Voorwoord. Veel plezier met het lezen van deze scriptie.

Transcriptie

1 Zijn er overeenkomsten en verschillen te ontdekken tussen de gronden voor strafbaarstelling van dierenmishandeling en de criteria voor strafbaarstelling van De Roos en welke gevolgtrekkingen kunnen daaruit worden afgeleid? Masterscriptie in de strafrechtswetenschappen In het openbaar te verdedigen ten overstaan van de Examencommissie van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid aan de Universiteit van Tilburg (mr. S.R.B. Walther en mr. S.S. Buisman) op 25 november 2014, om uur Naam auteur: S.H.J. (Sascha) Kerstens ANR: Afstudeerrichting: Master Rechtsgeleerdheid, accent Strafrecht Instelling: Universiteit van Tilburg Eerste examinator: mw. mr. S.R.B. Walther Tweede examinator: mw. mr. S.S. Buisman

2 Voorwoord Voor u ligt mijn afstudeerscriptie voor de master Rechtsgeleerdheid met het accent op strafrecht. Het einde van de opleiding is nu echt in zicht, wat betekent dat een fantastische periode uit mijn leven bijna voorbij is. Toch kijk ik er naar uit de arbeidsmarkt op te gaan. Waar andere kinderen vroeger in de vriendenboekjes schreven dat zij moeder wilden worden, schreef ik op mijn zesde jaar al op dat ik advocate wilde worden. Toch zijn dieren altijd mijn grote passie geweest. Ik ben dan ook zeer verheugd over mijn scriptieonderwerp. Mijn dank gaat uit naar mijn scriptiebegeleidster, mw. mr. S.R.B. (Sylvia) Walther, voor de tijd die zij voor mij heeft vrijgemaakt en haar goede feedback. Daarnaast wil ik mw. mr. S.S. (Sanne) Buisman bedanken voor haar bereidheid als tweede lezer te fungeren. Ook wil ik mijn familie, vriend en vrienden bedanken voor de belangstelling die zij altijd in mijn studie hebben getoond. Veel plezier met het lezen van deze scriptie. Sascha Kerstens Zegge, november 2014

3 Inhoudsopgave Voorwoord Inhoudsopgave Lijst met gebruikte afkortingen 1. Inleiding Onderwerp en probleembeschrijving Onderzoeksvraag Begripskader Dieren Dierenmishandeling Gebruikte onderzoeksmethoden Opbouw 5 2. De gronden voor strafbaarstelling van dierenmishandeling door de eeuwen heen Inleiding De wetgeving door de eeuwen heen De wetgeving van vóór Heden Heden Totstandkoming van de Wet dieren Nieuw in de Wet dieren De intrinsieke waarde van het dier in de Wet dieren Het verbod op het doden van dieren Het verbod op dierenmishandeling in de Wet dieren Conclusie De criteria voor strafbaarstelling van De Roos Inleiding De criteria voor strafbaarstelling De Roos schadebeginsel De Roos tolerantiebeginsel 28

4 De Roos subsidiariteitsbeginsel De Roos proportionaliteitsbeginsel De Roos legaliteitsbeginsel De Roos beginsel van praktische hanteerbaarheid en effectiviteit Conclusie Het verbod op dierenmishandeling in het licht van de criteria voor strafbaarstelling van De Roos Inleiding Overeenkomsten tussen de gronden voor strafbaarstelling van dierenmishandeling en de criteria voor strafbaarstelling van De Roos Overeenkomsten vóór Heden Heden Verschillen tussen de gronden voor strafbaarstelling van dierenmishandeling en de criteria voor strafbaarstelling van De Roos Verschillen vóór Heden Heden Gevolgtrekkingen Conclusie Conclusies en aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen Titel voor delicten tegen dieren Een zelfstandig houdverbod Een onmiddellijk houdverbod 53 Geraadpleegde bronnen 54

5 Lijst met gebruikte afkortingen Art. EVRM GWWD IVBPR LID RVO WvSr WvSv Artikel Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens Gezondheids- en welzijnswet voor dieren Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten Landelijke Inspectiedienst Dierenbescherming Rijksdienst voor ondernemend Nederland Wetboek van Strafrecht Wetboek van Strafvordering

6 1. Inleiding 1.1. Onderwerp en probleembeschrijving Op 5 februari 2014 zijn maar liefst 56 katten uit een driekamerwoning gehaald. Een deel van de katten was vermagerd, andere katten hadden oogaandoeningen. De woning was dusdanig vervuild, dat het welzijn van de dieren en de bewoners in gevaar was. Aanvankelijk kregen de bewoners door toepassing van het bestuursrecht een week de tijd om de woning op te ruimen, schoon te maken, te ventileren en de katten door een dierenarts te laten onderzoeken. Bij de volgende inspectie bleek de situatie echter ongewijzigd. De katten zijn naar een veilig opvangadres gebracht. Op 24 april 2014 heeft een man zijn papegaai om het leven gebracht door deze tegen de tralies van zijn kooi te gooien, omdat hij boos was dat de inspecteurs van de Landelijke Inspectiedienst Dierenbescherming (hierna: LID) de man afstand wilden laten doen van zijn verwaarloosde papegaai en hond. De hond is naar een opvangadres gebracht. Op 8 oktober 2014 is een lapjeskat uit een kleine, afgesloten auto bevrijd. Volgens getuigen was de auto de dag ervoor neergezet en was er niemand meer bij de auto geweest. De kat had geen eten en drinken in de auto en bleek al gedeeltelijk te zijn uitgedroogd. De kat is naar een opvangadres gebracht. Deze schrijnende verhalen zijn zomaar een greep uit het nieuws van 2014, dat wordt gepubliceerd door de LID. Helaas zijn er mensen die hun dieren, die zo afhankelijk zijn van hun eigenaar, mishandelen. Dit leidt tot grote verontwaardiging en onrust in de maatschappij. De vraag die de laatste jaren ter discussie staat, is hoe wij met onze dieren om moeten gaan. De afgelopen jaren waren de dieren in de nationale juridische kringen een actueel onderwerp, voornamelijk door de gefaseerde inwerkingtreding van de Wet dieren op 1 januari 2013 en 1 juli Deze wet vormt een stelsel van regels over alle aspecten op het gebied van het houden van dieren. Het huidige kabinet streeft ernaar een maatschappelijk geaccepteerde omgang met dieren te realiseren. De speerpunten waar het kabinet zich tot 2016 op zal richten, zijn onder andere het tegengaan van dierenmishandeling en dierenverwaarlozing en het verhogen van de naleving van de dierenwelzijnsregelgeving. 2 Ook in de Europese Unie staat dierenwelzijn hoog in het vaandel. Lidstaten zijn namelijk verplicht bij het formuleren en uitvoeren van beleid van de 1 Stb. 2012, 659 en Stb. 2014, Nota Dierenwelzijn en Diergezondheid 2012, p. 1. 1

7 Europese Unie ten volle rekening te houden met hetgeen vereist is voor het welzijn van dieren als wezens met gevoel. 3 Sinds 1 juli 2014 is dierenmishandeling strafbaar gesteld in art. 2.1, eerste lid, Wet dieren, voorheen art. 36 Gezondheids- en welzijnswet voor dieren (hierna: GWWD). Meestal volgt handhaving en sanctionering in de vorm van een bestuurlijke herstelsanctie of een waarschuwing. 4 In het geval de dierenmishandeling inbreuk maakt op de in de maatschappij levende fundamentele waarden of leidt tot individuele schade bij mens of dier, is strafrechtelijke handhaving aangewezen. 5 Bij bestuurlijke herstelsancties ontbreekt het bestraffende element. Een bestuurlijke herstelsanctie wordt namelijk opgelegd om de rechtmatige situatie te herstellen. 6 Sommige onderzoekers en politici pleiten echter voor een exclusieve strafrechtelijke aanpak van dierenmishandeling. Zij menen dat gewelddadig gedrag gecorrigeerd en/of bestraft dient te worden 7, dat door een strafrechtelijke opsporing van dierenmishandeling ook incidenten gesignaleerd kunnen worden die door de bestuursrechtelijke opsporing niet gesignaleerd worden 8 en dat dieren pas werkelijk beschermd worden indien strafvervolging volgt Onderzoeksvraag Hoewel sommigen pleiten voor het opnemen van het verbod op dierenmishandeling in het Wetboek van Strafrecht (hierna: WvSr), heeft de wetgever ervoor gekozen het verbod op dierenmishandeling in de Wet dieren te plaatsen. Het doel van mijn scriptie is te achterhalen of de redenen die de wetgever in de loop der eeuwen heeft gegeven voor het strafbaar stellen van dierenmishandeling overeen komen met de criteria voor strafbaarstelling van De Roos. Of de wetgever bevoegd is tot strafbaarstelling en of een strafbaarstelling wenselijk is, zou volgens De Roos namelijk af moeten hangen van zijn criteria voor strafbaarstelling. 3 Art. 13 Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie. 4 Landelijke inspectiedienst dierenbescherming, Jaarverslag 2012, p Stcrt. 2011, Hoewel de Wet dieren op 1 juli 2014 in werking is getreden, is deze richtlijn vooralsnog niet gewijzigd. 6 Van Ballegooij 2008, p Enders-Slegers & Janssen 2009, p Van Leiden & Hardeman e.a. 2013, p Brief van de Minister van Veiligheid en Justitie, betreft: antwoorden vragen n.a.v. de inbreng van een schriftelijk overleg Aanpak huiselijk geweld en Dierenwelzijn, d.d. 8 november 2013, p. 5. 2

8 Mijn onderzoeksvraag zal daarom luiden: Zijn er overeenkomsten en verschillen te ontdekken tussen de gronden voor strafbaarstelling van dierenmishandeling en de criteria voor strafbaarstelling van De Roos en welke gevolgtrekkingen kunnen daaruit worden afgeleid? 1.3. Begripskader Dieren De wet maakt onderscheid tussen proefdieren, vissen, in het wild levende dieren, landbouwhuisdieren en gezelschapsdieren. Proefdieren worden beschermd door de Wet op de dierproeven, vissen door de Flora- en faunawet en de Visserijwet 1963 en in het wild levende dieren door de Wet dieren en de Flora- en faunawet. De GWWD en de Wet dieren zijn van toepassing op landbouwhuisdieren en gezelschapsdieren, tenzij daar expliciet in de wet een uitzondering op wordt gemaakt. Hoewel de Wet dieren primair gericht is op gehouden dieren, bevat de wet bepalingen ter bescherming van het dier die los staan van het houderschap. Zo geldt het verbod op dierenmishandeling ook ten aanzien van in het wild levende dieren. 10 Daar waar in deze scriptie over dieren wordt gesproken, kunnen dus zowel landbouwhuisdieren als gezelschapsdieren worden verstaan. Daar waar het verbod op dierenmishandeling aan de orde wordt gesteld kunnen in het wild levende dieren hieraan worden toegevoegd Dierenmishandeling Een universele definitie van dierenmishandeling ontbreekt vooralsnog. De definitie van dierenmishandeling varieert door tijd, plaats, land, cultuur en overtuiging. 11 De meest voorkomende vormen van dierenmishandeling zijn het slaan, schoppen, neersteken, neerschieten en het gooien van dieren, maar ook andere vormen van dierenmishandeling komen voor, zoals onder andere het vergiftigen, verdrinken, verbranden en onthoofden van dieren Kamerstukken II 2007/08, , nr. 3, p Garnier & Enders-Slegers 2012, p Garnier & Enders-Slegers 2012, p

9 In Nederland is sinds 1920 nauwkeurig geformuleerd wat onder dierenmishandeling moet worden verstaan. 13 Destijds werd onder dierenmishandeling verstaan het zonder redelijk doel of met overschrijding van hetgeen ter bereiking van zodanig doel redelijk toelaatbaar is, opzettelijk aan een dier pijn of letsel veroorzaken dan wel opzettelijk aan een dier dat geheel of ten dele aan hem toebehoort en onder zijn opzicht staat of aan een dier tot welks onderhoud hij verplicht is, het nodige levensonderhoud onthouden. Deze bepaling is nog altijd van kracht, zij het in de uitgebreide en gewijzigde vorm van art. 2.1, eerste lid, Wet dieren, die luidt: Het is verboden om zonder redelijk doel of met overschrijding van hetgeen ter bereiking van zodanig doel toelaatbaar is, bij een dier pijn of letsel te veroorzaken dan wel de gezondheid of het welzijn van het dier te benadelen. In deze scriptie kan daarom onder dierenmishandeling worden verstaan: het, al dan niet opzettelijk, zonder redelijk doel pijn of letsel bij een dier veroorzaken of de gezondheid of het welzijn van een dier benadelen. Hieronder kan ook het doden van een dier worden verstaan. Hoewel het doden van honden, katten en ganzen sinds 1 juli 2014 strafbaar is gesteld in art Wet dieren, mogen andere dieren nog steeds gedood worden, hetgeen niet gepaard kan gaan zonder enig pijn of letsel. Bovendien heeft art. 350 WvSr ook betrekking op het mishandelen én doden van een dier Gebruikte onderzoeksmethoden Door middel van een literatuuronderzoek zal onderzocht worden wat de gronden voor strafbaarstelling van dierenmishandeling waren en wat de gronden hiervoor tegenwoordig zijn. Ik zal hierbij voornamelijk parlementaire stukken gebruiken, maar ook een aantal handboeken. Er zal tevens een literatuuronderzoek volgen naar de criteria van De Roos. Hierbij zal voornamelijk zijn proefschrift Strafbaarstelling van economische delicten: een crimineelpolitieke studie gebruikt worden, omdat hij zijn criteria voor strafbaarstelling in dit proefschrift gepresenteerd heeft. 13 Kamerstukken II 2006/07, , nr. 6, p

10 1.5. Opbouw In het tweede hoofdstuk zal ik onderzoeken sinds wanneer dieren wettelijk worden beschermd en wat de gronden voor strafbaarstelling van dierenmishandeling waren en tegenwoordig nog zijn. Ik zal hierbij tevens aandacht besteden aan de inhoud van de delictsomschrijving. In het derde hoofdstuk zal ik beschrijven hoe de criteria voor strafbaarstelling van De Roos luiden, wat zij inhouden en wat de functie van deze criteria is. Vervolgens zal ik in het vierde hoofdstuk onderzoeken of de gronden voor strafbaarstelling van dierenmishandeling die de wetgever in de loop der eeuwen heeft genoemd, overeenkomen of juist verschillen met de criteria voor strafbaarstelling die De Roos heeft geformuleerd. Na deze analyse volgt het antwoord op de vraag welke gevolgtrekkingen daaruit kunnen worden afgeleid. De conclusie volgt in het vijfde hoofdstuk. Deze zal bestaan uit een korte samenvatting van hetgeen in deze scriptie onderzocht is en een antwoord op de onderzoeksvraag. Tot slot zal ik zelf een aantal aanbevelingen doen over hoe dieren mijns inziens tegen mishandeling beschermd zouden moeten worden. 5

11 2. De gronden voor strafbaarstelling van dierenmishandeling door de eeuwen heen 2.1. Inleiding In dit hoofdstuk zal ik onderzoeken sinds wanneer dieren wettelijk worden beschermd en wat de gronden voor strafbaarstelling van dierenmishandeling waren en tegenwoordig nog zijn. Ik zal hierbij ook aandacht besteden aan de inhoud van de delictsomschrijvingen De wetgeving door de eeuwen heen De wetgeving van vóór 1886 Al sinds de vroege Middeleeuwen 14 werden dieren door lokale verordeningen beschermd. De ratio achter deze strafbaarstellingen was niet de bescherming van het dier, maar het beschermen van de menselijke belangen. Zo mochten wilde dieren niet compleet worden uitgeroeid en ook mocht men jonge dieren niet doden, omdat dat niet goed zou zijn voor de populatie van de dieren en de mensen daardoor later niets meer te eten zouden hebben. In enkele gevallen was de ratio achter de strafbaarstelling de bescherming van de openbare orde. Het mishandelen van dieren ging soms namelijk gepaard met ongedisciplineerd gedrag van de mens. Dit wilde de overheid voorkomen. De gronden voor strafbaarstelling van dierenmishandeling waren de bescherming van de mens en de bescherming van de openbare orde. Aan het Crimineel Wetboek voor het Koningrijk Holland, dat gold van 1809 tot en met 1811, en de daarop volgende Code Pénal en Code Rural, konden dieren ook geen rechten ontlenen. Het dier werd destijds slechts beschermd omdat het dier het eigendom van een ander was. Dierenmishandeling leverde daarom een inbreuk op iemands eigendomsrecht op. Mishandeling van in het wild levende dieren of mishandeling van het dier door de eigenaar zelf, was echter toegestaan. 15 In de vroege 19 de eeuw was de grond voor strafbaarstelling van dierenmishandeling de bescherming van het eigendomsrecht. In 1864 werd de 's Gravenhaagsche Vereeniging tot Bescherming van Dieren opgericht 16, die tot doelstellingen had het gebruik van trekhonden af te schaffen, de leef- en 14 De Bordes 2010, p De Bordes 2010, p Wie we zijn en wat we doen, Ontstaansgeschiedenis. 6

12 werkomstandigheden van paarden te verbeteren, het couperen van oren en staarten van honden en paarden te verbieden en de slacht diervriendelijker te maken door een verdoving te verplichten. In 1877 gingen lokale verenigingen samenwerken onder de Nederlandsche Vereeniging tot Bescherming van Dieren. De eerste dierenbeschermingswet kwam tot stand met de Wet van 5 juni In die wet stond dat het opzettelijk mishandelen van een hond of kat strafbaar was. Hoewel dit een verbod op dierenmishandeling inhield, was het doel van de bepaling slechts het voorkomen van hondsdolheid. 17 Mishandeling van deze dieren scheen namelijk één van de oorzaken van hondsdolheid te zijn en daarom moest de mishandeling van honden en katten bestraft worden. 18 De grond voor de strafbaarstelling van mishandeling van honden en katten was dus het voorkomen van hondsdolheid. Vijf jaar later kregen ook vleermuizen en bepaalde vogelsoorten die nuttig waren voor de landbouw en houtteelt bescherming door de Wet van 25 mei 1880, evenals de eieren en nesten van deze vogelsoorten, nu deze eieren en nesten in grote getale werden verstoord en vernield. 19 Hoewel de wetgever in de memorie van toelichting aangaf dat door het beteugelen van wreedheid ook de zedelijkheid bevorderd werd, was de eigenlijke grond voor het strafbaar stellen van het mishandelen en doden van deze dieren en het beschermen van de eieren en nesten tegen verstoring en vernieling, gelegen in de bescherming van de landbouw en houtteelt In 1886 werd dierenmishandeling strafbaar gesteld in het Wetboek van Strafrecht. Opmerkelijk is dat de ratio van de strafbaarstelling niet de bescherming van het dier was, maar de bescherming van de zedelijke gevoelens van personen die getuige waren van dierenmishandeling. Bij de totstandkoming van het verbod op dierenmishandeling moest de staatscommissie onderzoeken welk recht zou moeten staan tegenover de plicht om dieren niet te mishandelen. De staatscommissie vond het te ver gaan om dieren het recht toe te kennen om niet mishandeld te worden. De commissie heeft er daarom voor gekozen om tegenover de plicht om dieren niet te mishandelen, het recht van mensen te stellen om niet in hun zedelijke gevoelens te worden gekwetst indien zij kennis zouden moeten nemen van de wrede 17 De Bordes 2010, p Kamerstukken II 1874/75, 65, nr. 5, p Kamerstukken II 1879/80, 134, nr. 3, p Kamerstukken II 1879/80, 134, nr. 3, p. 2. 7

13 behandeling van dieren. 21 Dierenmishandeling zou namelijk aanstootgevend kunnen zijn. 22 De grond om dierenmishandeling strafbaar te stellen, was daarom het beschermen van de goede zeden. Hoewel bij de totstandkoming van het Wetboek van Strafrecht wel werd opgemerkt dat strafwetgeving niet mag worden ingezet om individuen te beschermen tegen eigen zedenbederf, moest dierenmishandeling ook verboden worden omdat het een ongewenste prikkel tot wreed gedrag en ongeoorloofd genot zou zijn. De tweede grond voor het strafbaar stellen van dierenmishandeling was daarom het beschermen van individuen tegen zichzelf. 23 Het verbod op dierenmishandeling werd in art. 254 WvSr in de afdeling der misdrijven tegen de zedelijkheid opgenomen en luidde als volgt: Mishandeling van een dier wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste drie maanden of geldboete van ten hoogste honderd twintig gulden. Indien het misdrijf in het openbaar gepleegd wordt, wordt gevangenisstraf van ten hoogste vier maanden of geldboete van ten hoogste honderd twintig gulden opgelegd. Indien tijdens het plegen van het misdrijf nog geen twee jaren zijn verlo[o]pen sedert de schuldige wegens hetzelfde misdrijf onherroepelijk is veroordeeld kan de gevangenisstraf met een derde worden verhoogd. 24 De delictsomschrijving van het verbod op dierenmishandeling bood voldoende mogelijkheden tot een bevredigende repressie van dit gedrag. Dit werd echter niet bereikt door de strikte interpretatie die de Hoge Raad aannam, namelijk dat het opzet gericht moest zijn op de wrede behandeling en dat deze wrede behandeling het doel moest zijn. Van dierenmishandeling was daarom geen sprake indien een ander doel aanwezig was. Bovendien was ter bereiking van dat doel ieder middel geoorloofd, ook indien minder ingrijpende middelen voorhanden waren dan de wrede behandeling. 25 Zo maakte degene die katten op de keien doodsloeg zich niet schuldig aan dierenmishandeling, indien zijn opzet niet was gericht op het wreed behandelen van de katten, maar op het verkrijgen van de kattenvellen Kamerstukken II 2006/07, , nr. 6, p De Bordes 2010, p Handelingen II 1880/81, 3 november 1880, p De Bordes 2010, p Kamerstukken II 1954/55, 3868, nr. 3, p. 1. Zie ook HR 30 april 1888, W 5555 en HR 15 april 1918, W Rb. Alkmaar, 6 april 1909, Tijdschrift voor Strafrecht 1910, onder artikel

14 Gelet op de bescherming van de goede zeden, werd in de delictsomschrijving onderscheid gemaakt tussen een openbare en niet-openbare pleegplaats. Openbaarheid was opgenomen als strafverzwarende omstandigheid, omdat de wetgever de zedelijke gevoelens van de personen die getuige waren van dierenmishandeling wilde beschermen. Indien de mishandeling niet in de openbaarheid was gepleegd, was de handeling slechts strafbaar als er personen aanwezig waren die door de handeling in hun zedelijke gevoelens waren gekwetst. 27 Gevoelens van medelijden voor het dier werden hier door de rechter niet onder verstaan. 28 Niet de toegankelijkheid van de plaats, maar de openlijkheid van het feit was beslissend; de mishandeling hoefde niet in het openbaar te geschieden, voldoende was het als de mishandeling door het publiek kon worden gezien of gehoord. 29 Na verloop van tijd interpreteerde de rechter de bepaling minder restrictief. Waar dierenmishandeling eerst slechts kon worden bestraft indien het opzet op de wreedheid van de handeling was gericht en deze wreedheid het enige doel van de handeling was, is later besloten dat dierenmishandeling ook strafbaar was indien de mishandeling buitenproportioneel was in verhouding tot het te bereiken doel. In 1918 bepaalde de Hoge Raad namelijk dat voor dierenmishandeling was vereist dat opzettelijk leed of letsel was toegebracht, dat het leed of letsel was toegebracht zonder redelijk doel of met overschrijding van wat ter bereiking van dat doel noodzakelijk was en dat het leed of letsel bewust zonder redelijk doel of met overschrijding van wat ter bereiking van dat doel noodzakelijk was, werd toegebracht. 30 Het gevolg van deze interpretatie van de Hoge Raad was dat het toegebrachte leed of letsel voortaan proportioneel moest zijn in verhouding tot het te bereiken doel. Kritiek die op deze jurisprudentie is geuit, is dat een redelijk doel nu elke handeling dekte en dat door de Hoge Raad niet in overweging genomen hoefde te worden of het redelijke doel het middel wel waard was. 31 In het nieuwe Wetboek van Strafrecht werd daarnaast een verbod op het te zwaar belasten van trekdieren tijdens het vervoer opgenomen in art. 455 WvSr. De grond voor deze strafbaarstelling was dat deze bepaling nuttig was in het belang der publieke moraliteit en in 27 De Bordes & Evertsen 2004, p Rb. s-hertogenbosch, 11 november 1886, W Kamerstukken II 1879/80, 47, nr. 25, p HR 11 november 1918, W Handelingen II 1918/19, 528, nr. 3, p. 2. 9

15 het belang van de rechtsorde, die door wreedheid ondermijnd werd. 32 De bepaling werd daarom opgenomen als zijnde een overtreding tegen de zedelijkheid. Het verbod luidde als volgt: Met geldboete van ten hoogste vijftien gulden wordt gestraft: 1º hij die door dieren doet trekken of dragen een last welke kenlijk hunne krachten te boven gaat; 2º hij die het vervoer door trek- of lastdieren doet plaats hebben op eene noodeloos pijnlijke of kwellende wijze; 3º hij die dieren vervoert op eene noodeloos pijnlijke of kwellende wijze. Indien tijdens het plegen van de overtreding nog geen jaar is verloopen sedert, eene vroegere veroordeling van den schuldige wegens gelijke overtreding of wegens het in artikel 254 omschreven misdrijf onherroepelijk is geworden, kan, in plaats van de geldboete, hechtenis van ten hoogste drie dagen worden opgelegd. 33 Uit jurisprudentieonderzoek van De Bordes is gebleken dat trekdieren geslagen en geschopt mochten worden, indien deze vorm van mishandeling was gericht op het aansporen van het dier om zich voort te bewegen, en niet op de wreedheid van de handeling. 34 Door de invoering van art. 455 WvSr volgde het ongewenste bijeffect dat de positie van trekdieren verslechterde, nu het Wetboek van Strafrecht de meer doeltreffendere lokale verordeningen buiten werking stelde. Enkele decennia later trad de Trekhondenwet in werking, waardoor de positie van trekhonden werd verbeterd. Dit was hoognodig volgens het rapport van het Comité inzake het trekhondenvraagstuk. 35 In dat rapport werd het vreselijke leven van een trekhond omschreven: de trekhonden moesten onredelijk grote afstanden afleggen en er werden zware diensten van hen verlangd. Trekhonden waren vermagerde, uitgehongerde, afgebeulde beesten met littekens. Zij hadden doorgesleten en verwonde voetzolen, afwijkingen in de rug en lendenen en een abnormale stand van de achterbenen. Regelmatig hadden trekhonden etterende wonden op de plaatsen waar de delen van het tuig langs schuurden. Na de inwerkingtreding van de Trekhondenwet werden minder trekhonden ingezet. Onduidelijk is of dit het gevolg was van de 32 Handelingen II 1880/81, 9 november 1880, p De Bordes 2010, p De Bordes 2010, p Semplonius 1920, p

16 Trekhondenwet of door de beschikbaarheid van modernere vervoersmiddelen, aldus De Bordes. 36 Tot slot stelde art. 350 WvSr het mishandelen of doden van een dier dat aan een ander toebehoort strafbaar. Dit was immers vernieling van een goed dat aan een ander toebehoort. Het artikel luidde als volgt: Hij die opzettelijk en wederrechtelijk eenig goed dat geheel of ten deele aan een ander toebehoort vernielt, beschadigt, onbruikbaar maakt of wegmaakt, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste twee jaren of geldboete van ten hoogste drie honderd gulden. Gelijke straf wordt toegepast op hem, die opzettelijk en wederrechtelijk een dier dat geheel of ten deele aan een ander toebehoort doodt, beschadigt, onbruikbaar maakt of wegmaakt In 1920 werden zowel de strafmaat als de inhoud van de delictsomschrijving van art. 254 WvSr gewijzigd. Het opzet bleek voorheen namelijk lastig te bewijzen, nu van dierenmishandeling alleen sprake was indien een dier met opzet wreed was behandeld en die wreedheid niet het middel tot een redelijk doel was, maar het enige doel van de handeling. 38 De grond om art. 254 WvSr te wijzigen, was zodat het leed dat dieren ondervinden beter tegen kon worden gegaan. De toenmalige Minister van Justitie, Heemskerk, gaf bij de wijziging van het artikel al aan dat dierenbeschermingsverenigingen en dierenvrienden in het algemeen zich nog in konden zetten om men bewust te maken van de plichten die de mens heeft tegenover het dier en om gewetens wakker te schudden, waardoor in de toekomst een betere bescherming van dieren mogelijk zou zijn. Het Wetboek van Strafrecht diende immers alleen te worden ingezet voor gedragingen die door de maatschappij als strafwaardig werden beschouwd, aldus Heemskerk. 39 Het artikel kwam daarom te luiden: 36 De Bordes 2010, p Michiels van Verduijnen 1881, p Denken over dieren, Politiek, beleid en regelgeving, Geschiedenis regelgeving, chronologisch overzicht, p Kamerstukken II 1919/20, 108, nr. 2, p

17 1. Met gevangenisstraf van ten hoogste zes maanden of geldboete van ten hoogste driehonderd gulden wordt gestraft: 1º. hij die, zonder redelijk doel of met overschrijding van hetgeen ter bereiking van zoodanig doel toelaatbaar is, opzettelijk aan een dier pijn of letsel veroorzaakt of de gezondheid van een dier benadeelt; 2º. hij die, zonder redelijk doel of met overschrijding van hetgeen ter bereiking van zoodanig doel toelaatbaar is, opzettelijk aan een dier dat geheel of ten deele aan hem toebehoort en onder zijn opzicht staat of aan een dier tot welks onderhoud hij verplicht is, het noodige levensonderhoud onthoudt. 2. Het dier kan, indien het den schuldige toebehoort, worden verbeurd verklaard. 3. Poging tot dit misdrijf is niet strafbaar. 40 Nu het bestanddeel redelijk doel de rechter dwong tot een belangenafweging, het gedrag proportioneel moest zijn en het opzet voortaan niet meer gericht hoefde te zijn op de wreedheid van de handeling, maar op het toebrengen van pijn of letsel of het benadelen van de gezondheid van een dier, werden theoretisch gezien meer gedragingen strafbaar dan voorheen. 41 Desondanks wogen menselijke belangen nog altijd zwaarder dan het belang van het dier. Zo mochten de oren en staarten van honden nog steeds gecoupeerd worden, nu dit de esthetische waarde van de honden verhoogde en daarmee ook de handelswaarde. 42 Hoewel het woord noodeloos nog steeds een redelijk doel impliceerde 43, werd ook art. 455 WvSr uitgebreid, waardoor meer concrete handelingen strafbaar werden gesteld. Hierdoor zou het leed dat dieren ondervinden beter tegen kunnen worden gegaan. 44 Het artikel kwam als volgt te luiden: 1. Met hechtenis van ten hoogste acht dagen of geldboete van ten hoogste honderd vijftig gulden wordt gestraft: 1º. hij die dieren arbeid doet verrichten, welke kenlijk hunne krachten te boven gaat; 2º. hij die dieren noodeloos arbeid doet verrichten op pijnlijke of kwellende wijze; 3º. hij die kreupele, schurftige, gewonde of kenlijk drachtige of zoogende dieren arbeid doet verrichten, waartoe zij uit hoofde van hun toestand ongeschikt zijn, of op pijnlijke of kwellende wijze; 4º. hij die dieren noodeloos vervoert of doet vervoeren op pijnlijke of kwellende wijze; 40 De Bordes 2010, p De Bordes 2010, p HR 27 juni 1938, NJ 1939, 101 en HR 19 juni 1939, NJ 1939, De Bordes 2010, p Kamerstukken II 1919/20, 108, nr. 2, p

18 5º. hij die dieren vervoert of doet vervoeren, zonder hun het noodige levensonderhoud te verschaffen of te doen verschaffen. 45 In 1948 werd voor het eerst gesproken over een verhoging van de strafmaxima van art. 254 en art. 455 WvSr, nu zij vooral het strafmaximum van art. 455 WvSr als onevenredig laag werden beschouwd. Daarnaast zou een hogere straf wenselijk zijn uit het oogpunt van speciale en generale preventie. 46 Hoewel de wetgever zich er van bewust was dat men zich bij de bespreking van dierenmishandeling moest hoeden voor sentimentaliteit en het naar menselijke gevoelens interpreteren van de reacties van dieren 47, trad in 1961 de Wet op de dierenbescherming in werking, die een verhoging van de maximale geldboete voor overtreding van art. 254 en art. 455 WvSr met zich mee bracht. 48 Het treffen van maatregelen ter bescherming van het dier, waaronder de verhoging van de strafmaxima van art. 254 en art. 455 WvSr, werd uit een oogpunt van proportionaliteit en preventie noodzakelijk geacht. Gelet op de wreedheid van bepaalde handelingen jegens dieren, die wel bleek uit de zogenaamde gruwellijsten waarop de meest wrede handelingen jegens dieren zijn bijgehouden, was het een plicht van de overheid te noemen om in te grijpen en wettelijke bepalingen te creëren ter bescherming van het dier. 49 Toch was de Kamer van mening dat voorlichting en opvoeding nog belangrijker waren dan enkel wettelijke bepalingen. 50 Wat tevens een rol speelde bij de bescherming van dieren tegen mishandeling, en dan met name bij het bieden van een betere bescherming tegen mishandeling dan de mens werd geboden, was dat het dier hulpeloos staat tegenover degene die hem mishandelt, nu het dier zich niet kan onttrekken aan de mishandeling of zich hiertegen kan verdedigen. 51 De belangrijkste rechtsgrond voor het strafbaar stellen van dierenmishandeling was ondanks de andere gronden nog steeds gelegen in de bescherming van de zedelijkheid De Bordes 2010, p Handelingen II 1948/49, 9 december 1948, p Kamerstukken II 1957/58, 3868, nr. 6, p De Bordes 2010, p Handelingen II 1959/60, 29 juni 1960, p Kamerstukken I 1960/61, 3868, nr. 2, p Kamerstukken II 1954/55, 3868, nr. 3, p Kamerstukken I 1960/61, 3868, nr. 2, p

19 Naar aanleiding van de Nota Rijksoverheid van heeft de Tweede Kamer aangenomen dat dieren een intrinsieke waarde hebben: dieren moeten worden beschermd tegen menselijke handelingen die hun fysieke en ethologische welzijn aantasten, wat inhoudt dat mensen zich rekenschap moeten geven van de toelaatbaarheid van hun handelingen met betrekking tot het dier. Het dier heeft een eigen belang dat in een afwegingsproces zal moeten worden ingebracht, hetgeen ertoe kan leiden dat het belang van het dier prevaleert boven dat van de mens. Zo zou later bijvoorbeeld blijken dat ook een economisch belang niet per definitie een redelijk doel is om pijn of letsel bij het dier te veroorzaken of het dier in zijn welzijn aan te tasten. 54 Sinds de erkenning van de intrinsieke waarde van het dier was de bescherming van de zedelijkheid niet langer meer het recht dat tegenover de plicht stond om dieren niet te mishandelen. De Kamer had aanvaard dat tegenover de plicht om dieren niet te mishandelen het recht van dieren staat om niet mishandeld te worden Heden In 1992 zijn art. 254 en art. 455 WvSr vervallen en in de GWWD geplaatst. 56 De toenmalige Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit gaf bij de totstandkoming van de GWWD aan dat de behartiging van het welzijn van dieren meer inhoudt dan het tegengaan van het toebrengen van pijn of letsel en het onthouden van verzorging aan het dier. 57 Het oorspronkelijke idee van de wetgever was om de regels omtrent dierziektebestrijding in één wet te regelen: de GWWD. Gaandeweg de parlementaire behandeling van het voorstel van de GWWD, werd besloten de wet uit te breiden tot een wet met een veelomvattend kader van regels over de gezondheid en het welzijn van het dier. 58 Sinds 1992 zijn de regels omtrent dierenwelzijn daarom vastgelegd in de GWWD en in de daarop gebaseerde nadere regelgeving. De GWWD is namelijk een kaderwet, dat wil zeggen dat de wet nader moet worden uitgewerkt in algemene maatregelen van bestuur (hierna: AMvB) en ministeriële regelingen. 59 De GWWD vervalt geleidelijk aan, omdat de Wet dieren gefaseerd in werking treedt. Momenteel is alleen de regelgeving betreffende de diergezondheid nog onder de GWWD van kracht, omdat de 53 Nota Rijksoverheid en dierenbescherming Hof Amsterdam 2 april 2001, Milieu & Recht 2002/2, nr Kamerstukken II 2006/07, , nr. 6, p Stcrt. 1997, Kamerstukken II 1984/85, , nr. 6, p Kamerstukken II 2007/08, , nr. 3, p Rapportage vanuit het project welzijn gezelschapsdieren 2005, p

20 Europese Unie voornemens is om tot een Animal Health Law te komen en het vooruitlopen op deze wet om die reden dubbel werk zou zijn. 60 Bij de totstandkoming van de GWWD werd de wenselijkheid van een zo groot mogelijke harmonisatie en duidelijkheid van wetgeving op het gebied van de gezondheidszorg voor dieren onderstreept. Ten aanzien van zowel de gezondheid als het welzijn van dieren werd voorzien in een nieuwe, allesomvattende regeling, zodat de bestaande voorschriften beter op elkaar afgestemd konden worden, er geen overlappingen in regelgeving meer voor zouden komen en dubbele strafbaarstellingen werden vermeden. 61 Bij de totstandkoming van de GWWD is overwogen dat de behartiging van het dierenwelzijn meer inhield dan enkel het tegengaan van mishandeling van dieren. De omstandigheid dat aan een dier geen pijn of letsel wordt toegebracht en hij verzorgd wordt, wil immers nog niet zeggen dat het dier zich goed voelt. Voorheen werd rekening gehouden met het dierenwelzijn zodat de productiviteit van het dier kon worden verbeterd, maar tegenwoordig is het welzijn van dieren een doel op zich geworden. 62 Hoofstuk IIA van de GWWD, het hoofdstuk betreffende het welzijn van dieren, kon geen allesomvattende regeling omtrent dierenwelzijn worden genoemd, indien daarin geen bepalingen waren opgenomen die dierenmishandeling tegengaan. Door art. 254 en art. 455 WvSr over te plaatsen naar de GWWD, werd duidelijk gemaakt dat het niet ging om aanstootgevende zedendelicten, maar dat dierenmishandeling moest worden verboden omwille van de dieren zelf. Bijkomende redenen om art. 254 en art. 455 WvSr in de GWWD over te brengen, waren dat van de gelegenheid gebruik kon worden gemaakt om de bepalingen aan te scherpen en aan te vullen, teneinde de naleving ervan beter te kunnen afdwingen. 63 De in 1981 erkende intrinsieke waarde van het dier ligt ten grondslag aan de GWWD. In de GWWD zagen we de erkenning van de intrinsieke waarde terug in de bepalingen die zijn gericht op de bescherming van het dier, zoals het verbod op dierenmishandeling. 64 Daarnaast was in de GWWD regelgeving gecreëerd die gericht was op het verhandelen, huisvesten, verzorgen, 60 Stb. 2014, 211, p Kamerstukken II 1984/85, , nr. 6, p Kamerstukken II 1984/85, , nr. 6, p Kamerstukken II 1984/85, , nr. 6, p Kamerstukken II 2007/08, , nr. 3, p

21 fokken en het doden van dieren. 65 Een belangrijk principe van de wet was het nee, tenzij - principe. 66 Met dit principe werd voorkomen dat dieren voor doeleinden werden gebruikt waarvan niet bekend was wat de gevolgen daarvan zouden zijn voor het welzijn en de gezondheid van het dier. Handelingen met dieren waren daarom verboden tenzij de wetgever deze handelingen had toegestaan, zoals bepaalde diergeneeskundige ingrepen. Voor bepaalde handelingen, zoals het fokken en vervoeren van dieren, gold echter het ja-mits -principe. Deze handelingen waren wel toegestaan, mits aan bepaalde voorwaarden werd voldaan. Art. 36 GWWD luidde: 1. Het is verboden om zonder redelijk doel of met overschrijding van hetgeen ter bereiking van zodanig doel toelaatbaar is, bij een dier pijn of letsel te veroorzaken dan wel de gezondheid of het welzijn van een dier te benadelen. 2. Tot de in het eerste lid verboden gedragingen worden in ieder geval gerekend: ( ). We zien hier dat het bestanddeel opzettelijk uit de delictsomschrijving van art. 36 GWWD is verdwenen en dat het bestanddeel welzijn is toegevoegd. Wat onder een goed dierenwelzijn moest worden verstaan, is onduidelijk gebleven. De wetgever heeft zich bewust niet uitgelaten over de inhoud van het begrip dierenwelzijn, nu in de wetenschap nog geen consensus bestond over de inhoud van dit begrip. 67 Het was daarom de taak van de rechter om het begrip welzijn te verhelderen. Ook is onduidelijk gebleven wanneer er sprake was van een redelijk doel waardoor het toebrengen van pijn of letsel bij gezelschapsdieren toelaatbaar zou zijn. De toenmalige Minister en staatssecretaris van Landbouw en Visserij en de staatssecretaris van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur gaven in de toelichting bij art. 36 GWWD aan dat noodgedwongen wederom is gekozen voor deze vage aanduiding, zodat de rechter kon bepalen wanneer sprake is van dierenmishandeling en wanneer niet. Dit hing volgens hen af van de omstandigheden van het geval Nota Dierenwelzijn 2007, p Toelichting op de brief van de coalitie Red de Dierenwelzijnswet (Gwwd) aan de minister van LNV, d.d. 19 april 2006, p De Bordes 2010, p Kamerstukken II 1984/85, , nr. 7, p

22 De recidivebepaling die art. 254 en art. 455 WvSr kenden, zijn niet overgenomen in de GWWD, omdat de wetgever van mening was dat het strafmaximum van het verbod op dierenmishandeling de rechter voldoende ruimte bood om in het geval van recidive een hogere straf op te leggen. 69 Dierenmishandeling was een misdrijf. 70 Aanvankelijk werd dierenmishandeling met een gevangenisstraf van ten hoogste twee jaren bestraft. De Wet herijking strafmaxima heeft er echter toe geleid dat het strafmaximum van onder meer art. 36 GWWD in 2006 is verhoogd van twee naar drie jaren. De reden om strafmaxima te verhogen was dat een hogere straf beter tot uitdrukking brengt dat bepaalde strafbare feiten maatschappelijk onaanvaardbaar worden geacht. 71 Ook zou gezien de ernst van het feit een hogere straf op zijn plaats zijn ter vergelding van het leed dat het dier is berokkend en ter bescherming van de zwakke positie die het dier heeft ten opzichte van de mens. 72 Het aanvankelijke voorstel was om de maximale gevangenisstraf van art. 36 GWWD te verhogen naar vijf jaren, maar uiteindelijk is gekozen voor dezelfde maximale straf die is gesteld op het mishandelen van een medemens. 73 Na de verhoging van dit strafmaximum, werd voorgesteld om het strafmaximum van art. 350 WvSr ook te wijzigen, omdat het merkwaardig was dat degene die zijn eigen dier mishandelde bestraft kon worden met een maximale gevangenisstraf van drie jaren, terwijl degene die het dier van een ander doodde of mishandelde ten hoogste gestraft kon worden met een gevangenisstraf van twee jaren. 74 Daarom is ook het strafmaximum van het tweede lid van art. 350 WvSr verhoogd van twee naar drie jaren. 75 Ook is het Wetboek van Strafvordering (hierna: WvSv) gewijzigd, zodat de verdachte bij een verdenking van dierenmishandeling in voorlopige hechtenis genomen kon worden. 76 Naar aanleiding van een amendement in 2004 werd de maximale geldboete die was gesteld op dierenmishandeling verhoogd naar een geldboete van de naast hogere categorie voor gevallen waarin de dierenmishandeling beroepsmatig werd gepleegd. Het doel van de strafverzwaring was het ontmoedigen van lucratieve handel Kamerstukken II 1984/85, , nr. 7, p Art. 121, eerste lid, GWWD (oud). 71 Kamerstukken II 2001/02, , nr. 3, p Kamerstukken II 2003/04, , nr. 27, p Mevis 2009, p Zie ook: Kamerstukken II 2003/04, , nr Kamerstukken II 2005/06, , nr. 6, p Stb. 2012, Aanhangsel Handelingen II 2005/06, Kamerstukken II 2003/04, , nr. 27, p

23 Heden Totstandkoming van de Wet dieren Op 1 januari 2013 zijn de GWWD, de Wet op de uitoefening van de diergeneeskunde, de Wet op de dierenbescherming, de Diergeneesmiddelenwet en de Kaderwet diervoeders samengevoegd tot de Wet dieren. Het doel van de Wet dieren was te komen tot een samenhangend geheel van regels dat betrekking heeft op gehouden dieren. 78 Zowel de bescherming van de gezondheid, het welzijn en de integriteit van het dier, als de bescherming van de gezondheid en veiligheid van de mens, de bescherming van het milieu voor zover dat is gerelateerd aan het gebruik van diervoeders en de toepassing van diergeneesmiddelen, en de eerlijkheid van de handel in dieren en dierlijke producten liggen ten grondslag aan de Wet dieren. 79 De Wet dieren is vormgegeven als een kaderwet, wat inhoudt dat materiële bepalingen vooral in uitvoeringsregelgeving worden neergelegd. De voordelen hiervan zijn dat Europese regelgeving door middel van uitvoeringsregelgeving geïmplementeerd kan worden en dat de uitvoeringsregelgeving geordend kan worden, waardoor een transparant geheel ontstaat. 80 Op 1 januari 2013 is een deel van de algemene bepalingen, zoals een aantal strafbepalingen, bepalingen inzake de bestuurlijke boete en de bepalingen inzake diergeneesmiddelen, diervoeders en dierlijke producten in werking getreden. 81 Op 1 juli 2014 zijn bepalingen omtrent het houden van dieren, waaronder het verbod op dierenmishandeling en dierenverwaarlozing, en bepalingen omtrent diergeneeskundige beroepen in werking getreden Nieuw in de Wet dieren De intrinsieke waarde van het dier in de Wet dieren 78 Kamerstukken II 2007/08, , nr. 3, p Kamerstukken II 2007/08, , nr. 3, p Kamerstukken II 2007/08, , nr. 3, p Stb. 2012, Stb. 2014, 211, p

24 Hoewel bij de totstandkoming van de GWWD wel rekening is gehouden met de intrinsieke waarde van het dier, is de intrinsieke waarde van het dier voor het eerst in de Wet dieren opgenomen, namelijk in art. 1.3, eerste lid, Wet dieren. De intrinsieke waarde van het dier komt tot uitdrukking in bepalingen die zijn gericht op de bescherming van het welzijn, de gezondheid, de eigenheid en de integriteit van het dier. 83 De reden om de intrinsieke waarde in de wet op te nemen is gelegen in de kracht van het signaal dat van een wettelijke verankering uitgaat en bovendien leidt het ertoe dat het dier een zelfstandig belang heeft dat moet worden afgewogen tegen het belang van de mens. 84 De wetgever laat niet onopgemerkt dat het afwegen van belangen slechts een beleidsmatige kwestie is die afhankelijk van de tijd en omstandigheden anders kan uitvallen, zodat het belang van de mens kan prevaleren boven het belang van het dier, indien de mens een redelijk doel heeft. 85 Het tweede lid van art. 1.3 Wet dieren schrijft voor dat bij het stellen van regels bij of krachtens de Wet dieren en bij het nemen van op die regels gebaseerde besluiten, ten volle rekening moet worden gehouden met de gevolgen die die regels of besluiten hebben voor de intrinsieke waarde van het dier. Dat houdt in dat een verdergaande inbreuk op de integriteit of het welzijn van dieren dan nodig is dient te worden voorkomen en dat de dieren de zorg krijgen die zij redelijkerwijs behoeven. Deze bepaling wordt verder aangevuld door art. 1.3, derde lid, Wet dieren, waarin naar de vijf vrijheden van het Brambell Committee wordt verwezen. 86 Internationaal wordt geaccepteerd dat de volgende vijf vrijheden aangeven wanneer sprake is van een goed dierenwelzijn: 87 - Dieren zijn gevrijwaard van honger, dorst of onjuiste voeding; - Dieren zijn gevrijwaard van thermaal en fysiek ongerief; - Dieren zijn gevrijwaard van pijn, verwonding of ziekten; - Dieren zijn gevrijwaard van angst en chronische stress; - Dieren zijn vrij om een natuurlijk soorteigen gedragspatroon te kunnen hebben. De erkenning van de intrinsieke waarde heeft geen concrete, normatieve consequenties, maar moet worden opgevat als de reden waarom er regels worden gesteld ter bescherming van het 83 Kamerstukken II 2007/08, , nr. 5, p Kamerstukken II 2007/08, , nr. 3, p Kamerstukken II 2007/08, , nr. 3, p Brambell Nota dierenwelzijn 2007, p. 9 en

25 dier. 88 Desondanks is het een positieve ontwikkeling dat de wetgever de intrinsieke waarde van het dier niet alleen erkent, maar nu ook opneemt in de wet. Dit is ook in lijn met de regelgeving van de Europese Unie. Uit art. 13 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie volgt namelijk dat op Europees niveau ten volle rekening moet worden gehouden met hetgeen is vereist voor het welzijn van dieren Het verbod op doden van dieren Voordat het tweede deel van de Wet dieren op 1 juli 2014 in werking trad, was er nog geen verbod op het doden van dieren, waardoor degene die de kennis en vaardigheden bezat om een dier te doden dit mocht doen indien vermijdbare opwinding, pijn of lijden het dier werden bespaard en de handeling onmiddellijk zou leiden tot de dood. 89 Dit gold ook voor zogenaamde broodfokkers, die dieren die niet het gewenste uiterlijk hadden of die niet of moeilijk verkocht zouden worden, straffeloos mochten doden. Bij het niet strafbaar stellen van dit gedrag, zijn vraagtekens geplaatst. De toenmalige minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit was gelet op de komst van de Wet dieren eerder niet voornemens dit gedrag strafbaar te stellen 90, maar ook na de inwerkingtreding van het tweede deel van de Wet dieren is enkel het doden van honden, katten en ganzen strafbaar gesteld. 91 Het verbod op het doden van dieren is tot deze diersoorten beperkt, omdat honden en katten de meest voorkomende huisdieren zijn en omdat ganzen in Limburg met carnaval worden gedood en geprepareerd, waarna mensen ter vermaak kunnen proberen de kop van de romp te trekken. 92 Een bijkomende reden om het verbod op het doden van dieren vooralsnog te beperken tot de voornoemde diersoorten, is omdat er twijfel bestond over de handhaafbaarheid van het verbod. Op termijn zal worden bezien of de reikwijdte van het verbod wordt uitgebreid of dat het verbod wordt aangescherpt. 93 In uitzonderingsgevallen mogen deze dieren wel worden gedood, bijvoorbeeld wanneer het dier naar het oordeel van een dierenarts ondraaglijk lijdt. 94 De overige soorten dieren mogen, net zoals voorheen, worden gedood indien degene die het dier doodt de kennis en vaardigheden bezit om het dier te doden, indien vermijdbare opwinding, pijn of lijden het dier worden 88 Kamerstukken II 2007/08, , nr. 5, p Art. 3, 4 en 5 Besluit doden van dieren, dat 1 juli 2014 is vervallen. 90 Brief van de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, betreft: Kamervragen lid Dibi over doden van dieren onder Wet dieren, d.d. 26 februari Art. 1.9 Besluit houders van dieren. 92 Stb. 2014, 210, p. 65 en 66. Zie ook Aanhangsel Handelingen II 2010/11, 2518, p Kamerstukken II 2012/13, , nr. 617, p Art Besluit houders van dieren en Stb. 2014, 210, p

26 bespaard en indien de handeling onmiddellijk leidt tot de dood. 95 De kritiek op het beperkte verbod op het doden van dieren is dat mensen andere huisdieren, zoals vogels of knaagdieren, nog steeds mogen doden indien zij de verzorging van het dier te tijdrovend of te duur vinden of omdat hun pasgeboren dieren niet het gewenste uiterlijk hebben. 96 De bepalingen betreffende het doden van dieren gelden ingevolge art. 5.1 Besluit houders van dieren niet voor productiedieren, waarop EG-verordening nr. 1099/2009 van toepassing is Het verbod op dierenmishandeling in de Wet dieren Het verbod op dierenmishandeling is een direct werkende verbodsbepaling waarbij nadere regulatie ongewenst wordt geacht, nu uitzonderingen op dit verbod niet kunnen worden geduld. Het verbod op dierenmishandeling is immers een voorschrift dat een directe uitdrukking is van maatschappelijk normbesef. 97 De delictsomschrijving en de strafmaat van dierenmishandeling zijn ongewijzigd gebleven. Art. 2.1 Wet dieren luidt als volgt: 1. Het is verboden om zonder redelijk doel of met overschrijding van hetgeen ter bereiking van zodanig doel toelaatbaar is, bij een dier pijn of letsel te veroorzaken dan wel de gezondheid of het welzijn van het dier te benadelen. 2. Tot de in het eerste lid verboden gedragingen worden in ieder geval gerekend: a. een dier arbeid doen verrichten die kennelijk zijn krachten te boven gaat of waartoe het uit hoofde van zijn toestand ongeschikt is; b. een koe met overvolle uier vervoeren of op een markt of openbare verkoping ten verkoop houden; c. bij de verlossing van een koe gebruikmaken van dierlijke trekkracht of van een niet daarvoor toegelaten krachttoestel, en d. een hond als trekkracht gebruiken met uitzondering van de sledehondensport, voor zover toegelaten. 3. Bij algemene maatregel van bestuur kunnen voorts gedragingen worden aangewezen die in ieder geval worden gerekend tot de verboden gedragingen, bedoeld in het eerste lid. 4. Bij ministeriële regeling kunnen regels worden gesteld voor een toelating als bedoeld in het tweede lid, onderdeel c en d, of voor de bij algemene maatregel van bestuur, bedoeld in het derde lid, aangewezen gedragingen. 95 Art. 1.12, 1.13 en 1.14 Besluit houders van dieren Actualiteit, Blog, Verbod op zelf doden van huisdier, d.d. 25 juni Kamerstukken II 2007/08, , nr. 3, p