II DOMUS. Wonen in Rome 20. Ubi est Quintus? 26. Taal 27. Fontes Iuvenalis 32. Lectio II Lectio I XIX

Transcriptie

1 II DOMUS Wonen in Rome 20 Ubi est Quintus? 26 Taal 27 Fontes Iuvenalis 32 Lectio XIII Lectio XII Lectio XI Lectio X Lectio IX Lectio VIII Lectio VII Lectio VI Lectio V Lectio IV Lectio III Lectio II Lectio I XIX 19

2 Lectio I Lectio II Lectio III Lectio IV Lectio V Lectio VI Lectio VII Lectio VIII Lectio IX Lectio X Lectio XI Lectio XII Lectio XIII WONEN IN ROME In welke huizen wonen de Romeinen? Hoe zijn die ingericht? Verschilt hun woonsituatie erg van de onze nu? De vragen liggen voor de hand, de antwoorden niet. Er zijn amper beschrijvingen van het interieur van particuliere huizen uit de klassieke oudheid voorhanden. We moeten ons dus bijna uitsluitend baseren op archeologische vondsten. Vooral de ruïnes van Pompeii vormen voor moderne archeologen een dankbare bron van kennis over het dagelijks leven van de Romeinen. Reis je mee naar het verleden? Pompeii wordt in de eerste eeuw v.c. een Romeinse colonia de stad zelf is op dat moment al honderden jaren oud. Rond 62 n.c. wordt de stad getroffen door een zware aardbeving. Later blijkt die aardbeving een nog veel grotere ramp aan te kondigen: de uitbarsting van de Vesuvius, een nabijgelegen vulkaan. In 79 n.c. worden Pompeii en omstreken volledig bedolven onder een regen van as, vulkanisch puin, modder en lava. Wie de ramp overleeft, verlaat de verwoeste plaatsen. Pompeii raakt vergeten. Pas vanaf de achttiende eeuw worden Pompeii en andere steden in de omgeving geleidelijk aan herontdekt. Omdat de tijd er leek stil te staan, geven ze ons een goed beeld van de oudheid. De Romeinse samenleving kunnen we ruwweg opsplitsen in twee groepen: 1 een minderheid van rijken, die in een domus wonen; 2 een meerderheid van armen, waarvan een groot deel niet eens onderdak heeft! 1 Een domus voor de rijke Romein Opgravingen leren ons dat de rijken hun huizen dikwijls volgens een gelijkaardig grondplan opbouwen. Aan de buitenkant ziet een domus of villa urbana er eerder eenvoudig uit: kleine raampjes en witgekalkte muren, die vaak vol staan met allerlei opschriften en afbeeldingen (politieke boodschappen, reclame, graffiti ). De kleine raampjes beschermen de bewoners beter tegen lawaai, stof en mogelijke gevaren. Een Romeinse stad is niet altijd zo veilig. 20 XX

3 4 Indeling 2 Aan de straatkant zijn er vaak winkels 1. Die zijn doorgaans eigendom van de bewoner, die ze verhuurt. Je komt het huis binnen langs een brede en stevige (lees: veilige!) voordeur. Dan stap je door de hal of het vestibulum 2. Soms bevindt zich daar een opmerkelijke mozaïekvloer met een boodschap voor al dan niet gewenste bezoekers. Vaak hebben dergelijke huizen ook een soort portiershokje in de vestibule. Daar huist een bewaker die iedereen in de gaten houdt die binnenkomt of buitengaat. Vervolgens kom je in het atrium 3. In dit ruime vertrek ontvangt de eigenaar zijn zakenrelaties en andere gasten. Waarschijnlijk staat er weinig meubilair, maar kleurige fresco s op de muren en mooie mozaïekvloeren maken deze ruimte aantrekkelijk. 5 Cave canem ( Opgepast voor de hond ) In de beginjaren van de Romeinse in het Huis van de Tragische Dichter in Pompeii republiek leefden de mensen in een huis dat alleen bestond uit een atrium met enkele kamers errond. De rook van het haardvuur liet roet achter op de muren, die zwart (ater) werden. Vandaar de naam atrium Lectio XIII Lectio XII Lectio XI Lectio X Lectio IX Lectio VIII Lectio VII Lectio VI Lectio V Lectio IV Lectio III Lectio II Lectio I XXI 21

4 Lectio I Lectio II Lectio III Lectio IV Lectio V Lectio VI Lectio VII Lectio VIII Lectio IX Lectio X Lectio XI Lectio XII Lectio XIII Atrium van het Huis van Menander in Pompeii In het atrium valt de grote opening of het compluvium 4 in het midden van het dak meteen op. Zo komt er licht en frisse lucht binnen. In Rome en het Middellandse Zeegebied heerst er immers een ander klimaat dan in onze streken! Gelukkig regent het af en toe ook flink. Het regenwater wordt dan via het compluvium opgevangen in het impluvium 5, een bak in de vloer. Van daar stroomt het naar een onderliggende regenput. Enkel de allerrijksten hebben stromend water in huis via een waterleiding. De meeste inwoners van een Romeinse stad zijn echter afhankelijk van regenwater en water uit openbare fonteinen. Die fonteinen worden ook door leidingen van water voorzien. In geval van lange droogte vallen de huizen van de rijke burgers het eerst droog. Een ingenieus systeem zorgt ervoor dat de waterleidingen tot het laatst de openbare fonteinen blijven bevoorraden. Niet dat de machthebbers zich het lot van de armen aantrekken; ze willen vooral opstanden vermijden! Langs het atrium heeft men toegang tot andere kamers 6. Die dienen als eet-, slaap- en/of bergruimten. Soms zijn er ook nog één of meerdere trappen die leiden naar bovenliggende verdiepingen. Die trappen kunnen zowel van hout als van steen zijn. De kamers rond het atrium zijn gewoonlijk eerder klein en beschilderd in felle kleuren. 22 XXII

5 In heel wat domus bevindt zich achter het atrium nog een aangelegde tuin. Die is meestal aan drie zijden omgeven door een zuilengang of peristylium 7. De allergrootste Romeinse huizen hebben zelfs twee peristylia achter elkaar liggen. Vaak geven rijkelijk versierde eetkamers of triclinia 8 uit op deze tuinen. Dikwijls is er ook een kleine keuken of culina 9, maar niet elke domus beschikt over een afzonderlijke keuken. Het lararium 10 ligt gewoonlijk ook aan de tuin. Dat is een klein huisaltaar voor de Lares, de beschermgoden van de familie. In huizen zonder peristylium vind je dit altaar terug in het atrium. Inrichting en comfort Op basis van wat men o.a. in Pompeii aantrof, geloofde men lange tijd dat de Romeinen hun huizen eerder sober inrichtten. Hedendaagse onderzoekers daarentegen gaan er eerder vanuit dat Romeinse huizen wel vol stonden met meubels: kasten, kisten, tafels, stoelen. Toch bestaat er nog heel wat discussie over de inrichting en het comfort van Romeinse huizen. Peristylium van een villa in Pompeii Wat hoe dan ook opvalt, is dat de Romeinen waarschijnlijk geen echte privacy kennen zoals wij tegenwoordig. In het huis van een rijke Romeinse burger woont niet alleen één gezin. Naast de heer des huizes, zijn vrouw en kinderen leven er vaak nog veel meer mensen: andere familieleden, vrienden van de eigenaar, (huis)slaven Fresco in het Huis van Marcus Lucretius Fronto in Pompeii en misschien wel personen die gewoon een kamer of een onderkomen in het huis huren. Mogelijk heeft zelfs niet iedereen een vaste slaapplaats in het huis. Ook op vlak van hygiëne verschillen de Romeinse levensomstandigheden grondig van onze huidige manier van wonen. Het grootste deel van de Romeinse huizen heeft bijvoorbeeld geen badkamer! Een echt toilet is er ook niet altijd. Als er al een toilet is, dan bevindt het zich dikwijls niet in een afzonderlijke ruimte, maar gewoon in de keuken! Waar en hoe iedereen in huis dan naar het toilet gaat, blijft dus ook onduidelijk. Lectio XIII Lectio XII Lectio XI Lectio X Lectio IX Lectio VIII Lectio VII Lectio VI Lectio V Lectio IV Lectio III Lectio II Lectio I XXIII 23

6 Lectio I Lectio II Lectio III Lectio IV Lectio V Lectio VI Lectio VII Lectio VIII Lectio IX Lectio X Lectio XI Lectio XII Lectio XIII Verlichting en verwarming Aangezien de Romeinse huizen doorgaans kleine ramen hebben, is het binnen eerder donker. Enkel via het atrium en het peristylium komt er natuurlijk licht binnen. De inwoners moeten zich dus veel behelpen met kunstlicht. Door middel van talrijke olielampen proberen ze hun donkere huizen te verlichten. Niet voor niets behoren die lampen tot de meest gevonden voorwerpen uit de klassieke oudheid. Ook al zijn de zomers warm, in de winter kan het in Rome en omstreken behoorlijk koud zijn. De Romeinen bedenken gelukkig allerlei manieren om de verschillende kamers te verwarmen. Zo leggen ze bijvoorbeeld gloeiende kolen in bronzen bekkens, die ze kunnen verplaatsen. Maar de meest indrukwekkende Romeinse uitvinding voor thuisgebruik is toch wel het systeem van vloerverwarming of hypocaustum. In een ruimte onder het huis stoken slaven een vuur dat de lucht verhit. De warme lucht stroomt door de holle vloeren en door buizen in de wanden van alle kamers. Dit systeem van verwarming is natuurlijk enkel bestemd voor de allerrijksten en de keizers, die niet in een gewone domus wonen, maar in indrukwekkende paleizen. Die paleizen hebben dikwijls wel eenzelfde indeling (vestibulum, atrium ) als een klassieke domus; alleen zijn de afmetingen telkens een ietsje groter. 2 Een insula voor de armen Voor de meeste Romeinen is de luxe van een domus niet weggelegd. Ze wonen in een huurkazerne of insula. Denk hierbij niet aan onze hedendaagse appartementen met alle mogelijke comfort, maar stel je net het tegenovergestelde voor! De buitenzijde Werking van het hypocaustum Deze huurkazernes zijn vierkante gebouwen met in het midden een luchtkoker. Ze worden voor het eerst gebouwd in Rome in de vroege derde eeuw v.c. Rome zit in die tijd klem binnen de stadsmuren en de enige oplossing is om in de hoogte te bouwen, wat dan ook massaal gebeurt. 24 Een insula in Ostia XXIV

7 Keizer Augustus verbiedt insulae die meer dan 21 meter hoog zijn, omdat er gevaar dreigt voor instorting. Vaak omzeilt men de wet door op het dak van een insula, een meter van de gevelrand verwijderd, toch enkele verdiepingen bij te bouwen. Niet alleen de hoogte is gevaarlijk, ook het bouwmateriaal zelf. De insulae zitten vol hout, zijn wankel en leunen tegen elkaar aan. De straatjes ertussen zijn nauwelijks een meter breed. Verwarmen gebeurt binnenshuis op houtskoolkacheltjes. Je begrijpt al dat er heel vaak brand uitbreekt. Ondanks de vele appartementsgebouwen zijn er voortdurend woningen te kort en dat leidt tot torenhoge huurprijzen. De mensen in de volkswijken wonen dicht op elkaar gepakt en sommige mensen zijn zo arm dat ze zich zelfs geen kamertje kunnen veroorloven. Zij leven onder de trappen, op zolders, in vochtige kelders of... op straat. Het interieur De appartementjes in zo n insula bieden weinig comfort. De kamers zijn er klein, vochtig, slecht verlucht en pikdonker. In de zomer is het er gloeiend heet en in de winter ijskoud. Veel meubilair hebben de bewoners niet. Zelfs een soort matras om op te slapen, is al een grote luxe. Stromend water is er evenmin. Je moet je water halen aan de openbare fonteinen. Die bevinden zich op pleinen of aan kruispunten. Over een echt toilet beschik je al helemaal niet, tenzij je naar beneden gaat, naar de dichtstbijzijnde openbare toiletten. Maar omdat men voor het gebruik van die latrines soms een kleine vergoeding vraagt, doen veel mensen hun behoefte gewoon thuis, in een emmer die ze dan op straat uitgieten. MEMENTO Openbare toiletten in Ostia - Leg de begrippen domus, insula, vestibulum, atrium, compluvium, impluvium, peristylium, triclinium, lararium en hypocaustum uit. - Geef de indeling van een domus. - Geef twee opvallende verschillen tussen de woonsituatie (inrichting, comfort, ) in een domus en je eigen manier van wonen. - Leg uit hoe de Romeinen hun huizen verlichten en verwarmen. - Verklaar waarom het leven in een insula geen pretje is. Lectio XIII Lectio XII Lectio XI Lectio X Lectio IX Lectio VIII Lectio VII Lectio VI Lectio V Lectio IV Lectio III Lectio II Lectio I XXV 25

8 Lectio I Lectio II UBI EST QUINTUS? Lectio III Lectio IV Lectio V Lectio VI Lectio VII Lectio VIII Lectio IX Lectio X Lectio XI Lectio XII Lectio XIII Gaius Caecilius Metellus en zijn vrouw Iulia Sabina bereiden vandaag een feestje voor. Iedereen is druk in de weer. Ook hun kinderen Caecilia en Quintus steken een handje toe. Op dit moment is Caecilia op zoek naar haar broer Caecilia Quintum quaerit. Primum atrium intrat neque Quintus ibi est. Deinde culinam intrat neque vero Quintum ibi reperit. neque vero: maar ook niet Postremo triclinium intrat, sed fratrem nondum reperit. 5 Nunc Caecilia Quintum vocat, sed Quintus non respondet. Iterum Caecilia nomen Quinti clamat, sed iterum frater non respondet. Quinti: van Quintus Tum mater venit et filiam interrogat: Caecilia, ubi est Quintus? Cur non respondet? Caecilia: Fortasse nihil audit. Fortasse in horto ludit. in horto: in de tuin 10 Mater hortum intrat. Hic est filius. Quid agit in horto? Quintus non ludit, sed sedet et tacet. Quid est?, mater filium interrogat. Quintus matrem audit, sed tacet. 15 Iterum mater filium interrogat: Quid est? Nihil, mater, nihil!, Quintus respondet. Nunc mater videt pilam et statuam. Statua fracta est. fracta: gebroken, kapot Statim mater filium reprehendit 26 XXVI

9 TAAL 1 Het gezegde 1 Quintus dormit. Quintus slaapt. 2 Quintus puer est. Quintus is een jongen. Een zin bestaat uit één of meer zinsdelen die een samenhangend geheel vormen. Het zinsdeel dat iets over Quintus zegt, is het gezegde. In zin 1 is het gezegde dormit, in zin 2 is dit puer est. Er zijn twee soorten gezegdes. 1 Een gezegde dat zegt wat Quintus doet, noem je een werkwoordelijk gezegde (WWG) (zin 1). 2 Een gezegde dat zegt wat Quintus is, noem je een naamwoordelijk gezegde (NWG) (zin 2). Zinnen met een NWG zullen we later behandelen. Het gezegde is het belangrijkste deel van de zin. De betekenis van het gezegde bepaalt namelijk welke aanvullingen noodzakelijk zijn om een betekenisvolle zin te krijgen. 2 Het onderwerp Quintus dormit. Quintus slaapt. Bij een werkwoordelijk gezegde als dormit verwacht je slechts één noodzakelijke aanvulling. Je verwacht een antwoord op de vraag: Wie / wat slaapt? Die eerste aanvulling is het onderwerp. Het onderwerp (O) Quintus zegt wie de handeling van het WWG uitvoert. We zeggen dat de functie van Quintus onderwerp is. Omdat het onderwerp de handeling van het WWG uitvoert, zeggen we dat de rol van het onderwerp handelend is. Het onderwerp vind je door de volgende vraag te stellen: Wie / wat + WWG? Vraag: Wie / wat slaapt? Antwoord: Quintus Wie / wat + WWG? O 3 Het voorwerp (lijdend) Quintus amicum videt. Quintus ziet zijn vriend. Bij een WWG als videt verwacht je twee noodzakelijke aanvullingen. De eerste aanvulling is het onderwerp. Je verwacht ook een antwoord op de vraag: Wie / wat ziet Quintus? Bij videt verwacht je dus een tweede aanvulling om een betekenisvolle zin te krijgen. Die tweede aanvulling is het voorwerp. We zeggen dat de functie van amicum voorwerp (VW) is. Omdat het zinsdeel amicum de handeling van videt ondergaat, zeggen we dat de rol van het voorwerp lijdend is (lijden = ondergaan). Lectio XIII Lectio XII Lectio XI Lectio X Lectio IX Lectio VIII Lectio VII Lectio VI Lectio V Lectio IV Lectio III Lectio II Lectio I XXVII Het voorwerp (lijdend) vind je door de volgende vraag te stellen: Wie / wat + WWG + O? Vraag: Wie / wat ziet Quintus? Antwoord: zijn vriend. Wie / wat + WWG + O? VW 27

10 Lectio I Lectio II Lectio III Lectio IV Lectio V Lectio VI Lectio VII Lectio VIII Lectio IX Lectio X Lectio XI Lectio XII Lectio XIII 4 Naamvallen In het Latijn verandert de vorm van een zelfstandig naamwoord als het een andere functie krijgt in de zin. Quintus non respondet. Quintus antwoordt niet. Caecilia Quintum clamat. Caecilia roept Quintus. In het eerste voorbeeld is Quintus het onderwerp, in het tweede voorbeeld is Quintum het voorwerp. De uitgang verandert dus naargelang de functie in de zin. De vorm van een zelfstandig naamwoord die een bepaalde functie aanduidt, noemen we een naamval. De naamval die het onderwerp aanduidt, heet de nominatief (nom.). De naamval die het voorwerp (lijdend) aanduidt, heet de accusatief (acc.). 5 Verbuigingen Het veranderen van de uitgang bij zelfstandige naamwoorden heet verbuigen. De zelfstandige naamwoorden worden ingedeeld in groepen of verbuigingen. Je leert in deze lectio drie verbuigingen, elk met hun eigen model: Verbuiging Model Genus Uitgang 1ste rosa v. -a 2de 3de avus m. -us donum o. -um WOORD dux m. / v. meerdere mogelijkheden corpus o. meerdere mogelijkheden De zelfstandige naamwoorden van de derde verbuiging eindigen op verschillende uitgangen. Leer daarom goed de stam en het genus in je woordenlijst. De eerste en de tweede verbuiging vormen samen de eerste klasse. De woorden van de derde verbuiging behoren tot de tweede klasse. Leer de uitgangen van de nominatief en accusatief enkelvoud van deze verbuigingen goed uit het hoofd: 1ste klasse 2de klasse 2de verbuiging 1ste verbuiging 2de verbuiging 3de verbuiging model avus rosa donum dux corpus genus m. v. o. m. / v. o. nom. enk. av-us ros-a don-um dux corpus acc. enk. av-um ros-am don-um duc-em corpus CAVE In het onzijdig is de nominatief steeds gelijk aan de accusatief. 28 XXVIII

11 6 Functie, rol en vorm Bij zinsdelen maken we een onderscheid tussen functie, rol en vorm. Quintus amicum videt. Quintus ziet een vriend. Het zinsdeel videt heeft in deze zin de functie werkwoordelijk gezegde (WWG). In deze zin drukt het WWG videt een handeling uit. Dit is de rol die het WWG in de zin vervult. De vorm van dit WWG is een vervoegde werkwoordsvorm of persoonsvorm (PV). Het zinsdeel Quintus heeft in deze zin de functie onderwerp. Het onderwerp Quintus voert de handeling uit. Het onderwerp heeft hier dus een handelende rol. De vorm van dit onderwerp is een naamwoord in de nominatief. Het zinsdeel amicum heeft de functie voorwerp. Omdat dit voorwerp de handeling van het WWG ondergaat, is de rol van het voorwerp lijdend (lijden = ondergaan). De vorm van het voorwerp (lijdend) is een naamwoord in de accusatief. Samengevat Het zinsdeel videt: - functie = werkwoordelijk gezegde (WWG) - rol = handeling - vorm = vervoegde werkwoordsvorm of persoonsvorm (PV) Het zinsdeel Quintus: - functie = onderwerp (O) - rol = handelend - vorm = nw. in nominatief (nom.) Het zinsdeel amicum: - functie = voorwerp (VW) - rol = lijdend - vorm = nw. in accusatief (acc.) 7 Het zinsmodel Functie, rol en vorm stellen we schematisch voor in een zinsmodel. Het gezegde is het belangrijkste deel van de zin en wordt in het blauw aangeduid. De noodzakelijke aanvullingen worden met groen aangeduid. functie rol handeling functie WWG vorm werkwoordsvorm: PV functie Lectio XIII Lectio XII Lectio XI Lectio X Lectio IX Lectio VIII Lectio VII Lectio VI Lectio V Lectio IV Lectio III Lectio II Lectio I onderwerp voorwerp XXIX rol vorm rol vorm handelend nw. in nom. lijdend nw. in acc. 29

12 Lectio I Lectio II Lectio III Lectio IV Lectio V Lectio VI Lectio VII Lectio VIII Lectio IX Lectio X Lectio XI Lectio XII Lectio XIII 8 3de persoon enkelvoud van het werkwoord WOORD Ook werkwoorden zijn veranderlijke woorden. Bij werkwoorden noemen we het veranderen van de uitgang vervoegen. Werkwoorden worden in verschillende groepen of vervoegingen ingedeeld op basis van de laatste letter van de stam. Er bestaan 5 vervoegingen: vervoeging I: stam op een lange klinker - am - model: amare (houden van) vervoeging II: stam op lange klinker - mon - model: monere (waarschuwen) vervoeging III: stam op een medeklinker of een -u teg- model: tegere (bedekken) vervoeging IV: stam op lange klinker - aud - model: audire (horen, luisteren) vervoeging V: stam op een korte klinker - cap - model: capere (nemen) Werkwoorden die tot deze 5 vervoegingen behoren, zijn regelmatige werkwoorden. Er bestaan ook onregelmatige werkwoorden zoals esse (zijn). Voorlopig leren we enkel de uitgang van de 3de persoon enkelvoud 'hij', 'zij', 'het'. De 3de persoon enkelvoud wordt gevormd door de uitgang -t aan de stam toe te voegen. Ook hier leer je bij elke vervoeging het model uit het hoofd. Vervoeging I II III IV V Stam -stam -stam medeklinkerof u-stam -stam -stam Onregelm. ww. Model amare monere tegere audire capere esse 3de pers. enk. ama-t hij, zij, het houdt van mone-t hij, zij, het waarschuwt teg-i-t hij, zij, het bedekt audi-t hij, zij, het hoort capi-t hij, zij, het neemt est hij, zij, het is CAVE Bij de derde vervoeging worden de stam en de uitgang met elkaar verbonden door een korte klinker - -. Deze - - noemen we een bindklinker. 9 Vertaaltips Onderwerp Tum Quintus venit. Amicum clamat. Dan komt Quintus. Hij roept zijn vriend. In het Latijn is het onderwerp vaak niet uitgedrukt, wanneer je het gemakkelijk uit de context kunt afleiden. In je Nederlandse zin schrijf je wel een onderwerp! Voorwerp Mater filiam amat. Moeder houdt van haar dochter. Soms heeft een WWG in het Latijn een voorwerp (lijdend) in de accusatief, terwijl het Nederlands dit op een andere manier uitdrukt. 30 XXX

13 Woordvolgorde Man bijt hond. Hond bijt man. In het Nederlands leid je de functie van een woord vaak af uit de woordvolgorde. In het Latijn is de woordvolgorde minder strikt dan in het Nederlands. Bij naamwoorden maakt de naamval duidelijk welke functie een woord in de zin heeft. Het WWG staat dikwijls achteraan in de zin. 10 De herhaling Quintus matrem audit. Quintus hoort zijn moeder. O VW WWG O WWG VW Pilam mater videt. Moeder ziet de bal. VW O WWG O WWG VW TEKST Een tekst bestaat uit zinnen die logisch met elkaar verbonden zijn tot een samenhangend geheel. Deze samenhang noemen we het zinsverband of de context. Dat zinsverband kan duidelijk worden door het herhalen van een woord of een woordgroep uit de vorige zin. Caecilia Quintum quaerit. Primum atrium intrat neque Quintus ibi est. Caecilia zoekt Quintus. Eerst gaat ze het atrium binnen, en Quintus is daar niet. Atrium in Pompeii Lectio XIII Lectio XII Lectio XI Lectio X Lectio IX Lectio VIII Lectio VII Lectio VI Lectio V Lectio IV Lectio III Lectio II Lectio I XXXI 31

14 Lectio I Lectio II Lectio III Lectio IV Lectio V Lectio VI Lectio VII Lectio VIII Lectio IX Lectio X Lectio XI Lectio XII Lectio XIII FONTES IUVENALIS 58 n.c. 138 n.c. Decimus Iunius Iuvenalis ( ca n.c.) drijft in zijn Satiren de spot met de gebreken van zijn tijd. Dat het leven in een grootstad als Rome niet altijd een pretje is, lezen we in de volgende fragmenten. Lawaai Koningstijd Heel wat mensen sterven hier uit slaapgebrek. Soms komt dat omdat hun eten niet goed verteerd is en blijft branden in hun maag. Wie kan er nu de slaap vatten in een goedkoop krot? De rijken, ja, die kunnen slapen in Rome. Zij zijn nu net het probleem! Het gerammel van hun karren in de nauwe steegjes en het lawaai van hun files houden Jan en alleman wakker. Als de plicht roept, moet de menigte wijken voor de rijke stinkerd, hoog en droog in een enome draagstoel. Boven de hoofden van de mensen kan hij rustig een boekje lezen, iets schrijven of zelfs een dutje doen: achter de gordijntjes van een draagstoel val je zo in slaap. Hij zal wel lang voor ons op zijn bestemming aankomen. En ik, ik moet mij haasten, al is dat niet zo gemakkelijk. Een eerste golf mensen verspert mij de weg en de drukte achter mij werkt al op mijn zenuwen. Iemand geeft mij een por met zijn elleboog, een andere met een stok en af en toe krijg ik zelfs een balk of een emmer naar mijn hoofd. Kijk, mijn benen zitten vol modder, er staat iemand op mijn voet en nu steekt er ook nog een nagel van een soldatenlaars door mijn teen! Nachtelijke gevaren Republiek 0 Keizertijd Staan we nu even stil bij wat er 's nachts zoal kan mislopen... Hoe hoog zijn de daken wel niet! Stel je eens voor dat je een vallende dakpan vanop die hoogte op je hoofd krijgt! Hoe vaak donderen gebarsten potten en pannen uit een raam naar beneden, met een knal komen ze op de stoep terecht! Als je zou gaan uit eten zonder testament op zak, zou men je voor gek verklaren, omdat je niet voorzichtig bent. 's Nachts loop je gevaar, keer op keer. Je kunt dus maar beter hopen dat bij het volgende raam iemand alleen maar zijn nachtemmer uitkiepert XXXII