Conventies en afspraken over de illegale handel in culturele goederen.

Transcriptie

1 Conventies en afspraken over de illegale handel in culturele goederen. Het doel van deze informatiesectie is u te helpen om accurate en geldende informatie te vinden over de nationale en internationale regelgeving ter voorkoming van illegale handel en illegale uitvoer van culturele goederen. Indien u onvolkomenheden of onwaarheden bemerkt, gelieve deze dan zo spoedig mogelijk te melden zodat wij deze onmiddellijk kunnen verhelpen. Ubema, noch de auteurs, kunnen aansprakelijk worden gesteld voor eventuele fouten in de teksten, en of eventuele schade die eruit zou kunnen voortkomen. De internationale deontologische code voor handelaars in culturele goederen die ook onderschreven en gerespecteerd wordt door de leden van Ubema stelt dat professionele handelaars in culturele eigendommen geen import, export of overdracht van eigendom van goederen zullen doen indien zij redelijkerwijs kunnen weten dat het object gestolen, illegaal ontvreemd, clandestien opgegraven of op illegale wijze werd geëxporteerd. Het opzet van deze sectie is u in staat te stellen om de meest recente informatie over de regelgeving in verband met illegale handel in kunst en antiquiteiten op te zoeken. Wij proberen erover te waken dat de verstrekte informatie nauwkeurige en actueel is en wij verzoeken u om fouten of onvolkomenheden aan ons te melden. Ubema is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze sectie. Ze is louter informatief en is geen advies. Wij raden u aan om voor elke particuliere transactie, u grondig en specifiek te informeren bij de bevoegde instanties. De belangrijkste internationale conventies met betrekking tot de illegale handel van kunst- en cultuurgoederen. A. Conventie van Den Haag: 1954: bescherming van culturele goederen bij een gewapend conflict Haagse conventie De Conventie van Den Haag is geratificeerd door bijna 90 landen, 75 landen ratificeerden het eerste protocol. Dankzij de Haagse Conventie van 1954 en de bijbehorende protocollen wordt het mogelijk een bepaalde mate van afdwingbaarheid te realiseren in de handhaving ervan. Dit is een belangrijke erkenning van de waarde van ons erfgoed. Volledige tekst: 1 Informatie: artikel OTT in Kunst en antiek journaal mei

2 De Haagse Conventie legt aan de lidstaten zware verplichtingen op ter bescherming van het cultuurgoed. De verplichtingen moesten door de lidstaten op zich worden genomen enerzijds in oorlogstijd en anderzijds in vredestijd. Die verplichtingen in vredestijd zijn heel belangrijk omdat zij de verplichtingen die nadien in oorlogstijd moeten worden nageleefd mogelijk maken. De verplichtingen in vredestijd houden in dat alle maatregelen moeten worden genomen om een bescherming mogelijk te maken. Ze betreffen het opstellen van inventarissen maar ook het opstellen van rapporten voor de Unesco. Het eerste protocol Het eerste protocol ziet erop toe dat illegaal in een verdragsland binnengebrachte cultuurgoederen, afkomstig uit een tijdens een gewapend conflict bezet gebied, kunnen worden teruggegeven aan het verdragland van herkomst. Het gaat om cultuurgoederen die van groot belang zijn voor het culturele erfgoed van elk volk. De regering van een verdragsland kan hiertoe op eigen initiatief actie ondernemen, terwijl ook op verzoek van de autoriteiten van een (voormalig) bezet gebied kan worden opgetreden. Gevolg: voor slachtofferlanden wordt het een stuk eenvoudiger om voorwerpen terug te krijgen. De kernregels: - Geen enkel cultuurgoed mag worden vervreemd uit een bezet gebied. - Wanneer het wordt vervreemd moet het onmiddellijk worden teruggegeven en geen enkel cultuurgoed mag in beslag genomen worden als vergoeding van oorlogsschade. Kritische beschouwing Het verdrag van Den Haag is ontoereikend in die zin dat het zich hoofdzakelijk richt op de bescherming van een cultuurgoed in geval van een internationaal conflict. We zien dat sinds de tweede helft van de twintigste eeuw de wereld niet meer zozeer wordt gekenmerkt door een internationaal wereldwijd conflict maar door meer dan een honderdtal interne conflicten. In feite kan zijn toepassing niet worden geëist voor die interne conflicten. In de tweede helft van de twintigste eeuw komt één belangrijk element naar voren, namelijk de culturele identiteit die een belangrijk wapen wordt. Precies die elementen die kenmerkend zijn voor de culturele identiteit worden immers als eerste doelwit genomen in de psychologische oorlogsvoering. Het gaat dan over religieuze of andere gebouwen of elementen die getuigen van de culturele identiteit van een volk. De vernietiging van die elementen wordt ook gebruikt om een etnische schoonmaak te realiseren. Tweede protocol: Daarom werd in 1999 een nieuw protocol aan het verdrag toegevoegd. Het is krachtens dit tweede protocol dat het Verdrag niet langer enkel van toepassing is op een wereldwijd internationaal conflict, maar ook op interne conflicten. De bescherming van de cultuurgoederen betreft niet alleen deze die in de lijsten zijn opgenomen maar om het even welk cultuurgoed. Aan bepaalde, voornamelijk de meest kwetsbare, zoals roerende cultuurgoederen wordt een verhoogde bescherming toegevoegd. Er zijn ook sancties aan verbonden en het tweede protocol voorziet in een gerechtshof voor de berechting en bestraffing van misdadigers. Dit aanvullende protocol ziet onder meer toe op daadwerkelijke bescherming van cultureel erfgoed in bezette landen tijdens gewapende conflicten. Zo moeten er beschermende 2

3 maatregelen genomen worden als een militair conflict is te voorzien. Er zijn zelfs regels opgesteld die bepalen wanneer een cultureel object geoorloofd is beschadigd. Ook moeten militairen bij aanvallen hun uiterste best doen te vermijden dat cultureel erfgoed wordt beschadigd of zelfs vernietigd. Dit kan men voorkomen door tijdens de voorbereidingen zorgvuldig te kijken waar zich cultureel erfgoed van belang bevindt. Effectieve maatregelen waartoe het tweede protocol oproept zijn gelegen in het nemen van voorzorgsmaatregelen. Roerend erfgoed kan bijvoorbeeld in een ander land dat het verdrag eveneens ratificeerde worden ondergebracht. De bescherming van bijzondere cultuurgoederen is voor ieder land uiteraard een groot goed. Ieder volk heeft immers het recht op een representatieve afspiegeling van zijn cultureel verleden. Daarenboven bestaat er cultureel erfgoed dat wereldwijd van belang is en waarvan het verlies voor eenieder ernstig is, zoals bijvoorbeeld de vernietiging van de boeddhabeelden in Bamiyan (Afghanistan). 2 Het tweede protocol kent voor de toepassing van de rechtsregels taken toe aan belangrijke internationale gouvernementele organisaties, maar ook aan niet-gouvernementele organisaties, met name aan het Rode Kruis en aan het International Committee of the Blue Shields (ICBS). Het tweede protocol dateert van 1999 en wordt operationeel wanneer twintig landen het hebben geratificeerd. B. Restitutie in Vredestijd: In 1970 hebben de lidstaten van UNESCO een Conventie aangenomen die beoogt de onrechtmatige invoer, uitvoer of eigendomsoverdracht van cultuurgoederen te verbieden en te verhinderen. Daarnaast is in 1995 een VN-verdrag tot stand gekomen, UNIDROIT, inzake de internationale terugkeer van gestolen of onrechtmatig uitgevoerde cultuurgoederen. 1. Unesco Conventie 1970 beogende de onrechtmatige invoer, uitvoer of eigendomsoverdracht van cultuurgoederen te verbieden en te verhinderen. Unesco 1970 De verontrustende situatie van de illegale handel in vredestijd, zorgde voor het ontstaan van, het negotiëren en adopteren van de Unesco Conventie van 14 november 1970 die beoogt de onrechtmatige invoer, uitvoer of eigendomsoverdracht van cultuurgoederen te verbieden en te verhinderen. 3 Leden van Unesco: maart 2003: de Taliban zorgen voor de verwoesting van de boeddhabeelden in Bamiyan nadat de Verenigde Naties sancties hebben uitgesproken tegen Afghanistan. 3 Convention on the Means of Prohibiting and Preventing the Illicit Import, Export and Transfer of Ownership of Cultural Property, Done at Paris, 14 November 1970, Entry into force, 24 April 1972: 3

4 Volledige tekst: Definitie: wat door de conventie als illegaal wordt aanzien: - de uitvoer van belangrijke culturele eigendom van zijn grondgebied tenzij vergezeld door een export certificaat, indien de staat zo n certificaat aflevert. - het verwerven en importeren van gestolen objecten uit musea, religieuze of seculiere monumenten of een andere instantie in een andere Staat die de Conventie heeft geratificeerd en van waaruit het illegaal werd geëxporteerd - de uitvoer en overdracht van eigendom van culturele eigendom direct voortkomend uit dwang of bezetting van een gebied door een vreemde mogendheid. De Unesco-Conventie kan niet retroactief worden toegepast, en de Unesco Conventie is gebaseerd op intergouvernementele afspraken. België heeft het Unesco-verdrag van 1970 over illegale handel in 2003 geratificeerd. Bepalingen in het Unesco-verdrag voor het beschermen van het eigen cultuurbezit van de verdragstaten verplichten de verdragstaten te zorgen voor: 1. adequate wetgeving 2. nationale inventaris, elk object moet geïdentificeerd worden, geen bescherming voor categorieën. 3. systeem van exportcertificaten 4. bescherming van archeologische opgravingen 5. gedragscodes voor conservatoren, handelaren en verzamelaars. Als het Unesco-verdrag niet van kracht is dan gelden de regels van het internationaal privaatrecht. Het is de wetgeving van het land van herkomst van het object is van kracht en bepaalt of restitutie mogelijk is. Als het object verkocht is in een land dat de common law volgt, dan blijft de oorspronkelijke eigenaar meestal de eigenaar. Hij kan dus een eis tot restitutie indienen. Als het object daarentegen verkocht is in een land dat de continentale rechtstraditie volgt, dan zal restitutie waarschijnlijk onmogelijk zijn omdat dit systeem bescherming biedt aan de bezitter die te goeder trouw is. Het Unesco-verdrag van 1970 heeft geen retroactieve werking. Artikel 7, b.2 van het verdrag bepaalt dat de Staten die het verdrag ondertekenen zich ertoe verbinden op vraag van de ondertekenende Staat van herkomst de nodige stappen te doen om al het culturele erfgoed terug te vinden dat na de inwerkingtreding van het verdrag in beide Staten naar het land is gekomen. Het Unesco-verdrag, heeft wettelijk gezien dus enkel betrekking op de goederen die na de ratificatie van het verdrag werden geïmporteerd. 2. Unidroit Conventie van 1995 beogende de internationale terugkeer van gestolen of onrechtmatig uitgevoerde goederen. Unidroit convention on stolen or illegally exported cultural objects, Rome, 24 June 1995 Op vraag van Unesco, die geen specifiek mandaat heeft voor privaatrecht, heeft het International Institute for the Unification of Private Law (Unidroit), de Unidroit Conventie 4

5 voorbereid betreffende gestolen of illegaal uitgevoerde cultuurgoederen. Deze conventie bult de Unesco Conventie van 1970 vanuit het gezichtspunt van het privaatrecht. Unidroit is niet gebaseerd op intergouvernementele acties en stelt zowel de staten die eigenaar zijn van een goed dat werd gestolen of illegaal werd geïmporteerd, als de rechtmatige eigenaars die hun gestolen of illegaal geïmporteerde cultuurgoed terugeisen, in staat om een klacht neer te leggen voor een buitenlands gerechtshof. Deze contributie betreft niet alleen gestolen cultuurgoederen waar de verplichting tot teruggave absoluut is en onafhankelijk van het eigendomsrecht (dat erkend zou kunnen worden door de wet die van toepassing is op de transactie), maar betreft ook illegaal uitgevoerde eigendommen voor dewelke de verplichting tot teruggave duidelijk gesteld is, zij het onder bepaalde voorwaarden. In beide gevallen heeft de derde partij die het cultuurgoed te goeder trouw verkreeg, recht op een eerlijke en redelijke vergoeding indien hij zijn goede trouw kan staven. De due diligence (letterlijk vertaald, de gepaste ijver ) is de cluster van het inschattingsniveau, zorg, voorzichtigheid, vaststelling en de activiteiten die een persoon redelijkerwijze zou aan de dag leggen in specifieke omstandigheden. Dit is een begrip uit het Angelsaksisch recht dat nationaal voor interpretatie vatbaar is. Deze conventie is van toepassing op alle claims met betrekking tot illegaal uitgevoerde cultuurgoederen met een international karakter en betreft: 1. de teruggave van gestolen cultuurgoederen 2. illegaal uitgevoerde cultuurgoederen. Definitie: tot cultuurgoederen worden alle culturele objecten gerekend die op religieuze of seculiere gronden van belang zijn voor de archeologie, prehistorie, geschiedenis, literatuur, kunst en wetenschap en die behoren tot een van de categorieën die in de bijlagen van de conventie worden vermeld. Claim: elke claim voor teruggave moet gebeuren binnen een tijdspanne van drie jaar vanaf het moment waarop de eiser de locatie van het culturele object en de identiteit van de bezitter kent, en binnen een tijdspanne van 50 jaar gerekend vanaf het tijdstip van de diefstal of gerekend vanaf het tijdstip dat het object had moeten worden teruggegeven. Een claim voor teruggave van een cultuurgoed dat deel uitmaakt van een geïdentificeerd monument of van een archeologische site, of behorende tot een publieke collectie, is niet onderhavig aan deze tijdsbeperking uitgenomen het feit dat ook deze moeten worden gebeuren binnen de drie jaar vanaf het moment waarop de eiser de locatie van het culturele object en de identiteit van de bezitter kent. Elke contracterende staat mag afkondigen dat een claim 75 jaar of langer van kracht is, indien dit in de wet van de betreffende staat is opgenomen. Redelijke vergoeding: de bezitter van een gestolen cultureel goed die dit goed moet teruggeven aan de rechtmatige eigenaar heeft recht op een redelijke vergoeding, indien hij niet wist, of redelijkerwijs niet kon weten dat het object gestolen was en indien hij voldoende aantoonbaar onderzoek hiernaar heeft gedaan bij het verwerven van het object. Kernidee Unidroit: Het Unidroit verdrag stelt verdragspartijen in staat gestolen of illegaal geëxporteerd cultuurbezit in een land, dat eveneens partij is, in een civielrechterlijke procedure op te eisen. Hierbij moet de eisende partij bewijzen, dat het voorwerp valt onder de nationale cultuurwetgeving. De koper of houder dient aan te tonen dat hij het voorwerp te goeder trouw 5

6 heeft verworven. Als hij dit kan dan heeft hij recht op een redelijke vergoeding. Zo niet dan moet hij het voorwerp om niets, dit wil zeggen zonder compensatie, afstaan. Belangrijkste kritiek op het Unidroit-verdrag: De omkering van de bewijslast, de verjaringstermijn, die kan oplopen tot 75 jaar en de definitie van cultuurgoed. De bezitter moet zelf bewijzen dat hij te goeder trouw was op het moment dat hij bepaalde cultuurgoederen verwierf. Voor dat bewijs moet hij bewijzen zijn best te hebben gedaan om te achterhalen of de door hem begeerde cultuurvoorwerpen gestolen waren of niet, o.a. door openbaar toegankelijke registers van gestolen kunstvoorwerpen te raadplegen. Maakt hij dat hard dan moet hij een gestolen of onrechtmatig uitgevoerd object afstaan. Hij heeft dan echter recht op een redelijke vergoeding. Die vergoeding blijft achterwege, als de bezitter zijn goede trouw niet kan aantonen. De verjaringstermijn is een compromis geweest. De definitie is gelijk aan de brede definitie van een cultuurgoed zoals gegeven in het Unesco verdrag van Een andere klacht is dat dit verdrag alleen het einde van de exportlijn aanpakt (de marktlanden) en dat het begin (bronlanden met grafplunderaars, niet altijd eerlijke politie, douane en beleid) buiten schot blijft. Om het Unidroit verdrag toe te passen moeten ze hun eigen juridisch en cultuurbeleid redelijk en efficiënt voeren. Een efficiënte implementatie van het Unidroit-verdrag is onmogelijk in Belgisch recht, en daarom ook voorlopig afgewezen. De overheid heeft tot nu toe nog niet de nodige instrumenten geschapen om een efficiënte controle mogelijk te maken: een aparte politieeenheid en een toegankelijk registratiesysteem van gestolen en bedreigde cultuurgoederen zijn een vereiste. In Duitsland en in het Verenigd Koninkrijk dringt een eigen wetgeving zich op. C. Bilaterale en multilaterale akkoorden om de illegale handel in kunst en antiquiteiten tegen te gaan: 1. Europese richtlijnen: a. Richtlijn van de EU ter teruggave van culturele goederen: b. Regeling van de EU in verband met de uitvoer van culturele goederen uit de EU. (Reglement n. 3911/92) : : Om te komen tot een eenvormige controle bij de uitvoer van cultuurgoederen, werd bij ondergenoemde verordening de uitvoer van die goederen uit het douanegebied van de EU aan een vergunning onderworpen. 2. Bilaterale akkoorden ondertekend door de Verenigde Staten van Amerika Website: 6