HOBU FONDSPROJECT EINDRAPPORT

Transcriptie

1 HOBU FONDSPROJECT EINDRAPPORT PERIODE 01/01/01 01/01/03 Studie van het gebruik van secundaire grondstoffen, in het bijzonder metselwerk- en mengpuingranulaten, in de aanleg van afgescheiden fietspaden. HOBU/000185/HS-KHBO-KIHWV-IW&T-BOUW KHBO - departement IW&T Campus Oostende Zeedijk 101 B-8400 Oostende kh.khbo.be (projectleider) kh.khbo.be (projectmedewerker) kh.khbo.be (projectmedewerker)

2 Inleiding 2 HOBU-Fondsproject re Project in samenwerking met:

3 Inleiding 3 re HOBU-Fondsproject ( 1 ): Studie van het gebruik van secundaire grondstoffen, in het bijzonder metselwerken mengpuingranulaten, in de aanleg van afgescheiden fietspaden. 1. Inleiding De hogescholen in Vlaanderen doen vaak aan kwalitatief degelijk onderzoek. Traditioneel staan ze bovendien dicht bij het bedrijfsleven en zijn ze goed geplaatst om diensten aan bedrijven te verlenen, ook aan kleinere bedrijven in minder hoogtechnologische sectoren. In het kader van het HOBU-Fonds werd in 2000 opnieuw een bedrag van 170 miljoen BEF ter beschikking gesteld om onderzoeksprojecten uit te voeren aan de Vlaamse Hogescholen. Op 1 januari 2001 is aan de KHBO-dept. IW&T campus Oostende, Afdeling Bouwkunde het onderzoeksproject met als titel : Studie van het gebruik van secundaire grondstoffen, in het bijzonder metselwerk- en mengpuingranulaten, in de aanleg van afgescheiden fietspaden. gestart. Het project heeft de roepnaam : re(reuse of construction and demolition waste in cycle lanes) meegekregen. Kunnen natuurlijke grondstoffen zomaar vervangen worden door secundaire grondstoffen? Omwille van de uitmuntende kwaliteit van primaire grondstoffen zoals grind lijkt het erop dat op deze vraag een duidelijk negatief geantwoord zal worden. Anderzijds bestaan er ongetwijfeld toepassingen waar grondstoffen met hoge kwaliteit ingezet werden voor toepassingen die omwille van hun doel deze hoge kwaliteit niet eens vereisen. Voorbeelden hiervan zijn tijdelijke werkvloeren, massabeton, stapelblokken gebruikt om grondstoffen in bulk gescheiden te houden, etc. Internationale studies geven aan dat gebruik van secundaire grondstoffen in bouwkundige toepassingen mogelijk is mits rekening te houden met de specifieke eigenschappen van de gebruikte secundaire grondstoffen. In de praktijkstudie recycle wordt gezocht naar een hoogwaardige toepassing voor dit soort puin dat doorgaans in laagwaardige toepassingen gebruikt wordt. Er is daarbij gekozen voor een toepassing die geen al te hoge sterkte-eisen stelt. Foto 1: van bouw- & slooppuin tot secundaire grondstof 1 Project verricht met steun van het Vlaams Gewest

4 Inleiding 4 2. Probleemsituering In het OVAM-Uitvoeringsplan Bouw- en Sloopafval van mei 1995, zijn er specifiek voor de bouw- en sloopsector doelstellingen en maatregelen geformuleerd die de preventie, nuttige toepassing en verwijdering van bouw- en slooppuin beogen. Als streefwaarde voor het jaar 2000 werd hierbij een recyclagegraad van minimum 75% vooropgesteld. Bouw- en sloopafval wordt immers, en dit ook op Europees niveau, als een prioritaire afvalstroom aanzien, onder meer omwille van het feit dat het in gewicht zo'n 25% van de totale afvalberg vertegenwoordigt. In 1999 was in Vlaanderen het aanbod aan afval specifiek afkomstig uit de bouwsector respectievelijk ( 2 ): Bouw- en sloopafval: ton Wegenbouwafbraak, beton- en asfaltbrokken: ton Betonafval, cement- en betonspecie: ton Doorgaans wordt aangenomen dat dit afval voor 90% bestaat uit een steenachtige fractie, waarin asfalt (11%), beton (40%) en metselwerk (39%) voorkomen. De resterende 10% bestaat uit afval van diverse oorsprong zoals hout, kunststoffen, metalen en bitumineus afval. Onder impuls van het Uitvoeringsplan is de recyclage van bouw- en sloopafval de laatste jaren echt op gang is gekomen. De opname van bepaalde technische voorschriften met betrekking tot het gebruik van puingranulaten in ongebonden of mager hydraulisch gebonden toepassingen in omzendbrieven en typebestekken (o.a. SB250) van het Vlaamse Gewest illustreert dit. Toch is het ontegensprekelijk noodzakelijk verder te werken aan het verder stimuleren van het hergebruik van bouw- en sloopafval. De doelstelling van 75% is ondertussen bereikt, maar de ervaring van bij onze Noorderburen leert dat dit streefcijfer in de toekomst aangepast kan worden tot 85 of 90 %. Daartoe zal de nuttige toepassing zal in de komende periode fors moeten toenemen om tot een 90% recyclagegraad te komen. Dit streven is realistisch omdat het bouw- en slooppuin uit 90% steenachtige fractie bestaat. Voor deze fractie zijn bewerkingstechnologie en -infrastructuur beschikbaar. Anderzijds staat in het regeerakkoord van de Vlaamse Regering dat er werk zal worden gemaakt van de uitbouw van een voet- en fietspadennetwerk. In het Vlaams Totaalplan Fiets wil Minister Stevaert dit o.a. realiseren door de aanleg van afgescheiden fietspaden. Bovendien wil dezelfde minister werk laten maken van een heus sloopbestek waarbij het opdelen in deelstromen gestimuleerd wordt. Hierdoor zal in de toekomst meer en zuiverder metselwerkpuin bij de verwerkers van bouw- en slooppuin aangeboden kunnen worden. 2 OVAM, meldingsgegevens van de top zestien van de meest geproduceerde bedrijfsafvalstoffen in Vlaanderen in 1999.

5 Inleiding 5 3. Stimuli voor secundaire grondstoffen Door de invoering van VLAREA ( 3 ) werd een wettelijk kader geboden om afvalstoffen te herbruiken in hoogwaardige toepassingen. Het VLAREA, definieert het begrip secundaire grondstof als afvalstoffen die voldoen aan specifieke voorwaarden inzake samenstelling en/of gebruik, die toepassing zonder milieuhygiënisch risico garanderen. Daarnaast wordt een gebruikscertificaat ingevoerd dat de conformiteit van de afvalstof met de gestelde voorwaarden bevestigt. De limitatieve lijst van de kandidaat secundaire grondstoffen en criteria worden gegeven in hoofdstuk 4 van VLAREA. ( 4 ). De VLAREA-vereiste dat bouw- en sloopafval van bekende en onverdachte herkomst uit de sectoren bouw en wegenbouw slechts als secundaire grondstof kan worden erkend indien het verwerkt geweest is in een installatie met een COPRO-certificaat (of gelijkwaardig) zou positieve gevolgen voor de verschillende puinbreekinrichtingen moeten hebben: enerzijds, omdat de kwaliteitscontrole betekent dat de installaties alsook de geproduceerde secundaire granulaten aan een aantal minimumvereisten zullen moeten voldoen, anderzijds, omdat het aanbod van puin aan de recuperatie-inrichtingen zal toenemen en veranderen. Verwacht wordt dat er mits een handhavingsbeleid meer en meer metselwerkpuin zal aangeboden worden, een puintype dat tot op heden slechts in geringe mate werd aanvaard door de recuperatie-inrichtingen bij gebrek aan afzetmogelijkheden. Daar het enige alternatief voor recuperatie en nuttige toepassing in de toekomst het verwijderen via storten zal zijn, wat uiteraard een duur gegeven is, bestaat er in ieder geval een noodzaak om afzetmogelijkheden te creëren voor puin rijk aan metselwerk (t.t.z. metselwerkpuin- en bepaalde soorten mengpuingranulaten). Anderzijds zijn de voorschriften in normen, bestekken en decretale regelgeving oorzaak van een terughoudendheid om secundaire granulaten te gebruiken in een aantal toepassingen. De kwaliteitseisen die in typebestekken en omzendbrieven aan secundaire grondstoffen gesteld worden zijn doorgaans dezelfde als voor primaire granulaten. Dit is vanzelfsprekend voor toepassingen waar deze eisen op hun plaats zijn. Ongetwijfeld zijn er tal van toepassingen in de bouwsector denkbaar waar andere specifieke eisen kunnen gesteld worden omwille van hun aard, gebruiksdoel of krachtswerkingen die erop uitgeoefend worden. Om het gebruik van secundaire granulaten op het gewenste niveau te krijgen zullen meer stimuli noodzakelijk zijn. Dit kan door diverse bouwtoepassingen met secundaire grondstoffen te bestuderen en te ontwikkelen. Metselwerk- en mengpuingranulaat wordt in constructief beton steevast geweerd omdat bij hoge vochtbelasting vorstschade niet kan worden uitgesloten. Studies ( 5, 6, 7, 8 ) geven evenwel aan dat met mengpuin- en zelfs met metselwerkpuingranulaat een behoorlijke sterkteklasse (tot C20/25) kan behaald worden. Wanneer in een klassiek betonmengsel 10% van het grind vervangen wordt door metselwerkpuingranulaat dan is geen wijziging in de mechanische eigenschappen te verwachten. 3 Besluit van de Vlaamse regering van 17 december tot vaststelling van het Vlaams Reglement inzake afvalvoorkoming en beheer (VLAREA), B.S. 16 april 1998, gewijzigd bij de besluiten van de Vlaamse regering van 9 februari 1999, B.S. 21 april 1999 en 28 april 2000, B.S. 29 juni VLAREA - HOOFDSTUK 4. Aanwending van afvalstoffen als secundaire grondstoffen, Art , 1&2, Onderafdeling Voorwaarden voor het gebruik in, of als bouwstof, 5 CUR-aanbeveling 5: Metselwerkgranulaat als toeslagstof voor beton, 6 CUR-rapport 125: Betonpuingranulaat en metselwerkgranulaat als toeslagstof voor beton 7 de DAfStb-studie Baustoffkreislauf im Massivbau

6 Inleiding 6 4. Doelstelling Omwille van het voorgaande is de globale doelstelling van het project re het ontwikkelen en stimuleren van een nuttige toepassing met secundaire granulaten. In het bijzonder zullen die puinfracties waarvoor traditioneel enkel eerder laagwaardige toepassingen voorzien werden in de bestekken, met name metselwerk- en mengpuingranulaten, bestudeerd worden. Finaal is het de bedoeling om vrijliggende afgescheiden (recreatieve) fietspaden aan te leggen, vb. op oude spoorwegbeddingen. Dit zal gebeuren door de aanleg van een proefvak. Het gebruik metselwerk- en mengpuingranulaat in zowel de fundering als in de verharding zal worden bestudeerd. Hiertoe zullen ondermeer de bouwtechnische eigenschappen van de te gebruiken fracties metselwerk- en mengpuingranulaten onderzocht worden. Via het bouwtechnisch onderzoek wordt nagegaan hoe met deze secundaire grondstof moet omgegaan worden, welke parameters belangrijk zijn om tot een goed eindproduct te komen en hoe deze in situ te implementeren. 5. Valorisering secundaire granulaten De in het project betrokken bedrijven zijn allen zelf actief in de sloop- en recyclagebranche en in de sector van de wegenbouw. De wegenbouwsector is een ideale sector om grote hoeveelheden secundaire grondstoffen te verwerken. Door de grote volumes grondstoffen die in deze sector verwerkt worden is het interessant om projecten te stimuleren die enerzijds een goed grondstoffenbeheer beogen en die anderzijds voor de wegenbouwaannemer een goedkoper alternatief pogen te vinden voor de natuurlijke grondstoffen die hij gebruikt. Het zoeken naar een afzetmarkt voor de ene bedrijfsgroep (verwerkers van bouw- en slooppuin) gecombineerd met het zoeken naar goedkopere grondstoffen van de andere bedrijfsgroep (wegenbouwsector) zijn drijfveren waaruit de toepasbaarheid van de resultaten en de economische valorisering van het project moeten blijken. 6. Gebruikerscommissie Aan het project is een gebruikerscommissie gekoppeld. De samenstelling is zo gekozen dat alle spelers uit het werkveld vertegenwoordigd zijn: de puinverwerkende bedrijven als producent van secundaire granulaten de wegenbouwers als gebruikers van de grondstoffen de overheid provincie- & stadsbestuur als opdrachtgever het studiebureau die de opdracht in bestekvorm giet De gebruikerscommissie werd aangevuld met twee wetenschappelijke partners enerzijds omwille van de bouwtechnische kant van de granulaten en anderzijds voor de specifieke toepassing in de wegenbouw. De commissie werd verder geadviseerd door een projectadviseur van het IWT. Het onderzoek en de praktische uitwerking van het project was in handen van de onderzoeksgroep bestaande uit een projectleider en twee onderzoekers. 8 artikel in het WTCB-Tijdschrift inzake gerecycleerd beton

7 Inleiding 7 De gebruikerscommissie van het HOBU-Fondsproject rebestond uit: Projectuitvoering: onderzoeksgroep KHBO dept. IW&T campus Oostende o Projectleider : Ing. Luc Boehme o Onderzoekers: Ing. Elegast Dobbelaere & Ing. Jürgen Vandepitte Projectadviseur: Dr.ir. Arch. Stephane Faignet IWT Wetenschappelijke partners: o WTCB ir. Jan Desmyter o OCW ir. Luc De Bock Overheden: o Provinciebestuur West Vlaanderen Ing. Dirk Verlet o Stadsbestuur Stad Nieuwpoort Ing. Eddy Schramme Studiebureau Plantec: Ing. Jacques Malfait Puinverwerkende bedrijven: o O.B.B.C. Oosterzeelse Breek- & BetonCentrale o Gardin Cyriel N.V. o ARC Antwerp Recycling Company T.V. o BRC Brussels Recycling Center o F. De Paepe N.V. o Group VCR o V.V.S. Vereniging Verwerkers Slooppuin Wegenbouwers: o Algemene Ondernemingen Desot o Verkinderen Wegenbouw o Wegenbouw De Brabandere

8 Inleiding 8 7. Onderzoekstaken in het project Het onderzoeksdeel van het project is een vijftal stappen op te splitsen. Stap 1: Inventarisatie van de beschikbare kennis betreffende het gebruik van secundaire grondstoffen in de wegenbouw, in het bijzonder voor de aanleg van fietspaden. Er zijn in de literatuur voldoende indicaties te vinden om het gebruik van secundaire grondstoffen in de wegenbouw succesvol te overwegen. Tal van studies beschrijven de bouwtechnische aspecten van recyclage in de wegenbouw van zowel asfaltpuin als betonpuin. Zo wordt in de CROW-publicaties een actueel overzicht gegeven van de wet- en regelgeving in Nederland en verschaffen deze publicaties inzicht in de civieltechnische en milieuhygiënische eigenschappen van een groot aantal secundaire grondstoffen en de randvoorwaarden waaronder deze kunnen toegepast worden. ( 9, 10, 11 ). Uit de resultaten van een proefproject in Helmond (Nederland) ( 12 ) met een proefvak uitgevoerd met betonpuingranulaten en een ander met baksteenpuingranulaten bleek het baksteenpuin gevoeliger te zijn voor vocht- en dooizouten, terwijl betonpuin vergelijkbare resultaten gaf als normaal beton. Dit werd zowel op laboratoriumschaal als in de werkelijkheid geverifieerd. Vandaar dat dit aspect zeker in de studie moet opgenomen worden. Stap 2: Het verzamelen van de relevante gegevens voor het ontwerp en de aanleg van afgescheiden (vrijliggende) (voet- en) fietspaden. Hierbij moet rekening gehouden worden met de nodige en voldoende duurzaamheid van dit type weglichaam. De opbouw van dit type weglichaam kan meteen in een aantal belangrijke onderdelen opgesplitst worden: De onderfundering; De fundering; De verharding; De items die moeten bestudeerd worden hebben betrekking op: De kwalitatieve eisen die nodig te stellen zijn aan de granulaten; Het toetsen van deze eisen aan voorschriften; De uitvoeringstechnieken van de respectievelijke delen van de weg; De eventuele beperkingen voor het gebruik van bepaalde secundaire grondstoffen omwille van bouwtechnische of milieutechnische redenen; Uit dit alles moeten de minimale criteria voor de keuze en aanwending van de secundaire grondstoffen afgeleid worden. 9 CROW-publicatie 143: Secundaire bouwstoffen in de wegenbouw 10 CROW-publicatie 85 "Zo goed als nieuw : Toepassingsmogelijkheden secundaire bouwstoffen voor de wegenbouw" 11 CROW-publicatie 88 "Zeefzand". 12 CUR-rapport 125: Betonpuingranulaat en metselwerkgranulaat als toeslagstof voor beton

9 Inleiding 9 Stap 3: Verificatie van de secundaire granulaten van de betrokken bedrijven en kwantificatie van de uitvoeringsprocessen van wegenisaanleg met het oog op het gebruik van secundaire granulaten. In deze stap worden de secundaire granulaten bekomen bij de betrokken bedrijven aan bouwtechnische proeven onderworpen. Het bouwtechnisch onderzoek moet de technologische verschillen tussen natuurlijke en secundaire grondstoffen duidelijker aantonen en dit met betrekking tot de randvoorwaarden bij de productie (w/c-factor, droogtijd, triltijd etc) en de fysische en mechanische kenmerken van de aangelegde weg. Voor het bouwtechnisch onderzoek werd bij aanvang van het onderzoeksproject een doorlopende staalname opgezet. Dit is nodig om de eigenschappen van het aangeboden puin te kunnen onderzoeken en de variatie daarvan te kunnen opsporen. Een vrij systematische aanpak wordt hierbij gehuldigd, in deze zin dat de meeste kenmerken voor gerecycleerde granulaten die momenteel opgenomen zijn in de PTV 406, in de mate van het mogelijke bepaald zullen worden. Stap 4: Studie van de onderbouw van afgescheiden fietspaden De voorstudie in de tweede stap zal uitwijzen hoe de onderbouw moet samengesteld worden. De onderbouw van wegenis kan klassiek opgesplitst worden in twee lagen: de onderfundering en fundering. Beide laagsoorten hebben een eigen kenmerkende samenstelling. Gezien de aard van het weglichaam en de soort belasting, fietsers, die erop komt zal moeten nagegaan worden of het reeds voldoende is om enkel een onderfundering te voorzien. Onderfunderingen zijn doorgaans ofwel in ongebonden of in gestabiliseerde steenslag uitgevoerd. Hier zal nagegaan worden of er kan gewerkt worden met een zandcement bestaande uit metselwerk- en mengpuingranulaat fractie 0/7. De onderzoeksgroep heeft met dit materiaal reeds enige ervaring opgedaan in het vorig HOBU-Fondsproject: recymblok ( 13 ). Hier zullen vooral Proctor-proeven op zandcement een rol spelen. Een aantal parameters zullen gevarieerd worden om hun onderlinge invloed op optimale verdichting cementgehalte drukweerstand vorstgevoeligheid - verwering in beeld te brengen. De eigenlijke funderingslaag die boven op de onderfundering komt bestaat vaak uit een schraal beton. De onderbouw kan evenwel ook volledig in een schraal beton met metselwerk- en mengpuingranulaten samengesteld worden. Aan de hand van de nodige sterkte-eisen moet nagegaan worden welk percentage secundaire granulaten kan worden gebruikt. Bij het toepassen van schraal beton met metselwerk- en mengpuingranulaten als fundering onder betonverhardingen moet aandacht worden besteed aan de erosiebestendigheid. De doorsijpeling van vochten dooizouten tot in de fundering moet vermeden worden. ( 14 ) De fietspaden die in het project voorzien zijn zullen gezien hun bestemming niet aan dooizouten onderworpen worden. 13 HOBU-Fondsproject 1998: Onderzoek van de vervaardiging van metselblokken uit cementgebonden metselwerk- en mengpuingranulaten. KHBO-dept. IW&T campus Oostende, o.l.v. Ing. Luc Boehme

10 Inleiding 10 Stap 5: Ontwikkeling betonreceptuur voor de verharding In deze taak wordt in het laboratorium onderzoek verricht naar de receptuur van een betonsamenstelling die bruikbaar moet zijn voor de verhardingslaag. Dit is nodig omdat de betonreceptuur van dit recyclagebeton compleet verschillend is van die van klassiek stortklaar beton. In het onderzoek is het hoofdzakelijk de bedoeling een betonreceptuur samen te stellen met fracties mengpuingranulaten. Dit onderzoek moet de recyclagegraad vastleggen. Er wordt daarbij gestreefd naar een zo hoog mogelijke recyclagegraad. Voortgaande op de proefresultaten zal in situ een proefvak aangelegd worden. Uit het onderzoek op de betonreceptuur op laboratoriumschaal en de proefresultaten zullen er besluiten geformuleerd worden met betrekking tot de samenstelling en de relevante kenmerken van het beton. Bij toepassing van mengpuingranulaten moet er bijzondere aandacht geschonken worden aan de vorstbestendigheid vooral bij gebruik van dooizouten. Bij toepassing in een verharding kan minder aantrekkelijk zijn door de geringere bestendigheid tegen vocht- en dooizouten, net als het loskomen van stukjes mengpuingranulaat uit het wegoppervlak. Bij wegen met geringe verkeersdrukte, zoals fietspaden, hoeven deze beperkingen niet bezwaarlijk te zijn. De in het project beoogde fietspaden zijn vrijliggend en afgescheiden, waardoor er buiten fietsverkeer geen ander verkeer over dit weglichaam zal rijden en dat er ook geen dooizoutbelasting te verwachten is. Stap 6: De aanleg van een proefvak. Deze kan bestaan uit verschillende deelvakken waarin de samenstelling van de wegopbouw verschillend kan zijn. De uitvoering van dit proefvak zal door de deelnemende bedrijven uitgevoerd worden. Voorafgaand zal eerst een bijzonder bestek opgesteld worden. Hierin zullen de conclusies uit vorige taken richtinggevend zijn voor het vastleggen van de besteksbepalingen. Van dit proefvak zullen er monsters ontnomen worden om de kenmerken in situ vast te leggen en te correleren met de proeven in het laboratorium. Foto 2: aanleg proefvakken in cementbeton en in zandcement 14 CROW-publicatie: Cementgebonden secundaire materialen in de wegenbouw -1998

11 Inleiding 11

12 Inleiding 12 G G G G G G Ing1 Ing2 tot C C C C C C W taken mnd mnd mnd P 1.1 Vastleggen van de beschikbare kennis Staalname Kwantificatie en verificatie productieprocessen Bouwtechnisch onderzoek Verslag: conclusie + adviezen subtotaal Staalname (vervolg) Bouwtechnisch onderzoek Studie onderbouw Verslag: conclusie + adviezen Betonreceptuur voor de verharding Verslag: conclusie + adviezen 1 1 Tussenrapport Vervolg : Proeven op beton Verslag: conclusie + adviezen Aanleg van een proefvak Ontnemen van monsters + proeven Verslag: conclusie + adviezen subtotaal Internetpublicatie van de beschikbare kennis Eindrapport + publicatie Organisatie en deelname aan studiedagen Voordrachten sectorverenigingen subtotaal 8 Alg. Totaal 48 Duur: Werkpakket 1: technologieverkenning 4 mnd / 8 mensmaand voltijdse equivalent WP= werkpakket Werkpakket 2: technologievertaling 16 mnd/ 32 mensmaand voltijdse equivalent GC= gebruikerscommissie Werkpakket 3: technologieverspreiding 4mnd / 8 mensmaand voltijdse equivalent Totale projectduur: 24 mnd / 48 mensmaand + 6 mensmaand p.m. voltijdse equivalent

13 Inleiding Technologieverspreiding De HOBU-fondsprojecten zijn opgebouwd op drie TV-pijlers: Technologieverkenning (stap 1 & 2 van het onderzoek); Technologievertaling (alle stappen van het onderzoek & gebruikerscommissie); Technologieverspreiding (diffusieactie); Na de laatste stap van de onderzoekstaken zullen de resultaten verzameld worden en via een diffusieactie verspreid worden naar derden. De voorziene einddatum voor het project is december De technologieverkennende en - vertalende activiteiten worden grotendeels gekenmerkt door: * de studie van de bouwtechnische en milieuhygiënische kenmerken van secundaire granulaten, afkomstig van COPRO-gekeurde breekwerven, met het oog op het geschikt maken van metselwerk- en mengpuingranulaat als secundaire grondstof voor de toepassing in de wegenbouw; * de studie van de productieprocessen bij de aanleg van wegenis; * het uitvoeren van de verschillende richtlijnen die uit de conclusies van de verschillende studies zijn gedistilleerd; * het vertalen van de verworven technologische kennis naar deze bedrijven die in een minder technologische sector bedrijvig zijn; De technologieverspreiding van dit project past volledig in de werkzaamheden van de onderzoeksploeg aangezien betontechnologie, sloop- en recyclage en wegenbouw vakken zijn die in de afdeling bouwkunde van de hogeschool gedoceerd worden. De ervaringen die opgedaan worden in de verschillende werkpakketten zullen achteraf in de diverse cursussen verwerkt worden. De opgedane ervaring tijdens de laboratoriumproeven worden aangewend in de vorm van proeven in de laboratoriumopdrachten voor de studenten. Hierdoor kunnen zij op hun beurt deze kennis opdoen. In het decreet dat de werking van de Hogescholen bepaald staan de opdrachten voor de hogescholen beschreven. Daarin staat de onderwijsopdracht centraal maar daarnaast is er ook een opdracht tot projectmatig onderzoek. De duurzame uitrusting die voor dit project aangevraagd wordt stelt de onderzoeksgroep in staat om: * De opdracht tot wetenschappelijk onderzoek, in het decreet op de werking van de hogescholen beschreven verder uit te voeren; * Zich in te zetten op de voortzetting van dit project zij het in andere toepassingen; * De bouwtechnische proeven, die doorlopend in werkpakketten 1 en 2 worden uitgevoerd, op een vlotte manier te kunnen uitvoeren; * Voor nieuwe belangstellende bedrijven de resultaten van dit project te vertalen naar hun situatie volgens de richtlijnen die in het eindrapport beschreven zullen zijn * Nieuwe projecten in andere domeinen binnen de expertise van de onderzoeksgroep te ontwikkelen.

14 Inleiding Projectbegroting Startdatum : 1/01/2001 Duur: 24 maanden Personeelskosten Naam of NN cat Tot Totaal mm Proj.leider Ing Pro memorie p.m. p.m. Ing. NN - Ing.1 Ing , , ,38 NN - Ing.2 Ing , , ,38 Totaal , , ,76 personeel Goedgekeurd: ,76 Kosten voor werking en centraal beheer 8676,27/mensjaar ,23 Goedgekeurd : 34705,09 Kosten voor uitrusting Aanschafwaarde x 0,9 Hoge capaciteits zeefschudmachine , ,21 x0.9 Los Angeles abrasie machine 5453, ,29 x0.9 Micro Deval testing machine 7436, ,13 x0.9 CBR/Proctor Automatic Compactor 7436, ,13 x0.9 Uitrusting statische druksterkte 743,68 669,31 x0.9 Totaal uitrusting ,06 Goedgekeurd: ,06 Totaal budget ,05 Totaal goedgekeurd: ,91

15 Inleiding 15

16 Inhoudstafel 16 INHOUDSTAFEL 1 VAN BOUW- EN SLOOPAFVAL TOT SECUNDAIRE GRANULATEN WAT IS BOUW- EN SLOOPAFVAL? INDELING VAN BOUW- EN SLOOPAFVAL DE HERKOMST VAN BOUW- EN SLOOPAFVAL BETONPUIN-, MENGPUIN- EN METSELWERKPUIN Classificatie Certificatie SLOOP-, EN VERWERKINGSMETHODEN Inleiding Slopen Verwerkingsmethoden Brekertechnieken VERONTREINIGING EN SCHEIDING Verontreinigingen Afvoeren van de afvalstoffen Inspectie bij de puinverwerker en acceptatiebeleid Gehalten aan verontreiniging Methoden van scheiding RECYCLAGE VAN PUINAFVAL IN VLAANDEREN Algemeen: Vlarea Verwerken van bouw- en sloopafval en toepassingen in de bouwsector OVERZICHT VAN HET TOEGELATEN GEBRUIK VAN PUINBREKERZAND EN GERECYCLEERD METSELWERK- EN MENGPUIN IN SB 250 V GRONDVERZET: VOORBEREIDENDE WERKZAAMHEDEN Ophogingen Afdekkingen GESCHIKT MAKEN VAN DE ZATE VAN OPHOGING EN VAN HET BAANBED IN UITGRAVING ONDERFUNDERINGEN EN FUNDERINGEN Onderfunderingen Funderingen Steenslagfunderingen met niet-continue korrelverdeling Steenslagfunderingen met continue korrelverdeling zonder toevoegsels Met toevoegsel behandelde steenslagfunderingen met een continue korrelverdeling Fundering door stabiliseren van de bestaande verharding met cement (recycling in situ) Zandcementfundering Fundering van schraal beton Fundering van puzzolaanbeton... 48

17 Inhoudstafel Fundering van drainerend schraal beton VERHARDINGEN Cementbetonverharding Bitumineuze verhardingen Bestratingen Andere verhardingen walsbetonverharding Verhardingen van gras-kunststofplaten METSELWERK- EN MENGPUINGRANULATEN: KWANTITATIEVE EN KWALITATIEVE ANALYSE ALGEMEEN: NATUURLIJK GRONDSTOFFEN VERSUS SECUNDAIRE GRONDSTOFFEN VORM VAN DE SECUNDAIRE GRANULATEN POREUS KARAKTER WATERABSORPTIE STATISCHE DRUKSTERKTE VOLUMIEKE MASSA PUINBREKERSZAND ALGEMEEN BESLUIT BESCHRIJVING VAN DE UITGEVOERDE PROEVEN RESULTATEN BETREFFENDE DE UITGEVOERDE PROEVEN Aard van de materialen Werkelijke volumieke massa Wateropslorping Visuele inspectie Gehalte aan kunststeenmaterialen Gehalte aan koolwaterstofmaterialen Gehalte aan niet steenachtig materiaal Gehalte aan organisch materiaal Aanduiding en identificatie der materialen Voorschriften met betrekking tot de intrinsieke kenmerken De Statische druksterkte De micro-deval coëfficiënt in aanwezigheid van water (MDW) De Los Angeles coëfficiënt (LA) Besluit van intrinsieke kenmerken Voorschriften met betrekking tot de fabricagekenmerken Voorschriften met betrekking tot de korrelmaat Algemene voorschriften met betrekking tot de korrelmaat d/d Voorschriften met betrekking tot de korrelmaten 0/D Bijkomende voorschriften...75

18 Inhoudstafel Gehalte aan chloorionen en halogeniden Gehalte aan bestanddelen die de binding of verharding van beton verstoren Gehalte aan oplosbare sulfaten BESLUIT WEGENBOUW EN FIETSPADEN RECYCLAGE IN DE WEGENBOUW DE FIETS ALS VERVOERMIDDEL FIETSPADEN: ALGEMEEN Recreatieve en utilitaire fietspaden Fietsnetwerk - fietsroutes Aanliggende en vrijliggende fietspaden ONTWERP VAN FIETSPADEN: ALGEMEEN + DIMENSIONERING ONTWERP VAN EEN VRIJLIGGENDE FIETSPAD + STUDIE VAN OPBOUW Algemeenheden opbouw Ontwerp van fietspaden Fundering Materiaalgebruik m.b.t. de toplaag Standaardstructuren: besluit VERLICHTING VAN FIETSVOORZIENING PROEFVAK TE NIEUWPOORT: PRAKTIJKERVARING + CONCLUSIES OPBOUW VAN HET FIETSPAD TOEGEPASTE RECEPTUUR AANLEG VAN DE PROEFVAKKEN De voorbereidende werkzaamheden Aanleggen van deel 1: de cementbetonverharding De werken Bevindingen en opmerkingen achteraf Aanleggen van deel 2: de zandcementverharding De werken Bevindingen en opmerkingen achteraf PROEFRESULTATEN OP VERHARD BETON ((BETONKUBUSSEN GENOMEN IN SITU) PROEVEN OP BOORKERNEN Boorkernen van de cementbetonverharding Boorkernen van de zandcementverharding BESLUITEN Cementbetonverharding op het proefvak te Nieuwpoort Zandcementverharding van het proefvak te Nieuwpoort

19 Inhoudstafel 19 6 LITERATUURLIJST + NORMEN + TECHNISCHE VOORSCHRIFTEN LITERATUURLIJST GENORMEERDE DOCUMENTEN Van bouw- en sloopafval tot secundaire granulaten 1.1 Wat is bouw- en sloopafval? Het begrip bouw- en sloopafval omvat alle afval dat ontstaat bij het bouwen, renoveren en het slopen van gebouwen, kunstwerken, wegen en andere constructies. Uitgegraven grond dat bij deze werken vrijkomt wordt niet beschouwd als bouw- en sloopafval. Ideaal is het hergebruik van procesafval dat ontstaat bij de vervaardiging van bouwmaterialen, afkeuringen en overschotten, in dezelfde industrietak. Dit is echter niet altijd mogelijk. Meestal gaat het om materialen zoals beton uit betoncentrales, bakstenen, betonwaren, mislukte vloerelementen uit gewapend beton en andere bouwmaterialen. Het zijn afvalstoffen die naar hun aard overeenkomen met de steenachtige fractie van bouw- en sloopafval en op dezelfde wijze kunnen verwerkt worden. De hoeveelheid bouw- en sloopafval die jaarlijks in Vlaanderen vrijkomt wordt geschat op 6,6 tot 8 miljoen ton. Ter vergelijking: alle Vlaamse huishoudens samen produceren 3 miljoen ton huishoudelijk afval. 1.2 Indeling van bouw- en sloopafval Bouw- en sloopafval bestaat in hoofdzaak uit 3 grote fracties: De steenachtige fractie: o o De inerte fractie. Deze fractie kan bestaan uit betonpuin, metselwerkpuin, een mengsel van beiden (mengpuin), keramiek en natuursteen. Inert afval omvat 80 % van alle bouw- en sloopafval. Asfaltpuin (ong. 15 % van het bouw-en sloopafval) De niet-steenachtige fractie (ong. 4 %): o o Een recupereerbare fractie: deze fractie bestaat uit houtafval, kunststoffen, oude metalen, papier en karton. Een niet-recupereerbare restfractie: gips en kalk, bitumineuze materialen zoals dakbedekkingen, Het bouw- en sloopafval dat naast de steenachtige fractie nog andere reststoffen bevat zoals hout, kunststoffen, papier en karton...wordt vaak containerafval of ook nog gemengd bouw- en sloopafval genoemd.

20 Puinbrekerzand en gerecycleerd metselwerk- en mengpuin in SB 250 v Geschatte hoeveelheid bouw- en sloopafval keramiek / dakpannen 3% asfalt 12% andere 4% betonpuin 41% metselwerkpuin 40% Fig. 1.1: Geschatte hoeveelheid bouw- en sloopafaval. Het totale aanbod bestaat voor ruim 96 % uit steenachtig materiaal. De 4 % andere materialen bevatten procentueel gezien volgende onderdelen: Geschatte hoeveelheid niet-steenachtige bouw- en sloopafval gips en kalk 7% kunststoffen 3% metaal 5% rest 39% bitumineus materiaal 2% hout 44%

21 Puinbrekerzand en gerecycleerd metselwerk- en mengpuin in SB 250 v Fig. 1.2: Geschatte hoeveelheid niet-steenachtig bouw- en sloopafaval. 1.3 De herkomst van bouw- en sloopafval Het bouw- en sloopafval is hoofdzakelijk afkomstig van het slopen van gebouwen en constructies. Geschatte hoeveelheid bouw- en sloopafval wegen 20% gebouwen 80% Fig. 1.3: Herkomst van bouw- en sloopafaval. afval nieuwbouw 8% opbraak wegen 15% afval aanleg wegen 3% productieafval 3% Specifieke herkomst B&S-afval renovatie 24% slopen gebouwen 47% Fig. 1.4: Specifieke herkomst van bouw- en sloopafaval.

22 Puinbrekerzand en gerecycleerd metselwerk- en mengpuin in SB 250 v Betonpuin-, mengpuin- en metselwerkpuin Classificatie Betonpuin dat voldoet aan de eisen in de onderstaande tabel mag onder dezelfde voorwaarden als nieuwe steenslag in onderfunderingen, steenslagfunderingen en schraal beton gebruikt worden. In principe kan het toegepast worden in ophogingen, alhoewel dit niet echt economisch rendabel is. Mengpuin mag, omwille van het niet voldoen aan de Belgische statische drukproef, niet in steenslagfunderingen worden verwerkt. Toepassing in ophogingen, onderfunderingen en schraal beton is wel mogelijk. Metselwerkpuingrabulaten mag enkel gebruikt worden als ophogings- en onderfunderingsmateriaal. Kwaliteitscontrole, kwaliteitsborging en certificatie zijn essentieel voor het bevorderen van het recycleren. Hierbij wordt gedacht aan het COPRO-certificaat en de voorschriften opgenomen PTV 406. Betonpuinsteenslag Mengpuinsteenslag Metselwerkpuinsteenslag Droge volumieke massa volgens norm NBN B (kg/m³) > 2200 > 1900 > 1600 Wateropslorping na 24 uur volgens NBN B (%) < 10 < 15 < 20 Gehalte aan gebroken betonpuin en gebroken natuurlijke steenachtig materiaal (t.t.z. betonpuin, granulaten met mortelresten, steenslag, grind, ) bepaald volgens de > 90 > 40 < 40 methode M.E.T. D.113 (massa %) Gehalte aan materiaal van het type metselwerkpuin (t.t.z. baksteen, mortel, dakpannen, ) bepaald volgens de < 10 > 10 > 60 methode M.E.T. D.113 (massa %) Gehalte aan ander, kunstmatig vervaardigd steenachtig materiaal (t.t.z. tegels, leien, tegelplinten, slakken, cellenbeton, geëxpandeerd klei, ) bepaald volgens de < 5 < 5 < 5 methode M.E.T. D.113 (massa %) Gehalte aan koolwaterstofproducten (t.t.z. asfalt, bitumen, roofing, ) bepaald volgens de methode M.E.T. < 5 < 5 < 5 D.113 (massa %) Gehalte aan niet-steenachtig materiaal (t.t.z. gips, rubber, plastiek, isolatiematerialen, glas, metalen, kalk, pleister, ) bepaald volgens de methode M.E.T. D.113 (massa < 0,5 < 1 < 1 %) Gehalte aan organisch materiaal (t.t.z. hout, plantenafval, papier, kurk, vezelplaat, ) bepaald volgens de methode < 0,5 < 0,5 < 0,5

23 Puinbrekerzand en gerecycleerd metselwerk- en mengpuin in SB 250 v M.E.T. D.113 (massa %) Tabel 1.1: Overzicht beton-, meng- en metselwerkpuinsteenslag (PTV 406). Tabel 1.2 geeft aan welke toepassingen voor puingranulaten erkend en toegelaten zijn door de bestekken en omzendbrieven voor openbare werken. Product Zeefzand Breekzand Betonpuin- Mengpuin- Metselwerk- Asfaltpuin Toepassing granulaten granulaten puingranulaten Ophoging Aanvulling Onderfundering Steenslagfunderingen met continue korrelverdeling Steenslagfunderingen met niet continue korrelverdeling Steenslagfunderingen met continue korrelverdeling en gebonden Fundering schraal beton Bitumineuze mengsels voor wegverhardingen Tabel 1.2 : Toepassingen van gerecycleerde granulaten, toegelaten door het bestek SB 250 van het Vlaamse Gewest Certificatie Puingranulaten zouden eveneens van een kwaliteitslabel moeten worden voorzien, als men hun afzetmogelijkheden wil verruimen. Dit is de doelstelling van de CRIC-Certificatie (Centre de Recherches Scientifiques et Techniques de l Industrie Cimentière, d.i. het Nationaal Centrum voor Wetenschappelijk en Technisch Onderzoek der Cementnijverheid (OCCN)). Dit is een organisme dat onder andere technische voorschriften voor puingranulaten uitwerkt. In Vlaanderen en in het Brussels Gewest werd een vrijwillig certificatiesysteem ontwikkeld door een vereniging van recyclagebedrijven, de V.V.S. (Vereniging van Verwerkers van Slooppuin). Dit certificatiesysteem is bestemd voor gerecycleerde granulaten in ongebonden en gebonden toepassingen alsook in mager beton. Daarnaast is er een onpartijdig organisme voor de controle van bouwproducten, nl. COPRO. Dit organisme is verantwoordelijk voor de toekenning van conformiteitscertificaten aan de behandelde puingranulaten.

24 Puinbrekerzand en gerecycleerd metselwerk- en mengpuin in SB 250 v Op initiatief van het WTCB en in overleg met COPRO werd in 1995 door het sectororganisme CRIC- Certificatie beslist een normatief kader uit te werken zodat de benorisatie van puingranulaten op termijn mogelijk zou worden. Dit is vervat in PTV 406 (Precriptions Techniques Technische Voorschriften), dat een normatief document is en moet dienen als referentie bij het toekennen van het BENOR-keurmerk. In 1998 zijn op het Europees vlak binnen het Technisch Comité CEN TC 154 de nodige stappen gezet om voorschriften voor puingranulaten op te nemen in de normen voor granulaten. Dit zal ten vroegste in 2007 een concrete vorm krijgen. 1.5 Sloop-, en verwerkingsmethoden Inleiding Om van bouw- en sloopafval tot puingranulaten te komen gaat het erom uit het totaal van alle vrijgekomen materialen alleen de voor dit doel geschikte materialen af te scheiden en te breken tot granulaten in de vereiste graderingen. Vooral de deelstromen beton- en metselwerkpuin zijn van belang. Daarbij is sprake van twee hoofdbewerkingen, namelijk het slopen en het bewerken van de materialen Slopen Een zo goed mogelijke afscheiding van het metselwerk- en betonpuin van de overige deelstromen is van groot belang. Daarom moet aandacht worden besteed aan de vraag welke slooptechnieken moeten worden toegepast en in hoeverre scheiding aan de bron mogelijk is. Het voordeel van het demontabel bouwen zou vooral liggen in een gemakkelijker en sneller slopen met minder overlast bij het sloopobject. De keuze van de sloopmethode is van groot belang, maar andere factoren spelen ook een rol. In de eerste plaats zijn er uiteraard beperkingen ten aanzien van de economie van het slopen. Verder dient er rekening gehouden te worden met aspecten als beschikbare ruimte en tijd, stof- en geluidsoverlast. Voor een optimaal resultaat is vooral de werkwijze van de sloper van groot belang. Dit is belangrijk voor de grootte van het puin, die in het algemeen niet groter mag zijn dan 1m x 0,7m x 0,5m. Hierbij zijn de invoeropeningen van de brekers bepalend. Selectief slopen Selectief slopen, waaronder wordt verstaan het tijdens en na slopen gescheiden houden van materialen, zal daarom altijd slechts tot bepaalde mate (economisch) verantwoord zijn. Bij de huidige sloopmethoden is een scheiding tussen enerzijds grote stukken hout, asbestcementonderdelen, metalen, gipswanden, dakpannen e.d., en anderzijds voor hergebruik bestemd steenachtig materiaal, goed haalbaar. Een

25 Puinbrekerzand en gerecycleerd metselwerk- en mengpuin in SB 250 v overgrote deel van de metalen en een belangrijk deel van het hout daarbij gescheiden kunnen worden van het puin. Bij voorkeur dient selectief slopen te worden toegepast. De doelstelling van selectief slopen is tweeledig: het hergebruik van de verschillende soorten afvalstoffen bevorderen; milieuverontreiniging bij het slopen beperken door schadelijke afvalstoffen afzonderlijk af te voeren zodat deze schadelijke afvalstoffen andere, recupereerbare, afvalstoffen niet verontreinigen en in geschikte installaties verwerkt worden. Bij selectief slopen kan volgend probleem naar voren worden gebracht, nl. het plaatsen van een container voor elke recupereerbare fractie is omwille van plaatsgebrek niet altijd haalbaar, het huren van een te groot aantal containers kan te duur zijn enz In praktijk zal dan ook een evenwicht moeten gezocht worden tussen milieuhygiënische en bedrijfseconomische, organisatorische en logistieke aspecten. Opmerking: Gevaarlijke afvalstoffen moeten volgens het afvalstoffendecreet steeds afzonderlijk van andere nietgevaarlijke afvalstoffen en van elkaar ingezameld worden. Gevaarlijke afvalstoffen zijn onder meer resten van lijmen, verven, afbijtmiddelen, afvalolie, asbestafval met uitzondering van asbestcement, teerhoudend afval, Gevaarlijke afvalstoffen mogen ook enkel van de werf afgevoerd worden door erkende ophalers voor gevaarlijk afval. Voordat een sloopactiviteit aanvangt moet in het gebouw de aanwezige asbest laten verwijderen door een onderneming welke erkend is door het Ministerie van Arbeid en Tewerkstelling. Indien het enkel over asbestcement of ander hechtgebonden asbestafval gaat moet er geen beroep gedaan worden op een dergelijke erkende firma Verwerkingsmethoden Het doel van de bewerkingen na het slopen is tweedelig. Enerzijds moeten de niet gewenste bestanddelen, de verontreinigingen, worden verwijderd. Anderzijds moeten de grove puinbrokken worden gebroken tot granulaten met de gewenste afmetingen. In hoofdzaak worden daartoe de volgende bewerkingen uitgevoerd: breken, zeven en verwijderen van verontreinigingen (met magneetbanden, met windzifters, door zeving, door wassen,...). Het binnenkomende materiaal wordt na weging eerst visueel op de samenstelling gecontroleerd. Indien dit niet wordt geaccepteerd, wordt het naar een stortplaats afgevoerd. Het geaccepteerde materiaal wordt, indien nodig, eerst verkleind (met behulp van o.a. een crusher) tot afmetingen die geschikt zijn voor de invoer in een brekerinstallatie. Deze bedraagt in de meeste gevallen ten hoogste 600 mm. Grote stukken hout, staal, kunststof en dergelijke worden ofwel met de hand en/of

26 Puinbrekerzand en gerecycleerd metselwerk- en mengpuin in SB 250 v mechanisch gescheiden. Door zeven wordt ongewenst fijn materiaal verwijderd, zoals grond en verbrijzeld gipshoudend materiaal. Het materiaalgedeelte van ong. 10 tot 40 mm wordt eveneens met zeven gescheiden. De rest, ong mm, wordt in een voorbreker verkleind tot ong mm. Daarna vindt een metaalafscheiding plaats en wordt door zeven het materiaal kleiner dan 40 mm gescheiden van de rest. Tevens worden de relatief lichte verontreinigingen als kunststoffen, papier en hout afgescheiden. Dan volgt een nabreking tot 0-40 mm, waarna de resterende lichte verontreinigingen worden afgescheiden. Ten slotte kan in fracties worden gezeefd, afhankelijk van de vraag. Voor een verwerkingsinrichting is het van belang dat de verschillende installaties voldoen aan wensen met betrekking tot: Capaciteit. Specifiek energiegebruik. Slijtage en stilstandduur bij verwisselen van onderdelen. Te bereiken reductiefactor bij het breken. Gradering van het gebroken materiaal. Korrelvorm, die zo goed mogelijk kubisch moet zijn. Flexibiliteit om korrelgrootte en korrelverdeling te kunnen beïnvloeden. Verwijdering van verontreinigingen. Kans op verstoppingen door het puinmateriaal. Lawaaiproductie. Stofproductie Brekertechnieken Er zijn verschillende typen brekers beschikbaar die elk specifieke voor- of nadelen vertonen. In de meeste gevallen wordt in twee trappen verkleind door gebruik te maken van een voor- en nabreker. Het is duidelijk dat niet één type breker in alle gebruiksopzichten het gunstigst naar voren treedt. De keuze van de breker hangt af van de vraag of wordt gestreefd naar ééntraps- of naar tweetraps-verkleining. In het laatste geval kan worden verwacht dat het gehele proces flexibeler is te sturen. Het gaat erom twee processen, het slopen en de verdere verwerking tot granulaat, zodanig op elkaar af te stemmen dat het gebruik in beton zowel technisch als economisch zo gunstig mogelijk is. Voor een deel is het gescheiden houden van de diverse materialen tijdens het sloopproces en het transport naar een verwerkingsinrichting de meest economische oplossing. Van de niet-steenachtige materialen worden de metalen bijvoorbeeld reeds tijdens het sloopproces grotendeels verwijderd vanwege de handelswaarde. Hetzelfde geldt voor relatief grote houten onderdelen, zoals balken, vloerdelen en kozijnen. Het zijn echter de ongewenste bestanddelen in kleinere vormen die bij het sloopproces niet goed kunnen worden gescheiden van de rest. Dit moet bij de verdere bewerking worden bereikt.

27 Puinbrekerzand en gerecycleerd metselwerk- en mengpuin in SB 250 v Het is vaak wel goed mogelijk om bij het slopen metselwerkpuin en betonpuin als hoofdbestanddelen van elkaar gescheiden te houden. De belangrijkste apparaten, waarover de verwerkingsinrichtingen beschikken, zijn brekers, zeef- en doseerinstallaties, (elektro-magnetische) ontijzeringsinstallaties en reinigingsinstallaties. Bovendien wordt tot op zekere hoogte bij de verwerkingsbedrijven gebruik gemaakt van handkracht. Het breekproces is de belangrijkste schakel in het bewerkingsproces. Het is bepalend voor de maximale korrelgrootte, de korrelverdeling en de korrelvorm van het puingranulaat. Er zijn verschillende typen brekers bekend die werken volgens verschillende principes. Kaakbrekers (rechte-en kniekaakbrekers), kegelbrekers en conusbrekers breken het puin doordat het tussen stalen wanden of kegels wordt samengedrukt. Prallmolens en hamermolens verbrijzelen het puin door stootwerking tegen stalen wanden of schotten. In een walsenmolen wordt het puin tussen stalen cilinders gedrukt. Er is niet één type breker dat in alle gebruiksopzichten tegelijk het gunstigst naar voren treedt. Een hoge verkleiningsgraad wordt vooral met prall- en hamermolens verkregen, waarbij echter veel slijtage kan optreden, vooral met harde puinmaterialen. Dergelijke brekers zijn eventueel bruikbaar voor ééntrapsverkleining. Dit systeem is echter minder flexibel dan tweetrapsverkleining. Kaak- en kegelbrekers produceren voldoende goed kubisch materiaal en de gradering van het puingranulaat kan er gunstig mee worden beïnvloed. Ook uit een oogpunt van energieverbruik en lawaaiproductie zijn deze typen relatief gunstig. 1.6 Verontreiniging en scheiding Verontreinigingen Bouw- en slooppuin bestaat voor zowat 80 % uit steenachtig materiaal zoals beton, metselwerk en natuursteen. De rest bevat metalen, hout, rubber, kunststoffen, papier, enz De niet-steenachtige fractie in het bouw- en slooppuin wordt beschouwd als verontreiniging en moet zoveel mogelijk vermeden worden. Niet of onvoldoende gescheiden puinsoorten kunnen ongeschikt zijn voor afzet vanwege de aanwezigheid van verontreiniging in de vorm van zachte puinsoorten en milieubelastende componenten. Voorbeelden van verontreinigingen: PAK s (polycyclische aromatische koolwaterstoffen) afkomstig van teer, dakleer of roet (uit schoorstenen), olie en benzine afkomstig van garagewerkplaatsen, en sulfaat uit onder meer gips hout plastiek ijzer gips

28 Puinbrekerzand en gerecycleerd metselwerk- en mengpuin in SB 250 v glas grond Afvoeren van de afvalstoffen De op de werf vrijkomende afvalstoffen moeten worden afgevoerd naar inrichtingen die een milieuvergunning hebben voor het verwerken van afvalstoffen. Indien het puinafval betreft (met name baksteenpuin, betonpuin, natuursteenpuin of een mengsel van deze) kan dit afgevoerd worden naar een vergunde puinbreekinstallatie. Gevaarlijk afval mag enkel worden opgehaald door een door de OVAM erkende ophaler voor gevaarlijk afval. Er zijn 2 uitzonderingen: aannemers mogen de gevaarlijke afvalstoffen die bij eigen werkzaamheden vrijkomen zelf afvoeren van werf tot de bedrijfszetel, vanwaar de verdere afvoer wel via erkende ophalers moet gebeuren. En particulieren mogen hun KGA (klein gevaarlijk afval) zelf naar het containerpark afvoeren. Particulieren kunnen hun bouw- en sloopafval meestal ook afvoeren naar een containerpark. In 80 % van de gemeentelijke containerparken kan dit nog kosteloos. Eén op drie gemeentelijke containerparken aanvaardt ook bouw- en sloopafval afkomstig van zelfstandigen. In tweederden van dergelijke containerparken moeten de handelaars en KMO's voor deze dienstverlening wel betalen. Het bedrag varieert en is een vast tarief per bezoek of een variabel tarief per aangevoerde hoeveelheid Inspectie bij de puinverwerker en acceptatiebeleid Alvorens de puinverwerker het aangeboden puin zal accepteren, vindt bij binnenkomst ervan een visuele inspectie plaats. Vervolgens zal de shovel- of kraanmachinist de vracht nogmaals beoordelen. Worden er na aanvankelijke acceptatie aan de poort van de puinverwerker toch nog grote hoeveelheden ongewenst materiaal aangetroffen, dan kan de vracht alsnog worden geweigerd. Er wordt een strikt aanvaardingsbeleid toegepast. Puin dat bijvoorbeeld door klei verontreinigd is, wordt doorgaans geweigerd. Daarentegen aanvaardt men wel, zij het in kleine hoeveelheden, gipsblokken, cellenbeton, vezelbeton, glas, ferro- en non-ferrometalen, elektrische kabels, al dan niet geëxpandeerde kunststof, hout, papier, karton en textiel. De onderstaande tabel vat het acceptatiebeleid samen van de exploitanten van breekinstallaties. Aanvaard Te mijden Geweigerd Betonpuin Gipsblokken Asbest Metselwerkpuin Cellenbeton, vezelbeton Gebonden asbest Mengpuin Grond, glas, ijzer Isolatiemateriaal Vloeren Non-ferrometalen Gipskarton Keramiek Elektrische draden Bitumineuze dakrollen Dakpannen Geëxpandeerd polystyreen Asfalt met teer