Onafhankelijk vakblad voor lassen, lijmen en snijden Nummer 11 - november Deze maand

Transcriptie

1 Onafhankelijk vakblad voor lassen, lijmen en snijden Nummer 11 - Deze maand Terugblik op de Verbindingsweek en het Lassymposium Van plaat tot expansievat: Flamco zorgt voor warmte Veilig werken bij Machinefabriek Tuin

2 De enige lasrobot die zelf de weg weet Met de Panasonic TAWERS lasrobottechnologie, met geïntegreerde stroombron, biedt Valk Welding het ultieme systeem voor het robotlasproces. Want naast de hoge laskwaliteit, hoge snelheid, hoge inschakelduur, laag spatvolume, hoog bereik en Program Protection, zijn Panasonic lasrobots uitgerust met G3 Weld Navigation. Daarmee laten deze lasrobots zich snel en eenvoudig programmeren. G3 Weld Navigation genereert automatisch de juiste stroom, spanning en lassnelheid, na opgave van het type verbinding, materiaalsoort en dikte! De introductie van G3 Weld Navigation een jaar geleden is voor veel bedrijven een reden geweest de stap naar lasrobotisering te zetten. Meer weten? Bel Valk Welding of bezoek de website. Panasonic G3 met Weld Navigation Valk Welding tel. +31 (0) Colofon Uitgave ISSN Lastechniek wordt uitgegeven in opdracht van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) en het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL). Redactie Bert de Jong, Fleur Maas, Rolf Mul, Leo Vermeulen, Bart Verstraeten, Margriet Wennekes, Henk Zandvliet Eindredactie Margriet Wennekes, Leo Vermeulen (techniek) Uitgever Bert de Jong Advertentie-exploitatie Con-Sell, Rolf Mul T E info@con-sell.nl Redactieadviesraad Erik Anschütz, Paul Barendse, Ruud van Bezooijen, Tim Blok, Marijke Damen, Leen Dezillie, René Elfering, Rob Helmich, Marcel Hermans, Michel van t Hof, Piet van der Horst, Michael Jak, Pieter Keultjes, Marco Kraaijeveld, Maurice Mol, Ed Mulder, Jeroen Olde Benneker, Frank Smit, Wil van der Stap, Erik Steenkist, Fred Vasquez, Tony van der Veldt, Adriaan Visser Adressen Nederlands Instituut voor Lastechniek Postbus AD Zoetermeer T E redactie@nil.nl - Belgisch Instituut voor Lastechniek vzw Technologiepark B-9052 Zwijnaarde, België T F , E Ann.Wydooghe@bil-ibs.be - OPUS communicatie-ontwerp Fruitweg 24 j GK Leiden, T F E info@vakbladlastechniek.nl - Voor het verzenden van grote bestanden kunt u gebruik maken van: Abonnementen Binnenland 62,50 (particulier op privé-adres); 98,75 (bedrijf) en 31,25 (studenten en senioren). Voor abonnementen in België kunt u contact opnemen met ann.wydooghe@bil-ibs.be Overig buitenland 116,50 (op bedrijfsnaam). Prijzen zijn excl. BTW. Lastechniek verschijnt elf keer per jaar en wordt toegezonden aan deelnemers van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) en het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL) en andere geïnteresseerden en belanghebbenden in de verbindingstechniek. Voor vragen over abonnementen kunt u terecht bij het NIL. Het abonnement geldt voor een geheel jaar. Opzeggingen per aangetekend schrijven vóór 1 oktober van het lopende jaar. Verzendadres wijzigen? Stuur dan het etiket met verbeterd adres retour. Alle advertentiecontracten worden afgesloten conform de regels voor het Advertentiewezen gedeponeerd bij de rechtbanken in Nederland. Ontwerp en lay-out OPUS communicatie-ontwerp, Leiden. Hoewel de informatie gepubliceerd in deze uitgave zorgvuldig is uitgezocht en waar mogelijk gecontroleerd, sluiten de uitgever en de redactie uitdrukkelijk iedere aansprakelijkheid uit voor eventuele onjuistheden en/of onvolledigheid van de verstrekte gegevens Overname van artikelen is slechts mogelijk na verkregen schriftelijke toestemming van de uitgever. Volg LASTECHNIEK op Vooruit kijken VOORWOORD Een vakbeurs speciaal voor verbindingstechniek? Een tijdschrift alleen maar over lassen? Is daar dan zoveel over te vertellen? Dit is de gangbare reactie van mensen die zich nooit verdiept hebben in de wereld van de verbindingstechniek. Weinig mensen realiseren zich dat er zoveel in deze sector gebeurt. Tijdens de Verbindingsweek werd goed zichtbaar hoe divers de wereld van de verbindingstechniek is. Op de beursvloer presenteerden ruim tachtig exposanten hun uiteenlopende producten en diensten. Ook vakblad Lastechniek was vertegenwoordigd met een eigen stand. Dit bracht ons direct in contact met u als lezer en leverde boeiende gesprekken op, waar we als redactie veel aan gehad hebben. Na een korte terugblik op de verschillende hoogtepunten van de Verbindingsweek is het tijd om weer vooruit te kijken. We zijn druk bezig met de uitgave van het volgende themanummer over Bouwen & Constructie dat in december verschijnt. Net als bij de themanummers Robotlassen en Opleidingen & Onderwijs, hebben we ter voorbereiding op dit thema weer een beroep gedaan op de expertise van mensen uit onze redactieadviesraad. In verband met het verschuiven van de verschijningsdata van de bladen van oktober en november, zal het laatste blad van dit jaar ongeveer halverwege december verschijnen als een dubbelnummer december-januari. In de loop van 2013 staat een extra themanummer van Lastechniek op het programma. We houden u op de hoogte. Maar nu eerst het voorliggende nummer van Lastechniek. Met het oog op de naderende winter besteden we in deze editie aandacht aan de productie van expansievaten voor verwarmingsinstallaties. Verder een wetenschappelijk artikel van de TU Delft over weerstandlassen van geavanceerde hogesterktestalen, en een interview met een enthousiaste directeur van een lastechnische groothandel in het noorden van het land. In de Lasberichten aandacht voor drie mensen die hun sporen hebben verdiend in de laswereld: Maarten Jongejan, Rein van Dijk en Peter van Vegchelen. Zij ontvingen een onderscheiding voor hun bijzondere bijdragen aan de promotie van de verbindingstechnologie. De opvallend toegenomen instroom van nieuwe leerlingen in Twente laat zien dat promotiecampagnes wel degelijk hun vruchten afwerpen. Dat biedt hoop voor de toekomst. Veel leesplezier gewenst. Redactie vakblad Lastechniek

3 Inhoud #11 LASTECHNIEK is een uitgave van OPUS communicatie-ontwerp i.o.v. het Nederlands Instituut voor Lastechniek en het Belgisch Instituut voor Lastechniek [ ] Later dan gewend Verschijningsdata Lastechniek In verband met de activiteiten rond de NIL Verbindingsweek en de aandacht voor dit evenement in ons blad, zijn zowel het oktobernummer als het novembernummer van Lastechniek later verschenen dan u van ons gewend bent. De vorige editie stond helemaal in het teken van de Verbindingsweek en dit blad is van 6 tot en met 8 november in een extra grote oplage verspreid onder bezoekers van de vakbeurs. In de novembereditie blikken we nog één keer terug op de belangrijkste gebeurtenissen die tijdens dit evenement hebben plaatsgevonden, zoals de uitreiking van onderscheidingen tijdens het NILBIL Lassymposium, de Lage Landen Laswedstrijden en de vakbeurs. Ook vakblad Lastechniek heeft succesvol deelgenomen aan de beurs en er zijn weer frisse ideeën opgedaan voor het komende jaar. De laatste editie van Lastechniek in 2012 wordt een themanummer over Bouwen en Constructie. Deze editie zal kort voor de kerstdagen verschijnen als een dubbelnummer (december/januari). De makers van Lastechniek 04 Vanuit de verbindingswereld 16 Eerste Verbindingsweek groot succes 18 Fosfor- en boriumsegregatie tijdens weerstandpuntlassen van hogesterktestalen 22 Van plaat tot vat in tachtig seconden 26 Spannende lasderby der Lage Landen Dit bedrijf is mijn droom en mijn levenswerk 30 Veilig werken bij Machinefabriek Tuin 33 De lasser van de maand 34 De lasgroepen en hun agenda 35 Willem de Welder kijkt in de toekomst 36 Bikkelen om eremetaal 38 Brancheregister 33 De bekende rode vaten met glimmende ring bestaan uit twee delen: een luchthelft en een waterhelft. Alleen de waternippel wordt erop gelast Coverfoto: Corné Houwaard

4 LASBERICHTEN LASBERICHTEN Eerste diploma s uitgereikt LASCOÖRDINATOR NFP Fotografie AWL-Techniek winnaar FME International Business Award AWL-Techniek heeft tijdens het jaarlijkse netwerkevent FME Conecta op 24 oktober jl. de FME International Business Award ontvangen. AWL-Techniek, gespecialiseerd in geautomatiseerde lasmachines en volautomatische lassystemen werd door het aanwezige publiek gekozen als het meest succesvolle internationaal opererende technologisch bedrijf. De andere genomineerde bedrijven waren Kersten Europe en Enraf-Nonius Op woensdag 10 oktober jl. zijn de eerste EWF-diploma s uitgereikt van de opleiding Responsible Welding Coordinator Basic (RWC-B). Deze lascoördinator-opleiding wordt sinds eind 2011 aangeboden door SNS (branchevereniging Samenwerkende Nederlandse Staalbouw), met ondersteuning vanuit het NIL (Nederlands Instituut voor Lastechniek). Tijdens een speciale bijeenkomst ontvingen de eerste tien geslaagden hun diploma uit handen van Fred Vasquez, directeur van SNS en Henk Zandvliet, directeur van het NIL. Achtergrond van de RWC-opleidingen De normenserie EN 1090 stelt duidelijke eisen aan de functie van lascoördinator binnen bedrijven die staalconstructies vervaardigen. Deze verplichting geldt voor de uitvoeringsklassen EXC 2, 3 en 4. De nieuwe lascoördinator-opleidingen (RWC) zijn bedoeld voor bedrijven die in uitvoeringsklasse EXC 2 produceren in de kleinere materiaaldiktes. De nieuwe RWC-opleidingen zijn voornamelijk bedoeld om mensen tegemoet te komen die reeds een vergelijkbare functie in het bedrijfsleven vervullen maar nog niet over de vereiste papieren beschikken. Dit personeel heeft dringend behoefte aan een formele erkenning van hun kennis en ervaring als (verantwoordelijk) lascoördinator (R)WC op het niveau B (basiskennis) of S advertentie (specifieke kennis) van de EN Deze erkenning hebben de eerste cursisten nu verkregen in de vorm van een RWC-diploma. Complex SNS had speciaal voor de gelegenheid een feestelijke bijeenkomst georganiseerd, waarvoor niet alleen de geslaagde kandidaten maar ook hun familie en werkgevers waren uitgenodigd. Tijdens deze bijeenkomst benadrukte Henk Sprong, de voorzitter van de examencommissie RWC, nog eens het belang van een goede lascoördinator voor het bedrijf, maar hij gaf tevens aan hoe complex de situatie soms kan zijn als lascoördinator in een staalbouwbedrijf. Bestel nu uw Verbindingsgids In 2013 verschijnt de Verbindingsgids, een uniek naslagwerk met alles wat u moet weten over het wie, wat en waar op het gebied van lassen, lijmen en snijden. Wat vindt u in de Verbindingsgids? Lasposities Lasprocesnummers Technische tabellen Normenoverzicht Uitgebreid brancheregister Opleidingen Contactpersonen (NIL, BIL, Lasgroepen, etc.) Voor slechts 30 euro kunt u in het bezit komen van dit praktische boekje. Bestel uw Verbindingsgids via Export als groeimotor Met deze Award wil FME het exportbelang van de Nederlandse maakindustrie onderstrepen en bedrijven inspireren tot internationaal succes. Export is de groeimotor van de Nederlandse economie; de technologische industrie levert daar een aanzienlijke bijdrage aan, aldus Peter Bongaerts, directeur Beleid bij FME. Paul Dirken, directeur bedrijven Rabobank Nederland voegt toe: De wereldwijde economische groei bedraagt 3,5%, terwijl die in Europa nihil is. Dit toont aan dat de groei elders vandaan moet komen. Als exportfinancier nummer één ondersteunen wij bedrijven dan ook graag bij hun internationale expansie. Over de winnaar AWL-Techniek is specialist op het gebied van state-ofthe-art geautomatiseerde lasmachines. Het Harderwijks bedrijf is actief in heel Europa en heeft productiefaciliteiten in Nederland, Tsjechië en China. 98% van de omzet wordt in het buitenland gegenereerd. Met een team van 300 medewerkers creëert en bouwt AWL-Techniek machines die voldoen aan de specifieke eisen en wensen van elke afzonderlijke klant. Dankzij de creativiteit, open communicatie en kennis van alle gangbare verbindingsprocessen is AWL-Techniek erin geslaagd een groeistrategie van 15% te realiseren. De primaire focus van AWL ligt bij de automotive toeleverindustrie, waarbij volume, snelheid en kwaliteit essentieel zijn. FME Conecta FME Conecta is hét netwerkevent voor internationaal actieve bedrijven uit de technologische industrie. Bezoekers worden er geïnformeerd over wereldwijde ontwikkelingen in de industrie. De bijeenkomst van 24 oktober vond plaats in het Rabobank Auditorium in Utrecht. Sprekers waren onder anderen Paul Dirken, directeur bedrijven Rabobank Nederland; Peter Bongaerts, directeur Beleid FME; Marc Hendrikse, CEO NTS Group en Gerrit Naus, directeur PRECEYES Medical Robotics. 4 5

5 LASBERICHTEN LASBERICHTEN Penningen uitgereikt tijdens geslaagd NILBIL Lassymposium Geerlingspenning voor ir. Maarten Jongejan Maarten Jongejan was van 2003 tot eind 2011 voorzitter van het bestuur van het NIL. Onder zijn leiding werden initiatieven ontwikkeld voor een verdere kennisopbouw en uitbreiding van werkterreinen als automatisering en robotisering van verbindingsprocessen en later ook het lijmen van constructiedelen. In de periode van zijn voorzitterschap heeft het NIL een sterke positie verworven als verbindende factor in de metaalverwerkende industrie. Daarbij is de interactie met andere instituten (zoals Bouwen met Staal) gestimuleerd. Vooral de goede samenwerking met het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL) is mede door de inbreng van Jongejan tot stand gekomen. Gedurende zijn bestuursperiode hebben vier Mirjam van Dijk, voorzitter bestuur van het NIL Foto: Corné Houwaard Maarten Jongejan Foto: Corné Houwaard directeuren zijn positiefgerichte invloed ondervonden. De stimulerende uitspraken van Jongejan hebben de re- De organisatoren van het NILBIL Lassymposium, dat latie van het NIL met (bedrijfs)leden, de vele NIL-vrijwil- dit jaar gehouden werd tijdens de NIL Verbindings- ligers en geïnteresseerde jongeren in belangrijke mate week, kijken terug op een geslaagde editie. In totaal verstevigd. Op grond van zijn vele verdiensten voor de 362 belangstellenden volgden gedurende een of twee dagen uiteenlopende lezingen over lassen, lijmen, materiaalonderzoek, veiligheid enzovoort. Na de plenaire verbindingstechnologie is Maarten Jongejan op 6 november 2012 onderscheiden met de Prof. Geerlingspenning. Peter van Vegchelen Foto: Corné Houwaard openingssessie ontvingen drie prominenten uit de las- Van t Hoffpenning voor Peter van Vegchelen wereld een onderscheiding van het NIL voor hun ja- Van t Hoffpenning voor Rein van Dijk Gedurende tientallen jaren heeft Peter van Vegchelen renlange verdiensten. Rein van Dijk begon zijn carrière in de lastechniek bij de zich ingespannen voor alle denkbare vormen van las- Nederlandse Spoorwegen. Na het behalen van zijn on- onderwijs. Hij was onvermoeibaar vanuit zijn passie voor Onderscheidingen derwijsbevoegdheid werd hij docent op de toenmalige het technisch- en lasonderwijs en zijn oprechte betrok- Op 6 november verrichtte Mirjam van Dijk, bestuurs- MTS in Leeuwarden. Hij heeft in die tijd gezorgd dat er kenheid bij zijn leerlingen en cursisten. Vanaf januari voorzitter van het NIL, de officiële opening van het sym- een opleiding MLT (IWT) startte in het noorden van ons 1966 is Van Vegchelen verbonden geweest aan het posium in de Evenementenhal te Gorinchem. Na twee land. Rein was één van de animators van de VHTP (Ver- technisch onderwijs, eerst als leraar aan de Technische inleidende plenaire lezingen door Ian Richardson en Leo eniging Handvaardigheidbeoordeling Technisch Perso- Avond School Alblasserdam e.o. (TAS) en vanaf 1968 Vermeulen, werden drie mensen onderscheiden met een neel). Deze vereniging van bedrijven en instellingen ook als docent aan de Gemeentelijke LTS te Alblasser- penning vanwege hun bijzondere verdiensten voor de verbindingstechnologie in Nederland. Als eerste ontving ex- Rein van Dijk met op de achtergrong Henk Zandvliet Foto: Corné Houwaard verzorgde lasserskwalificaties voor het NIL. dam. Vanaf 1968 tot 1993 was Peter van Vegchelen (adjunct-)directeur van de GLTS, en van 1993 tot 2003 bestuursvoorzitter Maarten Jongejan de Prof. Geerlings- Als bestuurslid van Lasgroep Noord werd Rein van Dijk vestigingsmanager van de locatie Alblasserdam. Ook penning uit handen van Mirjam van Dijk. Vervolgens wer- Verbindingsweek vooral gewaardeerd om zijn organisatorische kwalitei- was hij conrector aan het Willem de Zwijger College. den zowel Rein van Dijk als Peter van Vegchelen door Na het plenaire gedeelte werd het symposium vervolgd ten. Voor bureau TOP werkte hij als technisch coach. Hij Vanaf 1977 tot 30 september 2012 was Peter van Veg- NIL-directeur Henk Zandvliet onderscheiden met de Van met lezingen in twee parallelle sessies. Rond het middag- bezocht vele lagere scholen in Noord-Nederland om chelen bovendien directeur van de TAS. Hoogtepunten t Hoffpenning. De uitgereikte penningen zijn onderschei- uur verzorgde FME-voorzitter Ineke Dezentjé Hamming- leerlingen enthousiast te maken voor de techniek. Voor in deze decennialange loopbaan bij de TAS waren zijn dingen die het NIL heeft ingesteld voor personen die ge- Bluemink onder grote belangstelling de feestelijke opening het NIL heeft Rein van Dijk zich jarenlang ingezet als 40-jarige jubileum en ook het 100-jarig bestaan van de durende een lange periode een bijzondere bijdrage hebben van de Verbindingsweek die om uur officieel van commissielid en examinator voor de handvaardigheid- TAS in Voor zijn bijdragen aan het NIL werd Peter geleverd aan de kennisverbreiding op het gebied van de start ging. Deelnemers aan het NILBIL Lassymposium opleidingen. Voor zijn werk ontving hij op 6 november van Vegchelen op 6 onderscheiden met verbindingstechnologie. konden vanaf uur eveneens de beursvloer bezoeken. de Van 't Hoffpenning. de Van t Hoffpenning. 6 7

6 LASBERICHTEN LASBERICHTEN Nieuwe plasmasnijtoorts geschikt voor oude stroombronnen ATTC heeft een nieuwe plasmasnijtoorts ontwikkeld die op verschillende plasma-stroombronnen kan worden aangesloten. Het grote voordeel van de nieuwe PHD-toorts (Plasma High Definition) is dat deze zonder problemen ook kan worden aangesloten op de oudere typen stroombronnen. Hierdoor kunnen metaalverwerkende bedrijven profiteren van alle voordelen van de nieuwste plasmasnijtechniek, zonder te hoeven investeren in een kostbare nieuwe stroombron. Goede ervaringen De nieuwe snijtoorts geeft een betere snijkwaliteit, grotere snijsnelheden en bevat slijtdelen met een langere levensduur. Bovendien kan de nieuwe plasmatoorts dikkere materialen snijden. De PHD-toorts is een upgrade van verschillende standaard plasmasnijsystemen, zoals HT2000, PT19XLS, PT600, Proline 2260 en HPR260. Diverse klanten hebben inmiddels goede ervaringen met de ombouw van de standaardtoorts naar de nieuwe PHDtoorts. Met veel oudere typen conventionele toortsen was de maximaal te snijden plaatdikte veel beperkter. Boven een bepaalde dikte moest worden omgeschakeld naar het tragere autogeen snijproces. De nieuwe PHD-toorts maakt het mogelijk tot 50 mm plaatdikte te verwerken met een uitstekende snedekwaliteit. Over ATTC ATTC (American Torch Tip Company), wereldleider in toevoegmaterialen voor lassen en snijden, produceert meer dan verschillende soorten verbruiksartikelen, vervangende onderdelen en toortsen voor snijden, lassen, solderen en warmtebehandelingen. Air Products opent eerste R&D Center voor lastechnologie in Polen Air Products opent binnenkort zijn derde Research & Development Center voor lastechnologie. Het nieuwe centrum is gevestigd in het Poolse Wroclaw. De industriële gasleverancier heeft al twee andere centra in Engeland en China. Het R&D Center in Polen richt zich op de verbetering van fabricageprocessen van metaal. Ontwikkeling gasmengsels en nieuwe toepassingen Naast de verbetering van fabricageprocessen als hardsolderen, vlamplating, handlassen en geautomatiseerd MIG/ MAG- en TIG-lassen hebben de technici in het centrum de ontwikkeling van lasgasmengsels en nieuwe toepassingen voor bestaande gassen op de agenda staan. Het centrum zal daarnaast gebruikt worden voor onderzoek en opleiding. Locatiekeuze De keuze voor de vestiging in Wroclaw heeft te maken met het feit dat in de regio Neder-Silezië veel internationale bedrijven zijn gevestigd die gebruik maken van lasgassen en -technologieën. Bovendien is het Training Center ( The school of Welding ) voor lasopleidingen van Air Products ook in Wroclaw gevestigd. De twee instellingen zullen nauw gaan samenwerken. Het is belangrijk voor ons dat het eerste Midden-Europese R&D Center voor lastechnologie van Air Products in Wroclaw gevestigd wordt. Air Products is een toonaangevende industriële gasleverancier in Polen, een land dat voor ons een van de belangrijkste markten in Europa vormt, vertelt Piotr Wieczorek, algemeen directeur Midden-Europa bij Air Products. Dankzij het R&D Center in Wroclaw zijn we in staat nieuwe innovatieve technologieën te ontwikkelen om aan de behoeften van onze klanten te voldoen. Training Center Het Training Center van Air Products is sinds 1995 actief in Wroclaw en biedt technisch advies voor het oplossen van problemen rond het lassen, verzorgt het cursussen op het gebied van visuele inspectie van lasnaden, ontwikkelt en implementeert nieuwe lastechnologieën, controleert lasprocessen en test de vaardigheden en kwalificaties van lassers. Het Training Center verzorgt tevens gecertificeerde examens voor lassers, waardoor zij kwalificaties kunnen behalen die in de hele Europese Unie erkend worden. Experts van het instituut hebben al ruim trainingen gegeven aan bedrijven als Volvo, Toyota, Weibulls, Bombardier, Boart Longyear, KWB Turow, Inss-pol, Wibrem en PIEC-BUD. Nieuwe divisie robotlassen van Abicor Binzel De Abicor Binzel groep heeft een nieuwe business unit opgezet die zich richt op het robotlassen. Abicor Binzel Robotic Systems ging van start op 1 april 2012, met een eigen verkoopafdeling, Key Account Management, Process Engineers en tal van product- en applicatiespecialisten. Binnenkort huist deze nieuwe divisie in een nieuw pand in de onmiddellijke omgeving van het hoofdkwartier in Buseck, Duitsland. Nieuw pand Tegen eind 2012 zal de divisie huizen in een nieuw gebouw met een state-of-the-art laboratorium, uitgerust met meerdere robots, moderne leslokalen voorzien van alle audiovisuele mogelijkheden, en functionele kantoren. Met deze investering benadrukt Abicor Binzel het belang van een gestage groei in de geautomatiseerde lassector, en legt de basis voor een nog betere ondersteuning en klantenservice. Met de nieuwe productsegmenten zoals laser en sensortechnologie is de nieuwe divisie Abicor Binzel Robotic Systems goed voorbereid als aanbieder van systeemoplossingen voor robotlassen in de toekomst. Lasautomatisering De snel veranderende en internationaal georiënteerde wereld van het geautomatiseerd lassen brengt nieuwe uitdagingen met zich mee. Abicor Binzel wil met het oog op de toekomst het productgamma uitbreiden en extra ondersteuning en technische service bieden aan klanten. Om deze ambitieuze doelstellingen te bereiken is de nieuwe business unit Abicor Binzel Robotic Systems opgezet. Over Binzel Binzel Benelux werd in 1980 opgericht als filiaal van het Duitse Binzel Schweisstechnik GmbH&Co KG. De Abicor Binzel groep omvat wereldwijd ca medewerkers in meer dan 45 productiebedrijven en dochterondernemingen

7 LASBERICHTEN LASBERICHTEN Unieke klimaatkamer geopend voor testen windturbines 5xBeter presenteert Verbetercheck Machineveiligheid In de haven van Antwerpen werd op 27 september jl. een klimaatkamer geopend voor het testen van windturbines. Vlaams minister-president Kris Peeters mocht de klimaatkamer officieel in werking stellen. In het OWI-Lab (Offshore Wind Infrastructure Application Lab) van onderzoekscentrum Sirris zullen verschillende klimaatsituaties worden nagebootst om onderdelen van windturbines in extreme omstandigheden te testen. De nieuwe klimaatkamer is door zijn uitzonderlijke specificaties uniek in zijn soort in België en zelfs in Europa. Turbineonderdelen, zoals tandwielen, transformatoren, en andere grote, zware industriële testobjecten tot 10 m x 7 m x 8 m, met een maximaal gewicht van maar liefst 150 ton kunnen er worden getest onder extreme temperaturen van +60 C tot -60 C. Publieke testfaciliteit Jos Beurskens van ECN ging in een lezing in op de noodzaak van publieke testfaciliteiten. Hij illustreerde het economisch belang en potentieel van windenergie, om vervolgens de belangrijkste globale trends in deze sector aan te geven en te illustreren: windenergie zal sterk groeien in specifieke windrijke geografische gebieden, zoals koude klimaten of woestijnen, afgelegen rurale eilanden en op zee. Siris 10 Een tweede trend zijn steeds grotere windturbines, want draagstructuren zijn dominant in kostenstructuur en weinig duurder voor grotere turbines. Dit vertaalt zich in verschillende uitdagingen voor onderzoek en ontwikkeling in de sector: op het gebied van materialen, rotorbladen, tandwielkasten en generatoren en de geschiktheid voor extreme werkingscondities. Onmisbaar voor onderzoek en ontwikkeling is het beschikken over specifieke testinfrastructuur. Daarmee kan men immers modellen en prototypes valideren, om zo bij te dragen aan een grotere betrouwbaarheid en een snellere en kwalitatieve productontwikkeling. Siris Groene stroom Tegen 2020 wil Vlaanderen dat 20,5 procent van haar elektriciteitsvoorziening bestaat uit groene stroom. Windenergie op zee is één van de mogelijk oplossingen. Minister-president Peeters ziet nog een ruime groeimarge voor windenergie in Vlaanderen. Met investeringen als deze wordt de sector alvast stevig op de kaart gezet: bedrijven uit binnen- en buitenland zullen gebruik kunnen maken van het lab en zijn faciliteiten. Het lab toont hoe de industrie er in de toekomst moet uitzien: duurzaam en creatief, gedreven door innovatie en door samenwerking tussen bedrijven, overheid en kennisinstellingen. Met de inwijding van de unieke klimaatkamer opent het OWI-Lab een testfaciliteit voor het representatief testen van grote en zware componenten in extreme klimatologische omstandigheden. En er zijn nog ideeën en plannen voor bijkomende infrastructuur, onderzoeksprojecten en thema s. De grote belangstelling van de Vlaamse windenergiesector sterkt het OWI-Lab in haar toekomstplannen. Naast de Verbetercheck Lasrook is er nu ook de Verbetercheck Machineveiligheid, ontwikkeld door 5xBeter. De Verbetercheck Machineveiligheid is een handig instrument om risico s te inventariseren en te minimaliseren. Deze Verbetercheck is er niet voor niets: 30% van de ongevallen in de metaalsector is te wijten aan contact met bewegende delen van machines. Verschillende machines In de Verbetercheck worden de risico s geïnventariseerd van de machine zelf, maar ook van de bediening van de machine. Vervolgens worden oplossingen aangedragen en concrete aanbevelingen gedaan in een Plan van Aanpak. Op dit moment kan er in de Verbetercheck gekozen worden voor verschillende typen boormachines, de conventionele draaibank en de kantbank. Voor alle andere machines is er een algemene versie van de Verbetercheck beschikbaar. Enkele tips voor het opstellen van een machine instructiekaart: Houd de instructiekaart kort en bondig (1 A4) Plaats een foto van de machine op de machine kaart Maak gebruik van pictogrammen Stel de instructiekaart op in eenvoudige taal Hang de instructiekaart bij de machine Licht ook de nieuwkomers in over de inhoud van de instructiekaarten Vraag uw Verbetercoach om advies bij het opstellen van de instructiekaarten Meer weten Meer weten of de Verbetercheck direct invullen? Ga dan naar de website van 5x Beter. Welding Specialist/QC Inspector (m/v) De werkzaamheden De Business Unit NEM Energy Services richt zich op inspectie, reparatie en onderhoud van elektriciteitscentrales en afvalverbrandingsinstallaties. De afdeling QC / Lastechniek, waarbinnen je werkzaam bent, bewaakt de kwaliteit van alle laswerkzaamheden en ondersteunt de operationele organisatie om alle inspectie- en lasdocumenten tijdig en conform eisen voor te bereiden en af te wikkelen. Als Welding Specialist / QC Inspector ben je verantwoordelijk voor de handhaving en ontwikkeling van het kwaliteitsniveau van materialen, halffabricaten en gespecialiseerd laswerk. Voor onze service- en projectwerkzaamheden stel je de las-, reparatie-, gloei- en inspectieplannen op en neem je zelfstandig werk af, ook bij leveranciers. Je communiceert met en adviseert dagelijks aan diverse projectteams binnen onze organisatie. Wij vragen Stuur dan je reactie met CV aan hrm@nemservices.nl. Voor meer informatie kun je contact opnemen met mevrouw Beernink: Voor een uitgebreide functieomschrijving kun je terecht op onze website Acquisitie n.a.v. deze advertentie wordt niet op prijs gesteld. advertentie NEM Services is de innovatieve specialist voor elektriciteitscentrales, industrie en afvalverbrandingsinstallaties. NEM Services werkt vanuit een aantal samenwerkende Business Units met vestigingen in Hengelo, Utrecht, Scheemda, Weert en Barendrecht. Voor de Business Unit NEM Energy Services, standplaats Barendrecht, zoeken wij een: 11

8 LASBERICHTEN Opvallende toename techniekleerlingen in Twente Het gaat goed met de instroom van nieuwe leerlingen in de metaal-, elektro- en installatietechniek in Twente. Twee grote praktijkopleiders zagen het aantal nieuwe eerstejaars dit jaar toenemen met tientallen procenten. Volgens Gerrit Schalk, directeur van REMO West- Twente is dit vooral te danken aan de jarenlange promotie van technische opleidingen. Ook de intensieve samenwerking tussen praktijkscholen en het regulier onderwijs speelt een belangrijke rol. Rob Swennenhuis, directeur van SMEOT, denkt bovendien dat leerlingen en ouders meer dan vroeger kiezen voor zekerheid, met een opleiding die een grote kans biedt op een baan. Landelijke trend Gerrit Schalk van REMO: We zijn in 2007 gestart met onze praktijkopleidingen. We begonnen met 18 leerlingen en zijn geleidelijk gegroeid naar zo n 140 leerlingen. In 2012 zagen we het aantal nieuwe inschrijvingen plotseling sterk toenemen van 35 naar 46 eerstejaars; een toename van 30 procent! Volgens Schalk is de toename van het aantal leerlingen dat kiest voor een technische opleiding een landelijke trend. Samen met Rob Swennenhuis van SMEOT zit hij in een landelijke werkgroep van directies van vakscholen in de metaalbranche, waarin elke twee maanden een kennisuitwisseling plaatsvindt. Rob Swennenhuis: Ondanks de afname van het aantal vmboleerlingen in de metaal zien we landelijk een toename van leerlingen die instromen in een van onze praktijkopleidingen. Wij begonnen dit jaar met 92 leerlingen, 46 procent meer dan vorig jaar. Volgens Swennenhuis kiezen vmbo-leerlingen op het vmbo voor een richting die het aantrekkelijkst aangeboden wordt. Dat is niet altijd een Samenwerking Over SMEOT richting waarin ze verder willen, het is meer een kennismaking en oriëntatie. Na het vmbo zie je dat de kans op als SMEOT (Stichting Metaal- en Elektro Opleidingen de beroepsbegeleidende leerweg op de niveaus 1, 2, 3 Zowel REMO (Regionale Elektro en Metaal Opleidingen) SMEOT verzorgt al 30 jaar praktijkopleidingen via werk belangrijker voor ze wordt. We krijgen dan ook leerlingen die een ander voortraject hebben gehad, zoals de derwijs op basisscholen en vmbo-scholen. Ook werken ze De theorielessen, die praktijkgericht zijn, worden ver- Twente) doen veel aan de promotie van het technisch on- en 4 voor bedrijven in de metaal- en elektrobranche. detailhandel, de autotechniek of een theoretische leerweg. Swennenhuis plaatst wel een kanttekening om een drijfsleven. Schalk: Bij REMO zijn we gestart met een van het ROC van Twente. nauw samen met het ROC van Twente en met het bezorgd door eigen vakspecialisten samen met docenten niet al te rooskleurig beeld te geven: Een deel van de metaaltechniek is afhankelijk van de bouwsector. Daar gaat ROC van Twente verzorgt de theorie, wij bieden de prak- Over REMO nieuwe opleiding Mechatronica voor niveau 3 en 4. Het het nog steeds niet goed en dat heeft zijn weerslag op de tijk. We hebben in samenwerking met negen bedrijven een REMO begon in 2007 met praktijkopleidingen op metaalbranche. Maar als de bouw eenmaal aantrekt, ben complete hal van 1200 m 2 ingericht met de nieuwste machines. Hier kunnen leerlingen straks ook opgeleid worveau 3 en 4. Leerlingen krijgen les en ondersteuning BBL-niveau 2 en biedt nu ook opleidingen aan op ni- ik ervan overtuigd dat we de toestroom van leerlingen nauwelijks aan zullen kunnen. den om lasrobots te bedienen. van gekwalificeerde docenten en instructeurs. LASBERICHTEN WILTEC verhuist naar groter pand Wiltec B.V. uit Uden heeft overeenstemming bereikt over de aankoop van een pand aan de Industrielaan te Uden, het voormalige pand van EMI / MediaMotion. Groei Door de groei die Wiltec de laatste jaren heeft doorgemaakt, biedt de bestaande huisvesting inmiddels niet meer genoeg ruimte voor de toekomst. Het bedrijf heeft zich daarom georiënteerd op verschillende mogelijkheden, van nieuwbouw tot verhuizing. In samenspraak met de gemeente Uden is uiteindelijk besloten dat een verhuizing naar het pand en terrein van het voormalige EMI/Media- Motion de beste optie is, met veel mogelijkheden voor de toekomst. Hiermee wordt opnieuw invulling gegeven aan deze bijzondere locatie, wat goed past binnen de door de gemeente gewenste economische - en planologische ontwikkeling van het Udense industrieterrein. Grote stap De aankoop van het pand is een grote stap, zeker in deze economisch moeilijke tijden. Desondanks blijft Wiltec jaarlijks groeicijfers boeken. Wij geloven in Uden en voelen een grote betrokkenheid met deze omgeving, aldus Wiltec. Allereerst komt het merendeel van onze medewerkers hier uit de buurt. Daarnaast hebben wij de laatste maanden gemerkt dat ook de gemeente Uden snel en slagvaardig kan handelen. Het geeft dus veel vertrouwen dat we in deze omgeving, waar ook onze roots liggen, kunnen blijven bouwen aan de toekomst. Dat we daarbij invulling kunnen geven aan dit pand, wat door de leegstand mogelijk een doorn in het oog van het Udense bedrijventerrein kan worden, is natuurlijk helemaal fantastisch! Waarom zou je nieuw bouwen, als er zo dicht bij huis zo'n prachtige mogelijkheid ligt? 12 13

9 LASBERICHTEN LASBERICHTEN Lasgroep West bracht bezoek aan CERN Twee jaar na het bezoek van de IWT-studenten uit Velsen, was het de beurt aan de Lasgroep West om naar CERN in Genève te gaan. In samenwerking met Velmon, het bedrijf dat diverse producten heeft geleverd aan CERN, werd het programma samengesteld voor een bezoek op 26 en 27 september Het werd een indrukwekkende belevenis. Grootste ter wereld Bij CERN staat de grootste machine ter wereld, de Large Hadron Collider ( grote hadronen-botser ) oftewel LHC. De enorme machine is ingegraven onder de grond op een diepte die varieert van 60 meter tot 160 meter. De lengte van de machine bedraagt in totaal 27 km (Ø 8.5 km!). Het apparaat wordt ook wel een deeltjesversneller genoemd: met de LHC worden protonen versneld tot nagenoeg de lichtsnelheid, waarna een botsing volgt. De deeltjes botsen tegen elkaar met een energie van 2 x 3,5 TeV, dus in totaal 7 TeV (1 TeV is een biljoen (Tera) elektronvolt). De botsingen worden door twee grote en drie kleine detectoren opgevangen. De informatie die men aan de hand van de detectoren verkrijgt wordt gebruikt om de kleinste bouwstenen van de materie te bestuderen. Vertraging In september 2008 ging het mis met een koperverbinding in een van de colliders. Deze collider smolt weg, waarschijnlijk door een slechte soldeerverbinding. Het gevolg was dat 53 colliders stuk waren en het project een vertraging opliep van een jaar. Op 20 november 2009 kon de machine weer worden opgestart en op 30 maart 2010 waren de eerste geslaagde botsingen. Twee jaar later, op 4 juli 2012, meldde CERN dat ze waarschijnlijk het Higgsdeeltje (of de Missing Link ) gevonden hadden. Na het smelten van een koperverbinding ontstond er een lek in een helium koelleiding, met als gevolg dat 53 colliders schade opliepen. Laserlassen wordt door de inspecteur goed in de gaten gehouden. Lasprocessen CERN heeft gebruikgemaakt van diverse materialen. En deze moeten ook weleens gelast worden. Daarom heeft CERN zelf veel mogelijkheden om diverse materialen te kunnen lassen, waaronder het elektronenbundel-, laseren het TIG-proces. Het TIG-lassen kan ook in een couveuse worden uitgevoerd en als orbitaalproces. Maar ze maken ook gebruik van solderen onder hoog vacuüm. CERN beschikt verder over de modernste frees- en draaimachines. Draadvonken is ook een speciale bewerking die daar wordt uitgevoerd. En na de bewerking of het lassen wordt het werkstuk compleet nagemeten in speciale geconditioneerde meetkamers. Globe Op de eerste dag van het bezoek van LGW werd de tentoonstelling bezocht, waar veel informatie te verkrijgen is over de geschiedenis en toekomst van CERN. De tunnel met colliders is hier op schaal nagebouwd. Kosmische stralingen worden live gedetecteerd. Natuurlijk staan hier ook de eerste magneten die CERN heeft gebruikt. Onvergetelijk was het bezoek aan de Globe, waar de oerknal op een 360 filmdoek werd getoond. De Globe is hét symbool voor CERN, een geschenk van de Zwitserse overheid. Leerzaam De tweede dag bestond uit het bezoeken van de werkplaatsen met de diverse lastechnieken, bewerkingscentra en meetkamers. Daarna volgde een bezoek aan de magnetenwerkplaats. Hier worden de colliders geassembleerd en getest. Het was al met al een zeer interessante en leerzame reis, met speciale dank aan de medewerking van CERN. Met laser wordt deze flexibele buis gelast. Iedere rondnaad is gelast. advertentie ABIMIG GRIP A LW ABIMIG GRIP A LW The end of gravity! Nieuwe Low-Weight Bikox tot 50% gewichtsbesparing Korte handgreep GRIP met bolgewricht optimale hanteerbaarheid Multifunctionele robuuste contacttiphouder weinig onderdelen, langere levensduur Schroefbaar geïsoleerd gasmondstuk gegarandeerde positie en snelle wissel Technology for the Welder s World De koperen onderdelen worden vervormd en met elektronenbundellassen aan elkaar gelast. Tevens wordt koper aan RVS gelast. De leden van de Lasgroep met aan de rechterzijde de heren Bertinelli en Bosman

10 BEURSVERSLAG BEURSVERSLAG Verbindingsweek groot succes SYMPOSIUM, BEURS EN LASWEDSTRIJDEN: HET SUCCES VAN DE NIL VERBINDINGSWEEK DIE BEGIN NOVEMBER PLAATSVOND IN GORINCHEM, ZAT M ECHT IN DE COMBINATIE. ZOWEL BEZOEKERS ALS STANDHOUDERS BLIKKEN TEVREDEN TERUG OP HET VEELZIJDIGE EVENEMENT. door Jaap van Sandijk, fotografie Corné Houwaard en nichebeurs die zich puur richt op lassen en lijmen. Zoiets lijkt een flinke gok, zeker als je bedenkt dat de laatste echte lasbeurs alweer dateert van vijftig jaar geleden. Henk Zandvliet, directeur van het NIL, geloofde er heilig in. En hij haalde zijn gelijk, getuige de positieve reacties op de combinatie Verbindingsweek / NILBIL Symposium / Laswedstrijden / Metavak. Een hele mondvol, maar juist in die veelzijdigheid zat de kracht. Dankzij het gevarieerde aanbod werd de nichebeurs (opererend onder de naam NIL Verbindingsweek) goed bezocht. De beurs werd geopend door Ineke Dezentjé, voorzitter van FME, Nederlands grootste ondernemersorganisatie in de technologische industrie. Zij pleitte voor het aantrekkelijker maken van technische beroepsopleidingen door moderne machines in te zetten en praktijklokalen van een eigentijdse uitstraling te voorzien. Dezentjé vertelde er voorstander van te zijn dat bedrijven invloed krijgen op de lesprogramma s van technische opleidingen. 16 Grote behoefte Arjen Woudenberg, lastechnisch adviseur van het NIL en organisator van de gecombineerde activiteiten, blikt tevreden terug op de beurs. Het was een échte Verbindingsweek, waar bedrijven en professionals met elkaar in gesprek gingen. Iedereen die er was, kwam ook daadwerkelijk uit de wereld van lassen en snijden. In totaal brachten geïnteresseerden een bezoek aan het evenement. Op de beursvloer van de Verbindingsweek waren meer dan tachtig stands te zien. En het tweedaagse symposium werd in totaal door 362 mensen bezocht. En zo is de vakbeurs op het gebied van lassen en lijmen weer terug van (lang) weggeweest. Over twee jaar komen we terug in ditzelfde concept, weet Woudenberg. Misschien met nog wel meer competities dan alleen een laswedstrijd, wie weet. Als het aan ons ligt blijven we ook op deze locatie. Van zowel bezoekers als standhouders kregen we veel positieve reacties op het full service concept van de Evenementenhal. Sommige standhouders waren zo tevreden dat ze bij Woudenberg direct een stand boekten voor De organisator zegt de laatste tien jaar nog nooit zoveel mensen uit de wereld van lassen en lijmen bij elkaar te hebben gezien. Ik merk aan alle reacties dat er een grote behoefte is aan een echte lasbeurs. Dat de kwaliteit daarvan de volgende editie nog verder omhoog gaat, lijdt geen twijfel. Want, zo zegt Woudenberg: Als sprake is van een kwalitatief goede beurs zie je dat de bezoekers van het symposium ook de beursvloer nog op gaan. Veel standhouders willen nu al een plaats reserveren voor 2014 advertentie GMA-HOLDING B.V. G materiaalonderzoek kwaliteitsborging GMA-HOLDING G B.V., PROOSTWETERING TERING 103D, 3543 AC UTRECHT, TEL.: +31 (0) , NEDERLAND@GMA-GROUP.COM OM 17

11 TECHNIEK TECHNIEK Fosfor- en boriumsegregatie tijdens weerstandpuntlassen van geavanceerde hogesterktestalen HET MATERIALS INNOVATION INSTITUTE HEEFT ONDERZOEK GEDAAN NAAR DE LASBAARHEID VAN HOGESTERKTESTALEN. IN DIT ARTIKEL WORDEN ENKELE EXPERIMENTEEL GEVONDEN RESULTATEN GEPRESENTEERD. door M. Amirthalingam, N. den Uijl, M.J.M. Hermans Resultaten Afbeelding 1 toont de lasdwarsdoorsneden van de verschillende staalsoorten. Het blijkt dat staalsoorten met een gelijke samenstelling, maar een verschillend boriumgehalte (20 tot 40 ppm borium) onder identieke weerstandpuntlascondities, verschillende lasafmetingen hebben [2]. Aangenomen wordt dat dit het gevolg is van een verandering van elektrische contactweerstand tussen elektrode en werkstuk. Staal 1 ijdens de conferentie 'Trends in Welding Re- Experimenteel onderzoek search' van juni jl. in Chicago was een speci- Borium- en fosforbevattende staalsoorten zijn ontwikkeld, ale sessie gewijd aan de microstructuurontwikkeling gegoten en gewalst tot een dikte van 1 mm. De samen- tijdens het lassen. Eén van de bijdragen was een presenta- stelling van de onderzochte stalen is weergegeven in tabel tie van de onderzoeksresultaten van een M2i-onderzoek 1. De lascondities zijn weergegeven in tabel 2. Het punt- (Materials Innovation Institute), waarbij Tata Steel en TU lassen is uitgevoerd met een Schlattes 50 Hz AC puntlas- Delft betrokken waren [1]. Het onderzoek had betrekking machine met F16x5,5 elektroden met een aandrukkracht Staal 2 Staal 3 op de lasbaarheid van in ontwikkeling zijnde hogesterk- van 4,5 kn. testaalsoorten. Afbeelding 1: Overzicht van de weerstandpuntlassen: staal-1; staal-2; staal-3 Microstructuur De mechanische eigenschappen van geavanceerde hogesterktestalen voor toepassingen in de Optische microscopie laat duidelijk het effect zien van de piektemperatuur op de microstructuur voor staal-1 (afb. 2) en staal-3 (afb. 3). In staal-3 wordt meer martensiet ge- B automobielindustrie zijn afhankelijk van de multi-fase microstructuur. Deze structuur wordt bepaald door de chemische samenstelling en de productieroute van het staal. De thermische cy- Tabel 1: Samenstelling van de onderzochte staalsoorten 0,3 gew.% Si; 2,2 gew.% Mn en 0,65 gew.% Cr vormd, wat het gevolg is van het aanwezige borium dat de hardbaarheid verhoogt. a F clus van het lasproces vernietigt de oorspronkelijke microstructuur. Tevens hebben de legeringselementen invloed op de lasbaarheid. In laaggelegeerd staal zorgt fosfor (0,01-0,1 gew.%) voor oplossingsharding [2, 3] en beïnvloedt daarmee de sterkte van het materiaal. Afhankelijk van de chemische samenstelling kan de formatie van complexe fosfiden echter ook leiden tot een vermin- Tabel 2: Weerstandpuntlasparameters De microstructuur is geanalyseerd door middel van opti- b B F c F B d F B e B+ M F dering van de hoeveelheid substitutioneel opgeloste ele- sche en scanning elektronenmicroscopie (SEM), terwijl de menten met als gevolg een lagere oplossingsharding. In chemische samenstelling en de verdeling van verschillende Transformation Induced Plasticity (TRIP) en Quenched & Partitioning (Q&P) staalsoorten onderdrukt fosfor de vorming van cementiet. Daardoor blijft er meer rest-austeniet elementen is bepaald met electron probe microanalysis (EPMA). Hiervoor zijn samples vervaardigd met een thermische simulator (Gleeble 3800). De samples hebben een F M M M op kamertemperatuur over, hetgeen goed is voor de vervormbaarheid. Nadeel is dat segregatie van fosfor op de specifieke thermische cyclus ondergaan, overeenkomend met bepaalde gebieden in de warmte-beïnvloede zone van M korrelgrenzen leidt tot verbrossing na het lassen. Het toevoegen van borium verbetert de cohesie tussen de korrelgrenzen door de fosforsegregatie te verminderen. een echte weerstandpuntlas. De mechanische eigenschappen zijn bepaald met behulp van zogenaamde tensile shear tests en hardheidsmetingen. f g Afbeelding 2: Microstructuur van staal-1 voor thermische cycli van de WBZ met piektemperaturen: a K; b K; c K; d K; e K; f K; g K; h K en i K. (F- ferriet, B-bainiet en M-martensiet.) h i 18 19

12 TECHNIEK TECHNIEK a B F b F B c F M Het effect van de verandering in verdeling van het fosfor is direct te zien aan de afschuif-/trekproeven. De breukoppervlakken en de dwarsdoorsneden voor de proefstukken van de verschillende stalen zijn weergegeven in de afbeeldingen 7 tot en met 9. Voor het staal waarin borium aanwezig is blijft de laslens intact. F M Afbeelding 7: Breukoppervlak van gelast staal-1. De dwarsdoorsnede geeft aan dat de breuk deels door de laslens is gegaan (partial plug mode). M d M De afbeeldingen 4, 5 en 6 geven de verdeling van de elementen koolstof (C), fosfor (P) en borium (B) in het lasmetaal van de verschillende stalen. Het valt op dat als het koolstofgehalte wordt verhoogd, het fosforgehalte aan de korrelgrenzen hoger is. Dit komt doordat de stollingswijze voor dit staal peritectisch is. Verder is te zien dat fosfor e Afbeelding 3: Microstructuur van de warmte-beïnvloede zone van staal-3 dat een warmtebehandeling heeft ondergaan met piektemperatuur: a K; b K; c K; d K; e K en f K. De microstructuren bij 673, 773 en 873 K zijn hier niet getoond omdat ze gelijk zijn aan de structuren in afb. 2. (F- ferriet, B-bainiet en M-martensiet.) f minder sterk de neiging heeft om naar de korrelgrenzen te diffunderen indien borium aanwezig is. Het percentage fosfor aan de korrelgrenzen blijft onder 0,25 gew.% indien borium aanwezig is, terwijl het voor staal-1 kan oplopen tot boven de 0,4 gew.%. Dit resultaat wordt ondersteund door berekeningen [1]. Afbeelding 8: Breukoppervlak van gelast staal-2, een volledige breuk door de laslens (interface mode). Tabel 3 geeft voor elke staalsoort een overzicht van de gemiddelde diameter van de las en de afschuifsterkte. Het blijkt dat het boriumhoudende staal het sterkst is Afbeelding 9: Breukoppervlak van gelast staal-3, waar de breuk volledig naast de laslens heeft plaatsgevonden (plug mode). Tabel 3: Gemiddelde diameter van de weerstandpuntlas en afschuifsterkte Afbeelding 10 geeft de hardheid over de las voor de ver- Conclusie schillende staalsoorten. Het koolstof werkt duidelijk hard- Uit de resultaten blijkt dat een kleine hoeveelheid (27 heidsverhogend. Ook het toevoegen van borium heeft een ppm) borium een positief effect heeft op de mechanische hardheidsverhogend effect (vergelijk staal 1 en 3). eigenschappen van de gelaste proefstukken. Fosfor beïnvloedt de mechanische eigenschappen nadelig. Borium is een geschikt element om het fosforgehalte op de korrelgrenzen te verminderen. Verder kan gesteld worden dat bij de ontwikkeling van nieuwe staalsoorten voor constructieve toepassingen, de lasbaarheid een essentieel onderdeel moet uitmaken. De lasbaarheid kan positief Afbeelding 4: Elementverdeling in het midden van het lasmetaal voor staal-1 Afbeelding 5: Elementverdeling in het midden van het lasmetaal voor staal-2 beïnvloed worden door aanpassingen in de chemische samenstelling. Afbeelding 10: Hardheidsverdeling over de breedte van de lassen. Referenties [1] M. Amirthalingam, E.M. van der Aa, structure of low-carbon steel resistance-seam N. den Uijl, M.J.M. Hermans en I.M. Richardson, welds, Weld. J., Res. Sup. Vol. 77, No. 6 (1998), pp. Phosphorous and boron segregation during resi- 249s-253s. stance spot welding of advanced high strength [3] Jung, J.G., Kim, J., Noh., K.M., Park, K.K. and steels, Int. Conf. Trends in Welding Research, Lee, Y.K., Effect of B on microstructure and harde- June, 2012, Chicago, USA, to be published. nability of resistance seam welded HSLA Afbeelding 6: Elementverdeling in het midden van het lasmetaal voor staal-3 [2] Babu, S.S., Goodwin, G.M., Rohde R.J. and Sielen B., Effect of residual boron on the micro- linepipe steel, Sci. Tech. Welding and Joining, Vol. 17, No. 1 (2012), pp

13 TECHNIEK aarlijks produceert het bedrijf uit Bunschoten een groot aantal van de bekende kleine rode expansievaten. Maar de marktleider maakt ook vaten voor bedrijfsmatige toepassingen. En laat nu net daar nog heel aardig wat laswerk bij komen kijken. Productie verdrievoudigd De fabriek in Bunschoten is sinds vorig jaar grondig verbouwd. Het dak is vernieuwd en een flink aantal meters verhoogd en dat terwijl de productie gewoon is doorgegaan. Dat moest ook wel. Want sinds de inzet van lasrobots ongeveer zes jaar geleden, is de productie van middelgrote expansievaten volgens Kees van Koevorden, Manager Engineering bij Flamco, verdrievoudigd. Van Koevorden, die sinds 1989 werkzaam is bij het bedrijf, is verantwoordelijk voor alle investeringen. Als geen ander weet hij wat nodig is om het productieproces nog verder te optimaliseren. ZODRA IN HUIS DE RADIATOREN WEER OP VOLLE TOEREN DRAAIEN, KOMEN DIKWIJLS OOK DE GEBREKEN AAN HET LICHT. EEN KAPOT EXPANSIEVAT BIJVOORBEELD. DAT RESULTEERT ROND DEZE TIJD IN EEN PIEK VAN AANVRAGEN BIJ FLAMCO. door Corné Houwaard, tekst en fotografie 22 Van plaat tot vat in tachtig seconden Drie productielijnen Flamco heeft drie verschillende productielijnen voor expansievaten. Van Koevorden: Bij de eerste lijn maken we de kleine vaten die iedereen thuis heeft hangen. De bekende rode vaten met glimmende ring bestaan uit twee delen: een luchthelft en een waterhelft. Alleen de waternippel wordt erop gelast. Dat doen we door middel van stuiklassen, vertelt Van Koevorden. Het membraan dat ertussen zit, wordt door een klemring bij elkaar gehouden. Indien nodig, worden eventuele pootjes er door middel van puntlassen opgelast. Volgens hetzelfde principe worden in een andere productielijn platte expansievaten gemaakt. Het is volgens Van Koevorden een trend om de vaten te laten verdwijnen in de cv-ketel. Deze platte vaten gaan naar grote ketelbouwers zoals Nefit, Bosch, Vaillant en Remeha. Het hele productieproces van plaat tot vat duurt anderhalf uur. De meeste tijd zit daarbij in het poedercoaten. De productie van het vat zelf duurt amper tachtig seconden. Meer laswerk Bij de middelgrote vaten van honderd tot duizend liter komt veel meer laswerk kijken. Deze vaten bestaan uit een onder- en bovenkap met daartussen een mantel. Van Koevorden: We beginnen met de mantelproductie. Een vlakke plaat wordt gewalst en daar wordt een langsnaadlas op gelast. Dat door we door middel van CMT-lassen. Volgens Van Koevorden treedt daardoor minder magnetische blaaswerking op. Je bent met een lasstroom op een rond product aan het lassen. Er ontstaat dus een magneetveld. Aan het eind van de mantel krijg je te maken met een omkerend magneetveld en dus met onregelmatigheden in de las. CMT-lassen (Cold Metal Transfer) heeft als Niet té sappig Wie meet, weet! Elke lasser weet het: vocht is desastreus voor de kwaliteit van een las. Dus biedt Linde de Gasmeetservice. Die meet de vochtigheid van het gas van de bron tot en met het gebruikspunt. Want hoe borgt u anders, dat uw gassen op het gebruikspunt dezelfde kwaliteit hebben als vanaf de fabriek van de leverancier? Zekerheid? Bel Want constante kwaliteit en procescontrole zijn wat EN-1090 straks van u eist. Voelt u nattigheid? Linde checkt het graag voor u. Linde Gas Benelux B.V. Postbus AB Schiedam Tel metaal.lg.nl@linde-gas.nl L1

14 TECHNIEK voordeel dat er gecontroleerd een druppeltje over gaat en dat er geen ongecontroleerde kortsluitboogfase is. Daardoor loopt er niet een hoge kortsluitstroom en hebben we dus minder last van magnetische blaaswerking en kunnen we een veel kleinere doorlassing maken. Dankzij CMTlassen hebben we dus ook niet zo n grote doorlassing. Die doorlassing moeten we aan de binnenkant handmatig wegslijpen op de plek waar het membraan komt te zitten. Het flexibele membraan wordt handmatig in het vat geplaatst en wordt op zijn plek gehouden door twee gestuiklaste ringen die onder druk zijn gepuntlast. Hierdoor beschikt men over een lucht- en waterdichte verbinding. De mantel is klaar en vervolgens worden de twee deksels gemaakt. Dat doen we door middel van forceren, vertelt Van Koevorden die heel treffend de vergelijking maakt met een pottenbakker. Je hebt dan twee keurig gevormde kappen. Daar worden door middel van een lasrobotcel met het MAG-proces de pootjes en een waternippel op gelast. Als dat klaar is, worden de twee deksels door middel van tandemlassen aan de mantel gelast, waardoor je een compleet vat krijgt. Tandemlassen We wilden naar een bepaalde capaciteit toe, verklaart Van Koevorden de keus van het MAG-tandemlassen. Door middel van tandemlassen kan je met een veel hogere snelheid lassen. Vroeger deden we dat met onderpoederdeklassen. Maar omdat het materiaal steeds dunner werd, werd het steeds lastiger om dit anderhalf millimeter dik materiaal nog fatsoenlijk onderpoederdek te lassen. Rond 2006 werd een nieuwe lasrobot aangeschaft. Van zevenhonderd millimeter per minuut lassen ging men met tandemlassen naar maar liefst tweeënhalve meter per minuut. Voor Flamco werd het hierdoor mogelijk om in productiecapaciteit te verdrievoudigen en zestigduizend middelgrote vaten per jaar te produceren en óók de kost- De werking van een expansievat Warm water in een gesloten cv-systeem zet uit. Die uitzetting wordt opgevangen door een expansievat. Als het expansievat stuk is, loopt het water via het overstortventiel weg. Als het water weer afkoelt neemt daardoor de druk af: als er dan water weg is wordt de druk te laag, wat er voor zorgt dat je cv-ketel er mee stopt. Als een cv-systeem bijgevuld moet worden, komt dat meestal omdat het expansievat kapot is. Het membraan kan gaan scheuren of het vat kan zijn lucht kwijt zijn geraakt. De levensduur van een expansievat bedraagt ongeveer zes tot twaalf jaar. prijs te laten zakken. Iets wat volgens Van Koevorden absoluut nodig is om de productie niet uit te hoeven besteden aan lagelonenlanden. Testen Ondanks alle nauwkeurig geautomatiseerde en goedgekeurde productieprocessen worden alle vaten nog uitvoerig getest op mankementen. Van Koevorden: Het kan zijn dat de las porositeit vertoont door verstoring van de beschermgasstroom of door vuil op de kappen. Er kunnen daardoor onregelmatigheden in de las ontstaan. Dat is in deze fabrieksomgeving nooit helemaal te voorkomen. Het kan ook zijn dat de lasmachine niet op de goede plek heeft gelast omdat het lasnaadvolgsysteem gehaperd heeft. De vaten worden getest op sterkte door ze onder druk te zetten tot anderhalf keer de maximale werkdruk én ze worden getest op lekken. Dat gebeurde tot voor kort nog met afsoppen, zoals je ook bij een lekke band het lek opzoekt, vertelt Van Koevorden. Maar we hebben onlangs een nieuwe installatie gekocht om de lektesten uit te voeren. Die is hier net geïnstalleerd. Ook dat onderdeel hoeft dus niet meer met de hand. Verbeteringen Valt er dan nog meer te verbeteren in het productieproces in de toekomst? Van Koevorden: We zijn aan het kijken of we in de toekomst de langsnaadlas en de membraanlas op een andere manier kunnen gaan lassen. Daar zit nu de bottleneck van de installatie. De hele installatie zou in wezen op tachtig seconden cyclustijd kunnen draaien, maar door de langsnaadlas zit bij sommige producten de cyclustijd op twee tot tweeënhalve minuut. Daar valt nog winst te behalen. LASTECHNIEK VERBINDT ONS. Materialen Lastechniek/Engineering Voor alle cursussen en opleidingen geldt: naast individuele deelname behoort maatwerk voor meerdere medewerkers ook tot de mogelijkheden. Meer weten, ook over ons overig aanbod? Bel , of kijk op ER VALT NOG GENOEG TE LEREN Onderhoud & Inspectie & Asset Management 24

15 LASWEDSTRIJD LASWEDSTRIJD Spannende lasderby der Lage Landen Lezen van tekening mee te doen, verklaart hij zijn deelname. We hoorden Het was niet super moeilijk, zegt Billy Abrahamsen uit ervan via onze werkgever. Die gaf ons de gelegenheid om Den Helder terwijl hij zijn cabine uit komt. Op mijn mee te doen en daar maakten we graag gebruik van. Ik werk bij Multimetaal krijg ik tekeningen die ingewikkel- vind het leuk om mijn vaardigheden te testen tussen an- der zijn. Goed vooruit kunnen denken vindt hij één van dere mensen. Jammer dat het wat minder ging, normaal de belangrijkste criteria voor succes. Als je dat niet doet las ik beter. loop je grote kans dat je een spiegelbeeld maakt. Volgens jurylid Wim Knoop slaat Abrahamsen de spijker op z n kop. Over het algemeen is het niveau niet slecht, oordeelt de ervaren examinator. Maar wat me tijdens deze driedaagse derby opvalt is dat veel deelnemers tekortschieten op het gebied van het lezen van tekeningen. Hoe hij dat weet? Als ergens op het werkstuk een bolle las moet zijn en ik zie dat hij niet bol maar vlak is, dan weet ik dat dit een kwestie van tekeninglezen is. Collegajurylid Theo van Eck is het eens met Knoop. Maar we beoordelen niet alleen op het lezen vanaf tekening hoor. IN HET VOETBAL TROFFEN DE RODE DUIVELS EN ORANJE LEEUWEN ELKAAR AL 125 KEER. MAAR EEN DERBY OP HET GEBIED VAN LAS- TECHNIEK WAS ER NOOIT. TOT 6, 7 EN 8 NO- De winnaars per categorie VEMBER TIJDENS DE VERBINDINGSWEEK GINGEN NEDERLANDSE EN BELGISCHE LAS- SERS MET ELKAAR DE STRIJD AAN. BMBE-lassen 1. Henri West (NL) 2. Bowen Urrel (NL) 3. Casper van Dam (NL) Enthousiasme MAG-lassen Lastechnisch adviseur Arjen Woudenberg van het NIL is 1. Simon Bruin (NL) verantwoordelijk voor de organisatie van deze Lage Lan- door Jaap van Sandijk 2. Johan Schelfhorst (NL) den Laswedstrijden. Het NIL en het BIL organiseren al fotografie Corné Houwaard en Albert Cornelissen 3. Ramon Tensen (NL) langer gezamenlijk symposia. Zo kwamen we op het idee voor een wedstrijd tussen Nederland en België. erbindingsweek Achterin de Evene- TIG-lassen Voor het promoten van de interland en het werven van mentenhal in Gorinchem is een extra grote 1. Christiaan Maree (B) sponsors heeft Woudenberg zich honderd procent inge- stand ingericht met zeven lascabines en een slijpcabine. In 2. Romano Van Hulle (B) spannen. Wat me opviel was het enthousiasme in België. deze arena gebeurt het: de allereerste Lage Landen Las- 3. Jens van der Vloedt (B) De juryleden Knoop (links) en Van Eck in geconcentreerd overleg Op dat gebied hebben de Belgen ons in elk geval versla- wedstrijden. Dertig Belgen en Nederlanders tussen 18 en gen, want de animo onder hen was groot. Na mijn uitleg 30 jaar die over minimaal NIL-diploma niveau 3 be- deelnemers, zegt Roger van den Brekel, lastechnisch ad- Ondertussen is ook Pieter-Jan Van Hulle uit Brugge klaar over de wedstrijd bij het VCL (Vervolmakingscentrum schikken, maken hier een werkstuk dat wordt beoordeeld viseur van het NIL. Dat heeft gevolgen voor de punten- met de opdracht. Van Hulle behaalde in februari van dit voor lassers) in Brussel was het enthousiasme onder do- door de NIL-examinatoren Theo van Eck en Wim Knoop. telling. Naast het houden van toezicht op het publiek jaar een fraaie tweede plaats in het algemeen klassement centen enorm. Die hebben de vonk doen overslaan naar de Het deelnemersveld bestaat uit vijftien MAG-lassers, helpt hij de kandidaten bij storingen. Van den Brekel was van Skills Belgium. Hij is daarom zeker een kanshebber jongeren. negen TIG-lassers en zes BMBE-lassers. ook verantwoordelijk voor het ontwerp van het werkstuk. op de eerste plaats in het eindklassement van deze derby. Toch was het Nederland die de interland won. In twee van Toegestroomd publiek staat keurig op afstand achter een Hij tovert een minuscuul plakbandhoudertje uit zijn Zelf twijfelt hij daar echter aan: Het had constanter ge- de drie categorieën prijkt een Nederlander bovenaan. Een speciale omheining. We letten er ook op dat er vanuit de broekzak. Er zitten mooie rondingen en lasposities in en kund, blikt de TIG-lasser terug. Ik was gewoon nieuws- kleine revanche op de 4-2 nederlaag van Oranje tegen de toeschouwers geen aanwijzingen worden gegeven aan de het heeft verschillende diktes, licht hij toe. gierig en wou weten hoe het was om aan zo n wedstrijd Belgen, die 15 augustus werd gespeeld 26 27

16 BEDRIJFSPROFIEL BEDRIJFSPROFIEL Dit bedrijf is mijn droom en mijn levenswerk IN 2007 NAMEN RENÉ EN RICHARD KUIPERS HET FAMILIEBEDRIJF KUMOWELD B.V. OVER VAN HUN OUDERS. DE ECONOMISCHE CRISIS ZORGDE VOOR EEN PAAR MOEILIJKERE JAREN, MAAR DANKZIJ EEN DUIDELIJKE TOEKOMSTVISIE HEEFT DE ONDERNEMING EEN STERKE POSITIE WETEN TE BEHOUDEN IN NOORD-NEDERLAND EN IS DE OPWAARTSE LIJN WEER INGEZET. door Margriet Wennekes e lasopleiding bij het Alfa-college in Groningen zit tjokvol. Hoe dat komt? Volgens René Kuipers van Kumoweld in Assen heeft dat alles te maken met het aanbieden van de allernieuwste lasapparatuur en -inrichting. Ik maak altijd de volgende vergelijking: als je zoon 18 wordt, kun je hem geen groter plezier doen dan hem autorijlessen cadeau te geven. Maar als er vervolgens een Opel Ascona van twintig jaar oud komt voorrijden, ook al is die auto prima in orde, dan knapt zo n jongen daar toch op af? Je moet het lasvak aantrekkelijk maken voor de jeugd, door bijvoorbeeld virtueel lassen mogelijk te maken. Gamen, dat vinden ze leuk; geef ze dan ook games, en maak het vak boeiend! Samenwerking met ROC s René Kuipers, directeur van lastechnische handelsonderneming Kumoweld B.V., heeft duidelijke ideeën over de manier waarop je de jeugd enthousiast kunt krijgen voor het lassersvak. Het vak van lasser is een van de meest boeiende beroepen, en het wordt dankzij nieuwe materialen en machines steeds interessanter. Het is ook nog eens een goedbetaalde baan. Als je jongeren enthousiast wil krijgen, moet je dat niet alleen zeggen, maar dan moet je er ook iets mee doen. Zorg dat ze kennis kunnen maken Vrije uurtjes met het vak. Veel scholen werken nog met smerige, oude, René Kuipers runt samen met zijn broer Richard sinds ingerichte lesruimten. Dat trekt natuurlijk totaal niet. Een 2007 het familiebedrijf, dat in 1983 is opgericht door hun aantal jaar geleden hebben we daarom de samenwerking ouders. Richard is de techneut, René was dat helemaal gezocht met ROC s in Noord-Nederland. In 2007 hebben niet. Ik wilde op 18-jarige leeftijd absoluut niet het bedrijf in en kende bij wijze van spreken het verschil niet tus- we bij het Groningse Alfa-college complete lascabines ingericht met de nieuwste apparatuur onder speciale gunstige condities, een soort huurkoop. Daarnaast helpen we een leuk specialiteitenrestaurant en wilde eerst nog een sen een wasmachine en een lasmachine. Ik droomde van vijf jaar lang kosteloos mee met open dagen. We zijn bijvoorbeeld actief met demonstraties aanwezig en we zor- de enige vertegenwoordiger wegging, voelde René zich wereldreis maken. Maar toen in april 1990 onverwacht gen dat scholieren actief aan de slag kunnen. We zien dat verplicht bij te springen. Hij wist zich in het begin geen het helpt: de lasopleiding bij het Alfa-college zit nu he-lemaal vol. Nu zijn we bezig om hetzelfde te doen met ROC ducten die hij moest vertegenwoordigen. Mijn vader raad, omdat hij niets wist over de laswereld en de pro- Friese Poort en met het Drenthe College. heeft me toen avond aan avond in de werkplaats alles over het lassen geleerd. Dat gebeurde allemaal in de vrije uurtjes, vaak tot diep in de nacht. Sliepen we een paar uurtjes met de rug tegen de gaskachel op kantoor, en net voordat de eerste medewerkers binnenkwamen staken we de kop onder de koude kraan en daar ging-ie weer. Het was de bedoeling dat René een paar maanden zou helpen, tot de bouwvak, maar hoe meer hij er in groeide, hoe enthousiaster hij werd. Het zit nu heel diep. Dit bedrijf is mijn droom en mijn levenswerk. Nieuwe mogelijkheden Binnenkort start Kumoweld op een kavel van 7000 m 2 met de bouw van een nieuw pand, waarin niet alleen de showroom en de werkplaats zijn ondergebracht, maar waarin ook een professionele praktijkruimte met lascabines wordt ingericht. De oplevering staat gepland op 1 juni René ziet alweer volop nieuwe mogelijkheden. Tijdens open dagen van ROC s gaan we leerlingen ontvangen in ons nieuwe pand. Met een touringcar nemen we de leerlingen en hun ouders vervolgens mee langs metaalbedrijven, zoals een fabrikant van scheepsluiken en scheepsdeuren. Zodat zo n leerling ziet: het zou zomaar kunnen dat ik op een dag een scheepsdeur maak voor het nieuwe jacht van Donald Trump. Ook voor vmbo s in de regio kan het nieuwe bedrijfspand van betekenis zijn. Het inrichten en onderhouden van lasboxen is een kostbare zaak. Om tien lasboxen in te richten ben je zo n euro kwijt. Na vijf jaar is de apparatuur afgeschreven. Voor scholen wordt dat veel te duur, ook omdat die ruimtes soms maar een dag in de week gebruikt worden. Het is dan veel goedkoper om naar het nieuwe pand van Kumoweld te komen om les te geven in een professionele omgeving. Kumoweld is hierover inmiddels in gesprek met vmbo s in de regio. Eerlijk is eerlijk: er moet ergens ook geld verdiend worden. We hopen met onze activiteiten een vliegwiel in beweging te krijgen. Als we jongens al op 12-jarige leeftijd in aanraking kunnen brengen met ons bedrijf, dan hebben we daar later alleen maar profijt van. Compleet pakket Naast de technische groothandel Kumoweld B.V. is er Kumorent B.V., voor het huren of leasen van (las)technisch materieel. Sinds kort is daar een lastechnisch uitzendbureau bijgekomen: TechniWork. Dit uitzendbureau gaat lassers vanaf niveau 3 uitzenden, inclusief de benodigde apparatuur. Verder is de Drentse onderneming uniek in het leveren van eigen lasgassen onder de naam Kumogas Industriële Gassen. We willen de meest complete en gespecialiseerde lastechnische groothandel in het noorden zijn. Daar horen beschermgassen bij; gas is een van de meest belangrijke onderdelen in het lasproces. Maar we verkopen niet alleen gas, we geven ook thema-avonden en demonstraties, in samenwerking met onze partner Air Products. Volgens Kuipers doen veel inkopers hun werkgever tekort, door alleen maar te kijken naar de prijs van bijvoorbeeld toevoegmaterialen. Van elke meter laswerk is 80-85% uurloon. Besparen op uurloon is daarom veel belangrijker dan besparen op een contacttip. Een euro per meter besparen levert vele malen meer op dan een euro per kg. We zijn dan ook altijd op zoek naar duurzame materialen en proberen een meerwaarde te geven, in kwaliteit, levensduur enzovoort. Om een voorbeeld te geven: een van de grootste bedrijven in Noord-Nederland, actief in de offshore, stapte over op de gevulde lasdraden van Kumoweld. Doordat de draad over veel meer goedkeuringen beschikte dan de oude draad, kon de klant vele duizenden euro s besparen. Daar is ons leveringspakket op toegespitst. Doorgroeien Kumoweld telt nu 15 medewerkers maar wil doorgroeien tot zo n personen. Er zullen de komende tijd mensen nodig zijn voor de lasopleidingen in het nieuwe pand. Kuipers wil ook een belangrijke rol vervullen in het ondersteunen van bedrijven met het oog op de nieuwe normering die in juli 2014 van kracht wordt. We zijn mensen aan het opleiden die als LPI er klanten kunnen ondersteunen. De lasmarkt gaat er straks kwalitatief op vooruit, ik ben dan ook een groot voorstander van de nieuwe norm. Elke maandagavond is er overleg tussen de twee broers. We eten samen, nemen de zaken door en maken tot slot een rondje door het pand. We hebben de afspraak dat we niet eerder naar huis gaan dan dat we klaar zijn. Ja, als je het allemaal als werk gaat zien word je er hartstikke moe van, maar als het een hobby is gaat het vanzelf

17 VEILIGHEID < Voorman Johan Vedders bij de constructietekening voor het leidingwerk van een onderdeel voor de luchtvaartindustrie. Veilig werken bij Machinefabriek Tuin Zo min mogelijk regels en veel gezond verstand OP EEN DONDERDAG IN JUNI BRACHT DE ARBEIDSINSPECTEUR EEN ONVERWACHT INSPECTIEBEZOEK AAN MACHINEFABRIEK TUIN. HIJ WERD AANGENAAM VERRAST DOOR DE PRIMA WERKOMSTANDIGHEDEN OP DE CONSTRUCTIE- EN LASAFDELING. INSPECTEUR ALBERT HOVING PRAAT EROVER NA MET HARM VEIJER, BEDRIJFSLEIDER BIJ TUIN. door Charlotte Nugter n de metaalsector gebeuren fors meer ongevallen dan in andere sectoren. Ook stijgt het aantal bedrijven dat één of meer overtredingen maakt op de arbowet. Reden voor de Inspectie SZW om extra inspecties uit te voeren bij metaalbedrijven. Eén van die bedrijven was Machinefabriek Tuin in Dedemsvaart. Tuin maakt onderdelen in staal, aluminium, RVS en kunststoffen. Het bedrijf is onder meer gespecialiseerd in de combinatie van lassen en frezen. Op de stoep Bedrijfsleider Harm Veijer: Begin dit jaar ontvingen we een brief dat de inspectie langs kón komen. Die kans is natuurlijk heel klein, dus vervolgens vergeet je het weer. Tot de heer Hoving een paar maanden later toch op bezoek kwam. Dan zit er niets anders op dan je agenda vrij te maken. Maar uiteindelijk waren we best snel klaar. 30 Inspecteur Hoving knikt: Veel bedrijven komen pas in actie als ik op de stoep sta. Ja, dan is het een lang bezoek. Maar Tuin had de belangrijkste zaken al goed geregeld. Ik had een kort gesprek met de heer Veijer waarbij ik de risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) ontving. Tuin had met hulp van adviesorganisatie PKM een branchespecifieke RI&E uitgevoerd. Dat zag er prima uit. Vervolgens hebben we een korte rondgang door het bedrijf gemaakt. Door mijn ervaring zie ik dan vrij snel hoe het met de arbeidsomstandigheden staat. Het viel me bijvoorbeeld direct op dat er bij Tuin beschermingskappen op alle kolomboormachines en universele draaibanken zitten. Ik check ook of de verbeterpunten die me tijdens zo n rondgang opvallen, terugkomen in de RI&E. Is dat het geval, dan weet ik dat het bedrijf goed bezig is. Nooit klaar Veijer: Tsja, je wilt natuurlijk altijd dingen verbeteren. Voor je gevoel ben je nooit klaar. Hoving vult aan: Dat is voor mij juist een goed teken. Werken aan arbeidsomstandigheden eindigt nooit. Als een bedrijf beweert dat ze daar helemaal klaar zijn, dan gaan bij mij alle voelsprieten uit. Dat klopt niet; het kan altijd beter. Waar werkt Tuin nu aan? Veijer peinst: De hulpmiddelen hebben we allemaal wel; denk bijvoorbeeld aan de verschillende afzuigingen voor lasrook. Maar waar het vooral om gaat: maakt iedereen er op de juiste manier gebruik van? Als ik zelf bij het te lassen onderdeel ga staan, dan zie ik ook dat veilig werken soms lastig is. Hoving: Dat is waar. Als je een staalconstructie last en je gebruikt een puntafzuiging, dan moet je steeds die afzuiging meenemen. Dat kan lastig zijn, maar het moet toch een gewoonte worden. Lasafdeling Bij de constructie- en lasafdeling van Tuin werken in totaal acht mensen. Er zijn vier afgeschermde werkplekken voor het lassen van staal en drie aparte plekken voor het lassen van RVS. Hoving: Het lassen van RVS geeft lasrook die schadelijke stoffen kan bevatten. Hoe meer lasrook, hoe meer schadelijke stoffen. Juist bij RVS is het daarom belangrijk om onder de grenswaarde te blijven van 1 mg/m 3. De werkplekken splitsen is dus een goede zaak. Wat ik ook mooi vind, is dat elke werkplek is afgescheiden door geluidsabsorberende wanden. Dat scheelt enorm in het geluid. Veijer licht toe: Je kunt pas vakwerk van mensen verwachten als ze ongestoord en veilig kunnen werken. Zo simpel is het. Het beperken van geluidsoverlast hoort daar bij. Als een medewerker zich ergens aan stoort, dan gaat dat ten koste van de productiviteit en de kwaliteit. De tips van Tuin 1 Vergeet het boordje van je overhemd niet te sluiten. Je hals is snel verbrand en een teveel aan uvstraling kan huidkanker veroorzaken. 2 Richt je werkplek zo in dat je er prettig werkt. Ruim de werkplek regelmatig op en laat kabels die over de grond lopen goed wegwerken. 3 Bespreek onveilige situaties tijdens het afdelingsoverleg. Bepaal samen hoe je het beste met deze situaties om kunt gaan. Mooi van vorm door gedeelde kennis Hoe kunt u vervorming van uw laswerk terugdringen? Door het juiste lasproces, met een optimale gaskeuze. Onze Las- en Snijadviseur deelt zijn kennis graag met uw mensen op de werkvloer. Of helpt u met het opstellen van uw WPS. De kennis bij uw lassers is cruciaal voor EN-1090 van u verlangt. Kwaliteit van gassen en lassen? Bel Gaat u voor vormbehoud? Linde helpt bij uw gassenmenu. Linde Gas Benelux B.V. Postbus AB Schiedam Tel metaal.lg.nl@linde-gas.nl L2

18 VEILIGHEID RUBRIEK Harm Veijer (links) en Albert Hoving bij de werkplekken waar staal wordt gelast. Op de achtergrond is Faico Buursema aan het werk. De werkplekken worden afgescheiden door geluidsabsorberende wanden en rode schermen die open en dicht kunnen. Zo worden de collega s beschermd tegen (uv-)licht en geluid. door Margriet Wennekes, fotografie Mercon, Gorinchem Naam: Jacq Roovers - Leeftijd: 25 jaar Functie: Lasser bij Mercon Steel Structures te Gorinchem, sinds 2011 Als een bedrijf beweert dat ze daar helemaal klaar zijn, dan gaan bij mij alle voelsprieten uit Steeds zwaarder Zo min mogelijke regels Bij metaalbedrijven werken medewerkers vaak met zware Hoe bouw je zo n cultuur in de praktijk op? Veijer: Hoe onderdelen. Veijer herkent dat: Wij merken inderdaad strenger de regels, hoe groter de kans dat er oogluikend dat we met steeds zwaardere materialen werken. Daarom van wordt afgeweken. Maak dus zo weinig mogelijk regels hebben meerdere medewerkers een heftruckcertificaat. en zorg ervoor dat ze in de praktijk makkelijk op te volgen zijn. En gebruik daarbij je gezond verstand. Veilig Zodat er altijd iemand aanwezig is die met een heftruck kan omgaan. Ook het verantwoord tillen met bovenloopkranen vinden we van groot belang. Op verzoek van en- stelt allerlei middelen ter beschikking waarvan ik ver- werken is ook tweerichtingsverkeer, vind ik. Het bedrijf kele medewerkers hebben we extra hijsinstructies wacht dat medewerkers die gebruiken. Anderzijds luister aangeboden. Dat was erg nuttig. Hoving: Er is bij Tuin ik serieus naar alle wensen die ze hebben om veiliger te gelukkig nooit iets misgegaan. Maar áls het misgaat met kunnen werken. Als de vraag reëel is, dan gaan we daar in een bovenloopkraan, gaat het vaak ook gruwelijk mis. We mee. Dan focussen we niet op de kosten. Veilig werken hebben in Nederland de afgelopen jaren al meerdere dodelijke ongelukken gehad. Ongevallen die voorkomen bij de kwaliteit van onze producten. hoort immers bij het vakmanschap van onze mensen en hadden kunnen worden. Weet waarmee je werkt Hoving vervolgt: Werknemers moeten dus precies weten Praktische hulp nodig? waar ze mee bezig zijn. Ik vraag tijdens een inspectie wel eens aan een medewerker hoeveel het voorwerp dat ze in 5xBeter, Werken is gezond is een samenwerking hun kraan hebben hangen weegt. Ze hebben soms geen tussen werkgeversorganisaties en vakbonden in de idee. Ook komt het voor dat werknemers scherpe voorwerpen hijsen met textielhijsbanden. Als dat gaat schuibeidsomstandigheden bij metaalbedrijven te verbe- metaalbewerking en metalektro. Het doel is de arven, dan kun je raden wat er gebeurt. Veijer: Het gaat teren. De verbetercoaches van 5xBeter geven hierbij ook om de mentaliteit van de medewerkers. We kosteloos en onafhankelijk advies over veilig en gezond werken in de metaal. Via de website hebben bij Tuin weinig personeelsverloop. We hebben een vaste kern medewerkers bij wie veilig werken in de genen biedt 5xBeter ook praktische hulpmiddelen gericht op lasrook, schadelijk geluid, op- zit. Als dat eenmaal goed zit, zie je dat nieuwe medewerkers automatisch ook zo gaan werken. Dat is heel belangrijk, zeker voor onze jonge werknemers vanuit het Binnenkort is er ook hulp beschikbaar voor machilosmiddelen en nieuwkomers in de metaal. leerwerktraject. neveiligheid en fysieke belasting. Welke opleiding heb je gevolgd? Ik heb het NIL-diploma MIG/MAG niveau 1. Daarnaast heb ik via mijn werkgever nog verschillende certificaten behaald, zoals het certificaat voor H-L045. Waarom heb je gekozen voor het lassersvak? De keuze om lasser te worden heb ik pas later gemaakt. Ik hou van tekenen, en na de mavo ben ik eerst naar het Grafisch Lyceum gegaan. Dat beviel me echter niet; ik wilde vooral met mijn handen werken en niet stilzitten achter een computer. Mijn opa was een goede lasser, en ook mijn vader last hobbymatig. Mijn vader raadde mij aan om eens werk te zoeken in de metaal. Bij mijn eerste werkgever, Staalbouw Brabant in Oosterhout, kwam ik erachter dat ik lassen leuk vond. Ik wist zo n beetje wat lassen was, maar had me er nog nooit in verdiept. Via mijn werkgever heb ik mijn eerste lasdiploma gehaald. Hoe kwam je terecht bij Mercon? Op een gegeven moment ben ik verhuisd naar Geertruidenberg en toen ging ik op zoek naar een andere werkgever. Een oud-collega gaf aan dat ik het eens bij Mercon zou moeten proberen. Ik heb hier gesolliciteerd en werd aangenomen. Wat vind je zo mooi aan het lassen? Het is gewoon mooi werk, vind ik, het is leuk om te doen en het moet ook netjes gebeuren. Voor mij is het belangrijk om met mijn handen bezig te zijn; ik bouw iets en zie meteen het resultaat van mijn werk. Kijk, je kunt wel lang blijven studeren, maar op een keer moet je wel aan het werk kunnen. In het lassersvak is altijd wel werk te vinden. Zijn er prestaties of projecten waar je extra trots op bent? Ja, we hebben bijvoorbeeld een mooie brug gemaakt bij Amsterdam waar ik ook aan meegewerkt heb. Nu zijn we in twee ploegen bezig met het bouwen van living quarters voor een booreiland bij Noorwegen. Dat is ook een bijzonder en mooi project. Welke eigenschappen moet een goede lasser hebben? Je moet secuur kunnen werken. Daarvoor heb je natuurlijk een vaste hand nodig en je moet de techniek beheersen. Bij het lassen ben je op jezelf aangewezen, maar je moet ook goed kunnen samenwerken. Als collega s moet je elkaar onderling kunnen helpen. Heb je naast je werk nog hobby s? Aan hobby s doe ik eigenlijk vrij weinig. Wat ik leuk vind, dat doe ik. Of dat nu uitgaan is, of vissen of tekenen. Je zult me niet vaak achter de computer zien zitten, stilzitten is niks voor mij. Wat zijn je plannen voor de toekomst? Ik wil verder groeien in het lassersvak en meer weten over de verschillende lasprocessen. Naast het MIG/MAGlassen zou ik ook wel het TIG-lassen willen leren. Het maken van lastekeningen trekt me dan weer niet, omdat je voor dat werk toch wel veel met de computer moet doen

19 RUBRIEK RUBRIEK Lasgroep Noord (LGN) Plaats van samenkomst: Rsg De Borgen; Waezenburglaan 51a; Leek De toekomst van de lastechniek Lasgroep Noord (LGN) All you need is welding, door Reinier Hoving Lasgroep Oost (LGO) Warmtebehandeling, door Delta Heat Lasgroep West (LGW) Plaats van samenkomst: Tata Steel Training Centre; Rooswijklaan 61; 1951 MH Velsen-Noord Lasgroep Oost (LGO) Plaats van samenkomst: Sg Sprengeloo; Sprengenweg 81; Apeldoorn Lastechnische Discussiegroep Rotterdam (LDR) Plaats van samenkomst: Applus-RTD; Delftweg 111; Rotterdam Zeeuwse Lasgroep (ZLG) Plaats van samenkomst: Wisselend, voor meer informatie kijkt u op zeeuwselasgroep.nl Lasgroep Zuid (LGZ) Plaats van samenkomst Sociaal Cultureel Centrum De Enck Oirschot De Loop 67; 5688EW Oirschot Lasgroep Zuid-Limburg (LZL) Plaats van samenkomst: Amerikalaan 35; Maastricht-Airport Activiteiten bij de lasgroepen Zeeuwse Lasgroep (ZLG) Geen activiteiten bekend Lasgroep Zuid (LGZ) Lastechnische normen en WPS, door Leo Vermeulen (NIL) Nee, niet de toekomst van de verbindingstechniek. Ik ben een lasser en schoenmaker houd je bij je leest zeg ik altijd maar. In het vorige nummer van Lastechniek heel veel informatie over ons vakgebied, ik heb het hele blad gelezen. Lastechniek ga zo door. Een bijdrage die me ook aansprak was die over de thermische lans. Ik citeer uit het artikel: De thermische lans is een veelgebruikt hulpmiddel bij diverse reparatiewerkzaamheden en bijzondere snijsituaties. Bijzondere snijsituaties? Wie van de ouderen herinnert zich Aage M. nog? Van hem kon je nog wat leren over de bijzondere toepassing van de thermische lans. Jongere lezers raad ik aan om hem eens te googelen. Lastechniek heeft het me gemakkelijk gemaakt. Ik weet nu waar ik de thermische lans moet bestellen. Nu weer even serieus. In het oktobernummer van Lastechniek ook veel informatie over automatisering. De oplossing voor het dreigend tekort aan lassers? De komende grote uitstroom van lassers en de geringere instroom baart heel veel mensen zorgen. U kent mijn mening hierover en dan doet het je verschrikkelijk goed als je in je mening wordt gesteund door anderen. Universiteitshoogleraar Ad Lagendijk van de Universiteit van Amsterdam, groepsleider FOM-instituut AMOLF (FOM= Fundamenteel Onderzoek van de Materie) en hoogleraar natuurkunde aan de Universiteit Twente adviseert studenten vooral niet te kiezen voor een technische opleiding. Hij geeft studenten die kiezen voor een andere dan technische opleiding groot gelijk. Hij beargumenteert zijn advies als volgt. We leven in een maatschappij met prijsbepaling door vraag en aanbod. Als het bedrijfsleven de aanvangssalarissen van cruciale technische functies verdubbelt, zou het probleem binnen een jaar of vier zijn verdwenen. Prof Lagendijk is een man naar mijn hart, hij zegt precies hetzelfde wat ik al jaren beweer. Verhoog het salaris van lassers aanzienlijk en het tekort aan lassers is binnen de kortste keren opgelost. Ik ga nog even door met het betoog van Lagendijk. Volgens hem zit ons land in de wurggreep van managers met juist geen technische opleiding. Managers die alleen maar praten over targets en constant functioneringsgesprekken voeren. Het is voor die managers ondenkbaar dat de technici binnen het bedrijf meer zouden verdienen dan zij. Dus moet de overheid het probleem van tekort aan technici maar oplossen. Het bedrijfsleven moet aan goedkope technici geholpen worden en dus gaan we technisch personeel uit het buitenland halen. Ik kan me er kwaad om maken. Betaal de technici aanzienlijk beter, dat resulteert in een hogere omzet en meer innovatieve producten en ontsla een aantal van die managers om de salarissen van de technici te kunnen opkrikken. Tenslotte nog een opmerking. Kijk voor de grap eens op blz. 12 van het vorige nummer naar de opleiding van de huidige voorzitter van vereniging FME-CWM. Lasgroep West (LGW) Avondje NIL Lastechnische Discussiegroep Rotterdam (LDR) De Pats Boem Show, bij Multiweld Nader in te vullen Lasgroep Zuid-Limburg (LZL) Lezing door Fred Neessen Lasgroep Vlaanderen Plaats van samenkomst Wisselend, voor meer informatie kijkt u op Meer informatie over alle activiteiten is op te vragen bij het NIL, Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer. T , F , E info@nil.nl. Actuele informatie staat op en op 34 Lastechniek #12 verschijnt in december en is gewijd aan Bouwen & Constructie Voor redactionele bijdragen en advertenties kunt u ons bellen of en: redactie@vakbladlastechniek.nl 35

20 LASWEDSTRIJD LASWEDSTRIJD Bikkelen om eremetaal Lasser Tom Smits zesde op EuroSkills in Spa-Francorchamps EEN ZESDE PLAATS EN EEN MEDAILLE VOOR EXCELLENT VAKMANSCHAP. DAT WAS DE OOGST VAN LASSER TOM SMITS (VDL SYSTEMS, UDEN) TIJDENS EUROSKILLS 2012 IN SPA-FRANCORCHAMPS. INMIDDELS RICHT DE VAKKANJER ZICH ALWEER OP ZIJN VOLGENDE DOEL: WORLDSKILLS door Michiel van Ruitenbeek, fotografie Bureau TOP/Olivier Huisman akantie zat er afgelopen zomer amper in voor Tom Smits. Op weg naar EuroSkills moest alles wijken voor een minutieus uitgestippelde voorbereiding. De 20-jarige lasser uit Odiliapeel trainde bij zijn werkgever VDL Systems, oefende thuis in een door vader Smits eigenhandig getimmerd oefenhok en volgde zeven weken lang een fulltime lastraining bij De Groot Lasopleidingen in Breda. Ik moest en zou op het podium belanden, zegt Tom. Bikkelen Het circuit van Spa-Francorchamps, 4-6 oktober. Met acht andere Vakkanjers uit de Nederlandse metaal en metalektro zet Tom alles op alles om de Europese titel binnen te slepen, aangemoedigd door een klein Oranjelegioen. De concurrentie is pittig, merkt Tom. Een paar lassers hebben eerder al meegedaan aan de WorldSkills in Londen. Die staan hun mannetje in de lascabine, dat zie je meteen. Het wordt dus bikkelen. Support Tijd om rond te kijken op het grootste beroepenevenement van Europa is er niet. De opdrachten moeten binnen de tijd af. Nu gaat het er echt om, zegt de Vakkanjer tijdens een schaarse pauze. Daar lopen we ook niet voor weg. Hiervoor hebben alle Vakkanjers zo hard getraind. En als je ziet wie er allemaal is om ons te steunen, dan kan EuroSkills eigenlijk al niet meer stuk. Niemand wil een seconde missen. Hecht team Tom Smits maakt met de acht andere Vakkanjers uit de metaal en elektro deel uit van Team Nederland, met in totaal 31 jonge vakmensen uit allerlei verschillende vakken. Tom: Na het teambuildingsweekend voorafgaand aan EuroSkills zijn we een hecht team geworden. We delen alles met elkaar. Elk individu heeft zijn eigen wedstrijd. Maar we doen het samen. Echt uniek om daar deel van uit te maken. Ontlading Zaterdagavond 6 oktober. Na drie lange wedstrijddagen (de wekker in het Oranjekamp gaat elke ochtend om 5.00 uur) zit EuroSkills erop. Eindelijk heeft Tom tijd voor een wat uitgebreider praatje met zijn volgers. De ontlading volgt s avonds met een feestje in het Holland House. De druk is er eindelijk van af, zegt Tom. Je bent drie dagen 100 procent geconcentreerd bezig. Dat voel je nu wel. Excellent vakmanschap Het wachten op de prijsuitreiking van zondag is begonnen. Wordt het eremetaal? Tijdens de slotceremonie krijgen twee van de negen Vakkanjers een gouden medaille omgehangen. Tom grijpt naast een podiumplaats, maar gaat wel naar huis met een medaille voor excellent vakmanschap. Ik kwam hier voor het podium, zegt Tom. Maar de concurrentie was moordend. Dan is een medaille voor excellent vakmanschap ook een heel mooie prijs. Ik weet dat ik er alles aan gedaan heb. WorldSkills De ene uitdaging is nog niet voorbij of de volgende dient zich alweer aan: in november starten de kwalificaties voor de WorldSkills 2013 in Leipzig. Daar wil ik laten zien dat ik goed genoeg ben voor een medaille, aldus een vastbesloten Tom. De wereldkampioenschappen zijn voor elke vakman de overtreffende trap. Daar kan ik nu al kippenvel van krijgen. Ik ga er dus alles aan doen om er in Leipzig bij te zijn. Dat wordt een nog mooier avontuur