Een inventaris en een portret van Jan

Transcriptie

1 Een inventaris en een portret van Jan Orlers beteekent voor die zich voor Leidens verleden interesseeren, met van en enkele andere plaatselijke stadsbeschrijvers en phen, de bron bij uitnemendheid, waaruit zij steeds moeten putten. Jan Orlers werd geboren te Leiden 5den Januari 1570 of, gelijk Orlers op gezag van zijn oom Jan van Hout in een notitieboekje opschreef, Driekoningenavond 1570 Zijn moeder, van Hout, zuster van Jan van Hout, overleed reeds in Aangezien de vader wat avontuurlijk was, nam Jan van Hout, Leidens niet genoeg te roemen secretaris, de van de kinderen op zich. De jonge Orlers werd opgeleid tot een degelijk boekhandelaar en vestigde zich, na zijn huwelijk met Geertruyt Andriesdr, (dochter Delftsche boekverkoopster, te Leiden. Na de verandering der door Prins Maurits in 1618, kwam in de Zakboekje van Orlers, Bibl. van Leiden no Verg. voor de volgende levensbijzonderheden: NW. Ned. Biogr. Wb. blz Bibliotheek Leiden e.o. (1904) no

2 194 Veertigen en vervulde sedertdien verscheidene openbare eereambten te Leiden: schepen, 1631 burgemeester, 1639 lid van de vroedschap, royeermeester en weesmeester. Hij overleed te Leiden 10 Augustus Het belangrijkste is hij voor ons als samensteller van der Stadt Leyden waarbij hij gebruik maakte van de papieren van Jan van Hout, Janus Dousa en Scriverius, voorts als schrijver van de Laurencrans, of en afbeeldinghe van alle de Overwinninghen, God verleend heeft door het beleyd van Maurits De Nassausche Laurencrans zullen wij aanstonds weer ontmoeten. In 1615 en 1616 verscheen nog des contes de Nassau Blijkens het reeds vermelde zakboekje, waarin de vele tegenslagen, welke het echtpaar troffen, met berusting werden neergeschreven, stierven zijn zeven kinderen alle op jeugdigen leeftijd, behalve zijn dochter Barbara 4). Haar kinderloos overlijden op 17 Augustus 1640 was aanleiding voor Eerste druk 1614, tweede druk 1641, een druk z.j. en een van Het merkwaardige is, dat de eerste uitgave van 1610 zonder naam verscheen, terwijl een tweede druk welke verscheen onder den titel van oorlochs-daden van Maurits off den nieuwen, vermeerderden Nassauschen wel den auteur vermeldt. 4) Zij werd geboren op 5 Februari 1606, huwde le 10 Februari 1632 met Mr. Jan Angillis, doctor in de rechten, notaris en secretaris van Soeterwoude. 2e met Johannes Jansonius, praeceptor aan de triviale

3 195 den Orlers om een inventaris zijner bezittingen te maken. Dit in November 1640 opgemaakte stuk is in verschillende hoofdstukken en vermeldt steeds afzonderlijk de van de dochter Barbara afkomstige zaken. Het begint Juwelen enich Potgelt. gedecten vergulden (bokaal met deksel) van de Co. mat. van Bohemen de terkoning) mij inden 1612 vereert voorde dedicatie Nassausschen met een Cupido van massyf silver daer op staende wegende omtrent 40 Loot loot genomen op 36 st. met faictsoen genomen op 90 gl. Twe vergulde copgens ofte Kelcgens bij 1614 van francfort gebracht t loot XXV st. nieuwe zilveren schalen, de ene bij stad Leyden inden 1616 aen mijn voor enige diensten aen mijn vereert met des stadts waepen kent, de andere bij mijn doen met ons wapen doen teyckenen. tsamen 54 loot a 28 st. het faictsoen genomen op 80 gl. Een zilveren van mijn Oom Jan van Hout, tot een pillegift van mijn dochter Trijntgen Jans dr weegt an silver 23 gl. (Doorgehaald en in gine aen Tetrodes gegeven ). zilveren gedopte kelcgens ofte copgens bij mij zelfs maecken. Twe soutvaeten, met termen Archief van de Leidsche Weeskamer, 3049 g*.

4 196 Beeldens gemaect by neef Sacharias Een mostaerdpot met een daertoe hoorende. Een porceleynen Copgen, met een zilveren Rand voet, van Oom Salomon van onze moeder Maria Symons Vervolgens worden vermeld: een drinkglas met zilver, zilveren kinderbel, lepels enz., meest ten van familie en vrienden en een achtkant zilveren tafelbord met Orlers wapen, in 1631 gemaakt door neef Silveren Lampet omtrent 300 gl. waerdich 1632 vereert by Jan Francoys tarolis Dan nog zoutvaten, puntschalen, lepels, kannetjes, vingerhoeden, reukballetjes enz. Ringen gouden wapenring gesneden in swart agaet. Een Turcoys Ring, van myn huysvrou over vele vereert en nog vele gouden en zilveren sieraden van dochter. frayicheden. schepenszegel conterteycken met het van zilver. Zie over den tafelhouder J. F. Tortarolis: W. J. J. C. Bijleveld, Oud-Holland 1927 blz. 183; NW. Ned. Biogr. Woordenb. blz. 1131; Dr. A. Bredius, tare blz. 215 en 566. Vgl. Dr. C. Hofstede de Groot, A. Houtbraken,,Groote Schouburgb blz. 430: portretten van Marg. Tortarolis en H. Sandra door G. van

5 197 Twe de letters van zilver op mijn schepens tabbaert. Een schoon vergult geciseleert gemaect bij Symon Soetens. Voorts noemen wij nog een hoorn en en een zilveren gen en wederom van de dochter: rijkgeborduurde beurs, speldekussen, messenkoker, handschoenen, e.a. W.O. het bruidskroontje en tenslotte schijf van montagne, in forme van een Onder het Potgelt, verdeeld is naar gouden en zilveren penningen, figureeren een zilveren penning op de nationale synode van 1618 en 1619, de door de remonstranten tegen deze synode geslagen penning en de vierkante zilveren penning, geslagen ter gelegenheid van Leidens belegering. Schilderijen etc. het Voorhuys t Compfoor conterfeytsels van mijn mijne huysvrouwe 1600 bij Mr. Adriaen Verburch. Een van Lange pier gecopieert bij Mr. Jan Flesschiers, vader weduwe van Jan Porcellis. Dan volgen een reeks schilderijen, waarvan de omschrijving te veel ruimte zou vergen, van Pieter Deneys, Codde, Mr. Coenraet Lievens (de Lees: Balthasar. Mr. Coenraet Schilperoort, landschapschilder, eerste leermeester van Jan van Goyen. Broeder van Jan Lievens.

6 198 poort van Hoorn, Jan van der Stoffe, Grirnmer, Carel van Jeroen Bosch, Cl. Clzn van ringen, Es. van Velde, P. de Jan Lievens (vier evangelisten), Mr. Corn. Stoter, Baily (,,Het speldewercstertje het van Houten, van (pennensnijder), teyckening met swager van lis Aernout Elsevier (Een langswerpig ken voor de schoorsteen), de Schepper, Jan van Goyen, Lievens (,een siaensche tronye naert leven ), David Bailly (portret van Jan Angillis mijne dochter ), Pieter de een heel groot van Mr. Coenraet met Beelden van Mr. Jan van Goyen, idem schap geschildert tot Delft Hyger met van Mr. Jan van Goyen, Mr. Jacob van Toverye ) Verwer, Mr. Jan Claes Laurisz. Mr. Jan Lievens zoon vant gasthuys met een inden arm en bellenblazer, naert leven ), Honthorst (twee narren, luitspelend en pijpend, Stoter, Ferreris, Moulijn, portretten van: Claes, dochter Trijntgen en Prins Maurits en Frederik Hendrik, Adr. van Leeuwen (historie van Andromeda), Mr. Adr. (historie van Loth), Mr. de (Mozes slaat het water uit den rots), Hendrik Anthonissen. Deze meester specialiseerde zich op hekserijen, toverijen e.d. onderwerpen. Die overigens niet ouder werd dan jaar (zakboekje f.

7 199 oude conterfeytsels van een schilder met zijn vrouw by van Stoter, (Spokerij), Blocklandt, een teyckening van Aertgen. Dan volgen de gebruikelijke rubrieken van het gewone huisraad. Orlers blijkt nog een huis in Leiderdorp te bezitten, waarschijnlijk voor zomerverblijf. Wij noteeren, naast een zeer eenvoudig huisraad en enkele ingelijste prenten, een groenmarkt van Jan Lievens. Dan vermebdt Orlers, onder verwijzing naar den laatsten catalogus, zijn en kaarten, en vervolgens onder het hoofd overgeslagen dingen eygen conterfeytsel 1640 gedaen bij en hem daervoor gegeven 42 gl voorde Ebben lijst aen Willem Swanckert 8 gl. Tot slot nog renten, en onroerende goederen, waaronder woonhuis, speeltuin onder Soeterwoude en verscheidene woningen. Het geheele vermogen blijkt te 12 st. Cornelis Aertgen van Leyden. Leidsch portretschilder, geb. in Frankrijk ong. overl. na Zie: Thieme-Becker, Lexicon X blz. 1, waaruit blijkt, dat Dr. A. Bredius uit de notarieele archieven eveneens wist, dat Dubordieu in 1640 Orlers geportretteerd had. W. Martin, Mag. blz ). Van dezen tuin is nog een kaart over verzameling Leiden (1907) no 8430). Wij konden niet nagaan of deze tuin identiek is met het huis te Leiderdorp.

8 200 In zijn op 12 Februari 1641 voor den notaris Pieter Dircksz van Leeuwen gepasseerd testament lezen o.m., dat driekwart van zijn Neder-, duitsche en Fransche boeken bij gedrukten catalogus verkocht moeten worden Abraham lin. 15) Hij legaleert voor zijn van gebruikte papieren benevens de beide legeboeken aan zijn neef Mr. Bartelomeus van Tetrode (secretaris van Leiden). Zijn neef Claes Jacobsz. van Leeuwen krijgt het oom van Hout van zich zelf en diens vrouw Elisabeth van opgestelde geslachtsregister, het origineele testament van Jan van Hout, een handschrift met gedichten van denzelfden en een boek afkomstig van Dr. Martinus van Tol. Er is een legaat voor het natuurlijke dochtertje van wijlen Jeroens, geboren begin December 1633, welk kind den blijkbaar zeer na stond. Dan volgt een nauwkeurige beschikking, hoe de kostbaarheden en portretten over de familie verdeeld moeten worden. Het ons belangrijkste zij aan het slot vermeld en wel dat het door Dubordieu geschilderde portret aan Claes van Leeuwen Jacobsz. werd gelegateerd. Archief Weeskamer No Dit gebeurde evenwel op 3 Januari 1647 bij Frans Hackes in de Choorsteegh te Leiden. Zie Leiden no Verg. protocollen L. van Grootelande Dec no. 125, Not. archief Leiden no. 319 (Vriendelijke van den Heer W. J. J. C. Bijleveld).

9 201 In het Stedelijk Museum Lakenhal bevinden zich een mansportret geschilderd door Abraham de Vries, gedateerd 1646 en een geschilderd door Pieter Dubordieu, gemerkt: D.f. en Aetat. 70, beide afkomstig van het Raadhuis en voorzien van een etiket op de achterzijde vermeldende bij het eerste Jan Orlers en bij het tweede Jan van Hout. Nu doet zich het merkwaardige dat het in 1646 door de Vries geschilderde portret onmogelijk een man van 76 jaar toenmalige leeftijd van Orlers, van wien verder geen portretten zijn) kan voorstellen, terwijl. Dubordieu geboren werd na den dood van Jan van Hout. Wij met recht te mogen veronderstellen, dat het schilderij van Dubordieu hetzelfde is, als hetwelk Orlers in door dezen meester liet maken, hetgeen destemeer te aanvaarden is, door de leeftijdsbepaling op 70 jaar. Hoe het portret van neef van Leeuwen op het stadhuis terecht kwam, zal wel voorloopig een raadsel blijven, evenals de vraag, wien Abraham de Vries in zijn werk vereeuwigde. In ieder geval moeten wij ons verheugen, dat van al de hierboven vermelde bezittingen, waarvan verder wel niets meer zal zijn na te sporen, tenminste een schilderij nog voor ons bewaard is gebleven en dat wij daarmee naar alle waarschijnlijkheid eindelijk een authentiek portret hebben gevonden van den Leidschen burgemeester en plaatsbeschrijver Jan Orlers. E. PELINCK.