Archeologische waarneming op bastion IX, Dalemwal te Gorinchem. HOLLANDIA reeks 2

Transcriptie

1 Archeologische waarneming op bastion IX, Dalemwal te Gorinchem HOLLANDIA reeks 2

2 COLOFON Hollandia reeks nr. 2 Titel: In opdracht van: Archeologische waarneming op bastion IX, Dalemwal te Gorinchem Gemeente Gorinchem Centrumcoi:irdinaat: / Auteurs: Uitvoering: Contaclpersoon opdrachtgever: Wetenschappelijke Ieiding: lllustraties: drs. J.P. Vaars en drs. P.M. Floore drs. J.P. Vaars en drs. P.M. Floore mevr. W. van Huiten P.M. Floore P.M. Floore Definitieve versie: November 2002 Oplage: 7 ISSN: ISSN Hollandia cu.ltuurhistorisch onderzoek en archeologie, Zaandijk Oktober 2002 auteurs: J. Vaars en P. M. Floore HOLLANOIA, CULTUURHISTORJ SCH ONDERZOEK EN ADVIES tuinsrraar 27a 1544 rs zaandijk if hollandia@rech-center.com

3 INHOUD 1. Inleiding 2. Doelstellingen en onderzoeksmethoden 3. Resultaten 4. Conclusie en samenvatting 5. Literatuur Figuren: 1: De locatie bastion IX te Gorinchem 2: Detail.stadskaart Gorinchem Blaeu ca : Sporenoverzicht Bastion IX 4: Locatieoverzicht 5: Foto sleuf 1 en 2

4 WAARNEMING BASTION IX DALEMWAL TE GORINCHEM 4 1. lnleiding Op 28 okrober 2002 is door de gemeemearcheoloog P. Floore met assisrenrie van J. Vaars van Hollandia cultuurhisrorisch onderzoek en ad vies, Zaandijk, een archeologische waarneming verrichr op her rerrein van Bastion IX aan de Dalemwal re Gorinchem (figum 1). Deze wal vormt samen met de Dalempoort een onderdeel van de in de jaren tachtig van de 16e eeuw als anrwoord op de Spaanse dreiging aangelegde vesting van Gorinchem. Omsrreeks 1600 was de vesting Gorinchem geheel. aangepast aan de eisen van de toenmalige oorlogvoering en vormde her samen met Loevesrein en Woudrichem een belangrijke vesringdriehoek voor de verdediging van H olland. De vesting bleef in gebruik tot in her begin van de 20e eeuw, tor veranderingen in de wijze van oorlogvoering en defensie een einde aan de eeuwenoude militaire betekenis maakcen van vest.ingsteden als Gorinchem. 2. Doelstellingen en Onderzoeksmethoden Figuur 1. De locacie bastion [){ aan de Dalemwal te Gorinchem mooo De centrale vraagsrelling van her archeologische onderzoek op her terrein van Bastion IX was in hoeverre de resten van het kruithuis zoa.ls dat op de kaan van Bla.eu uir circa 1640 re zien is (figuur 2) bewaard wa.ren gebleven en of er mogelijk ook nog andere (onbekende) resranten van gebouwen uit deze periode aanwezig zijn. Met name resranren van gebouwen uit de 19e eeuw konden hier verwachr worden. Zo is er aan de zuidzijde van her bastion bijvoorbeeld in 1864 een kruiclaboraroriw11 gebouwd. De aanwezige archeologische resten zouden door de aanstaande nieuwbouw vemietigd worden, war een archeologisch onderzoek noodzakelijk maakte. 3. Resultaten De waa.rneming richtte zich op rwee sleuven die op her rerrein van her verdwenen gebouw gegraven waren (figuur 3). Elke sleufhad een lengre van circa 40 meter en een breedte van 1.25 metel Direct onder de 30 tor 40 centimeter dikke bovenlaag Detail van basrion!xop werd de lichtbruine klei van her wallichaam aangetroffen. ~iguur2. stadsbart van Blaeu. ca. 1640

5 WAARNEMING BASTION IX DALEMWAL TE GORINCHEM 5 ""' - - ' / \,,\ \\ \ /1 \ y~ ---- \..,.- - ~. \ \ I I 1\ \ ~ \:~ ~J\ - ''i". - i.... \ - : ' I --- "\ \ \ \ \ r - \ ---- \ r ----~- \ / ---- """\ \ /'... \! l \ \ '\ I I \ l I \\\\\\ \ \ \ ; f \ ', \ I \ 1.. ', I, ' \ \ '. \ ~.,.Q. I \ i.~. '. ~. \ \ \3\., \ \ \~ \ \ "- ~~ \ ' ; \ I '7 \ \.\ '\ \ '\ \ \ '' \ \, ~ :~ l locatte vererugingsgebouw sleuven 40 meter De klei was schoon en bier en daar waren schelpen van zoetwatermossels aanwezig. Een zeijde kleipakket is al bij eerder onderzoek ook op Bastion V en VTTT aangetroftfen en onderzocht en heeft een dikte van enkele meters. Deze klei is vennoedelijk afkomstig uit het gebied met schone kleiafzettingen direct langs de Merwede. Figuur 4. locarie Dalemwal mer ondenc>eksgebitd Uit de top van de klei werden een klei-pijpje, drie pijpesteeltjes, vier fragmemen roodbakkend aardewerk en een stukje fa ience verzameld. Her pijpje dateerr tussen

6 WAARNEMING BASTION IX DALEMWAL TE GORINCHEM en 1690, het overige vondstmateriaal kan geplaatst worden in het laatste kwart van de 17 e eeuw. Die wijst er op dat de wall en in deze periode zijn opgehoogd en de wallen uit de jaren cachtig van de 16e eeuw dus lager geweest moeten zijn. De in de kleilaag zichtbare sporen (figuur 4) bestonden u.it hulen, paalkuilen - vaak met de paajresten er nog in -en uitbraaksleuven, ontstaan bij de sloop vajl muurwerk In werkput 2 is een lange noord - zuid lopende muur aangetroffen die waarschijnlijk deel heefr uicgemaakt van het recentelijk gesloopte gebouw van de muziekvereniging. Ook het in werkput l geconscateerde oost - west georienteerde muurtje moet vermoedelijk hieraan worden toegeschreven. De overige gevonden sporen kunnen in de 19e en/of 20e eeuw geplaatst worden, een groat deel zal samenhangen met de bouw en sloop van het verenigingsgebouw. BiJ de bouw hiervan is, zoals nu nog zichrba.ar is aan de zo onrsrane sreilkanr van her wallichaam, zo' n anderhalve meter klei van de wal afgeschoven. Met deze afgraving en vervolgens de bouw en sloop van het verenigingsgebouw zijn de resten van het kruithttisje evenals andere archeologische sporen vouedig verdwenen. Figuur 5. De onderzochte sleuven op de onderroekslocacie bastion IX. aa n de Dalemwal re Corinchern, sleut I eo 2. tow naar het noorden. 4. Conclusie Uit het onderzoek is duidelijk geworden dar door de afgraving van een deel van het wallichaam en vervolgens de bouw en sloop van het verenigingsgebouw de mogelijke resten van het 17 e eeuwse kruithuisje en eventuele andere archeologische sporen zijn verdwenen.

7 WAARNEMING BASTION IX DALEMWAL TE GORINCHEM 7 5. Literatuur A. Horsthuis, Wallen en pooaen, geschiedenis van de Gorcumse vestingwerken, Gorcumse monumemenreeks, 1997 Kaartblad 38 G Gorinchem 1:25.000, Topografische dienst 1989