het langetermijnbeheer van afval van categorieën B en C. Dat Afvalplan zal zowel aan de vereisten van het Koninklijk Besluit van 30 maart 1981 en de Wet van 13 februari 2006 als aan de vraag van 2004 van de voogdij beantwoorden. Volgens NIRAS zou de principebeslissing die het Afvalplan moet mogelijk maken op de volgende drie aspecten moeten slaan: het te ontwikkelen type oplossing voor het langetermijnbeheer van het afval van categorieën B en C; het geleidelijke, flexibele besluitvormingsproces, met de belangrijkste mijlpalen en een kalender, dat gevolgd dient te worden om de gekozen oplossing uit te voeren; de manier waarop het maatschappelijk draagvlak, dat nodig is voor de stapsgewijze uitvoering van de gekozen oplossing, kan worden verkregen en in stand gehouden. Een dergelijke principebeslissing is dus geen beslissing tot onmiddellijke uitvoering van een specifieke oplossing op een bepaalde site, maar wel de eerste stap van een geleidelijk en flexibel besluitvormingsproces. Naar alle waarschijnlijkheid zal er minstens een vijftiental jaar verlopen tussen de keuze van de te ontwikkelen oplossing en het begin van de eigenlijke industriële uitvoeringsactiviteiten. Deze periode moet met name toelaten om de technische en wetenschappelijke kennis te verfijnen via de voortzetting van onderzoek en ontwikkeling, die geleidelijk van aard zal veranderen en zal leiden tot de bevestiging van de verworvenheden, de voorbereiding van de industriële fase en de voorbereiding van de vergunningsaanvraagdossiers. Ten slotte heeft een dergelijke beslissing een voorwaardelijk karakter. Ze moet tijdens het besluitvormingsproces immers bevestigd worden door verschillende opeenvolgende beslissingen, als bevestiging dat ze kan worden uitgevoerd volgens de vereisten van veiligheid, uitvoerbaarheid en maatschappelijke aanvaardbaarheid. Het Afvalplan zal bijgevolg hoofdzakelijk een voorstel doen voor een principebeslissing met betrekking tot het langetermijnbeheer van hoogactief en/of langlevend radioactief afval (afval van categorieën B en C, zie par. 1.2). Zodra de regering een principebeslissing genomen heeft over het langetermijnbeheer van hoogactief en/of langlevend afval, zal NIRAS deze beslissing verder ontwikkelen en uitwerken en vervolgens concreet ten uitvoer brengen in een stapsgewijs besluitvormingsproces. Elke stap in dit proces moet maatschappelijk gelegitimeerd worden en goedgekeurd zijn door de bevoegde instanties SEA Afvalplan NIRAS Ontwerpregister

13 Belangrijke wettelijke bepalingen met betrekking tot het langetermijnbeheer door NIRAS Wet van 8 augustus 1980 (B.S. 15/08/1980) betreffende de budgettaire voorstellen (artikel 179 2). Koninklijk Besluit van 30 maart 1981 (B. S. 05/05/1981) houdende bepaling van de opdrachten en de werkingsmodaliteiten van NIRAS. Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers. Resolutie 541/9-91/92 betreffende het gebruik van plutonium- en uraniumhoudende brandstoffen in Belgische kerncentrales en de opportuniteit van de opwerking van nucleaire brandstof, aangenomen op 22 december Programma houdende diverse bepalingen van 12 december 1997 (B.S. 18/12/1997), hoofdstuk 3 inzake de inventaris van het nucleair passief. Programmawet van 30 december 2001 (B. S. 31/12/2001) houdende vaststelling van het tarief en de betalingswijze van de bijdrage die de kosten van het opstellen en de bijwerking van de inventaris moet dekken (artikels 87 tot 94). Wet van 2 augustus 2002 (B. S. 25/12/2002) houdende instemming met het Gezamenlijk Verdrag inzake de veiligheid van het beheer van bestraalde splijtstof en inzake de veiligheid van het beheer van radioactief afval, gedaan te Wenen op 5 september Koninklijk Besluit van 18 november 2002 (B. S. 3/12/2002) houdende regeling van de erkenning van uitrustingen bestemd voor de opslag, verwerking en conditionering van radioactief afval. Wet van 31 januari 2003 (B.S. 28/02/2003) houdende de geleidelijke uitstap uit kernenergie voor industriële elektriciteitsproductie. Wet van 11 april 2003 (B. S. 15/07/2003) betreffende de voorzieningen aangelegd voor de ontmanteling van de kerncentrales en voor het beheer van splijtstoffen bestraald in deze kerncentrales. Wet van 15 april 1994 (B.S. 29/07/1994) betreffende de bescherming van de bevolking en van het leefmilieu tegen de uit ioniserende stralingen voortspruitende gevaren en betreffende het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle. Koninklijk Besluit van 20 juli 2001 (B.S. 30/08/2001) houdende algemeen reglement op de bescherming van de bevolking, van de werknemers en het leefmilieu tegen het gevaar van de ioniserende stralingen. Internationale conventies, reglementering en aanbevelingen Non-proliferatieverdrag van kernwapens aangenomen door de Verenigde Naties op 12 juni 1968 en op 5 maart 1970 in werking getreden. Verdrag van Londen (1972) of "Verdrag inzake de voorkoming van verontreiniging van de zee ten gevolge van het storten van afval en andere stoffen. Espoo-verdrag (1991) inzake milieueffectrapportage in grensoverschrijdend verband. OSPAR-verdrag (1992) inzake de bescherming van het mariene milieu in het noordoostelijk deel van de Atlantische Oceaan. Verdrag van Aarhus aangenomen op 25 juni 1998 inzake toegang voor het publiek tot milieu-informatie, inspraak bij het besluitvormingsproces en toegang tot de rechter voor milieuaangelegenheden SEA Afvalplan NIRAS Ontwerpregister

14 Gezamenlijk Verdrag inzake de veiligheid van het beheer van bestraalde splijtstof en inzake de veiligheid van het beheer van radioactief afval, gedaan te Wenen op 5 september Publication 81 (ICRP, 1998). Radiation Protection Recommendations as Applied to the Disposal of Longlived Solid Radioactive Waste, Ann. ICRP 28(4). Publication 103 (ICRP 2007). The 2007 Recommendations of the International Commission on Radiological Protection, Ann. ICRP 37(2-4). IAEA (1996). International Basic Safety Standards for Protection against Ionizing Radiation and for the Safety of Radiation Sources, IAEA Safety series N 115. Richtlijn 2001/42/EG betreffende de beoordeling van de gevolgen voor het milieu van bepaalde plannen en programma's (P.B., L. 197, 21 juli 2001). Richtlijn 96/29/Euratom van de Raad van 13 mei 1996 tot vaststelling van de basisnormen voor de bescherming van de gezondheid der bevolking en der werkers tegen de aan ioniserende straling verbonden gevaren. 1.2 Welke categorieën van radioactief afval worden in de SEA bestudeerd? Radioactief afval is afkomstig uit diverse sectoren. Ongeveer 80% qua volume komt voort uit bedrijven die betrokken zijn bij de productie van elektriciteit uit kernenergie: in de eerste plaats de kerncentrales, maar ook fabrieken voor productie van kernbrandstof, installaties voor verwerking en conditionering van radioactief afval en onderzoeksinstellingen. Ook in de geneeskunde worden radioactieve stoffen gebruikt, o.a. voor diagnoses. In de voedingsindustrie worden bepaalde voedingsmiddelen gesteriliseerd door bestraling. Een andere industriële toepassing is de doorlichting van lasnaden om defecten op te sporen. Tenslotte leidt ook de ontmanteling van niet meer gebruikte nucleaire installaties tot de productie van radioactief afval [7], [8]. In zijn inventaris van radioactieve afvalstoffen houdt NIRAS rekening met het afval gegenereerd tijdens de werking en ontmanteling van de bestaande nucleaire installaties (commerciële kerncentrales 1, onderzoeksreactoren, fabrieken voor productie van kernbrandstof, behandelings- en conditioneringinstallaties 2, installaties voor de productie van isotopen, ) en met het afval afkomstig van medische, industriële en onderzoekstoepassingen, en dit zowel voor de historische, huidige en te voorziene activiteiten. Voor het geconditioneerd radioactief afval wordt een onderscheid gemaakt tussen de categorieën A, B en C. Categorie A afval omvat geconditioneerd laag- en middelactief afval met korte levensduur (halveringstijd 3 in de grootte-orde van 30 jaar) en wordt hier niet verder besproken. In 1998 heeft de Regering gekozen voor een definitieve maar flexibele en omkeerbare oplossing. In 2006 werd beslist dat deze oplossing de vorm zal krijgen van een oppervlakteberging op het grondgebied van de gemeente Dessel. NIRAS werkt deze oplossing momenteel verder uit in het kader van een geïntegreerd project, waarbij het lokale draagvlak en het creëren van toegevoegde waarde onlosmakelijk met de technische oplossing verbonden zijn. 1 Zeven commerciële kerncentrales (Doel 1 (412 MWe, 1974), Doel 2 (454 MWe, 1975), Doel 3 (1056 MWe, 1982), Doel 4 (1041 MWe, 1985), Tihange 1 (1009 MWe, 1975), Tihange 2 (1055 MWe, 1983), Tihange 3 (1065 MWe, 1985)). 2 Conditionering houdt in dat het afval o.a. geïmmobiliseerd wordt in bv. cement, glas of bitumen. 3 De halveringstijd van een radionuclide is de tijd waarin de helft van de aanwezige radioactieve kernen gedesintegreerd zijn. Sommige nucliden, zoals uranium en plutonium, hebben een zeer lange halveringstijd SEA Afvalplan NIRAS Ontwerpregister

15 Categorie B afval omvat geconditioneerd laag- en middelactief afval besmet met alfastralers met lange levensduur (halveringstijd van meer dan 30 jaar) in concentraties die te hoog zijn om in categorie A ingedeeld te worden, maar dat te weinig warmte afgeeft om deel uit te maken van categorie C. Afval van categorie C omvat al het geconditioneerd hoogactief afval, dat grote hoeveelheden bèta- en gammastralers bevat met korte en lange levensduur alsook grote hoeveelheden alfastralers met lange levensduur (halveringstijd van meer dan 30 jaar). Door zijn hoge activiteit geeft dit afval veel warmte af. Voor dit hoogactief en/of langlevend afval is een afscherming nodig gedurende honderdduizenden jaren om mens en milieu te beschermen. In België bevindt het langetermijnbeheer van het afval van categorie B en C zich op dit moment nog in het stadium van vergevorderd onderzoek en ontwikkeling; de regering heeft nog geen beslissing genomen over hoe het langetermijnbeheer moet gebeuren. In afwachting daarvan wordt het afval in kwestie voorlopig veilig opgeslagen. Alhoewel de principebeslissing uitsluitend betrekking heeft op het langetermijnbeheer van radioactief afval van de categorieën B en C, zal het Afvalplan van NIRAS toch een overzicht geven van het langetermijnbeheer van alle types radioactief afval. De indeling van het geconditioneerde radioactief afval in 3 categorieën wordt in Figuur 1 schematisch weergegeven. Lage activiteit Middellage activiteit Hoge activiteit Korte halveringstijd A A C Lange halveringstijd B B C Figuur 1: Schematische indeling van het geconditioneerde radioactief afval Het categorie C afval is warmteafgevend afval. Aangezien radioactief afval van de categorieën B en C langlevende radionucliden bevat en beiden een beheer over vele duizenden jaren vereisen, worden ze in het zoeken naar een langetermijnbeheersysteem samen bekeken. Dit is in overeenstemming met de internationale aanbevelingen. In overeenstemming met de Wet van 31 januari 2003 (kernuitstap) en met de Resolutie van de Kamer van 22 december 1993 (moratorium op opwerking) worden de volumes van het afval van de categorieën A, B en C ingeschat met de gegevens die op dit ogenblik voorhanden zijn, in functie van 40 jaar exploitatie van de 7 commerciële reactoren, en al dan niet met toepassing van opwerking van de gebruikte brandstof [9]. Een eventuele opheffing van het moratorium op opwerking van de gebruikte brandstof heeft een belangrijke impact op het beheer op lange termijn van afval van de categorieën B en C, aangezien dit de volumes afval van categorie C drastisch wijzigt. Categorie A afval: m³ Categorie B afval: o Met opwerking: m³ SEA Afvalplan NIRAS Ontwerpregister

16 o Zonder opwerking: m³ Categorie C afval: o Met opwerking: 600 m³ o Zonder opwerking: m³ Het effect op de hoeveelheden afval van de recente beslissing om de oudste reactoren (Doel 1, 2 en Tihange 1) 10 jaar langer in exploitatie te houden, wordt verder toegelicht in par , die de invloed van andere relevante plannen en/of programma s op het Ontwerpplan behandelt. 1.3 Welke principes hanteert NIRAS voor het beheer van radioactief afval? Bij het beheer van radioactief afval volgt NIRAS een aantal leidende principes, die ook de basis vormen voor het Afvalplan. Deze zullen, naast de geldende federale wetgeving en EU-regelgeving rond Strategic Environmental Assessment (SEA), mee bepalend zijn voor de manier waarop het SEA voor het Afvalplan wordt opgevat. Hieronder worden de principes kort besproken. Deze worden verder toegelicht in het Ontwerpplan. In de eerste plaats zijn de beginselen die vastgelegd zijn in de Verklaring van Rio de Janeiro inzake milieu en ontwikkeling sturend [10]. Deze 27 beginselen leggen onder meer de nadruk op het belang van milieubescherming als voorwaarde voor duurzame ontwikkeling, op intergenerationele rechtvaardigheid, op deelname van de burgers, op het belang van een voorzorgsbenadering, op het voorkomen van milieu-impact over nationale grenzen heen, en op inzet van het instrument milieueffectrapportage voor het beoordelen van activiteiten die een nadelige invloed op het milieu kunnen hebben. In de principes van radioactief afvalbeheer van de IAEA (International Atomic Energy Agency) [11] vinden we uitgangspunten terug die sterk verwant zijn aan wat reeds in de Verklaring van Rio aan bod kwam. Zo stellen deze principes dat het milieu en de menselijke gezondheid moeten beschermd worden, over de nationale grenzen heen, niet alleen voor de huidige maar ook voor de toekomstige generaties. In het geval van radioactief afval is dit laatste aspect natuurlijk van uitzonderlijk belang, gezien de zeer lange tijd dat het afval nog schadelijk kan zijn; de principes van radioactief afvalbeheer benadrukken dan ook de noodzaak om de veiligheid van de installaties gedurende de volledige duur van het beheer te garanderen. De negen IAEA principes worden hieronder opgesomd 4 : 1. Radioactief afval moet zo beheerd worden dat een aanvaardbaar niveau van bescherming van de menselijke gezondheid verzekerd wordt. 2. Radioactief afval moet zo beheerd worden dat een aanvaardbaar niveau van bescherming van het leefmilieu geboden wordt. 3. Radioactief afval moet zo beheerd worden dat rekening wordt gehouden met de effecten op de menselijke gezondheid en op het leefmilieu voorbij de nationale grenzen. 4. Radioactief afval moet zo beheerd worden dat de voorspelde impact op de gezondheid van volgende generaties niet groter zal zijn dan het relevante niveau van impact dat vandaag als aanvaardbaar wordt beschouwd. 4 Bron: Werken vanuit principes. Document ter voorbereiding van de Dialogen van NIRAS (2009). Niet-officiële vertaling op basis van de oorspronkelijke IAEA-tekst SEA Afvalplan NIRAS Ontwerpregister

17 5. Radioactief afval moet zo beheerd worden dat er geen overmatige lasten worden gelegd op de volgende generaties. 6. Radioactief afval moet beheerd worden binnen een aangepast nationaal wettelijk kader, waarin de verantwoordelijkheden duidelijk toegekend zijn en waarin voorzien wordt in onafhankelijke regulerende functies. 7. Het voortbrengen van radioactief afval zal tot een haalbaar minimum beperkt worden. 8. De onderlinge afhankelijkheid van al de stappen van het voortbrengen en het beheren van radioactief afval moet afdoende in rekening gebracht worden. 9. De veiligheid van de installaties voor het beheer van radioactief afval moet gedurende de ganse duur van het beheer afdoende verzekerd worden. De veiligheidsprincipes [12] van de IAEA hernemen het beginsel dat alle mensen en het leefmilieu, vandaag en in de toekomst, moeten beschermd worden tegen stralingsrisico s. Verder gaan de veiligheidsprincipes in op de verschillende verantwoordelijkheden met betrekking tot het garanderen van die veiligheid en op de noodzaak een maatschappelijk gunstige kosten-batenverhouding te hebben tussen enerzijds het risico van blootstelling aan ioniserende straling van een installatie en anderzijds het voordeel dat die installatie verschaft. De bescherming tegen risico s van blootstelling aan ioniserende straling heeft als doel ervoor te zorgen dat geen enkel mens een onaanvaardbaar risico loopt. De principes van stralingsbescherming [13], [14] hernemen, onder meer, het principe dat blootstelling van mensen aan ioniserende straling zo laag moet zijn als redelijkerwijze haalbaar is, rekening houdende met economische en sociale factoren (optimalisatie- of ALARA-principe - As Low As Reasonably Achievable considering socio-economic factors), dat situaties waaraan een risico van ioniserende straling verbonden is maatschappelijk gezien meer voordelen dan nadelen moeten bieden, en dat blootstellingen beperkt moeten worden (dosislimieten en beperkingen). De principes van intra- en intergenerationele billijkheid kunnen gezien worden als een bevestiging van principes die reeds eerder aan bod kwamen. Intragenerationele billijkheid houdt verband met de billijke verdeling van voor- en nadelen binnen een generatie. Concreet voor het beheer van radioactief afval heeft dit principe betrekking op de lasten die een bepaalde groep burgers binnen onze maatschappij vandaag draagt of zou dragen als gevolg van de beheeroptie die gekozen wordt. Het principe van intergenerationele billijkheid stelt hetzelfde, maar dan voor de toekomstige generaties: ook deze mogen geen disproportioneel deel van de lasten te dragen krijgen, en mogen als gevolg hiervan niet in hun ontwikkeling benadeeld worden. Het principe van concentratie en insluiting geeft aan dat concentratie en insluiting de aangewezen benadering voor het beheer van radioactief afval van de categorieën A, B en C is, in tegenstelling tot het principe van verdunning en verspreiding [11], [15]. De principes van actief en passief afvalbeheer [15] geven aan dat er twee verschillende manieren zijn om op een verantwoorde manier aan beheer van radioactief afval te doen, op een wijze die de hoger aangehaalde principes respecteert: hetzij op een actieve manier (waarbij de veiligheid en de bescherming van mens en milieu verzekerd worden op een wijze die voortdurend steunt op acties door de mens), hetzij op een passieve manier (waarbij de veiligheid en de bescherming van mens en milieu verzekerd worden zonder dat tussenkomst van de mens nodig is). SEA Afvalplan NIRAS Ontwerpregister

18 Tenslotte zijn er nog de principes van goed financieel beheer, die stellen dat gestreefd moet worden naar een kosteneffectieve veilige oplossing, en dat de financiering moet gezocht worden bij de veroorzaker van het afval. 1.4 Waarom een Strategic Environmental Assessment (SEA) voor de opmaak van het Afvalplan? In het toepassingsgebied van de Wet van 13 februari 2006 (Artikel 6 1, eerste punt) wordt gesteld dat een milieueffectenbeoordeling met inspraak van het publiek vereist is voor het algemeen programma voor het beheer op lange termijn van het radioactief afval, voorzien in artikel 2, 3, van het Koninklijk Besluit van 30 maart 1981 houdende bepaling van de opdrachten en de werkingsmodaliteiten van de openbare instelling voor het beheer van radioactief afval en splijtstoffen, zoals gewijzigd. Het Afvalplan van NIRAS (en in het bijzonder het Ontwerp Afvalplan of Ontwerpplan), dat de huidige invulling is van het algemeen programma voor het beheer op lange termijn van het radioactief afval, valt bijgevolg onder de plicht tot milieueffectrapportage op niveau van plannen en programma s. Zoals eerder aangegeven benoemen we in voorliggend document deze milieueffectrapportage met de (internationaal gebruikte) term Strategic Environmental Assessment (SEA), omwille van de strategische aard van het Ontwerpplan. De Europese Richtlijn 2001/42/EG, waarvan de Wet van 13 februari 2006 de omzetting in Belgisch recht vormt, geeft het belang van de milieueffectbeoordeling en publieke inspraak (zie par.1.3) voor plannen en programma s aan, als ze stelt dat de milieueffectbeoordeling een belangrijk instrument (is) voor de integratie van milieuoverwegingen in de voorbereiding ( ) van bepaalde plannen ( ), omdat zij garandeert dat reeds tijdens de voorbereiding ( ) van die plannen ( ) met de milieueffecten van de uitvoering daarvan rekening wordt gehouden. De SEA zal rekening houden met de impact van het Ontwerpplan op het milieu. Het Afvalplan van NIRAS zal vervolgens aangepast en aangevuld worden op basis van de bevindingen van de SEA vooraleer het voorgelegd wordt aan de Regering. De SEA zorgt voor een integratie van de milieuoverwegingen, zoals gevraagd door de Europese richtlijn, door een beoordeling te maken van de milieueffecten, in de brede zin van het woord, van de verschillende opties die NIRAS in overweging neemt voor het langetermijnbeheer van radioactief afval van categorieën B en C. 1.5 Waarom dit Ontwerpregister? Artikel 10 van de Wet van 13 februari 2006 stelt onder meer: Met het oog op het opmaken van het milieueffectenrapport werkt de opsteller van het plan of programma een Ontwerpregister uit met de informatie die het rapport moet bevatten ( ). Dit Ontwerpregister gaat dus, zoals gevraagd door de Wet, in op de reikwijdte en het detailniveau van de op te maken SEA. Daarnaast biedt het voorliggende Ontwerpregister meer toelichting over o.a. SEA in het algemeen, de context en doelstellingen van het Ontwerpplan, de vertaling van deze doelstellingen in de SEA, en de wijze waarop de beoordeling zal gebeuren. In het bijzonder wordt beschreven hoe er omgegaan wordt met het strategische karakter en de focus op ondersteuning van een principebeslissing SEA Afvalplan NIRAS Ontwerpregister

19 Het Ontwerpregister wordt, zoals procedureel voorzien, voorgelegd aan het Adviescomité, dat op basis hiervan een advies formuleert over reikwijdte en detailniveau, rekening houdend met de huidige kennis en evaluatiemethodes, en met de inhoud en het detailniveau van het plan of programma 5. Dit advies wordt door de opsteller van het plan meegenomen bij het opstellen van het definitief register, dat het kader vormt voor het opstellen van de SEA. 1.6 Wat is de wettelijke procedure voor de SEA en het Ontwerpplan? Het Ontwerpplan en het bijbehorende Strategic Environmental Assessment (SEA) staan in interactie met elkaar en volgen dus een geïntegreerd procesverloop. In een eerste fase werd een voorlopig document, het Afvalplan in ontwikkeling [16], opgesteld. Dit document werd ter beschikking gesteld van het publiek naar aanleiding van de maatschappelijke consultaties die NIRAS proactief in het voorjaar van 2009 organiseerde om vóór de officiële raadpleging de bekommernissen en vragen die leven bij het publiek inzake het beheer op lange termijn van het afval van categorieën B en C te kennen (zie par.3.2.2). Er is rekening gehouden met de resultaten van de maatschappelijke consultatie bij het opstellen van het voorliggende Ontwerpregister en het Ontwerpplan, die aan het Adviescomité voorgelegd worden. Na ontvangst van het advies van het Comité op het Ontwerpregister (begin 2010) wordt het Register gefinaliseerd en wordt de SEA opgesteld. Vermoedelijk vanaf half mei 2010 worden de SEA en het Ontwerpplan het voorwerp van een officiële raadpleging zoals voorzien door de Wet van 13 februari 2006 in Hoofdstuk V. Daarbij zal NIRAS het advies vragen van de bevolking in het algemeen, het Adviescomité, de Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling, de Gewestregeringen, en alle andere instanties die NIRAS relevant acht (met name het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle, FANC). Het Ontwerpplan wordt aangepast en verfijnd op basis van deze adviezen en van de belangrijke inzichten en aandachtspunten van de SEA. Het definitieve Afvalplan en de SEA zullen dan in het najaar van 2010 voorgelegd worden aan de Regering. De federale procedure voor een SEA wordt in de onderstaande figuur weergegeven. 5 Cf Artikel 10, 2 van de Wet van 13 februari SEA Afvalplan NIRAS Ontwerpregister

20 Figuur 2: Procedure federale SEA SEA Afvalplan NIRAS Ontwerpregister

21 2. EEN GEÏNTEGREERDE SEA VOOR HET AFVALPLAN In dit hoofdstuk wordt toegelicht welke verschillende benaderingen voor Strategic Environmental Assessment (SEA) er bestaan, en voor welke benadering in het kader van de opmaak van het Afvalplan gekozen is. Er bestaat niet één enkele methode om een SEA op te stellen. Een goed SEA-proces is aangepast aan en wordt gerealiseerd in functie van de context waarbinnen het plan wordt ontwikkeld. Kenmerkend aan een SEA is dat hij vroeg in het beslissingsproces van een plan wordt opgesteld. Dit levert een aantal voordelen op: Door een SEA op te maken worden milieugerelateerde aspecten van het plan tijdig zichtbaar gemaakt, waardoor een betere en beter onderbouwde beslissing kan genomen worden. Door het uitvoeren van een systematische en grondige analyse van de planalternatieven (hier: de beheeropties voor het langetermijnbeheer van radioactief afval van categorieën B en C) kunnen die opties verbeterd en aangepast worden, in een interactief proces waarbij de opmaak van het Plan en de opmaak van de SEA elkaar aanvullen en inspireren. Het SEA-proces draagt bij tot het informeren van de belanghebbenden en tot het faciliteren van samenwerking met de buurlanden. Het is belangrijk te benadrukken dat een SEA geen uitgebreide versie van een MER (i.e. Milieueffectrapportage) op projectniveau is. SEA s en project-mer s verschillen fundamenteel in kenmerken. Essentieel verschil is dat een SEA toegepast wordt op strategische beleidskeuzes en veel vroeger in het beslissingsproces plaatsvindt dan een project-mer. Het aannemen van een plan of programma creëert het kader waarbinnen vervolgens projecten gerealiseerd kunnen worden, die eventueel zelf aan een milieueffectrapportage op projectniveau (of project-mer) kunnen onderworpen worden. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de opvallendste verschillen tussen een SEA en een project-mer. SEA Afvalplan NIRAS Ontwerpregister

22 Tabel 2: SEA Overzicht van de verschillen tussen SEA en project-mer Project-MER Van toepassing op beleidsinitiatieven, plannen en programma s met een breed, langetermijn- en strategisch perspectief Vindt, in ideale omstandigheden, plaats in een vroeg stadium van de strategische planning Beschouwt een brede waaier van alternatieve scenario s Wordt doorgaans onafhankelijk van een specifieke projectontwikkelaar uitgevoerd De focus ligt op de implicaties van beslissingen inzake het beleidsinitiatief, plan of programma voor de toekomstige beslissingen op een lager niveau Een iteratief, meerstappen proces met permanente terugkoppelingsmomenten De inhoud en de vormvereisten van een SEA zijn vaak minder goed formeel/wettelijk vastgesteld De nadruk ligt op het vinden van een evenwichtige verhouding tussen milieugerelateerde, sociale en economische aspecten in beleidsinitiatieven, plannen of programma s Van toepassing op specifieke en relatief kortetermijn projecten Vindt plaats in een vroeg stadium van de projectplanning eenmaal de parameters en randvoorwaarden vastgesteld zijn Beschouwt een beperkte reeks projectalternatieven Wordt doorgaans voorbereid en/of gefinancierd door de projectontwikkelaars De focus ligt op het verkrijgen van goedkeuring voor het project. Er zal zelden een terugkoppeling plaatsvinden naar het beleids-, plan- of programmaniveau Een goed gedefinieerd, lineair proces met een duidelijk begin- en eindpunt (van haalbaarheid tot projectgoedkeuring) Het opstellen van een project-mer is onderworpen aan specifieke vereisten, zowel inhoudelijk als vormelijk De nadruk ligt op het milderen van milieugerelateerde, sociale en economische impacts van het project Bron: Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO, 2006) [17] Een ander fundamenteel verschil tussen meeste van de SEA's en project-mer's is het feit dat project-mer's meestal sitegebonden zijn. In een typisch SEA-proces worden de volgende fasen onderscheiden: Om te beginnen wordt de context voor de SEA vastgesteld. Daarbij wordt eerst en vooral nagegaan of een SEA moet opgemaakt worden voor het bewuste plan of programma. Dan worden de doelstellingen van de SEA vastgesteld (o.a. rol in het planningsproces) en worden de relevante actoren geïdentificeerd. Voor de SEA voor het Afvalplan van NIRAS zijn deze elementen vastgelegd in de Wet van 13 februari Vervolgens wordt de reikwijdte en het detailniveau van de SEA vastgelegd. Voor de SEA voor het Afvalplan van NIRAS gebeurt deze oefening in dit Ontwerpregister. In een volgende stap worden de te bestuderen alternatieven/opties geïdentificeerd 6, De milieueffecten van de alternatieven/opties worden vervolgens beschreven en beoordeeld, en milderende maatregelen worden voorgesteld. Tenslotte wordt over het geheel een rapport opgemaakt. De beslissingnemende partijen worden geïnformeerd over de bevindingen uit de SEA, dat op zichzelf nog geen beslissingen inhoudt, maar enkel objectief de milieueffecten beschrijft. Op basis hiervan wordt het plan gefinaliseerd. 6 Dit gebeurt ook reeds in dit Ontwerpregister, zie hoofdstuk SEA Afvalplan NIRAS Ontwerpregister

23 Tot slot volgt (indien dit wenselijk blijkt) een fase van monitoring en evaluatie. Hierbij wordt nagegaan in hoeverre de gerapporteerde milieueffecten en aanbevelingen uit de SEA meegenomen werden in de besluitvorming over het plan of programma. In de praktijk kan een SEA op verschillende manieren benaderd worden. Op basis van een analyse van een aantal cases in EU- en niet-eu-landen, in een studie voor het Directoraat- Generaal Milieu van de Europese Commissies, onderscheidt IC Consultants Ltd (2001) [18] de volgende types SEA: SEA gebaseerd op project-mer. Dit type SEA is vaak een opgewaardeerde of uitgebreide vorm van project-mer. Het vergelijkt de voorkeursoptie en haar alternatieven met een nulalternatief. Er ligt vooral nadruk op de technische methodologieën en het doorlopen van een systematische procedure. SEA gebaseerd op beleidsanalyse. Bij dit type SEA worden de impacts van een voorkeursoptie beoordeeld t.o.v. een aantal doelstellingen. Een nulalternatief wordt niet uitgewerkt en er wordt doorgaans weinig aan rechtstreekse maatschappelijke consultatie gedaan. Dit type SEA komt regelmatig voor bij ruimtelijke plannen en beoordelingen van aspecten met betrekking tot duurzame ontwikkeling. Geïntegreerde SEA. Dit type SEA focust op een proces gedreven door doelstellingen en is een combinatie van de twee bovengenoemde types. Impacts worden beoordeeld tegenover zowel doelstellingen als een nulalternatief. Het proces wordt vroeg in de ontwikkeling van het beleid opgestart en onderzoekt verschillende mogelijkheden om de vooropgestelde doelstellingen te bereiken. Maatschappelijke consultatie is doorgaans een belangrijk onderdeel van de geïntegreerde SEA. Dit type SEA komt doorgaans voor in landen waar een uitgebreide milieugerelateerde wetgeving en beleid bestaat, zoals bv. in België. Ad hoc SEA. Dit type SEA is een verzameling van onafhankelijke milieubeoordelingen en processen zoals conferenties, beoordelingscomités en milieurapporten. Er is geen systematisch overkoepelend proces, waardoor invloed uitgeoefend kan worden op het beleid. Figuur 3 geeft de verschillende types SEA en hun onderlinge relaties weer. Project-MER gebaseerd SEA Beleidsanalyse gebaseerd SEA Beoordeling t.o.v. nulmeting Alternatieven Publieke participatie Ad hoc SEA Geen systematisch proces Beoordeling t.o.v. doelstellingen Indicatoren Monitoring Geïntegreerd SEA Figuur 3: De verhoudingen tussen de verschillende types SEA Bron: IC Consultants Ltd (2001) [18], voor de Europese Commissie, DG Milieu SEA Afvalplan NIRAS Ontwerpregister