Imitatie bij Sociale Angst:

Transcriptie

1 Imitatie bij Sociale Angst: Geneigdheid van mensen met sociale angst om emotie-expressies van anderen over te nemen Masterthese Klinische Psychologie Universiteit van Amsterdam Faculteit der Maatschappij, - en Gedragswetenschappen Student: Güldan Turgut Studentnummer: Docent: Dr. Corine Dijk Datum:

2 Samenvatting In dit onderzoek werd de relatie tussen sociale angst en imitatie van emotieexpressies onderzocht bij een groep van 87 studenten. Hierbij werd bekeken of mensen met sociale angst in vergelijking tot mensen zonder sociale angst (a) negatieve emotieexpressies meer imiteerden, en (b) positieve emotie-expressies minder imiteerden. Mensen die depressief zijn vertonen minder emotie-expressies. Omdat mensen met sociale angst ook depressief kunnen zijn, werd onderzocht of depressie was gerelateerd aan het minder imiteren van emotie-expressies. De deelnemers zagen videofragmenten van mensen die verschillende emotie-expressies vertoonden. Hierbij werd door middel van de Facial Action Coding System bekeken in hoeverre de deelnemers emotie-expressies van de mensen in de videofragmenten imiteerden. Het bleek dat mensen met sociale angst niet verschilden van mensen zonder sociale angst in de mate van imitatie van zowel positieve als negatieve emotie-expressies. Hiermee kan worden gesteld dat sociale angst niet is gerelateerd aan imitatie van emotie-expressies. Depressie had hier geen invloed op. 2

3 Mensen met sociale angst, ofwel sociaal angstigen (SA), hebben een duidelijke en aanhoudende angst voor sociale situaties of situaties waarin gepresteerd moet worden. Door de angst voor een negatieve beoordeling kunnen persoonlijke interacties door SA worden vermeden (American Psychiatric Association, 2000). Verschillende onderzoekers bestudeerden in hoeverre SA daadwerkelijk negatief werden beoordeeld. Zij onderzochten of SA negatiever werden beoordeeld dan mensen die geen sociale angst hadden, ofwel niet - sociaal angstigen (NSA; Heerey & Kring, 2004; Vönken, Alden, Bögels, & Roelofs, 2008; Vönken, Dijk, De Jong, & Roelofs, 2010). SA werden daadwerkelijk negatiever beoordeeld dan NSA. Zo bleek bijvoorbeeld uit een onderzoek van Heerey & Kring (2007) dat de interactiepartners de interactie met SA als minder plezierig ervoeren in vergelijking tot de interactie met NSA. De precieze oorzaken van de negatieve beoordeling bij SA zijn onduidelijk. Een van de oorzaken kan zijn dat SA mogelijk minder sociaal functioneel gedrag vertonen dan NSA. Sociaal functioneel gedrag is bijvoorbeeld het maken van oogcontact of het nabootsen van de lichaamshouding van een gesprekspartner. Doordat SA mogelijk minder sociaal functioneel gedrag vertonen, kan een negatieve beoordeling bij anderen teweeg worden gebracht. (Alden & Taylor, 2004; Vönken et al., 2008; Vönken et al., 2010). Een sociaal functioneel gedrag dat de kans op een negatieve beoordeling kan verkleinen is imitatie. Imitatie is een sociale vaardigheid waarbij het gedrag van de interactiepartner wordt nagebootst. Hierbij kan men bijvoorbeeld denken aan het nabootsen van de lichaamshouding van een interactiepartner. (Dijksterhuis & Bargh, 2001). Het vertonen van imitatie is gerelateerd aan een betere sociale interactie dan wanneer geen imitatie plaatsvindt (Lakin, Jefferis, Cheng, & Chartrand, 2003). Zo bleek bijvoorbeeld uit een onderzoek van Chartrand & Bargh (1999) dat mensen die werden geïmiteerd tijdens een sociale interactie het verloop van de interactie meer soepel ervoeren dan mensen die niet werden geïmiteerd. Mensen die tijdens de sociale interactie niet werden geïmiteerd ervoeren het gesprek als ongemakkelijk in vergelijking tot mensen die wel werden geïmiteerd. Daarnaast werden interactiepartners die imiteerden aardiger gevonden in vergelijking tot interactiepartners die niet imiteerden. Imitatie kan er dus voor zorgen dat de sociale interactie als gemakkelijk wordt ervaren en de interactiepartner aardiger wordt gevonden. Hierdoor kan de kans op een negatieve beoordeling afnemen (Chartrand & Bargh, 1999). Er zijn enige aanwijzingen dat SA in een mindere mate imitatie vertonen in vergelijking tot NSA. Uit een onderzoek bleek dat SA in vergelijking tot NSA het gedrag van hun interactiepartner minder imiteerden (Vrijsen et al.,2010). Hierbij werd de mate van imitatie onderzocht door te kijken in hoeverre de deelnemers de hoofdbewegingen van hun interactiepartners nabootsten. Zoals hierboven beschreven, kan imitatie ervoor zorgen dat de sociale interactie als gemakkelijk wordt ervaren en de interactiepartner aardiger wordt gevonden. Wanneer SA in een mindere mate het gedrag van hun interactiepartner imiteren, 3

4 dan kan dit er mogelijk toe leiden dat de sociale interactie als ongemakkelijk wordt ervaren. Daarnaast kunnen SA minder aardig worden gevonden in vergelijking tot NSA die meer imitatie vertonen. Op deze manier kunnen SA mogelijk negatief worden beoordeeld door anderen. Door deze negatieve beoordeling kan de angst voor een negatieve evaluatie bij SA worden bevestigd. Imitatie bestaat naast het nabootsen van andermans hoofdbewegingen ook uit meer subtiele imitatie, zoals het nabootsen van emotie-expressies. Uit een studie van Vrana en Gross (2004) bleek dat SA in een mindere mate blije emotie-expressies imiteerden dan NSA. Echter, bij boze emotie-expressies vertoonden SA meer imitatie dan NSA. Er kunnen drie kanttekeningen bij het onderzoek van Vrana en Gross (2004) worden gezet. Allereerst selecteerden Vrana en Gross (2004) deelnemers op basis van de mate van angst om in het openbaar te spreken. Spreekangst is echter een aspect van sociale angst. Het zou wellicht voor de generaliseerbaarheid van de resultaten beter zijn geweest om deelnemers te selecteren op basis van de mate van sociale angst in plaats van spreekangst in het bijzonder. Daarnaast hebben de onderzoekers de mate van imitatie van emotie-expressies aan de hand van electromyografie (EMG) activiteit gemeten. Minimale bewegingen in de gezichtsspieren werden aan de hand van EMG activiteit gemeten en gerapporteerd als imitatie van emotie-expressies. In het dagelijks leven kunnen dergelijke minimale bewegingen in de gezichtsspieren voor een ander echter onzichtbaar zijn en dus niet de interactie beïnvloeden. Tot slot keken de onderzoekers enkel naar de emoties blijdschap en boosheid. Hierdoor golden de resultaten enkel voor deze emoties. Er zijn echter ook andere emoties die een rol kunnen spelen in de relatie tussen imitatie van emotie-expressies en sociale angst. Naast de emoties blijdschap en boosheid kan tevens worden bekeken in hoeverre SA emotie-expressies zoals angst en minachting imiteren in vergelijking tot NSA. Angst is, net als blijdschap en boosheid, een universele emotie die in verschillende culturen herkenbaar is (Ekman, 1994). Angst is een emotie die bij SA duidelijk aanwezig is. Zoals eerder beschreven hebben SA namelijk een duidelijke en aanhoudende angst voor sociale situaties of situaties waarin gepresteerd moet worden (American Psychiatric Association, 2000). Minachting is een emotie die vooral duidt op afwijzing en afkeuring (Aleman & Swart, 2008). De emoties angst, minachting en boosheid kunnen worden gezien als negatieve emoties. Deze emoties kunnen tekenen van een negatieve evaluatie tijdens een sociale interactie zijn. Blijdschap is een emotie die een vriendelijk signaal afgeeft tijdens een sociale interactie en kan worden gezien als een positieve emotie (Van der Schalk et al., 2011). Zowel positieve als negatieve emotie-expressies kunnen dus signalen zijn die informatie uit de sociale omgeving verschaffen. De emotie-expressies beïnvloeden niet enkel hoe mensen zich voelen, maar ook hoe ze zich tegenover elkaar gedragen. (Keltner & Haidt, 1999; Van Kleef, 4

5 2009). Zo kan een persoon, bijvoorbeeld tijdens een gesprek, door het vertonen van een boze emotie-expressie duidelijk maken dat hij of zij boos is. De gesprekspartner van de boze persoon kan zich hierdoor ook boos voelen. Dit kan er toe leiden dat de gesprekspartner ook een boze emotie zal vertonen. Een alternatieve verklaring voor de relatie tussen imitatie en sociale angst kan depressie zijn. Angst heeft een hoge mate van comorbiditeit met depressie (Brown et al., 2001). Sociale angst en depressie delen daarbij een aantal karakteristieken zoals vermijding van sociale situaties. Daarnaast zijn depressie en sociale angst gerelateerd aan een vermindering in het ervaren van positieve emoties. Hierbij zijn positieve emoties bijvoorbeeld blijdschap, enthousiasme en zelfverzekerdheid. (Kashdan, 2004; Naragon-Gainey & Watson, 2011). Zoals hierboven beschreven beïnvloeden emotie-expressies hoe mensen zich voelen. Hoe mensen zich voelen kan anderzijds van invloed zijn op hun emotie-expressies. Wanneer mensen bijvoorbeeld blij zijn, vertonen ze meer imitatie van emotie-expressies dan wanneer ze somber zijn. Bij een somber gevoel wordt weinig tot geen imitatie van emotie-expressies vertoond (Likowsky et al., 2011). Mensen die depressief zijn voelen zich vaak somber en vertonen zowel minder emotie-expressies als minder imitatie van emotie-expressies dan mensen die niet depressief zijn (Gehricke & Shapiro, 2000; Wexler, Levenson, Warrenburg, & Price, 1994). Omdat mensen met sociale angst ook depressief kunnen zijn, kan depressie mogelijk de relatie tussen sociale angst en imitatie beïnvloeden. Een somber gevoel kan er immers toe leiden dat er minder imitatie van emotie-expressies plaatsvindt. Hierbij kan depressie een verzwakkend modererende factor zijn in de relatie tussen sociale angst en imitatie van emotie-expressies. In het huidige onderzoek werden SA en NSA bestudeerd. Onderzocht werd of SA in vergelijking tot NSA (a) negatieve emotie-expressies meer imiteerden en (b) positieve emotie-expressies minder imiteerden. De deelnemers zagen videofragmenten van mensen die verschillende emotie-expressies vertoonden. Hierbij werd bekeken in hoeverre de deelnemers de emotie-expressies van de mensen in de videofragmenten imiteerden. Verder werd in het huidige onderzoek gekeken of depressie een verzwakkend modererende factor in de relatie tussen sociale angst en imitatie was. Om dit te kunnen onderzoeken werd bekeken in hoeverre de deelnemers al dan niet depressief waren. Verwacht werd dat (a) SA positieve emotie-expressies minder imiteerden dan NSA, en (b) SA negatieve emotie-expressies meer imiteerden dan NSA. Hierbij werd voorspeld dat SA in vergelijking tot NSA (a) minder imitatie vertoonden bij videofragmenten met positieve emotie-expressies, en (b) meer imitatie vertoonden bij videofragmenten met negatieve emotie-expressies. Verder werd, als alternatieve verklaring voor de relatie tussen imitatie en sociale angst, verwacht dat depressie een verzwakkend modererende effect had. Omdat mensen 5

6 met sociale angst ook depressief kunnen zijn, werd voorspeld dat SA met een depressie minder imitatie van emotie-expressies vertoonden in vergelijking tot SA zonder een depressie. Methode 1 Proefpersonen Aan dit onderzoek deden 78 eerstejaarsstudenten van de opleiding psychologie van de Universiteit van Amsterdam mee. Van de 78 deelnemers zijn de gegevens van drie deelnemers uit de data verwijderd en niet meegenomen in de verdere dataverwerking. De drie deelnemers hadden de exit-vraag 2, of ze de personen in de videofragmenten eerder hadden gezien, positief beantwoord. De gegevens van deze deelnemers waren van invloed op de resultaten en werden derhalve uit de data verwijderd. De uiteindelijke resultaten zijn op grond van 75 deelnemers verkregen. De studenten moesten in het eerste jaar van hun opleiding verschillende vragenlijsten invullen, waaronder de Social Interaction Anxiety Scale (SIAS). Op basis van hun score op de SIAS werden de studenten per mail uitgenodigd om aan het onderzoek deel te nemen: de laagste 25 procent en de hoogste 15 procent werden uitgenodigd. Tijdens het onderzoek vulden de deelnemers de SIAS voor de tweede keer in. Op basis van hun score op de tweede meting van de SIAS werden de studenten in twee groepen ingedeeld. Zesendertig studenten die hoog scoorden (>13) op de SIAS werden ingedeeld als SA en negenendertig studenten die laag scoorden (<12) werden ingedeeld als NSA. De studenten ontvingen één proefpersoonpunt voor hun deelname. Het behalen van proefpersonenpunten was onderdeel van hun studieprogramma. Materialen Manipulatie De deelnemers bekeken video s van mensen die verschillende emotie-expressies vertoonden. Er werden neutrale emotie-expressies vertoond gevolgd door emotie-expressies boosheid, angst, minachting en blijdschap. Er waren vier versies van het experiment waarbij de volgorde van de emoties per versie verschilde. De deelnemers werden aan de hand van hun proefpersoonnummer ingedeeld in één van de vier versies. Elke emotie-expressie werd gedurende zes seconden zes keer op de computer afgespeeld. Hierbij werd elke emotie- 1 Het beschreven onderzoek maakt deel uit van een grotere studie. Enkel relevante informatie zal worden behandeld. 2 Zie sectie exitinterview. 6

7 expressie in willekeurige volgorde door drie mannen en drie vrouwen geuit. Bij het vertonen van de video s werden de emotie-expressies van de deelnemers gefilmd. Voordat de taak begon werd de deelnemers verteld dat ze na het bekijken van de video s een kort gesprek zouden voeren met één van de personen in deze filmpjes. Dit is gedaan om de computertaak meer sociaal relevant te maken. Op deze manier is geprobeerd de mogelijke relatie tussen sociale angst en imitatie beter zichtbaar te maken. Sociale angst Sociale angst werd gemeten door middel van de Social Interaction Anxiety Scale (SIAS; Mattick & Clarke, 1998). Deze vragenlijst meet de angst voor sociale interacties, zoals het voeren van gesprekken. De SIAS bestaat uit 20 items die op een vijfpunts Likert-schaal kunnen worden beantwoord, variërend van 0 (helemaal niet van toepassing of waar voor mij) tot 4 (helemaal van toepassing of waar voor mij). Voorbeeldvragen zijn: Ik vind het moeilijk om met andere mensen te praten en Ik ben gespannen als ik me meng in een groep. Om tot de uiteindelijke data voor de analyses te komen zijn de items 5, 9 en 10 van de SIAS omgescoord. De betrouwbaarheid en validiteit van de SIAS zijn goed (Mattic & Clarke, 1998). Depressie Depressie werd gemeten door middel van de Center for Epidemiologic Studies Depression Scale (CES-D: Radloff, 1977). Dit is een vragenlijst waarbij wordt gescreend voor recente depressieve symptomatologie bij adolescenten en volwassenen. De CES-D bestaat uit 20 items die op een vierpunts Likert-schaal kunnen worden beantwoord, variërend van 0 (zelden of nooit) tot 3 (meestal of iedere dag). De vragen hebben betrekking op de afgelopen week. Voorbeeldvragen zijn: Had ik huilbuien en Voelde ik me gedeprimeerd. Om tot de uiteindelijke data voor de analyses te komen zijn de items 4, 8, 12 en 16 van de CES-D omgescoord. De mediaan van de CES-D was in het huidige onderzoek 10. Deelnemers met een totaalscore hoger dan 10 werden ingedeeld als depressief (N= 36) en deelnemers met een totaal score lager dan 10 werden ingedeeld als niet-depressief (N= 39). De validiteit en betrouwbaarheid van de CES-D zijn goed (Gonzales-Forteza et al, 2011). Emotie-expressie De emotie-expressies van de deelnemers werden door middel van de Facial Action Coding System (FACS; Ekman & Friesen,1978) gemeten. FACS is een objectief coderingssysteem waarbij zichtbare bewegingen in de gezichtsspieren worden gerapporteerd. Deze bewegingen in de gezichtsspieren worden action units (AUs) genoemd. 7

8 Bij elk emotie-expressie zijn bepaalde AUs van belang. Bij de emotie-expressie blijdschap zijn deze AU6 kraaienpootjes rondom de ogen alsmede het omhoog trekken van de jukbeenderen en AU12 het omhoog trekken van de mondhoeken. Bij de emotie-expressie angst zijn deze AU2 wenkbrauwen omhoog trekken en AU5 ogen wijd open doen. Bij de emotie-expressie boosheid zijn deze AU4 fronzen, AU7 de ogen samenknijpen en AU15 de mondhoeken naar beneden trekken. Tot slot is bij de emotie-expressie minachting AU9/10, het omhoog trekken van de neus en bovenlip, van belang. Ieder AU werd per emotie-expressie onderzocht. Bij het plaatsvinden van een AU bij een emotie kreeg de deelnemer een score van één. Indien er geen AU plaatsvond, werd een nul score gegeven. Doordat elk emotie zes keer werd afgespeeld, konden de deelnemers per emotie een maximaal score van zes ontvangen voor een AU. Een score van zes betekent dat de deelnemer een AU over de zes videofragmenten van een emotie heeft vertoond. Een score van 0 betekent dat de deelnemer een AU in geen enkel videofragment van een emotie heeft vertoond. Exitinterview Er vond tevens een exitinterview plaats. Het exitinterview geeft een indruk van de bruikbaarheid van de gegevens die over de proefpersonen zijn verzameld. Hierbij werd gevraagd of de deelnemers de taak serieus hadden gemaakt en de vragenlijsten serieus ingevuld. De deelnemers konden deze vraag met ja of nee antwoorden. Op deze manier is getracht te meten in hoeverre de proefpersonen inzet hebben vertoond bij het onderzoek. Vervolgens werd aan de deelnemers gevraagd of ze de personen in de videofragmenten eerder hadden gezien. Ook deze vraag kon met ja of nee worden beantwoord. Procedure De deelnemers kwamen steeds met zijn tweeën naar de plek waar het onderzoek plaatsvond en kregen voor de taak de instructie om zo aandachtig mogelijk filmpjes te bekijken van mensen die verschillende emoties vertoonden. Verder werd de deelnemers verteld dat ze na het bekijken van de video s een kort gesprek zouden voeren met één van de personen in deze filmpjes 3. Bovendien werd de deelnemers duidelijk gemaakt dat ze tijdens de taak werden gefilmd en aan het einde van het onderzoek hierover informatie zouden ontvangen. Het informed consentformulier werd door de deelnemers ondertekend voordat de taak begon. Daarna moesten de deelnemers de CES-D, een aantal demografische gegevens en de SIAS invullen. Vervolgens kregen de deelnemers de filmpjes 3 Zie sectie manipulatie voor rationale hiervan. 8

9 met emotie-expressies te zien 4. Na de taak werd een exit-interview gehouden en vond vervolgens een debriefing plaats. Tijdens de debriefing werd het doel van het onderzoek aan de deelnemers verteld. Hierbij werd niet bekend gemaakt welke deelnemer SA of NSA was. Dit is gedaan om de privacy van de deelnemers te waarborgen. De deelnemers waren immers in tweetallen aanwezig bij het onderzoek. Daarnaast werd tijdens de debriefing verteld dat zodra het onderzoek was afgerond, de deelnemers door middel van een nadere informatie over het onderzoek zouden ontvangen. Statistische Analyses Relatie sociale angst en imitatie van emotie-expressies Om te onderzoeken of (a) SA positieve emotie-expressies minder imiteerden dan NSA, en (b) SA negatieve emotie-expressies meer imiteerden dan NSA, werd een herhaalde metingen analyse uitgevoerd. Hierbij was de binnen-proefpersoon variabele de vertoonde AUs tussen de vijf emoties. De tussen-proefpersoon variabele was de mate van sociale angst. Bij de hoofd, - en interactie - effecten werd een significantieniveau van.05 gehanteerd. Een p-waarde tussen de.05 en.1 was een trend. Indien een significant hoofdeffect bestond voor emotie, werd dit verder onderzocht door middel van een Contrast waarbij de meest relevante emotie voor de desbetreffende AU als referentie categorie werd gebruikt. Bij de Constrasten werd een Bonferonni correctie uitgevoerd en een significantieniveau van.0125 gehanteerd. De aanname sfericiteit werd onderzocht door naar de Mauchly s Test of Spericity en naar de Epilson te kijken. Wanneer niet aan de aanname werd voldaan, dan werden de resultaten aan de hand van de Greenhouse-Geisser correctie verkregen. Depressie als moderator in de relatie tussen sociale angst en imitatie Er werd een herhaalde metingen analyse uitgevoerd om te kijken of depressie een verzwakkend modererende factor was in de relatie tussen imitatie en sociale angst. Hierbij werd onderzocht of SA met een depressie minder imitatie van emotie-expressies vertoonden dan SA zonder een depressie. De vertoonde AUs per emotie werd vergeleken tussen SA met een depressie en SA zonder een depressie. De binnen-proefpersoon variabele was de vertoonde AUs tussen de vijf emoties. De tussen-proefpersoon variabele was de mate van sociale angst en depressie. 4 Zie sectie manipulatie. 9

10 Resultaten Emotie-expressie Voor elk AU werd de gemiddelde score en de bijbehorende standaardafwijking berekend, zie Figuren 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 en 8. Een herhaalde meting analyse werd uitgevoerd om te toetsten of deze gemiddelden verschilden. Blijdschap AU6: kraaienpootjes rondom de ogen en omhoog trekken van de jukbeenderen. Uit de herhaalde metingen analyse bleek dat er een hoofdeffect voor emotie bestond, F(4, 292) =9.17, p <.001. Daarnaast was er geen hoofdeffect voor angst, F(1, 73) =.90, p =.346, en geen interactie-effect tussen emotie en angst, F(4, 292) =1.34, p =.256. Om te onderzoeken of AU6 het meest werd vertoond bij de emotie blijdschap, werd een contrast uitgevoerd met blijdschap als referentie. Hieruit bleek dat AU6 meer werd vertoond bij de emotie blijdschap dan bij de emoties neutraal (p <.001) en boosheid (p =.013). Daarnaast was er een trend bij de emotie minachting (p =.019). Tot slot was er geen verschil bij de emotie angst (p =.139). Figuur 1. Gemiddelde scores AU6 voor de SA, - en NSA - groep bij de vijf emoties. 10

11 AU12: mondhoeken omhoog trekken. Uit de herhaalde metingen analyse bleek dat er een hoofdeffect voor emotie bestond, F(4, 292) =24.39, p <.001. Daarnaast was er geen hoofdeffect voor angst, F(1, 73) =2.20, p =.143, en geen interactie-effect tussen emotie en angst, F(4,292) =.14, p =.968. Om te onderzoeken of AU12 het meest werd vertoond bij de emotie blijdschap, werd een contrast uitgevoerd met blijdschap als referentie. Hieruit bleek dat AU12 meer werd vertoond bij de emotie blijdschap dan bij de overige vier emoties (alle p <.004). Figuur 2. Gemiddelde scores AU12 voor de SA, - en NSA - groep bij de vijf emoties. Angst AU2: wenkbrauwen omhoog trekken. Uit de herhaalde metingen analyse bleek dat er een hoofdeffect voor emotie, F(4, 292) =10.72, p <.001, en een trend voor angst bestond, F(1,73) =2.78, p =.100. Daarnaast was er geen interactie-effect tussen emotie en angst, F(4,292) =.95, p =.437. Om te onderzoeken of AU2 het meest werd vertoond bij de emotie angst, werd een contrast uitgevoerd met angst als referentie. Hieruit bleek dat AU2 meer werd vertoond bij de emotie angst dan bij de emoties boosheid (p =.001) en neutraal (p =.002). Daarnaast bleek dat AU2 echter meer werd vertoond bij de emotie minachting (p =.031) dan bij angst. Tot slot was er geen verschil bij de emotie blijdschap (p =.062). 11

12 Figuur 3. Gemiddelde scores AU2 voor de SA, - en NSA - groep bij de vijf emoties. AU5: ogen wijd open trekken. Uit de herhaalde metingen analyse bleek dat er een hoofdeffect voor emotie bestond, F(1.66, ) =9.51, p <.001. Daarnaast was er geen hoofdeffect voor angst, F(1, 73) =. 09, p =.764, en geen interactie-effect tussen emotie en angst, F(1.66, ) =1.02, p =.352. Om te onderzoeken of AU5 het meest werd vertoond bij de emotie angst, werd een contrast uitgevoerd met angst als referentie. Hieruit bleek dat AU5 meer werd vertoond bij de emotie angst dan bij de overige vier emoties (alle p <.003). Figuur 4. Gemiddelde scores AU5 voor de SA, - en NSA - groep bij de vijf emoties. 12

13 Boosheid AU4: fronzen. Uit de herhaalde metingen analyse bleek dat er een hoofdeffect voor emotie bestond, F(4,292) =10.82, p <.001. Daarnaast was er geen hoofdeffect voor angst, F(1, 73) =.08, p =.782, en geen interactie-effect tussen emotie en angst, F(4,292) =.61, p =.657. Om te onderzoeken of AU4 het meest werd vertoond bij de emotie boosheid, werd een contrast uitgevoerd met boosheid als referentie. Hieruit bleek dat AU4 meer werd vertoond bij de emotie boosheid dan bij de emoties blijdschap (p <.001), minachting (p <.001) en angst (p =.001). Daarnaast was er een trend bij de neutrale emotie (p =.031). Figuur 5. Gemiddelde scores AU4 voor de SA, - en NSA - groep bij de vijf emoties. AU7: ogen samenknijpen. Uit de herhaalde metingen analyse bleek dat er een trend voor emotie bestond, F(4,292) =2.36, p =.053. Daarnaast was er geen hoofdeffect voor angst, F(1, 73) =.60, p =.441, en geen interactie-effect tussen emotie en angst, F(4,292) =.13, p =.970. Om te onderzoeken of AU7 het meest werd vertoond bij de emotie boosheid, werd een contrast uitgevoerd met boosheid als referentie. Hieruit bleek dat er een trend was bij de emoties angst (p =.018) en blijdschap (p =.037). Daarnaast was er geen verschil bij de emoties minachting (p =.068) en neutraal (p =.087). 13

14 Figuur 6. Gemiddelde scores AU7 voor de SA, - en NSA - groep bij de vijf emoties. AU15: mondhoeken naar beneden trekken. Uit de herhaalde metingen analyse bleek dat er een hoofdeffect voor emotie bestond, F(4,292) =4.01, p =.004. Daarnaast was er geen hoofdeffect voor angst, F(1, 73) =.06, p =.814, en geen interactie-effect tussen emotie en angst, F(4,292) =1.51, p =.199. Om te onderzoeken of AU15 het meest werd vertoond bij de emotie boosheid, werd een contrast uitgevoerd met boosheid als referentie. Hieruit bleek dat er een trend was bij de emoties neutraal (p =.015) en blij (p =.019). Daarnaast was er geen verschil bij de emoties minachting (p =.212) en angst (p =.784). Figuur 7. Gemiddelde scores AU15 voor de SA, - en NSA - groep bij de vijf emoties. 14

15 Minachting AU9/10: neus en bovenlip optrekken. Uit de herhaalde metingen analyse bleek dat er een hoofdeffect voor emotie bestond, F(4,292) =2.97, p =.020. Daarnaast was er geen hoofdeffect voor angst, F(1,73) =.08, p =.776, en geen interactie-effect tussen emotie en angst, F(4,292) =.99, p =.414. Om te onderzoeken of AU9/10 het meest werd vertoond bij de emotie minachting, werd een contrast uitgevoerd met minachting als referentie. Hieruit bleek dat AU9/10 meer werd vertoond bij de emotie minachting dan bij de neutrale emotie (p =.004). Daarnaast was er een trend bij de emotie blijdschap (p =.049). Tot slot was er geen verschil bij de emoties angst (p =.356) en boosheid (p =1.000). Figuur 8. Gemiddelde scores AU9/10 voor de SA, - en NSA - groep bij de vijf emoties. Depressie Bij alle bovenstaande analyses is gekeken naar depressie als modererende variabele. Behalve AU12, waren bij de overige AUs geen interactie-effecten tussen emotie, angst en depressie (alle p >.05). Bij AU12 was een trend voor een drieweg interactie gevonden tussen emotie, angst en depressie F(4,284) =2.21, p =.068. AU12 werd derhalve verder onderzocht door bij de analyses een onderscheid te maken in de data tussen depressieve deelnemers versus niet-depressieve deelnemers. 15

16 Depressieve deelnemers Uit de herhaalde metingen analyse bleek dat er een hoofdeffect voor emotie bestond, F(4,136) =11.49, p <.001. Daarnaast was er geen hoofdeffect voor angst, F(1,34) =.83, p =.370, en geen interactie-effect tussen emotie en angst, F(1,136) =1.79, p =.135. Om te onderzoeken of AU12 het meest werd vertoond bij de emotie blijdschap, werd een contrast uitgevoerd met blijdschap als referentie. Hieruit bleek dat AU12 meer werd vertoond bij de emotie blijdschap dan bij de emoties neutraal (p <.001) en boosheid (p =.005). Daarnaast was er geen verschil bij de emoties minachting (p =.314) en angst (p =.458). Figuur 9. Gemiddelde scores AU12 bij de vijf emoties voor de SA, - en NSA - groep die depressief waren. Niet-depressieve deelnemers Uit de herhaalde metingen analyse bleek dat er een hoofdeffect voor emotie, F(4,148) =9.28, p <.001, en een trend voor angst bestond, F(1,37) =2.82, p =.101. Daarnaast was er geen interactie-effect tussen emotie en angst, F(4, 148) =.68, p =.605. Om te onderzoeken of AU12 het meest werd vertoond bij de emotie blijdschap, werd een contrast uitgevoerd met blijdschap als referentie. Hieruit bleek dat AU12 meer werd vertoond bij de emotie blijdschap dan bij de emoties neutraal (p <.001) en boos (p =.006). Daarnaast was er een trend voor de emoties minachting (p =.023) en angst (p =.024). 16

17 Figuur 10. Gemiddelde scores AU12 bij de vijf emoties voor de SA, - en NSA - groep die niet depressief waren. Discussie In deze studie werd onderzocht of SA positieve emotie-expressies minder imiteerden dan NSA. Hieruit bleek dat SA niet verschilden van NSA in de mate van imitatie van positieve emotie-expressies. Daarnaast werd bekeken of SA negatieve emotie-expressies meer imiteerden dan NSA. Hieruit bleek tevens dat SA niet verschilden van NSA in de mate van imitatie van negatieve emotie-expressies. Tot slot werd onderzocht of depressie een verzwakkend modererende factor in de relatie tussen imitatie en sociale angst was. Depressie was geen modererende factor in de relatie tussen imitatie en sociale angst. Deze onderzoeksresultaten ondersteunen de verwachtingen niet. SA en NSA verschilden immers niet in de mate van imitatie van emotie-expressies. Hierbij kan worden gesteld dat imitatie van emotie-expressies niet is gerelateerd aan sociale angst. Hiermee kan niet worden aangetoond dat het al dan niet imiteren van emotie-expressies een oorzaak is van de negatieve beoordeling bij mensen met sociale angst. Hoewel er geen relatie tussen sociale angst en imitatie van emotie-expressies is gevonden, bleek in ieder geval dat SA wel emotie-expressies imiteerden. Bij elk AU werd namelijk een hoofdeffect voor emotie gevonden. SA imiteerden niet enkel blije en boze emotie-expressies, maar ook de emoties angst en minachting. Of SA bijvoorbeeld de emotieexpressie minachting imiteren is weinig onderzocht. Daarom is in de literatuur weinig bekend over het al dan niet imiteren van de emotie-expressie minachting door SA. In tegenstelling tot in het huidig onderzoek, keken verreweg de meeste onderzoekers of SA enkel de emotieexpressies blijdschap en boosheid imiteerden. (Chartrand & Van Baaren, 2009). 17

18 Daarnaast komen de onderzoeksresultaten van het huidige onderzoek niet overeen met de onderzoeksresultaten van Vrana en Gross (2004). Een verklaring hiervoor zou het verschil in het operationaliseren van imitatie van emotie-expressies kunnen zijn. In het huidige onderzoek is de mate van imitatie van emotie-expressies aan de hand van de FACS gemeten. Hierbij werden zichtbare bewegingen in de gezichtsspieren gemeten. In het onderzoek van Vrana en Gross werd imitatie van emotie-expressies echter aan de hand van EMG activiteit gemeten. Zoals eerder beschreven, kunnen minimale bewegingen in de gezichtsspieren aan de hand van EMG activiteit worden gemeten. In het dagelijks leven kunnen dergelijke minimale bewegingen in de gezichtsspieren voor een ander echter onzichtbaar zijn en dus niet de interactie beïnvloeden. Doordat imitatie aan de hand van minimale bewegingen in de gezichtsspieren is gemeten, is het mogelijk dat Vrana en Gross (2004) significante resultaten hebben gevonden terwijl in werkelijkheid geen effect bestaat. Mogelijk door dit verschil in het operationaliseren van imitatie zijn in beide onderzoeken verschillende resultaten naar voren naar gekomen. Een ander onderscheid in het operationaliseren van imitatie is het verschil in het gedrag dat wordt geïmiteerd. In het huidige onderzoek is imitatie van emotie-expressies onderzocht. In de eerder beschreven literatuur werd de imitatie van lichaamshouding onderzocht. Zo bleek bijvoorbeeld dat SA in vergelijking tot NSA minder imitatie van lichaamshouding vertoonden, zoals het imiteren van hoofdbewegingen (Vrijsen et al., 2010). Het is mogelijk dat er bij deze vorm van operationalisatie van imitatie, namelijk het imiteren van de lichaamshouding, wel een relatie tussen imitatie en sociale angst bestaat. Wellicht kan om deze reden in vervolgonderzoek imitatie van lichaamshouding worden onderzocht in plaats van imitatie van emotie-expressies. De gevonden resultaten in het huidige onderzoek kunnen niet door depressie worden verklaard. Depressie werd als alternatieve verklaring voor de relatie tussen sociale angst en imitatie van emotie-expressies onderzocht. Hieruit bleek depressie geen verzwakkend modererende effect op de relatie te hebben. Het ontbreken van een relatie tussen sociale angst en imitatie van emotie-expressies kan dus niet door depressie worden verklaard. Hierbij kan echter een kanttekening worden geplaatst. Door een klein aantal depressieve deelnemers en power zou het kunnen dat niet significante resultaten zijn gevonden, terwijl in werkelijkheid wel een effect van depressie op de relatie tussen sociale angst en imitatie bestaat. Om te onderzoeken of depressie de gevonden onderzoeksresultaten kan verklaren, kan in vervolgonderzoek een groter aantal depressieve deelnemers worden bestudeerd. Indien in vervolgonderzoek blijkt dat depressie een verzwakkend modererende factor is in de relatie tussen sociale angst en imitatie, dan kan worden onderzocht in hoeverre het zinvol is aspecten van de behandeling bij depressie op te nemen in de behandeling van sociale angst. 18

19 Een andere kanttekening die bij de gevonden onderzoeksresultaten kan worden gezet, betreft de manipulatie. De onderzoeksresultaten kunnen wellicht worden toegeschreven aan het onvoldoende slagen van de manipulatie. De emotie-expressies in de videofragmenten zijn mogelijk minder subtiel dan in werkelijkheid. Hierdoor kunnen de emotie-expressies in de videofragmenten kunstmatig overkomen op de deelnemers. Ondanks dit gegeven, is bij elk AU een hoofdeffect voor emotie gevonden. Dit betekent dat elk AU door de deelnemers het meest werd vertoond bij de bijbehorende emotie. Hiermee lijkt het mogelijkerwijs uitgesloten dat de onderzoeksresultaten kunnen worden toegeschreven aan het onvoldoende slagen van de manipulatie. Tot slot kan een kanttekening worden gezet bij de onderzoeksresultaten met betrekking tot de populatie waaruit de deelnemers van afkomstig waren. De deelnemers waren namelijk allen studenten psychologie. Doordat studenten werden onderzocht, kunnen de resultaten mogelijk niet worden gegeneraliseerd naar een grotere populatie nietstudenten. De mate van externe validiteit, ofwel de mate van generaliseerbaarheid kan hierdoor laag zijn. Het ontbreken van een relatie tussen sociale angst en imitatie van emotieexpressies kan wellicht worden verklaard doordat een studenten populatie is onderzocht. De studenten hebben gemiddeld laag gescoord op de SIAS (Mattick & Clarke, 1998). De gemiddelde score op de SIAS was namelijk 18, terwijl in de literatuur een cut-off score van 34 wordt gehanteerd (Heimberg, Mueller, Holt, Hope, & Liebowitz, 1992). Mogelijk zou een gevarieerde niet-studenten populatie leiden tot een gemiddeld hogere score op de SIAS. Om deze reden kan in vervolg onderzoek ook niet-studenten worden onderzocht. Concluderend kan worden gezegd dat er in deze studie geen relatie tussen sociale angst en imitatie van emotie-expressies is gevonden. Daarnaast was depressie geen verzwakkend modererende factor in deze relatie. Met deze bevindingen kan niet worden aangetoond dat imitatie van emotie-expressies een oorzaak is van de negatieve beoordeling bij mensen met sociale angst. Referenties Alden, L. E., & Taylor, C. T. (2004). Interpersonal processes in social phobia. Clinical Psychology Review, 24, Alleman, A., & Swart, M. (2008). Sex differences in neural activation to facial expressions denoting contempt and disgust. Plos One, 3. American Psychiatric Association. (2002). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (4 th ed., text revision). Washington, DC: Author. Brown, T. A., Cambell, L. A., Lehman, C. L., Grisham, J. R., & Mancill, R. B. (2001). Current and lifetime comorbidity of the DSM-IV anxiety and mood disorders in a large clinical sample. Journal of Abnormal Psychology, 110,

20 Chartrand, T. L., & Bargh, J. A. (1999). The chameleon effect: the perception-behavior link and social interaction. Journal of Personality and Social Psychology, 76, Chartrand, T. L., & Van Baaren, R. (2009). Human mimicry. Advances in Experimental Social Psychology, 41, Dijksterhuis, A., & Bargh, J. A. (2001). The perception-behavior expressway: automatic effects of social perception on social behavior. Advances in Experimental Social Psychology, 33, Ekman, P. (1994). Strong evidence for universals in facial expressions: A reply to Russell s mistaken critique. Psychological Bulletin, 115, Ekman, P. & Friesen, W.V. (1978). Facial action coding system. Palo Alto: Consulting Psychologist Press. Gehricke, J. G., & Shapiro, D. (2000). Reduced facial expression and social context in major depression: Discrepancies between facial muscle activity and self-reported emotion. Psychiatry Research, 95, Gonzales-Forteza, C., Torres, C. S., Tapai, A. J., Fernandez, I. H., Gonzales-Gonzales, A., Garcia, F. J., Medina-Mora, M. E., & Meija, H. F. V. (2011). Reliability and validity of the depression scale CES-D in high school and college students from Mexico City: results from a census. Salud Mental, 34, Heerey, E. A., & Kring, A. M. (2007). Interpersonal consequences of social anxiety. Journal of Abnormal Psychology, 116, Heimberg, R. G., Mueller, G. P., Holt, C. S., Hope, D. A., & Liebowitz, M. R. (1992). Assessment of anxiety in social interaction and being observed by others: The social interaction anxiety scale and the social phobia scale. Behavior Therapy, 23, Kashdan, T. B (2004). The neglected relationship between social interaction anxiety and hedonic deficits: differentiation from depressive symptoms. Anxiety Disorders, 18, Keltner, D., & Haidt, J. (1999). Social functions of emotions at four levels of analysis. Cognition and Emotion, 13, Lakin, J. L., Jefferis, V. E., Cheng, C. M., & Chartrand, T. L. (2003). The chameleon effect as social glue: evidence for the evolutionary significance of nonconscious mimicry. Journal of Nonverbal Behavior, 27, Likowski, K. U., Weyers, P., Seibt, B., Stöhr, C., Pauli, P., & Mühlberger, A. (2011). Sad and lonely? Sad mood suppresses facial mimicry. Journal of Nonverbal Behavior, 35, Mattick, R. P., & Clarke, J. C. (1998). Development and validation of measures of social phobia scrutiny fear and social interaction anxiety. Behaviour Research and Therapy, 36,

21 Naragon-Gainey, K., & Watson, D. (2011). Clarifying the dispositional bias of social anxiety: a hierarchal perspective. Personality and Individual Differences, 50, Radloff, L. S. (1977). The CES-D Scale: a self-report depression scale for research in the general population. Applied Psychological Measurement, 1, Van der Schalk, J., Fischer, A., Doosje, B., Wigboldus, D., Hawk, S., Rotteveel, M., & Hess, U. (2011). Convergent and divergent responses to emotional displays of ingroup and outgroup. Emotion, 11, Van Kleef, G. A. (2009). How emotions regulate social life: The emotions as social information (EASI) model. Current Directions in Psychological Science, 18, Vönken, M. J., Alden, L. E., Bögels, S. M., & Roelofs, J. (2008). Social rejection in social anxiety disorder: the role of performance deficits, evoked negative emotions and dissimilarity. British Journal of Clinical Psychology, 47, Vönken, M. J., Dijk, C., De Jong, P. J., & Roelofs, J. (2010). Not self-focused attention but negative beliefs affect poor social performance in social anxiety: An investigation of pathways in the social anxiety social rejection relationship. Behavior Research and Therapy, 48, Vrana, S. R., & Gross, D. (2004). Reactions to facial expressions: Effects of social context and speech anxiety on responses to neutral, anger, and joy expressions. Biological Psychology, 66, Vrijsen, J. A., Lange, W. G., Becker, E. S., & Rinck, M. (2010). Socially anxious individuals lack unintentional mimicry. Behaviour Research and Therapy, 48, Wexler, B. E., Levenson, L., Warrenburg, S., & Price, L. H. (1993). Decreased perceptual sensitivity to emotion-provoking stimuli in depression. Psychiatry Research, 51,