VOOR OUTER EN HEERD. De Boerenkrijg (1798) in Rotselaar en omstreken. 11 juli viering Davidsfonds Rotselaar

Transcriptie

1 VOOR OUTER EN HEERD De Boerenkrijg (1798) in Rotselaar en omstreken 11 juli viering Davidsfonds Rotselaar

2 Ten geleide Tijdens de opgravingen aan de Sint-Romboutskathedraal in Mechelen werd een massagraf van Boerenkrijgers ontdekt. Bij de gefusilleerde opstandelingen was er ook Pieter Frans de Becker, een 27-jarige afkomstig uit Werchter. Na verdere onderzoeken vonden we onder de elders actieve Boerenkrijgers ook namen uit Wezemaal en Rotselaar zodat het idee naar voren kwam om de 11-Juliviering rond de Boerenkrijg te organiseren. Deze drie mensen brachten onze gemeente naar het einde van de 18 de eeuw, Deze periode was woelig in onze gewesten. Na hun overwinning bij Fleurus (1794) trokken de Fransen al plunderend door de Zuidelijke Nederlanden. Vele kunstschatten werden meegevoerd naar Parijs en edellieden, rijke burgers en hoge geestelijken verhuisden met hebben en houden weg uit deze gevaarlijke streek. Bovendien zou ook de eigenlijke annexatie van de Zuidelijke Nederlanden door de Franse Republiek geen rust brengen. Eerder het omgekeerde was het gevolg; kloosters en abdijen werden in 1796 afgeschaft en de goederen hiertoe behorend publiek verkocht de geestelijkheid kwam erg onder vuur te liggen. In 1797 werd de Leuvense universiteit afgeschaft en door de conscriptiewet van 1798 werden jongens tussen 20 en 25 jaar oud verplicht dienst te nemen in het leger. Het hoeft geen betoog dat deze laatste maatregel vooral de landbouwersjeugd trof. Het gewapend verzet kon niet uitblijven. In oktober van het jaar 1798, amper 10 jaar na de Brabantse Omwenteling, zouden de mannen uit de Zuidelijke Nederlanden weer ten strijde trekken tegen een vreemde overheerser. Voor Outer en Heerd (voor Altaar en Haard) werd de leuze. De opstand kreeg later de naam Boerenkrijg, omdat het vooral jonge plattelandsbewoners waren die naar de wapens grepen. In de steden vond de oproep tot verzet veel minder gehoor. Ondanks de verwoede poging van Hendrik Conscience om van deze grotendeels guerrillero oorlog een literair geromantiseerde strijd te maken een eervol verzet van simpele, maar eerlijke boerenzonen tegen goddeloze sansculottes, heeft de geschiedenis ook zijn rechten. We kunnen de Boerenkrijg nu zien als een jammerlijk

3 mislukte opstand, geleid door burgers en geestelijken, maar uitgevoerd door boerenjongens en dagloners, met knuppels, zeisen en rieken. Nadat ze op 22 oktober Mechelen waren binnengevallen en op 23 oktober Diest wisten in te nemen, werd op 27 oktober de aanval op Leuven ingezet. Een van de bekendste aanvoerders van de Boerenkrijg was overigens een Leuvenaar, ene Pieter Corbeels, drukker van beroep. In 1795 was hij uitgeweken uit naar Turnhout waar hij mee aan de basis lag van de huidige drukkerij Brepols. Er werd onder meer slag geleverd in Wilsele, maar al op 28 oktober bleek het onmogelijk om Leuven te veroveren. Vanaf dat moment lieten de opstandelingen de meeste steden links liggen. Op het platteland zorgden ze echter nog ruim een maand voor onrust. De ruggengraat van de opstand brak op 5 december 1798 toen het Brabantse katholieke leger na een achtervolging over Herentals, Geel en Diest bij Hasselt na verraad werd verslagen. Men schat het aantal doden tussen en Er volgde een ongenadige repressie waarbij de meeste leiders werden terechtgesteld (190 gefusilleerde), maar ook de verdachten onder de bevolking, jong en oud, het met de dood moesten bekopen. In totaal vielen er in deze opstand rond de doden. Deze opstand, gevoed door een vaag geformuleerd nationalisme, vond echter ook geen weerklank in de Waalse dorpen, tenzij in het noorden van Henegouwen en Waals Brabant waar Charles-François Jacqmin (Charles de Loupoigne of Charlepoeng) de grote verzetsheld werd.

4 Wandeltocht We verlaten het domein van de Paters Montfortanen langs de dreef. Deze lange, rechte laan bestaat al van in de Middeleeuwen. Toen kwam de bezoeker langs de oude baan van Leuven naar Aarschot : die baan werd gevormd door de huidige Drielindenstraat, de Abdijlaan en de Eekstraat. De huidige dreef leidde naar de abdijpoort.rechts van deze dreef, tot tegen de Losting, was er een visvijver. Nu zien we hier een lager stuk weiland. Aan de Wingebrug bevond zich toen de watermolen van de abdij. Enkele jaren geleden deed Hagok hier nog opgravingen. Het eerste deel van het traject, van de Abdij Vrouwenpark tot waar de Vunt de Aarschotsesteenweg (N19) kruist, komt nog grotendeels overeen met een traject dat al aan het eind van de 18 de eeuw bestond. Eens de Stationsstraat overgestoken en Danone voorbij komen we in een vrij uitgestrekt agrarisch gebied. Tweehonderd jaar geleden zag het landschap er ongeveer net zo uit. De bewoners van de destijds langs het traject gelegen boerderijen bewerkten het omliggende akkerland. Pas ter hoogte van de dorpskern van Wilsele-Putkapel maken de akkers weer plaats voor recentere bebouwing. Vanaf het kruispunt met de Weggevoerdenstraat volgen we de Vunt. Onderweg passeren we het

5 naambordje van de Van der Nootstraat, genoemd naar de grafelijk familie die in de tweede helft van de 18 de eeuw de heerlijkheid van Wilsele en Put in bezit had. Advocaat Hendrik van der Noot, leider van de Statisten tijdens de Brabantse Omwenteling ( ), was overigens een verre verwant van deze van der Noots. Bij het kruispunt met de Aarschotsesteenweg lag eertijds het Puthof en aan de overkant van de steenweg stond de Sint-Agathakapel, ook wel Putkapel genoemd. Sinds 1750 zijn Wilsele-Dorp en het meer landelijke Wilsele-Putkapel van elkaar gescheiden door de aanleg van het kanaal Leuven- Mechelen. Via de Pleinstraat komen we in het gehucht Attenhoven of Holsbeek- Plein. Wanneer we onder de autosnelweg (E314) door rijden, zien we aan onze linkerkant de toegangsweg tot het kasteel van het verdwenen kasteel van Attenhoven. Bij het kruispunt met de Leuvensebaan bevindt zich een gebouw dat gekend is als het Schaliëndak. De naam verwijst naar het met kostbare leisteen gedekte dak, waaruit men de welstand van de bewoners kan afleiden. Dit zou de woning geweest zijn van de laatste rentmeesters van het kasteel. Tijdens de Franse bezetting zou zich in dit huis een onbeëdigde priester hebben schuilgehouden en er clandestiene missen hebben opgedragen. We zetten onze tocht verder langs de Leuvensebaan en rijden bij de Kesselberg het Kesseldal in. Aan het eind van de 18 de eeuw was dit nog een haast ondoordringbaar moerasgebied. Nu herinnert hier nog weinig aan de oorspronkelijke toestand. In de loop van de 20 ste eeuw werd een deel van deze natte laagte opgehoogd (met o.a. puin en huishoudelijk afval) en bouwrijp gemaakt. Een ander deel werd omgevormd tot het huidig provinciaal

6 recreatiedomein. We passeren aan het Kesselstein plein, een verwijzing naar de vroegere tempeliersburcht op de Kesselberg. Net voorbij het Baron August de Becker-Remyplein rijden we nog over een klein stukje van de oude weg van Leuven richting Diest, de Leuvensestraat. De rest van het traject tot aan de abdij van Park loopt over recentere wegen. Deze zijn er gekomen na de inplanting van het station van Leuven. Door de komst van de spoorwegen in de 19 de eeuw verschoof het economische hart van de stad niet alleen van de Vaartkom naar de oostelijke rand van Leuven, hierdoor is ook het landschap langs deze oostelijke rand ingrijpend veranderd. 200 jaar geleden had je hier enkel akkerland, dat tot aan de stadsomwalling reikte. Vlak voor we de abdij van Park bereiken, rijden we langs de stedelijke begraafplaats. Ook dit fenomeen brengt ons nog even bij het eind van de 18 de, want tot die tijd werden de meeste Leuvenaars op kerkhoven binnen de stadsmuren begraven. De stichting van de abdij van 't Park voert ons terug tot het jaar 1129, toen Godfried I met de Baard, graaf van Leuven en hertog van Neder-Lotharingen, aan Walter, abt van de premonstratenzerabdij van Laon in Noord-Frankrijk, vroeg om even buiten Leuven een abdij

7 op te richten. Premonstratenzers worden ook wel naar hun stichter Norbertus ( ) "norbertijnen" of naar hun kleding witheren genoemd. Voor Davidsfondslid Willy Ottoy zal deze dat bovendien een blij weerzien worden met een verre voorvader, maar meer hierover zullen we vernemen van onze gids ter plaatse Lijst van de afbeeldingen 1. De abdij van Park voor 1848, Bernard Van Gobbelschroy (collectie M Leuven) 2. Omgeving van Vrouwenpark, E. Van Ermen, 1998, De wandkaarten van het hertogdom Aarschot ( ), Brussel 3. Hendrik Van Der Noot ( ), Huens 4. Nu overwoekerde toegangspoort van het kasteel van Attenhove 5. Omgeving van abdij van Park 6. Bidprentje van abt Petrus Ottoy ( )

8

9 De reisweg van Vrouwenpark naar de Abdij van Park zag er ten tijde van Ferraris (1777) niet zo veel anders uit dan onze huidige tocht. (Abdijlaan Drie Lindenstraat Astridstraat Grensstraat Durasstraat Vandernootstraat Vuntpad Pleinstraat Klein Langeveld Weg onder spoorweg Kesseldallaan 1 Meilaan Martelarenstraat Tivolistraat) Onze jongens in de Boerenkrijg - Johannes Smedts; aanvoerder van de Rotselaarse brigade bij de slag rond Diest - Petrus Brems uit Wezemaal, gevangengenomen door de Fransen bij de slag om Hasselt en gefusilleerd op 17 februari 1799 te Brussel - s.n. Lauwers, als gijzelaar door de Fransen te Rotselaar meegenomen en gestorven in gevangenschap - Pieter Frans de Becker uit Werchter, werd als 27 jarige op 23 oktober 1798 samen met 40 personen, zowel boerenkrijgers ("brigands") als burgers, aan de voet van de Sint- Rombourtstoren gefusilleerd. Daarmee kwam er een eind aan een opstand tegen het Franse bewind die slechts twee dagen had geduurd. Directe aanleiding daartoe was de verplichte inlijving van jonge mannen in het Franse leger, een maatregel die tussen 5 en 19 oktober tot vier keer toe officieel van de pui van het Mechelse stadhuis was afgekondigd. Eerder hadden de Fransen al scherpe maatregelen genomen tegen de uitoefening van de godsdienst, kloosterordes opgeheven en geestelijken vervolgd, zaken die de Vlaamse bevolking maar moeilijk konden verkroppen. Een dag tevoren waren de boerenkrijgers via Muizen en Hever de stad binnengetrokken. Op de Grote Markt hadden ze de vrijheidsboom omvergehaald en de omheining ervan vernield. Papieren uit het stadhuis werden kapotgescheurd en op straat geworpen en gevangenen vrijgelaten. De reactie van de Fransen was navenant. Op de 23ste werden om half elf in de avond, na een bliksemproces van een inderhaast samengestelde krijgsraad, 41 opstandelingen doodgeschoten. Pas een week later keerde de rust weer terug toen de laatste boeren de stad verlieten.tot 1 januari 1799 bleven de poorten in Mechelen ook overdag gesloten om nieuwe onlusten te voorkomen. Bart Robberechts (stadsarcheoloog Mechelen) vertelt ons meer over de opgraving van dit massagraf

10 Voor Outer en Heerd (Jozef Simons en Armand Preud'homme) Geen roekeloze wagers: Stil volk dat zich beraadt, Aleer het zijn belagers Manhaft te lijve gaat. Zij wisten wat zij wilden Toen zij tot stout verweer De piek of zeis optilden, Of grepen naar t geweer Refrein (2 ): Voor vrijheid en recht; ongeknecht, Onverveerd voor outer en heerd. Zij steunden op Oranjes: De Nederlanden één! En juichten toen Brittannië's Beloofde vloot verscheen. Kloekmoedig in de gouwen Van Diets Zuid-Nederland. Zijn allen sterk en trouwe. Gesprongen in de brand

11 Refrein Rollier, Corbeels, Van Gansen, Bevochten onverveerd, Met wisselende kansen, Den vijand van hun heerd. Zij kampten koen als leeuwen, En werden z'overmand, Hun namen staan voor eeuwen, In 't hart van 't volk gebrand. Refrein De altaar steen van Tielt-Winge Tijdens de Beloken tijd ( ) worden er missen gelezen in de kelders grote hoeves, zoals het schaliëndak in Holsbeek of in het woonhuis van de Kiekenboshoeve te Tielt-Winge. De hierbij gebruikte altaarsteen is van het type gebruikt door de aalmoezeniers van het Boerenleger. De originele altaarsteen (met lakzegel van Kardinaal de Franckenberg, Aartsbisschop van Mechelen) werd via 6 generaties erfgenamen van Joannes Verhaegen en Theresia Van de Poel, doorgegeven en bewaard. Tot 2001 was hij in het bezit van de dames Slosse te Ukkel. Na bemiddeling door de kerkfabriek wordt hij geschonken aan de kerk van Sint-Martinus te Tielt-Winge. De altaarsteen kunt u bekijken op de tentoonstelling en werd ons uitgeleend door het kerkfabriek van Sint-Martinus (met dank aan Louis Vandermeeren van het Kiekenbos).