IHRAM Hajj kleding voor de pelgrimstocht naar Mekka

Transcriptie

1 IHRAM Hajj kleding voor de pelgrimstocht naar Mekka Detail van een Perzisch handschrift van het einde van de 16de eeuw, waarop de Ka'ba is afgebeeld die met een nieuwe kiswa of stoffen omhulling wordt bekleed (naar Rajab 1994, pag. 8) Gillian Vogelsang-Eastwood Leiden

2 Inhoudsopgave Inleiding GEKLEED IN IHRAM. HAJJ KLEDING VOOR DE BEDEVAART NAAR MEKKA GILLIAN VOGELSANG - EASTWOOD 1. De Hajj De Vijf Zuilen van de Islam Wat is de Hajj? De Ka'ba Ihram Geestelijke ihram Lichamelijke ihram Waar en wanneer wordt ihram gedragen? De 'Umra of Kleine Bedevaart De vijf dagen van de Hajj 2. Ihram voor mannen Uiterlijk Wat is verboden? Hoe wordt ihram gedragen tijdens de Hajj? 3. Ihram voor vrouwen Dagelijks leven Gezichtssluiers 4. Conclusie Literatuur Links naar andere websites Colofon en dankwoord 1

3 Inleiding Eenmaal per jaar trekken tegen de twee miljoen mensen naar de Heilige Stad Mekka, in Saoedi- Arabië, om de Hajj of bedevaart te volbrengen. Wanneer zij Mekka binnengaan zijn de pelgrims gekleed in ihram. "Gekleed in ihram" is een manier om een staat van zuiverheid van geest, lichaam en ziel te beschrijven, waarin alle moslims zich dienen te bevinden wanneer zij deelnemen aan de Hajj. Maar het beschrijft ook de kleding die de pelgrims dragen terwijl zij de verschillende rituelen uitvoeren van de Hajj, die één van de "Vijf Zuilen van de Islam" is. Alle mannen moeten speciale ihram-dracht dragen, met het idee dat alle mensen zo dezelfde kleren dragen, ongeacht hun herkomst of hun status. Vrouwen op hun beurt moeten eerbare en bescheiden versies dragen van hun normale kleding. Sommige vrouwen dragen echter een speciale ihram-versie van de traditionele kleding uit hun regio. 2

4 1. De Hajj De Vijf Zuilen van de Islam Een essentieel element van het moslimgeloof wordt gevormd door de "Vijf Zuilen van de Islam". Die worden beschouwd als het fundament waarop het moslim-leven gebouwd is. De Vijf Zuilen zijn: Shadada: een geloofsbelijdenis, die vaak herhaald wordt. Salat: salat is een ritueel gebed, dat vijf keer per dag wordt uitgevoerd: bij zonsopgang, midden op de dag, aan het eind van de middag, bij zonsondergang en binnen een uur nadat de nacht gevallen is. Figuurtje van een biddende moslim (RMV ) en gebedssnoer (RMV ) Zakah: volgens een islamitisch principe behoort alles toe aan God, daarom is rijkdom in bewaring gegeven. Het woord zakah betekent "zuivering" en "groei". Het systeem van zakah betekent dat een mens 1/40 (2,5%) van zijn persoonlijke rijkdom opzij zet voor charitatieve doelen. Sawm: ieder jaar in de maand Ramadan vasten alle moslims van zonsopgang tot zonsondergang. Dit vasten wordt beschouwd als een methode van zelfreiniging en zelfbeheersing. Hajj: zo mogelijk moet een volwassen moslim een bedevaart naar Mekka maken. Wat is de Hajj? De vijfde en laatste zuil van de Islam is de Hajj. Deze zuil vereist dat iedere moslim die daartoe lichamelijk en financieel in staat is, moet proberen om eens in zijn of haar leven een Hajj of bedevaart te maken naar de Heilige Stad Mekka, in het huidige Saoedi-Arabië: En toen Wij Abraham de plaats voor het Huis (de Ka'ba) aanwezen zeggende: "Vereenzelvig niets met Mij, en houd Mijn Huis rein voor degenen die de rondgang verrichten en degenen die opstaan (voor gebed) en neerbuigen en zich ter aarde werpen. En verkondig de bedevaart aan de mensen. Zij zullen te voet of op magere kamelen van verre tot u komen. Opdat zij van hun voordeel getuigenis afleggen en de naam van God uitspreken gedurende de vastgestelde dagen over het vee waarvan Hij hen heeft voorzien. Eet dan daarvan en spijzigt de behoeftige in nood. Laat hen dan hun vuilheid verwijderen en hun geloften vervullen en een omgang maken om het oude Huis (Ka'ba). (Koran 22:26-30). 3

5 Figuur 1: Duizenden pelgrims trekken om de Ka'ba heen (Amin 1978, pag.70). 4

6 De Hajj is niet verplicht voor geestelijk gestoorden, voor mensen zonder voldoende middelen, slaven of voor vrouwen die niet kunnen reizen met een mahram (een nauwe mannelijke verwant, zoals haar echtgenoot, vader, broer of zoon). Tegenwoordig staat de Saoedische regering vrouwen van boven de 46 die reizen met een groep respectabele moslim-vrouwen van dezelfde leeftijd of ouder, toe om zonder individuele mahram te reizen. De Hajj wordt beschouwd als het hoogtepunt van alle religieuze verplichtingen en ambities van een moslim. De bedevaart vindt ieder jaar plaats van de 8 ste tot de 13 de dag van de laatste maand van de islamitische kalender. Omdat de islamitische kalender gebaseerd is op de maancyclus, verschilt de datum van de Hajj van jaar tot jaar. De Hajj bestaat in het algemeen uit verschillende rituelen, waarvan sommige herinneren aan de daden van Abraham, zijn vrouw Hagar en hun zoon Ismael, toen zij van de Ka'ba een heilige plaats maakten (Koran 2:119), en vooral aan de vlucht van Hagar, toen zij water zocht voor haar zoon. Andere handelingen herinneren aan de daden van de Profeet Mohammed. De eerste groep rituelen wordt 'Umra genoemd, de tweede groep vormt de echte Hajj. Beide rituelen zijn onderling nauw verbonden en worden vaak samen de Hajj genoemd. Voordat ze kunnen plaatsvinden, moet een pelgrim echter in een staat van ihram zijn en ihram kleding dragen. De Ka'ba Voorzeker, het eerste huis dat voor de mensheid bestemd werd, is dat te Bekka (Mekka) vol van zegeningen en als richtsnoer voor alle werelden. Daarin zijn duidelijke tekenen: het is de plaats van Abraham en wie het binnengaat is in vrede. En de bedevaart naar het Huis is door God aan de mensen opgelegd die er een weg naartoe kunnen vinden. (Koran 3:96-97). In verschillende islamitische religieuze gebruiken staat de Ka'ba centraal, een gebouw in Mekka waarheen moslims hun gezicht wenden bij het bidden. De Ka'ba ('kubus'), ook wel eenvoudigweg het 'huis' genoemd, is een min of meer vierkant gebouw, gemaakt van harde, donkere, blauwgrijze steen. De Ka'ba wordt altijd bedekt door een doek die de kiswa genoemd wordt, gemaakt van zwarte zijde en versierd met stukken borduurwerk in gouddraad. Hij staat in het midden van een religieus complex dat de al-masjid al-haram ('de Heilige Schrijn') genoemd wordt. RMV , prent met de Ka'ba; B en B118-1: fragmenten van de kiswa Volgens de traditie was de Ka'ba gebouwd door Adam en nadat hij was vernietigd, later herbouwd door Abraham en Ismael. De laatste 1500 jaar is de Ka'ba negen maal verbouwd, waaronder de veranderingen die de Profeet Mohammed aan het begin van de zevende eeuw n.chr. liet aanbrengen. De huidige aanblik van de hele al-masjid al-haram is vooral te danken aan de verbouwing die de Saoedische overheid in de 20 ste eeuw liet uitvoeren om de grote aantallen mensen tijdens de Hajj te kunnen herbergen. 5

7 Figuur 2: Detail van een Perzisch handschrift van het einde van de 16de eeuw, waarop de Ka'ba is afgebeeld die met een nieuwe kiswa of stoffen omhulling wordt bekleed (naar Rajab 1994, p. 8) Ihram De term ihram wordt zowel gebruikt om de geestelijke toestand van iemand te beschrijven als de kledingstukken die de pelgrims dragen, vooral mannen. mannen slaan twee stukken ongenaaide witte stof om zich heen, in plaats van de elegante kleren die mensen van elkaar onderscheiden. Ze lijken op doden in een lijkwade, die losgemaakt van de wereld een domein van onderwerping binnengaan. Een pelgrim legt de mantel der ongehoorzaamheid af en trekt een kledingstuk van vroomheid aan... ( p.1). Geestelijke ihram Het proces van gekleed worden in ihram omvat verschillende handelingen, waaronder het knippen van vinger- en teennagels, het verwijderen van overtollig lichaamshaar, het wassen en kammen van het hoofdhaar en het trimmen van baard en snor. Daarop volgen een zuiverend bad, douche en wudu (de rituele wassing die normaliter voor het bidden wordt uitgevoerd). De volgende handeling is het aantrekken van ihram kleding. Zoals we later zullen zien, dragen mannen twee doeken van witte stof, terwijl vrouwen hun normale kleding kunnen dragen. Daarna zegt de pelgrim de niyyah, een intentieverklaring, waarbij hij of zij publiekelijk aankondigt van plan te zijn op bedevaart te gaan. Dit wordt gevolgd door een aantal specifieke gebeden. Nu wordt hij of zij beschouwd als iemand die zich in een staat van ihram bevindt. De eenvoudige aard van de (mannelijke) ihram kleding is bedoeld als een herinnering aan de gelijkheid; niemand kan zijn status of rijkdom tonen door de soort of kwaliteit van zijn kleren. Het dragen van ihram is ook bedoeld om de pelgrim te herinneren aan zijn of haar sterfelijkheid, aangezien de kleren in het verleden vaak gebruikt werden als lijkwaden voor pelgrims die onderweg stierven. De situatie is beschreven door al-ghazali (d. AD 1111): Wat betreft het kopen van de ihram kleding, op dat moment moet hij stilstaan bij de lijkwade en hoe hij daarin (ooit) gewikkeld zal zijn. Hij zal de ihram kleding dragen wanneer hij het Huis van de Heer bereikt, maar het is mogelijk dat hij daar nooit zal aankomen. Wat vaststaat, is dat hij gewikkeld in zijn lijkwade God zal aanschouwen. En net zoals hij het Huis van de Heer niet mag aanschouwen behalve in kleding die anders is dan wat hij normaliter draagt, zo ook 6

8 kan hij na zijn dood God slechts zien in een dracht die anders is dan zijn wereldlijke dracht (geciteerd in Peters 1994, pag. 115) Het wordt ook beschouwd als een herinnering aan de toestand van mensen op de Dag van de Wederopstanding, namelijk naakt en blootsvoets. Lichamelijke ihram Ihram is ook de term die gebruikt wordt voor de verschillende kledingstukken die mannelijke pelgrims dragen bij zowel de 'Umra als de Hajj. Vrouwen zijn niet onderworpen aan dezelfde beperkingen en mogen sobere versies van hun dagelijkse kleding dragen. Dit schijnt echter niet altijd zo geweest te zijn: er is bijvoorbeeld een anonieme beschrijving van een Egyptische Hajj-karavaan van rond 1575, die lijkt te suggereren dat ook vrouwen ihram-kleding in twee delen droegen: Als de karavaan de volgende morgen bij zonsopgang aankomt in Bedrhonem [Badr Hunayn in de Hijaz], waar allen zich van top tot teen wassen, zowel mannen als vrouwen, en hun gewaad uitlaten, ieder heeft een doek om de schaamdelen en een andere witte doek over de schouders, allen die in deze kledij naar Mekka kunnen gaan, doen dat en worden beschouwd meer te verdienen dan de anderen, maar zij die dat niet kunnen doen, zweren dat zij een ram zullen offeren op de berg der vergeving. En als ze gewassen zijn, is het onwettig voor elke man of vrouw om een vlo of luis of met hun handen te doden, of tussen hun nagels te pakken, totdat zij hun beloofde aanbiddingen op de voornoemde berg der vergeving hebben volbracht. (Anon 1927, vol. 3, p. 185). Tegenwoordig is het normaal voor mannen om ihram kleding te dragen, terwijl vrouwen hun eigen, respectabele kleding dragen. Op dit punt komen wij later terug. Waar en wanneer wordt ihram gedragen? Er is een denkbeeldige grens rondom Mekka die miqat heet (mv. mawaqit). Een pelgrim kan die grens niet overschrijden zonder eerst de staat van ihram aan te nemen en de ihram-kleding te dragen. Een pelgrim in staat van ihram en gekleed in ihram wordt muhrim genoemd. De plaats waar de meeste pelgrims hun status veranderen, weerspiegelt de oude pelgrimsroutes over land vanuit Syrië en Jemen, en over zee vanuit Egypte, India en verder naar het oosten. De belangrijkste mawaqit rond Mekka zijn Zhal Hulaifa (noord), Dhat Irq (noordoost), Al-Djuhfa (noordwest), Yalamlam (zuidoost) en Qarn al-manazil (oost). Figuur 3: Deze kaart toont de ligging van de belangrijkste mawaqit rond Mekka 7

9 Figuur 4: Pelgrims arriveren voor de Hajj (Amin 1978, pag. 40). Tegenwoordig met de komst van vliegreizen wordt de pelgrims aangeraden om de ihram aan te trekken voor ze aan boord gaan van het vliegtuig of tenminste één uur voor ze het luchtruim boven Mekka bereiken. De `Umra of Kleine Bedevaart Het woord 'Umra betekent bezoek, letterlijk een bezoek aan de Ka'ba. Hoewel de 'Umra in elke tijd van het jaar uitgevoerd kan worden, combineren veel moslims de 'Umra met de echte Hajj. Nadat hij de staat van ihram heeft aangenomen, gaat een pelgrim naar Mekka en gaat de Masjid al- Haram binnen. Hier wordt de Tawaf uitgevoerd, waarbij zeven keer tegen de klok in om de Ka'ba heen gelopen wordt. Daarbij zegt de pelgrim voortdurend een reeks gebeden en voert een aantal handelingen uit. Daarna gaat de pelgrim drinken uit de bron van Zamzam, die thans ingesloten zit in een marmeren vertrek vlakbij de Ka'ba. Men zegt dat de bron aan de voeten van Ismael verschenen is tijdens Hagar's zoektocht naar water tussen de heuvels van Safa en Marwah. RMV , and B106-88, Zamzam waterhouders. 8

10 Daarna voeren de pelgrims de sa'y uit, wat betekent dat zij zeven maal op en neer lopen tussen de heuvels van Safa en Marwah. Deze heuvels bevinden zich respectievelijk ten zuiden en noorden van de Ka'ba. Tegenwoordig zijn van deze heuvels slechts vage contouren over en de hele route ertussen is overdekt met een lange galerij. Na het uitvoeren van de sa'y worden mannen geacht hun hoofd te scheren of hun haar heel kort te laten knippen, terwijl vrouwen twee à drie centimeter of één lok van hun haar laten knippen. Deze handeling verlost de pelgrims uit de staat van ihram en de normale kleding mag weer worden aangetrokken. De vijf dagen van de Hajj De Hajj kan enkel plaatsvinden gedurende de vijf dagen tussen de achtste en dertiende dag van Dhul- Hijjah, de laatste maand van de islamitische maankalender. Er zijn drie soorten Hajj, in hiërarchische volgorde: Ifrad Hajj (Enkelvoudige Hajj) Bij de miqat verklaart een pelgrim van de Ifrad Hajj zijn intentie om alleen de echte Hajj uit te voeren (dus niet de 'Umra). De pelgrim wordt verlost van de ihram op de dag van het offer bij Mina, aan het eind van de Hajj. Tamattu Hajj (Onderbroken Hajj) De tweede vorm van Hajj is de Tamattu Hajj. De Tamattu is de meest algemene vorm van Hajj en omvat het verrichten van de 'Umra tijdens de Hajj-periode en voorafgaand aan de echte Hajj. Gewoonlijk verricht een pelgrim de 'Umra, verruilt zijn ihram dracht voor normale kleding, en neemt op de avond van Tarwaiah (de eerste dag van de Hajj) opnieuw de staat van ihram aan, om zo gereed te zijn voor de echte Hajj. Qiran Hajj (Gecombineerde Hajj) Bij dit type Hajj verklaart een pelgrim zijn intentie om zowel de 'Umra als de Hajj tezamen te verrichten, zodat de riten van de 'Umra besloten worden in de uitvoering van de voornaamste bedevaart. De beperkingen van ihram gelden voor de hele periode en ihram wordt alleen afgelegd op de dag van het offer. Figuur 5: Deze kaart toont de ligging van de belangrijkste plekken die te maken hebben met de Hajj Hier volgt een samenvatting van de rituelen die gedurende de vijf dagen van de Hajj worden verricht. De avond vóór de Hajj Op de avond vóór de achtste dag van Dhul-Hijjah neemt de pelgrim een bad, neemt de staat van ihram aan en begint de ihram-kleding te dragen (zo die niet al gedragen wordt). De pelgrim zegt een reeks gebeden op, waaronder de Talbiyah, die een moslim opzegt als hij of zij in ihram is en zijn of haar intenties om een pelgrim te worden, heeft geuit. Eerste dag: op de achtste dag van Dhul-Hijjah reist de pelgrim naar Mina, circa 5 km van Mekka. Daar brengt de pelgrim de nacht door en zegt diverse gebeden op. Tweede dag: De Dag van Arafat (Yaumul-`Arafah): bij zonsopgang op de ochtend van de negende dag van Dhul-Hijjah reizen de pelgrims naar de Vlakte van Arafat, circa vijftien km van Mekka. Dit is de plek waar volgens de traditie Mohammed zijn laatste preek gegeven heeft. Het verblijf in Arafat is 9

11 de allerbelangrijkste handeling van de Hajj, er worden constant gebeden opgezegd en de mensen blijven rechtop staan. Meteen na zonsondergang rennen de pelgrims naar het nabijgelegen Muzdalifah, halverwege Arafat en Mina, waar zij de nacht doorbrengen. Tijdens het verblijf te Muzdalifah verzamelt een pelgrim zeventig kiezelstenen voor gebruik in Mina. Derde dag: De Dag van het Offer" (Yaumun Nahr): net voor zonsopgang op de morgen van de tiende dag van Dhul-Hijjah keert de pelgrim terug naar Mina en later die dag naar Mekka. Vier belangrijke handelingen worden op deze dag verricht. Het bekogelen van de grote shaitan (Ramee of Jamratul `Aqabah): na het bereiken van Mina moet de pelgrim de ramee uitvoeren, oftewel de symbolische steniging van de duivel (shaitan) door kiezelstenen te gooien naar de grootste van drie zuilen. Dit gebeurt meestal tussen het midden van de dag en het gebed van de schemering. De pelgrim gooit zeven kiezelstenen onder het reciteren van: bismillahi allahu akber ( in naam van Allah, Allah is groot ). De volgende handeling is het offer van een dier ter herinnering aan Abraham's offer van een dier in plaats van zijn zoon. Een schaap, geit, kameel of koe kan worden geofferd. Tijdens het slachten van het dier worden bepaalde gebeden opgezegd. Gewoonlijk wordt dit door een professionele slager gedaan. Halaq: na het dieroffer wordt het hoofd van de mannelijke pelgrim kaalgeschoren. Vrouwen laten gewoonlijk zo'n 2,5 cm van hun haar afknippen. Na het scheren of knippen is het de pelgrim toegestaan om zijn of haar ihram kleding af te leggen, een bad te nemen, de snor bij te knippen, de vingernagels te knippen en haarolie en parfum te gebruiken. Alle beperkingen worden opgeheven. Tawafuz-Ziyarah: de zevenvoudige omcirkeling van de Ka'ba in Mekka onder het opzeggen van gebeden. Als de sa'y nog niet heeft plaatsgevonden, moet die nu gebeuren. De pelgrims keren daarna terug naar Mina om daar de nacht door te brengen. Vierde dag: Op de elfde dag van Dhul-Hijjah gaan de pelgrims door met het stenigen van de drie Jimaar. Wie klaar is met het stenigen van de zuilen brengt de rest van de dag door in gebed en overpeinzing. Vijfde dag: Op de twaalfde dag van Dhul-Hijjah stenigt de pelgrim opnieuw de Jimaar om vervolgens ofwel opnieuw de nacht door te brengen in Mina ofwel terug te keren naar Mekka. Op dat moment zijn alle belangrijke handelingen van de Hajj verricht. Het enige dat de pelgrim nog te doen staat is het verrichten van de Tawaf al-wuda of "Afscheids-omcirkeling", net voor zijn vertrek vanuit Mekka naar zijn volgende bestemming. Van nu af aan mag de man zichzelf Hajji noemen, en de vrouw Hajjah. Het is niet ongebruikelijk voor pelgrims om daarna naar Medina te reizen om de Moskee van de Profeet te bezoeken en om daar bij het graf van de Profeet te bidden. RMV and : prenten van de moskee van Medina. 10

12 Figuur 6: Detail van een middeleeuws handschrift met een afbeelding van pelgrims rond de Ka'ba (naar Brend 1991, fig. 2). 11

13 2. Ihram voor mannen De aard van de ihram kleding voor mannen is bepaald in enkele van de hadiths of tradities die gebaseerd zijn op uitspraken van de Profeet Mohammed. Ibn Umar zei (op gezag van de Profeet) dat de maanden van de Hajj Shawwal en Dhu al- Qa'da en de eerste tien dagen van Dhu al-hijja zijn. En Ibn Abbas zei dat het het gebruik (van de Profeet) was dat mannen niet de staat van rituele reinheid (ihram) zouden aannemen, behalve in de maanden van de bedevaart (Bukhari, The Sound, 25:34). Ibn Abbas zei dat de Profeet Gods vrede en zegen zij met hem bepaalde dat voor de mensen uit Medina (dat wil zeggen, mensen komend uit Medina) Dhu al-hulayfa [Zhal Halaifah] de plaats was waar zij de staat van ihram moesten aannemen; voor de mensen uit Syrië Juhfa [Al-Djuhfa]; voor de mensen uit Najd, Qarn al-manazil; en voor de mensen uit Jemen, Yalamlam. Dat zijn de plaatsen voor hen en voor degenen die zich van andere plaatsen bij hen voegen, die besloten hebben de Hajj en Umra te verrichten. En voor wie zich dichterbij bevindt dan deze plekken, is de aangewezen plaats (voor ihram) daar waar hij begint, dus voor mensen uit Mekka is het Mekka (Bukhari, The Sound, 25.7). Ibn Umar berichtte aan de Profeet Gods vrede en zegen zij met hem dat een man hem ooit vroeg wat een man moest dragen in staat van ihram. Hij antwoordde: "Hij mag geen hemd (qamis) dragen, noch een tulband (`imama), noch een broek (sirwa), noch een hoofddeksel, noch enige geverfde stof; en als hij geen schoeisel kan vinden, laat hem dan leren kousen (khuff) dragen, maar afgeknipt zodat ze lager zijn dan de enkels." (Bukhari, The Sound, 3:53) Ibn Abbas zei dat iemand in staat van ihram mag ruiken aan zoetgeurende planten en in een spiegel mag kijken, en voedsel als medicijnen gebruiken, zoals olijfolie en boter; Ata zei dat hij een ring mag dragen en een buidel. Toen Ibn Umar de omcirkeling maakte in staat van ihram omgordde hij zijn middel met een doek. Volgens Aisha stak er geen kwaad in het dragen van een onderbroek. (Bukhari, The Sound 25.18) Als een man te arm was om speciale ihram kleding te bezitten en niet in staat was om geschikte lappen stof te kopen of te bemachtigen, dan was het acceptabel dat hij een (ruimvallende) broek (sirwal) zou dragen, maar geen hemd (qamis). Ibn Abbas vermeldt dat Allah's Boodschapper tijdens een preek bij Arafat zei: "Een moslim (pelgrim) die geen geschikte kleding vindt, mag een broek dragen, en als hij geen geschikte slippers vindt, mag hij schoenen dragen. Figuur 7: Mannelijke pelgrim in ihram (Amin 1978, pag. 90) en Figuur 8: Pelgrim bij vertrek op Schiphol voor de Hajj van 2004 (foto met dank aan Jörgen Caris en dagblad Trouw) 12

14 Nasa'i vermeldde bovendien dat zo'n man: " zijn broek uit moet doen en een geschikt kleed moet aantrekken als hij er een kan vinden. Maar als hij geen geschikt Hajj kledingstuk voor het bovenlijf vindt, dan moet hij niet zijn hemd dragen, want in tegenstelling tot een broek kan men daarbuiten." Uiterlijk De traditionele ihram kleding voor mannen bestaat uit twee stukken witte, ongenaaide stof, waarvan het ene gewoonlijk zo'n 125 x 300 cm meet (de izar) en de onderste helft van het lichaam bedekt. Het andere meet zo'n 125 x 180 cm (de rida) en bedekt de bovenste helft. Ze zijn gewoonlijk gemaakt van katoen, bijvoorbeeld badstof, dat beter het transpiratievocht absorbeert. Tegenwoordig zijn de kledingstukken gewoonlijk wit, maar in het verleden zat er wel wat kleur in, zoals is opgemerkt door de Engelse arabist Sir Richard Burton ( ), die in 1853 zijn ervaringen met de Hajj beschreef. we trokken de kleding aan, die bestaat uit niets anders dan twee nieuwe katoenen doeken, elk zes voet lang en drieënhalf voet breed, wit, met smalle rode strepen en franjes: het is in feite het kostuum dat in de badhuizen van Cairo Al-Eddeh heet. (Deze doeken zijn niet absoluut noodzakelijk; elke schone katoenen doek zonder enig naaisel voldoet evenzeer. Dienaren verwachten dat de meester hen een ihram schenkt). Eén van deze doeken, die met een technische term de Rida heet, wordt over de rug gegooid, waarbij een arm en schouder onbedekt blijven, en aan de rechterkant vastgeknoopt in de Wishah stijl. De Izar wordt om de lendenen gewikkeld van het middel tot de knie, en vastgeknoopt of ingestopt bij het middel zodat hij vanzelf blijft zitten. Onze hoofden waren onbedekt en er mocht niets op de wreef rusten (Burton 1893, II, p. 139). Het moderne uiterlijk wordt als volgt beschreven: Doe één doek van de Ihraam om het onderlijf (onder het middel) en breng de twee uiteinden samen aan de voorkant. Houd de uiteinden in je rechterhand en vouw de doek naar links. Plaats je linkerhand aan de linkerkant van je maag over de Ihraam. Vouw de doek naar rechts over de hand heen. Plaats nu opnieuw de hand over de vouw. Vouw nogmaals naar links. Doe, terwijl je alle vouwen bijeenhoudt, een riem om je maag, en laat daarbij 10 cm van de Ihraam boven de riem. Vouw tenslotte dat deel van de Ihraam over de riem. Neem de andere doek van de Ihraam en wikkel die om het bovenlijf, waarbij beide armen bedekt zijn maar het hoofd onbedekt blijft. (Anon, pag. 7). Het is mannen ook toegestaan om een tas of riem (himyan) te dragen om waardevolle spullen in te bewaren. Zoals we al zagen, is het volgens verschillende hadiths nodig om de enkels en bovenkant van de voeten onbedekt te laten, en genoten slippers als schoeisel de voorkeur. Tegenwoordig dragen de meeste pelgrims teenslippers van wit plastic (shib-shib; hawai chappal) In geval van extreme weersomstandigheden kan een deken of handdoek gebruikt worden om een deel van het lichaam te bedekken. 13

15 Figuur 9: Mannelijke pelgrims gekleed in ihram in de wishah-stijl (Amin 1978, pag. 101). Wat is verboden? In staat van ihram is het mannen niet toegestaan om genaaide kleding, ondergoed, handschoenen of sokken te dragen om hun hoofd of gezicht te bedekken om parfum te gebruiken op hun lichaam of ihram kleding. Ook geparfumeerde zeep dient te worden vermeden om waar ook op het lichaam haren af te scheren of te knippen of zelfs te kammen of in model te brengen (voor het geval een haar wordt uitgetrokken) om de vinger- of teennagels te knippen om luizen te doden, anderen erop te wijzen of luizen van lichaam of haar te verwijderen. Hoe wordt ihram gedragen tijdens de Hajj? Er zijn voor mannen twee basale manieren om de ihram kleding te dragen. Wishah, de 'normale' vorm van ihram wordt gedragen tijdens het merendeel van de 'Umra en de Hajj. De kleding bestaat uit één doek (izar) die om het middenrif gewikkeld is en het lichaam van navel tot halverwege de dijen of lager bedekt; de andere (rida) wordt om de schouders van de pelgrim gedrapeerd om het bovenlijf te bedekken. Burton's gebruik van de term Wishah zoals hierboven geciteerd, lijkt verkeerd. Een andere manier om ihram te dragen, wordt idtiba genoemd en wordt gedragen tijdens de Tawaf ul Qudom, wanneer de pelgrim voor het eerst de al-masjid al-haram in Mekka binnengaat en zeven maal om de Ka'ba loopt. Bij deze wijze van kleden drapeert de pelgrim één eind van de rida van achter naar voor over zijn linkerschouder. Het andere eind gaat over zijn rug, onder zijn rechterarm door, over zijn borst en wordt tenslotte over de linkerschouder gedrapeerd, zodat de rechterschouder onbedekt blijft. 14

16 Figuur 10: Veel van de pelgrims op deze foto dragen ihram in de idtiba-stijl met de rechterschouder onbedekt (Amin 1978, pag.73). 15

17 3. Ihram voor vrouwen Volgens de hadiths is het niet nodig dat een vrouw speciale kleding draagt terwijl zijn in een staat van ihram is. Van vrouwen wordt verwacht dat zijn kleren dragen die hun vormen verhullen en hun hele lichaam bedekken, waarbij enkel hun gezicht en handen te zien zijn. Volgens sommige schrijvers echter kunnen handschoenen gedragen worden. Het is vrouwen ook toegestaan om sieraden te dragen (aangezien het als onveilig werd beschouwd om sieraden onbeheerd te laten). Figuur 11. Een Perzisch handschrift van het einde van de zestiende eeuw met de afbeelding van vrouwelijke pelgrims bij de Ka'ba in Mekka (naar Rogers 1986, no. 116). Volgens de hadith opgetekend door Abu Dawud: Ibn Umar vermeldde dat hij hoorde dat de Profeet Gods vrede en zegen zij met hem vrouwen verbood om in een staat van ihram handschoenen, een sluier [gezichtssluier] en geverfde kleren te dragen, en (toevoegde) dat zij op die dingen na alles mochten dragen wat zij wilden wat betreft kleren: gekleurd met saffloer, of gemaakt van zijde, of versieringen of broeken of hemden. Dagelijks leven Sommige vrouwen kiezen ervoor om gewone, dagelijkse kleding te dragen. Dit type kleding is normaal van getemperde kleuren (figuren 12 en 13). Tegenwoordig dragen meer en meer vrouwen zwarte kleren in Saoedi-stijl, die bestaan uit een bovenkleed, de abayeh, en een lange hoofddoek (shelagh; zie figuur 21). 16

18 Figuur 12: Een groep vrouwen gekleed in (van links naar rechts) speciale ihram kleding, witte kleding over een vaalgetinte jurk, en normale kleding (naar Amin 1978, pag. 35). Figuur 13: Een familieportret van pelgrims op Schiphol bij het vertrek voor de Hajj van 2004 (foto met dank aan Jörgen Caris en het dagblad Trouw) 17

19 Figuur 14: Pelgrims op Schiphol bij het vertrek voor de Hajj van (foto met dank aan Jörgen Caris en het dagblad Trouw) De tweede vorm die vaak gedragen wordt, is in hoofdzaak een witte versie van de traditionele kleding van thuis. Zo kan een vrouw uit Marokko een (witte) kaftan dragen, een vrouw uit Egypte een galabiyeh, terwijl een Iraanse vrouw een lange jurk (libas) met een witte mantel (chador) kan dragen, enzovoort (figuur 15). Figuur 15: Egyptische Hajj outfit voor een vrouw (foto met dank aan het RMV; fotograaf B. Grishaaver) 18

20 Een derde vorm van Hajj kleding voor een vrouw bestaat uit ofwel normale kleding of een wit Hajj kostuum gedragen onder de twee doeken die normaal behoren tot de mannelijke ihram kleding. Dit is geen gebruikelijke dracht, maar het is toegestaan, zolang haar haar en hoofd bedekt zijn. Soms worden deze doeken wit gelaten, bij andere gelegenheden zijn ze in een vale tint geverfd. Figuur 16: Pelgrims in ihram arriveren voor de Hajj (Amin 1978, pag. 44). Gezichtssluiers Een van de meer controversiële aspecten van de ihram voor vrouwen is de vraag of de vrouw wel of niet een gezichtssluier moet dragen. Volgens een hadith mag een vrouw geen bedekte handen hebben en mag geen stof haar gezicht raken. Ibn `Umar vertelde: Allah s Boodschapper (vrede zij met Hem) verbood vrouwelijke pelgrims om handschoenen of sluiers te dragen. Bukhari vertelde dat `A ishah zei: Een vrouw mag noch een sluier over haar gezicht dragen, noch kleren dragen die geverfd zijn met saffraan of andere geurende verfstoffen." Sommige geleerden zeggen echter dat het acceptabel is dat vrouwen hun gezicht bedekken met iets anders dan een sluier, en dat ze dus een paraplu of soortgelijk voorwerp mogen gebruiken om zich van mannen af te schermen. Deze redenatie is gebaseerd op de volgende hadith: `A ishah zei: "Mannen op kamelen passeerden ons toen we bij de Profeet (vrede zij met hem) waren, en in staat van ihram. We bedekten onze gezichten met onze gewaden toen ze ons passeerden, en haalden die bedekking daarna weer weg." Dit wordt vermeld door Abu Dawud en Ibn Majah. In het verleden werden verschillende manieren gebruikt om een scherm of gordijn ter vervanging van een gezichtssluier te creëren. Sir Richard Burton beschrijft bijvoorbeeld in de negentiende eeuw de sluiers die gedragen werden door vrouwelijke pelgrims uit Turkije: De vrouwen en dochters van een Turkse pelgrim in ons gezelschap namen tegelijk met ons de Ihram aan. Zij verschenen in witte kleren; en zij hadden de Lisam, het kokette stukje mousseline dat het onderste deel van het gezicht bedekt zonder het te verhullen, vervangen 19

21 door een afschuwelijk masker, gemaakt van gespleten, gedroogde en gevlochten palmbladeren, met twee ronde gaten voor het licht. De reden waarom deze 'lelijke'. gedragen moet worden, is dat de sluier van de vrouw tijdens de ceremonieën van de bedevaart haar gezicht niet mag raken (Burton 1893, II, p. 141). Op grond van voorbeelden en foto's uit die tijd lijkt het erop dat Indonesische pelgrims zelfs een nog ingewikkelder gezichtssluier droegen, gemaakt van een lange lap stof bevestigd op een frame van bamboe. Het effect zag eruit als een gordijn dat voor het gezicht van de draagster hing. Tegenwoordig zijn er twee basale standpunten: een gezichtssluier is niet nodig, aangezien alle pelgrims zich in een staat van geestelijke en lichamelijke reinheid dienen te bevinden. gezichtssluiers zijn niet nodig, tenzij het waarschijnlijk is dat een vrouw in contact komt met mannen van buiten haar directe familie, in welk geval haar gezicht bedekt moet zijn. Als een gevolg daarvan besluiten sommige vrouwen gezichtssluiers te dragen en anderen niet. In de meeste gevallen is de gekozen sluier een effengekleurde niqab. Figuur 17: Mannelijke en vrouwelijke pelgrim (Burton 1892, II, op. p. 139). 20

22 Figuur 18: Een foto uit het eind van de negentiende eeuw van een Indonesische pelgrim met haar gezichtssluier over haar achterhoofd gedrapeerd (Snouck Hurgronje, 1889, pl. XIXd). Figuur 19: Een gezichtssluier en hoofddoek van een Indonesische pelgrim uit het einde van de 19e eeuw (RMV en ; foto's met dank aan RMV; fotograaf B. Grishaaver) 21

23 Figuur 20: Indonesische gezichtssluier en hoofddoek (RMV en ; foto met dank aan RMV; fotograaf B. Grishaaver) 22

24 4. Conclusie GEKLEED IN IHRAM. HAJJ KLEDING VOOR DE BEDEVAART NAAR MEKKA GILLIAN VOGELSANG - EASTWOOD Op Hajj gaan en gekleed zijn in ihram is een verbindende link tussen de moderne moslims en de miljoenen mannen en vrouwen die de Hajj sinds de oorsprong van de Islam hebben uitgevoerd. Bovendien kan ihram gezien worden als een vroege vorm van globalisering van de kleding, die bewust werd aangemoedigd vanuit het ideaal om alle (mannelijke) pelgrims gelijk te maken, ongeacht waar zij vandaan kwamen en wat hun status was in hun thuisland. Maar ihram is ook een van die zeldzame gelegenheden in de geschiedenis van de kleding, waarbij de regels omtrent het gebruik van een bepaalde kledingcombinatie veel strenger zijn voor mannen dan voor vrouwen. Als gevolg daarvan heeft zich in de ihram voor vrouwen een veel breder scala aan vormen ontwikkeld dan voor hun mannelijke tegenhangers en kunnen deze vormen individuele, etnische en nationalistische ideeën weerspiegelen. Figuur 21: Vrouwelijke pelgrims met zwarte gezichtssluiers en abayehs en witte jurken (Amin 1978, pag. 51). 23

25 Literatuur Amin, M., Pilgrimage to Mecca, London, Anon, A description of the yearely voyage or pilgrimage of the Mahumetans, Turkes and Moores to Mecca in Arabia, in: R. Hakluyt, The Principal Navigations, Voyages, Traffiques and Discoveries of the English Nation Made by Sea or Overland to the Remote and Farthest Distance Quarters of the Earth at Any Time within the Compass of these 1600 Years, vol. 3, pp , London, Arberry, A,J., The Koran Interpreted, Oxford, Brend, B., Islamic Art, London, Burton, Sir R., Personal Narrative of a Pilgrimage to al-medinah and Meccah, 1893, London (2 vols). Gaudefroy-Demombynes, M., Le pèlerinage à la Mekke, Paris, Peters, F.E., The Hajj, Princeton, Rajab, The Tareq Rajab Museum, Kuwait, Rogers, J.M.,1986. The Topkapi Saray Museum: The Albums and Illustrated Manuscripts, Boston. Snouck Hurgronje, C., Mekka, vol. 2; Aus dem heutigen Leben, Leiden,

26 Links naar andere websites Al-Islam, Halting Places, Anon, Hajj and Hajj-e-Badal, Anon, Hajj, Pilgrimage, Anon, Hajj Type, Anon, The Performance of Hajj, Daughters of Adam: The Newsletter, Hajj, Islam4all, 2. Hajj, Islam4all, Hajj & Umrah (Step by Step), Islam4all, Performance of Hajj (Step by Step), Islam4all, Performance of Hajj (Step by Step), Islam4all, Sa ey, IslamOnline, Fiqh: Restrictions of Ihram, Islamic Voice, Hajj 1: Basic Rites of Women in Hajj, Kjeilen, T., Hajj, Usmani, M.T., Hajj: Merits and Precepts, Al-Uthaimeen, M. As-Salih, How to Perform the Rituals of Hajj and Umrah, Zahra, A., (ed), Glossary of Hajj Related Terms, Naseej, Faq s, 25

27 Colofon en dankwoord Ik wil graag de volgende mensen in het Rijksmuseum voor Volkenkunde in Leiden bedanken voor hun hulp bij de voorbereiding van deze digitale publicatie over ihram kleding: Marlies Jansen en Willem Vogelsang. Ik wil ook graag Constance Dia, Jan Fehrman en Julia AlZadjali bedanken voor het lezen van het manuscript en het leveren van waardevol commentaar. Ik wil mijn dank en erkentelijkheid betuigen aan dagblad Trouw voor hun toestemming om drie van hun foto's voor dit artikel te gebruiken, en in het bijzonder hun medewerkers Wilma Kieskamp en Jörgen Caris. 26