Verslaving. ende. omgeving

Transcriptie

1 Verslaving ende omgeving

2 2 Verslaving is waarschijnlijk het beste woord om het gevoel van verloren zijn, dat in onze hedendaagse maatschappij zo vaak voorkomt, duidelijk te maken. Door onze verslaving klampen we ons vast aan dingen die we beschouwen als middelen tot zelfontplooiing: rijkdom en macht, status en aanzien, overvloedige consumptie, eten en drinken, seksueel genot waarbij het eerder gaat om lust dan om liefde. We verwachten van deze dingen dat zij onze diepste behoeften zullen bevredigen, maar dat kunnen ze nooit. Zolang we echter in deze waan leven, zijn we verslaafd en dolen we rond in het verre land, op zoek naar iets wat daar nooit te vinden zal zijn. Wij krijgen een eindeloze reeks teleurstellingen te verwerken en ons verlangen naar zelfontplooiing blijft onvervuld. In deze tijd, waarin het aantal verslavingen steeds toeneemt, zijn we ver afgedwaald van ons vaderhuis. Leven in een ver land, dat is leven als een slaaf van de dingen van de wereld, met altijd die innerlijke hunkering naar vrijheid. Uit: Henri Nouwen, Eindelijk Thuis Verslaving slaat vele wonden, en niet alleen bij de verslaafde. Meer en meer wordt onderkend dat jongeren (en ouderen) die verslaafd raken daarmee niet alleen zichzelf maar ook hun directe omgeving kwaad doen. Ouders hebben het vaak hard te verduren, in de tijd dat het kind verslaafd is. Zo ook de man of vrouw die kampt met een echtgeno(o)t(e) die alcoholist is. Vaak gaat het om jaren van verdriet, zorg en geheimhouding. Jaren waarin, zoals een boektitel luidt, zij verslaafd aan de verslaafde waren. Dit hoofdstuk richt zich met name op gezinnen waar men te maken heeft met een verslaafd kind. Maar veel van de principes die vermeld worden, kunnen ook toegepast worden op hen die een verslaafde man of vrouw hebben. Ondanks dat ouders hun best hebben gedaan in de opvoeding, kan het tóch gebeuren dat een kind verslaafd raakt. De hoop en ver-

3 wachting die ouders van hun kind hadden, worden daarmee vaak grondig de bodem ingeslagen. Genieten van de min of meer zorgeloze jeugd van je kind maakt plaats voor zorgen en twijfels: hoe gaat het met hem? Is het een tijdelijke bevlieging? Er wordt gepraat en nog eens gepraat. Soms met succes, vaak ook niet. Ouders verwijten het nogal eens zichzelf dat hun kind verslaafd is geraakt. Ouders beleven een wirwar van gevoelens: schuldgevoelens, verdriet, de zorg ook of hij het nu wel gaat redden, kwaadheid over wat hij zichzelf en hen aandoet, verdriet en dan weer eens hoop en verwachting. Vragen komen op: wat hebben wij verkeerd gedaan? Hadden wij dit kunnen voorkomen? We hadden echt nooit gedacht dat ons kind verslaafd zou worden. Hadden we het moeten zien aankomen, doordat hij dwars werd, verkeerde vrienden koos, uitging of rookte? Wat moeten we nu? We zijn bang en machteloos! Direct maar aan het begin een belangrijke vaststelling: al zou er een standaardboek zijn met regels om te voorkomen dat een kind ontspoort of zelfs drugs gaat gebruiken, dan nog kunnen ouders dat niet altijd voorkomen. Omdat ouders zelf mensen zijn met gebreken en tekortkomingen. Kinderen zijn ook geen computers die je kunt programmeren, het zijn unieke persoonlijkheden. 3 Je kunt niet zeggen dat wanneer iemand verslaafd is, de ouders daar de schuld van zijn. Vaak gaat het niet om heel bijzondere dingen die fout zijn gegaan. Juist de gewone menselijke gebeurtenissen die op een hele ongelukkige manier in elkaar kunnen vallen. Bij voorbeeld een kind dat zich afgewezen voelt. Wanneer die dingen nooit uitgesproken worden, kunnen er misverstanden ontstaan die wortel zetten tot een verkeerde groei van de persoonlijkheid. Teun Stortenbeker, algemeen directeur van Stichting De Hoop, vader van vijf kinderen Dr. E.H. Prins, promoveerde op een onderzoek naar de oorzaken

4 van verslaving aan harddrugs en schreef daar een proefschrift over. Volgens hem ontstaat de emotionele pijn waardoor iemand drugs gaat gebruiken, in diens jeugd. Dat is zijn inziens niet een verwijt aan de ouders, omdat het vaak een onvermogen betreft om hun kind te geven wat ze zelf in hun jeugd ook niet gekend hebben. Soms dénken ouders een goede band met hun kinderen te hebben, terwijl de kinderen het vaak achteraf heel anders ervaren hebben. Kinderen zijn op zich heel loyaal naar hun ouders. Daarvan moeten ouders zich goed bewust zijn. Die loyaliteit kan evenwel ook heel destructief zijn. Ouders vormen voor kinderen als het ware de enige bestaanszekerheid, hun enige basis. Kinderen willen de basis goed houden en cijferen zichzelf weg. Terwijl ouders denken dat het allemaal wel goed zit, is er bij de kinderen van binnen pijn. Het kind ervaart geen ruimte om te zeggen waarover het boos of verdrietig is. 4 Bij tweederde van de verslaafden is emotionele verwaarlozing de reden van hun gebruik. De behoefte die zij hadden aan koestering en bescherming, aan een gids die ze liet zien wie ze zelf waren, heeft ontbroken. Ze misten een echte vertrouwensband. Een veilige plek waar ze helemaal zichzelf konden zijn. Daardoor ontstond er een pijn van binnen en drugs zijn pijnstillers bij uitstek. Dr. Prins, onderzoeker Vanzelfsprekend gaan lang niet alle emotioneel verwaarloosde kinderen drugs gebruiken. Bij sommigen is het een toevallige samenloop van omstandigheden. Terwijl de één bij problemen naar de alcohol of de drugs grijpt, vertoont een ander agressief gedrag terwijl een derde een praatpaal op school vindt en alles van zich af kan praten. Weer een ander kind heeft gewoon een veel sterker karakter en doet net of er niks aan de hand is. En als ondanks alles, toch verslaving in een gezin z n intrede doet? Soms is het gewoon zo dat je als ouders, ondanks al je pogingen, geen invloed meer hebt op je

5 kind. Ze luisteren niet meer. Ze gaan roken, komen laat thuis en hebben vrienden die je als ouder verschrikkelijk vindt. Vaak vormen deze zaken de eerste voorboden van een zich ontwikkelende machtsstrijd. Deze machtsstrijd bevordert de openheid in de relaties natuurlijk niet, zeker niet als ook nog eens drugs in het spel komen. Ouders willen koste wat het kost proberen te voorkomen dat hun kind verslaafd raakt. Niet altijd weten ze precies wat ze moeten doen. Soms reageren ze vanuit paniek, op een ander moment willen ze controleren in plaats van praten. Regelmatig kom ik bij echtparen waarvan ik merk dat ze echt met God leven. Toch is hun kind verslaafd. Ze willen hun kind redden, behoeden voor erger. Ze willen zo graag dat zoon of dochter belooft nooit meer drugs te gebruiken, dat het kind dat op een gegeven moment maar doet. Niet omdat het kind wil stoppen, maar om ruzie te voorkomen. Dan ontstaat er een situatie van stiekem gebruiken, waardoor de onderlinge band alleen maar slechter wordt. Ze willen hun kind vertrouwen, ze willen geloven dat hun kind geen drugs gebruikt. Els van der Staay, maatschappelijk werker oudercontacten De Hoop 5 Ouders kunnen er moedeloos van worden. Hoe meer de verslaving het kind in de greep krijgt, hoe meer ze te maken krijgen met leugens, manipulaties en valse beloften. Ze blijven, tegen beter weten in, geloven in de beloften die het kind keer op keer doet. Maar ze zien tegelijkertijd dat hun kind de vernieling in gaat. Ouders vragen zich af waarom ze niet eerder hebben ingezien dat hun kind van binnen pijn had. Ze willen hun fouten toegeven en uit alle macht het vertrouwen herstellen. Maar soms gaat dat zover dat ze maar alles slikken wat hun kind doet. De fout die veel ouders maken is dat ze hun kind als

6 kind blijven behandelen. Terwijl het juist zo belangrijk is om een verslaafde volwassen te laten worden. Pas dan kan je als ouder op een clean moment werkelijk over de toekomst praten met je kind. Het lijkt keihard maar er verandert niks wanneer je als ouder alles voor ze wilt regelen. Els van der Staay, maatschappelijk werker oudercontacten De Hoop 6 Hoe moeilijk het ook is, ouders zullen uiteindelijk de keuze van hun kind om drugs te gebruiken, moeten respecteren. Dat is vanzelfsprekend niet hetzelfde als goedkeuren. Het kind wordt ten diepste ook niet geholpen wanneer ouders door dik en dun achter hem blijven staan. Ouders zullen, wanneer er in de houding van het kind geen kentering komt, voor zichzelf moeten kiezen. Anders gaat hun leven er ook aan onderdoor. Het is belangrijk dat ouders iedere keer weer het kind duidelijk maken wat zij vinden. Soms kan dat betekenen dat het beter is als het kind op zichzelf gaat wonen. In een ander geval kan samen met het kind gezocht worden naar een omgeving waar hij of zij zich beter thuis kan voelen. Voor een verslaafde is er geen werkelijkheid meer. Je moet realistisch onder ogen zien dat je op een gegeven moment voor jezelf moet kiezen. Kiezen voor de rest van je gezin en voor je huwelijk. Dat is het enige uitgangspunt waar je je kind uiteindelijk nog mee kan helpen. Ik heb altijd wel geprobeerd om het gesprek aan te gaan met mijn zoon. Die heldere momenten kan ik me nog goed herinneren. Dan praatten we tot diep in de nacht. Langzaam zag je dan toch z n aandacht wegzakken en wist ik dat hij weer drugs nodig had. Dan bleef er van zo n gesprek niks meer hangen. Dhr. Jansen, vader van een overleden verslaafde

7 En als je nu getrouwd bent met, bijvoorbeeld, een alcholist? Uit onderzoek naar de huwelijksrelatie van mannelijke alcoholisten blijkt dat, in vergelijking met normale huwelijken, alcoholverslaafde mannen en hun partners een veel grotere mate van onvrede met hun huwelijk hebben, een zeer slechte echtelijke communicatie, veel minder intimiteit in hun huwelijk ervaren en veel vaker conflicten hebben. In dit verband is de term co-dependency, mede-afhankelijkheid, van belang. Het is een term die met name bij alcoholverslaving ingeburgerd is, maar feitelijk ook op andere verslavingen van toepassing is. Het duidt op het verschijnsel dat de omgeving van de verslaafde - of dat nu het verslaafde kind dan wel de verslaafde man/vader (of vrouw/moeder natuurlijk) is - van alles in het werk stelt om de verslaving van het betreffende gezinslid voor de omgeving geheim te houden. Daarbij wordt van alles en nog wat geprobeerd om te proberen de verslaafde persoon weer op het rechte pad te krijgen. In feite wordt hier de verantwoordelijkheid van de verslaafde persoon overgenomen. Deze persoon laat zich dat welgevallen en komt niet tot verandering. Er zal pas verandering komen als de omgeving zich anders gaat opstellen tegenover de verslaafde. Als zij de verantwoordelijkheid gaan leggen waar deze moet liggen, namelijk bij de verslaafde persoon zelf. De omgeving moet niet meer accepteren dat de verslaafde ongestraft de regels die gelden overtreedt. Dat vraagt moed van de ouders of de echgenote, maar is wel cruciaal wil de verslavingsspiraal doorbroken worden. Relatieen/of gezinstherapie kunnen hierin heel belangrijk zijn, maar ook valt te denken aan deelname aan zelfhulpgroepen of begeleiding door het algemeen maatschappelijk werk. 7 Vergeving Als een echtgenoot of kind eindelijk zijn verslaving achter zich wil laten en daarvoor hulp zoekt, dan is daarmee nog niet automatisch de relatie met de ouders of de huwelijksrelatie hersteld. Het is van het grootste belang voor het slagen van het genezingsproces, dat én de ouders én het kind c.q. de man én de echtgenote uitspreken hoe

8 8 ze dingen uit het verleden ervaren hebben. Ook de ouders en de echtgenote zullen moeten veranderen! Ze moeten hun kind, hun man loslaten en inzien dat hij zelf verantwoordelijk is voor zijn leven. En hun eigen houding ten opzichte van het probleem moet veranderen. Dat heeft effect op de verslaafde; die wordt immers geconfronteerd met een veranderde omgeving en met personen die anders tegen de situatie aankijken. De verslaafde zal vervolgens ook zelf zijn houding moeten herzien. Maar toch: een geslaagde beëindiging van de verslaving is nog geen garantie voor een herstel van de relatie. Kinderen kunnen in wrok blijven omzien naar het verleden, de man kan zijn vrouw verwijten dat ze zich in het verleden jegens hem verkeerd heeft opgesteld. De ex-verslaafden verwijten de ander dat de oorzaak van hun verslaving bij hen ligt. Soms kan daar een kern van waarheid in zitten. Maar hoezeer kinderen of echtgenoten ook (en soms in bepaalde opzichten terecht) op een negatieve manier terugkijken op hun jeugd of hun huwelijk, dan nog pleit dat hen niet vrij van de keuzen die zíj hebben gemaakt. Het is dan ook wat te gemakkelijk om de verantwoordelijkheid af te schuiven op de ouders c.q de echtgenote en zichzelf vrij te pleiten. Terugkijken is altijd gekleurd. Ouders of de echtgenote kunnen over zaken en gebeurtenissen uit het verleden soms heel anders denken. Misschien ook wel terecht. Maar ook zij moeten dan wel bedenken dat ook zij in meerdere of mindere mate een gekleurde kijk op het verleden kunnen hebben. Hoe het ook zij, het allerbelangrijkste is dat een verschillende visie op gebeurtenissen uit het verleden niet de ontwikkelingen in de toekomst verstoort. Het gaat erom dat vanuit de vergeving naar elkaar toe een werkelijk nieuwe start mogelijk wordt. Daarbij moeten vervelende gebeurtenissen uit het verleden niet worden weggeredeneerd; de pijn die die gebeurtenissen hebben veroorzaakt, moet niet worden ontkend. Vergeving is hierin het sleutelbegrip: kun je als ouders en als kinderen, kun je als man en vrouw elkaar werkelijk vergeven wat gebeurd is? Vergeving schenken én vergeving ontvangen. Voor de strijd, de ongefundeerde verwijten, de verdachtmakin-

9 gen, de ruzies. Ondanks de verschillende visie daarop. Door oprechte wederzijdse vergeving wordt dan de angel uit het conflict verwijderd. 9

10 10

11 11

12 Deze katern bevat de tekst van hoofdstuk 8 van het boek Vraagbaak bij verslavingen (auteur: Frans Koopmans, uitgeverij: J.J. Groen, Heerenveen 1999, ISBN , prijs 5 euro) Evangelische verslavingszorg en hulpverlening Copyright 1999 Uitgegeven door Public Relations De Hoop Voor meer informatie en/of vragen kunt u bellen of schrijven naar: Provincialeweg 70, 3329 KP Dordrecht Telefoon: (078) Fax: (078) info@dehoop.org Website: Voor giften: giro