De mijnsluitingen Groei Kompels Het begin van het einde
|
|
- Renske Devos
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De mijnsluitingen Na de aanleg van de steenkolenmijnen was de steenkolenindustrie binnen een halve eeuw de motor geworden van de Limburgse economie. Maar zo snel als het begon, zo snel was het ook weer afgelopen. In 1965 werd het besluit genomen om de Limburgse mijnen te sluiten. De gevolgen waren desastreus. Groei Vanaf 1899 waren binnen 3 decennia 11 steenkolenmijnen in gebruik genomen. De vraag naar het zwarte goud was enorm. Zeker tijdens de heropbouw na de Tweede Wereldoorlog. Om aan de grote vraag naar steenkool te voldoen, werden zelfs gastarbeiders uit Polen, Italië, Joegoslavië en Spanje geworven. Kompels Over het harde leven ondergronds is veel gezegd en geschreven. Uren achtereen werken de kompels in donkere, benauwde gangen steenkool los. Gehurkt of bukkend scheppen ze kool op transportbanden. Altijd dreigt het gevaar van mijngas en mijnwater. Hoewel de Nederlandse mijnen tot de veiligste van Europa behoren, gebeuren er jaarlijks tienduizenden ongelukken, vaak met dodelijke afloop. En dan is er nog silicose, de officiële naam voor stoflongen. Directies hebben lang niet altijd baat bij maatregelen die werkers beschermen, en jarenlang wordt de aandoening op grote schaal afgedaan met de diagnose bronchitis. Pas in 1939 wordt silicose als beroepsziekte erkend. Het begin van het einde Het topjaar was 1958, er waren toen mensen in dienst bij de mijnen.. Tegelijkertijd was dat dat jaar ook het begin van het einde. Als gevolg van nieuw aanbod van spotgoedkope kolen uit het buitenland, ontstond er een kolencrisis in nederland. De Limburgse kolen waren te duur. In 1960 werd de gasbel in Slochteren aangeboord. Gas was ook goedkoper dan kolen.
2 17 december 1965 De Nederlandse regering concludeerde al snel dat het einde van de steenkolenindustrie in zicht was. In een overvolle Heerlense schouwburg kwam minister Joop den Uyl op 17 december 1965 het slechte nieuws brengen. Voor velen was het een zwarte dag. De eerste mijn die sloot was de Maurits in Geleen in De laatste was de Oranje Nassau I te Heerlen op 31 december Dat was het einde van een tijdperk. Nieuw werk en weer werkloos De Nederlandse regering beloofde voor iedereen vervangend werk te zoeken en de Limburgse economie extra te stimuleren. Zo vonden heel wat ex-mijnwerkers bijvoorbeeld een baan bij het centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), dat op het voormalige Oranje Nassau I terrein werd gevestigd. Anderen gingen werken in de industrie, bijvoorbeeld bij DAF in Born (nu VDL Nedcar) of DSM. Door de oliecrisis in 1973 kwam de Zuid-Limburgse economie weer in de problemen. Heel wat oud-mijnwerkers raakten weer werkeloos. Van zwart naar groen Onder het motto 'Van zwart naar groen' werd na de mijnsluitingen ook begonnen met de herstructurering van de Oostelijke Mijnstreek. Bijna alle mijngebouwen, koeltorens, schatgebouwen en spoorwegemplacementen werden gesloopt of ontmanteld. Steenbergen werden afgegraven of ze
3 kregen een nieuwe bestemming als wandelgebied. Slechts enkele gebouwen, zoals de schachten van de Oranje Nassau I, staan tegenwoordig nog overeind. Het zijn de laatste herinneringen aan een periode van grote welvaart, waar vooral menig oudere Limburger nog met weemoed aan terugdenkt. Bij de theatrale opening van het Jaar van de Mijnen in Limburg door Toneelgroep Maastricht op 17 december 2014 in Theater Heerlen haalt Frans Timmermans, EU-commissaris en telg van een mijnwerkersfamilie in Heerlen, herinneringen op. Beide opa's van Timmermans werkten in de mijn. Een van hen loopt net als zoveel anderen stoflongen op, vertelt Timmermans. "De versteende longen van mijn opa konden aan het einde van zijn leven geen zuurstof meer opnemen. Hij was daarover niet bitter, wel over de mijnarts die beweerde dat het door het roken kwam, maar dit terzijde." "Hij was daarover niet bitter omdat hij wist dat hij met zijn harde werken zijn dochter en zijn kleinzonen een kans had gegeven die hijzelf nooit had gehad." Dit soort verhalen zijn de ervaringen van honderden oud-mijnwerkers en hun gezinnen. Weinig herinnert er nu nog aan dat dagelijks duizenden mijnwerkers onder de grond verdwenen om kolen naar boven te halen. Van zwart naar groen was het credo van de overheid. Limburg moest zo snel mogelijk het mijnverleden achter zich laten. Bijna alle mijngebouwen werden gesloopt. En de naam van de Oostelijke Mijnstreek veranderde in Parkstad. En ook de oud-mijnwerkers moesten zich aanpassen. Maar na de mijnsluitingen voelden veel van hen zich afgedankt en weggestopt in de WW, bijstand of WAO. Duizenden 'koempels' kregen stoflongen of zijn inmiddels overleden. Maar niet iedereen kreeg daarvoor erkenning en een bijbehorende uitkering. Tot woede en verdriet van veel 'koempels' en hun families. Jubileum met een rouwrandje De gemeente Heerlen en de provincie Limburg willen, na 50 jaar, het mijnverleden herdenken en vieren. Het is ook een halve eeuw geleden dat het besluit werd genomen om de mijnen te sluiten. Maar voor veel oud-mijnwerkers en hun kinderen heeft het jubileum een rouwrandje. De gevolgen van de mijnsluitingen waren dramatisch voor Zuid-Limburg. Maar liefst mijnwerkers en werknemers in toeleveringsbedrijven verloren hun werk.
4 De mijnen in Nederland De meeste mijnen lagen in de Oostelijke Mijnstreek, in de buurt van Heerlen en Kerkrade. De oudste mijn was de Domaniale in Kerkrade. Deze mijn produceerde al in de negentiende eeuw kolen. De laatste mijnen werden in 1926 in productie genomen. In totaal zijn er 12 mijnen geweest die steenkool hebben geproduceerd. Eind 1974 werd de laatste steenkool uit de Limburgse bodem gehaald en ging de laatste mijn Oranje Nassau I in Heerlen dicht. Eind jaren 70 zat in de Oostelijke Mijnstreek de helft van de beroepsbevolking thuis: werkloos, afgekeurd of vervroegd met pensioen. En Limburg voelt nog steeds de gevolgen van het mijnverleden. Letterlijk en figuurlijk. Er verzakken af en toe oude mijngangen, waardoor huizen boven de grond beschadigd worden. In 2011 verzakte zelfs een heel winkelcentrum 't Loon in Heerlen. En tot op de dag van vandaag is de werkloosheid en armoede in de voormalige mijnstreek hoger dan in de Randstad. Overzicht Nederlandse kolenmijnen (bron Platform De Mijnen) Naam Plaats Diepste schacht Actief Totale productie steenkool Domaniale Kerkrade 802 m ton Oranje Nassau I Heerlen 471 m ton Willem-Sophia Spekholzerheide 651 m ton Oranje Nassau II Schaesberg 477 m ton Laura Eygelshoven 748 m ton Wilhelmina Terwinselen 823 m ton Emma Treebeek 980 m ton Hendrik Rumpen 1058 m ton Oranje Nassau III Heerlerheide 844 n ton Oranje Nassau IV Heksenberg 740 m ton Julia Eygelshoven 568 m ton Maurits Lutterade 895 m ton
5 Artikel uit het dagblad Trouw door MEINDERT VAN DER KAAIJ 30/11/12 Limburgs trots en trauma Stoflongen, werkloosheid en de slopershamer. Interview met historicus Ad Knotter. In Limburg is na de sluiting van de steenkolenmijnen zo'n beetje alles wat maar aan die industrie herinnerde, vernietigd. In 1990 ontdekte een oud-werknemer van staatsmijn Wilhelmina echter dat het lijkenhuisje van die mijn aan de slopershamer was ontkomen. In dat gebouwtje werden omgekomen mijnwerkers opgebaard als dat thuis niet mogelijk was. Het werd later een kapel ter nagedachtenis van alle op het werk omgekomen mijnwerkers. Lang wilden Limburgers niets meer met de mijnen te maken hebben. Trauma is misschien een groot woord, maar het sluiten van de mijnen en de erfenis daarvan - werkloosheid, stoflongen en lage pensioenen - lag te vers in het geheugen. Het grote publiek dacht dus: haal maar weg die zooi. De motie die PvdA en CDA in 2007 indienden met het verzoek om een wetenschappelijk standaardwerk over de mijnwerkers, werd unaniem in de Provinciale Staten aangenomen. Over mijnbedrijven was al veel gepubliceerd. Maar de Limburgers wilden een integrale studie die recht deed aan de betekenis van de mijnwerkers voor Limburg en Nederland. De wijdverbreide afkeer van alles wat met de mijnen te maken had, leidde in de jaren zeventig tot een systematische afbraak van bovengrondse gebouwen en installaties. Daartegen waren nauwelijks protesten te horen. Het opblazen van de Lange Jan, de 100 meter hoge schoorsteen van de Oranje- Nassau mijn, trok veel bekijks, maar niemand stak een vinger uit om het te beschermen. "Ook al haal je alles weg, de herinnering blijft", zegt Knotter. "Je moet ermee leren leven. Het duurt even voordat de negatieve herinnering wordt overwonnen, maar dat lijkt nu te zijn gebeurd. Het vormt nu de basis voor een nieuwe identiteit van Limburgers." Toen Joop den Uyl, de toenmalige minister van economische zaken, in 1965 bekendmaakte dat op termijn alle mijnen gesloten zouden worden, was er hier en daar wel protest, maar het was ook een opluchting dat men van dat onaangename werk af was. "Den Uyl kondigde een planmatige herstart aan. Hij geloofde denk ik oprecht in die maakbaarheid. Er zou nieuw werk komen. De zwarte omgeving zou groen worden. In de jaren zeventig en tachtig werd duidelijk dat dit toekomstbeeld niet op waarheid berustte. De werkloosheid bleef hoog. Afspraken over pensioenen en compensatie voor stoflongen werden niet nagekomen." Het beeld dat in de Limburgse mijnen alleen maar Limburgers werkten, is volgens Knotter een mythe. Die wereld was veel pluriformer dan vaak wordt gedacht. Eind jaren twintig beleefde Nederland een economische hausse en draaiden de mijnen op volle toeren. Uit Oost-Europa werden bussen vol arbeidsmigranten naar Limburg gebracht. Maar zodra de crisis uitbrak, verdwenen ze ook weer. Hetzelfde gebeurde in de jaren vijftig toen de industrie met een arbeidstekort kampte. Dit keer waren het Italianen die ons uit de brand hielpen, maar die er bij de kolencrisis in 1958 ook weer uitvlogen. In de jaren vlak voor de sluiting werkten er vooral Marokkanen. Dat er een stevige kern van Limburgers in de mijnen bleef, was uitdrukkelijk de opzet van de bedrijfsleiding. Het werk in de mijnen was gevaarlijk, zwaar en smerig. Het gevolg daarvan kon zijn dat men tweede keus arbeiders zou krijgen die bij het minste geringste zouden afhaken. Dat wilden de directies tegengaan door het creëren van een vaste 'stam'. Zij streefden ernaar om van de mijnwerkers een beroepsgroep te maken. Dat deden zij bijvoorbeeld door de oprichting van de Ondergrondse Vakschool (OVS) waar veel jongens na de lagere school naartoe konden om ze het gevoel te geven dat ze kozen voor een beroep voor het leven.
6 Wie eenmaal in de 'mijnwereld' zat, kon er ook niet meer uitkomen. Knotter spreekt in dat verband over een 'mijnverzorgingsstaat'. De mijnen zorgden voor huisvesting, gezondheidszorg en onderwijs. Daar zaten goede kanten aan, want de families van mijnwerkers woonden in goed opgezette woonwijken met goede voorzieningen. Er waren sociaal werkers, de zogeheten woninginspecteurs, die van alles voor de families regelden zoals een opname in het ziekenhuis als dat nodig was. De keerzijde was dat mijnondernemingen een knellende greep had op die gezinnen. Een belangrijke rol speelde ook de katholieke kerk die deels hetzelfde belang had als de bedrijven. Zij streefden naar een stabiele gemeenschap die de beste garantie was tegen het 'rode gevaar'. De kerk wilde het doen voorkomen dat in de Limburgse mijnen alleen maar katholieken werkten, maar dat was bepaald niet de werkelijkheid. Het dorp Treebeek kende alleen al tien kerkgenootschappen. Er is een anekdote van een ouderling die een zaal van een ziekenhuis in Heerlen opliep met de vraag of er nog protestanten waren. Voor iemand kon antwoorden riep de dienstdoende zuster: 'nee hoor, we hebben ze allemaal bekeerd'. De oorspronkelijk neutrale voetbalclub Huskense Boys liet zich het predicaat rooms-katholiek aanmeten om zo in aanmerking te kunnen komen van de subsidie van de Oranje-Nassau Mijnen. Korte tijd nadat de eerste mijnen begin 1900 werden geopend, namen de arbeidsverhoudingen in Limburg reeds de vorm van het poldermodel aan. De werkgevers namen de katholieke vakbond NKMB en zijn voorzitter Frans Dohmen vanaf het begin serieus. Men was als de dood voor radicale elementen in de vakbeweging. Maar ook vond de regering de productie van kolen cruciaal voor de Nederlandse economie. De constructieve houding van werkgevers en de staat leidde ertoe dat in Limburg stakingen een zeldzaamheid waren. Dit in tegenstelling tot andere grote mijngebieden in Europa waar stakingen schering en inslag waren. De Nederlandse mijnen waren ook de veiligste van Europa: tussen 1852 en 1974 deden zich negen rampen voor zoals een explosie of brand. Knotter denkt dat de dominantie van de Staatsmijnen - die genoegen namen met minder winst - daarbij een belangrijke rol speelde. Particuliere mijnen pasten zich aan. In Wallonië bijvoorbeeld bepaalden private bedrijven de toon en waren ongelukken veel talrijker, met honderden doden per jaar als gevolg. In Nederland waren er voor de oorlog gemiddeld 27,6 dodelijke ongelukken. Arbeiders raakten bekneld of kregen zware brokken op hun hoofd. Daarnaast was het allesbehalve prettig werken in de mijnen. Mensen moesten hard werken, zeker na de invoering van het zogeheten jaag- en drijfsysteem. Op een gegeven moment viel er geen productiewinst meer te boeken door technische vernieuwingen. Om toch meer kolen naar boven te halen, kregen de opzichters de taak om de werkers harder te laten werken. Na felle protesten, die zelfs door de NKMB werden gesteund, kwam hier na de oorlog een einde aan. We weten nu dat mijnwerkers door hun werk stoflongen (silicose) kregen, een aandoening die uiteindelijk dodelijk was. Opmerkelijk is dat de Staatsmijnen er tot 1938 in slaagden om de erkenning van silicose als een beroepsziekte tegen te houden, veel later dan in het buitenland. Een cruciale rol speelde hierbij de hoofdmijnarts Vossenaar. Hij was in dienst bij de mijnen. Kennelijk had de man het zakelijke belang van de mijn zo geïnternaliseerd dat hij zijn inzichten als arts glashard opzij zette. Hij suggereerde dat mensen simuleerden en stuurde ze weer de mijn in. Het scheelde de bedrijven veel aan verzuim- en uitkeringskosten. De kwestie van de stoflongen speelt nog steeds, samen met die van de pensioenen. Men vindt dat de overheid op die punten is tekortgeschoten. Dat heeft oud-mijnwerkers en hun gezinnen in het hart geraakt, zowel materieel als psychologisch. Het herstructureringsbeleid heeft bij lange na niet het verlies van arbeidsplaatsen gecompenseerd. De gevolgen voor de oostelijke mijnstreek zijn nog
7 steeds merkbaar in de cijfers voor werkloosheid, wao'ers en deelname aan sociale werkvoorziening. Jongeren met een goede opleiding zijn verhuisd. Het gevoel in de steek gelaten te zijn is in deze streek goed te merken. "Een collega liet mij eens een kaart zien van Limburg met aan de randen donkere plekken en vroeg wat het was. Ik zei: dat zijn de krimpgebieden. Het bleek dat de donkere plekken de gebieden waren waar de PVV de grootste was geworden. Terwijl in deze streek geen Marokkanen of andere islamieten te vinden zijn. Ik denk dat dit proteststemmen zijn van mensen die zich in de steek gelaten voelen. Volgens mij hebben ze ook wel een reden om ontevreden te zijn."
waar het vlakke land gaat plooien
waar het vlakke land gaat plooien Lesbrief Achtergrond, vragen en opdrachten bij de voorstelling 1 Inhoud: Kort over de voorstelling 2 De geschiedenis van de mijnen 2 Opdrachten 5 Vragen 6 Artikelen uit
Nadere informatie100 jaar Limburgse geschiedenis met de opkomst, neergang en revival van de mijnen.
100 jaar Steenkolenmijn Valkenburg 21 juli 2017 te Valkenburg Dames en heren, 100 jaar steenkolenmijn Valkenburg is óók 100 jaar Limburgse geschiedenis. 100 jaar Limburgse geschiedenis met de opkomst,
Nadere informatieLeerlingenboekje van steenkolen tot gasbel
Leerlingenboekje van steenkolen tot gasbel Ik word mijnwerker 1 Uit: Jacques Vriens, Tien torens diep, Houten 2004 p.6-7 " Voorjaar 1958... Vanaf de dag dat Stef wist dat hij Stef was, wilde hij mijnwerker
Nadere informatie2. Wat er voor de mijngebouwen in de plaats is gekomen, bestaat uit groenvoorziening, woonwijken en zakelijk beton. Er is tijdens de grootscheepse
1. Als je vroeger voorbij Sittard over de Limburgse heuvels kwam dan zag je in het dal het trotse mijnencomplex liggen. Daar is tegenwoordig niets meer van over. Ik ben als kind opgegroeid in de tijd dat
Nadere informatieEnkele vragen aan Kristin Harmel
Enkele vragen aan Kristin Harmel Waar gaat Zolang er sterren aan de hemel staan over? Zolang er sterren aan de hemel staan gaat over Hope McKenna- Smith, eigenaresse van een bakkerij in Cape Cod. Ze komt
Nadere informatieIk ben Steenkool. Nooit meer oorlog groep 7-8. De Steenkool, een beetje Limburg is hem niet vreemd. En hij is niet zo goed in Engels.
De Steenkool, een beetje Limburg is hem niet vreemd. En hij is niet zo goed in Engels. Hi! I am de steenkool. De cole of de stone. I am black, zwart. And I kan fire geven. Jongens, dat is wat die Europese
Nadere informatieHET VERHAAL VAN KATRIN
HET VERHAAL VAN KATRIN Katrin begon heroïne te gebruiken toen ze ongeveer 12 was. In het begin deed ze dat nog af en toe. We hadden er niet genoeg geld voor. Door een ingrijpende gebeurtenis ging ze steeds
Nadere informatieWelke wapens worden voor het eerst gebruikt in de Eerste Wereldoorlog? 1. Geweren en gifgas. 2. Machinegeweren en gifgas. 3. Gifgas en pistolen.
Tussen welke twee landen is de Eerste Wereldoorlog begonnen? 1. Engeland en Frankrijk 2. Duitsland en Frankrijk 3. Duitsland en Engeland Nederland blijft neutraal. Wat betekent dat? 1. Nederland kiest
Nadere informatieNaam: DE BEELDENSTORM Ketters Luther en Calvijn
Naam: DE BEELDENSTORM Ketters Luther en Calvijn Filips II In 1566, meer dan vierhonderd jaar geleden, zijn veel mensen boos. Er is onrust in de Nederlanden. Er zijn spanningen over het geloof, veel mensen
Nadere informatieF r a n c i s c u s. v a n. Leven met aandacht. w e g D e. Erfgoed Congregatie Zusters Franciscanessen van Oirschot
Leven met aandacht Erfgoed Congregatie Zusters Franciscanessen van Oirschot w e g D e v a n F r a n c i s c u s 2 Leven met aandacht Inhoud 1 De weg van Franciscus 9 2 De oprichting van de congregatie
Nadere informatieSaskia van den Heuvel MISSCHIEN GEBEURT ER VANDAAG IETS. Gedichten. Muitgeverij. Mmarmer. m armer
Saskia van den Heuvel MISSCHIEN GEBEURT ER VANDAAG IETS Gedichten Muitgeverij m armer Mmarmer Mmarmer M INHOUD KANTOOR Ode 13 Wat we zeiden toen we het ons nog herinnerden 14 Ze hebben het beste met ons
Nadere informatieVoorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd.
Voorwoord In dit boek staan interviews van nieuwkomers over hun leven in Nederland. Ik geef al twintig jaar les aan nieuwkomers. Al deze mensen hebben prachtige verhalen te vertellen. Dus wie moest ik
Nadere informatieLeven en werken in de mijnindustrie in Limburg N. Zijlstra, info@demijnen.nl
Leven en werken in de mijnindustrie in Limburg N. Zijlstra, info@demijnen.nl Jacques Vriens, Tien torens diep, Houten 2004 Jos Venner, Canon van Limburg, Venlo 2009 Jacques van de Boogaard ea., Weet je
Nadere informatieWelke opdracht gaf Jakob aan zijn zonen vanwege de hongersnood?
Jozefs broers bij de onderkoning. Welke opdracht gaf Jakob aan zijn zonen vanwege de hongersnood? Genesis 42:1-2 1 Toen Jakob zag dat er koren in Egypte was, zei Jakob tegen zijn zonen: Waarom kijken jullie
Nadere informatieHans van Rooij VERSTAG
Hans van Rooij VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen van
Nadere informatieEr was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen.
Een klein gesprekje met God Er was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen. God lachte breed. Dat is waar!, zei God. Jij bent ook het licht.
Nadere informatieBoek en workshop over het verlies van een broer of zus. Een broertje dood. Door Corine van Zuthem
Het overlijden van een broer of zus is een ingrijpende gebeurtenis. Toch wordt het onderwerp in de rouwliteratuur doodgezwegen. Tot verbazing van Minke Weggemans. De pastoraal therapeute schreef er daarom
Nadere informatieDe steenk~oolindustrie
De steenk~oolindustrie energtevoorztentng en haar belang voor de n Nederland Als laatste deel van deze beschouwingen wordt een beknopt overzicht gegeven van de steenkoolpositie en productie van de Limburgse
Nadere informatieTineke Boudewijns VERSTAG
Tineke Boudewijns VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen
Nadere informatienieuwsbrief III DOMANIALE MIJN
nieuwsbrief III DOMANIALE MIJN regionaal historisch centrum limburg In deze nieuwsbrief Inventarisatie: de stand van zaken 1 Van mijn- tot woningbouw 3 Octrooien en onvrede 5 Werkverruiming en wederaanpassing
Nadere informatie7.2 Terugblik. Een slechte gezondheidszorg in de negentiende eeuw zorgde voor een hoge kindersterfte. Willem-Jan van der Zanden
Een slechte gezondheidszorg in de negentiende eeuw zorgde voor een hoge kindersterfte. 1 Er was onvoldoende voeding, de arbeidsomstandigheden waren slecht, verzekeren tegen ziektekosten was nauwelijks
Nadere informatiezondagmorgen 14 november 2010 Welkomkerk ds. W.H. Hendriks-Vogelaar
Gemeente van de Heer Jezus Christus, Jongeren, ouderen, kinderen van God, Zoals ik voor de lezing al gezegd heb; het gaat vanmorgen niet over trouwen of getrouwd zijn, dat is alleen een voorbeeld verhaal.
Nadere informatieWat je voelt is wat je denkt! De theorie van het rationeel denken
Wat je voelt is wat je denkt! De theorie van het rationeel denken Mensen zoeken hulp omdat ze overhoop liggen met zichzelf of met anderen. Dit kan zich op verschillende manieren uiten. Sommige mensen worden
Nadere informatieWelk Bijbelboek gaat over dit hoofdstuk? Waarheen trok Abraham en zijn gevolg?
Abraham in Gerar. Welk Bijbelboek gaat over dit hoofdstuk? Genesis 20 Waarheen trok Abraham en zijn gevolg? Genesis 20:1 1 Abraham trok vandaar naar het Zuiderland en woonde tussen Kades en Sur, en hij
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Ik weet niet of het u is opgevallen, maar het trof mij dat de lezingen van vandaag vol tegenstellingen zitten: het begint al bij Jesaja 41: mensen zijn
Nadere informatieBert staat op een ladder. En trekt aan de planten die groeien in de dakgoot. Hij verstopt de luidspreker en het stopcontact achter de planten.
Helaas Wanneer besloot Bert om Lizzy te vermoorden? Vreemd. Hij herinnert zich het niet precies. Het was in ieder geval toen Lizzy dat wijf leerde kennen. Dat idiote wijf met haar rare verhalen. Bert staat
Nadere informatieLeerlingen hand-out stadswandeling Amsterdam
Leerlingen handout stadswandeling Amsterdam Groep 1: de Surp Hoki Armeens Apostolische kerk Adres: Kromboomsloot 22, Amsterdam Namen leerlingen: In deze handout staat alle informatie die je nodig hebt
Nadere informatieToespraak van Anouchka van Miltenburg, Voorzitter van de Tweede Kamer, bij de bijeenkomst van de Stichting Herdenking 15 augustus 1945, op 14 augustus 2015 in de Tweede Kamer We dachten dat we na de capitulatie
Nadere informatie2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1
2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1! " #$% & #& '$' '& + ()" *% $, $ -% 1 H. Jagersma en M. Vervenne, Inleiding in het Oude Testament, Kampen, 1992. J. Bowker, Het verhaal
Nadere informatieInterview met de Spaanse arts Betty Cerda de Palou, 63 jaar oud en sinds 32 jaar in Maastricht
1 Interview met de Spaanse arts Betty Cerda de Palou, 63 jaar oud en sinds 32 jaar in Maastricht Betty: Ik ben Betty Cerda de Palou. Ik woon in Maastricht al 32 jaar. Ik ben 63 jaar. Ik ben arts, maar
Nadere informatieHet verhaal van Europa
Het verhaal van Europa 2010 Uitgeverij Manteau / Standaard Uitgeverij en Rob Heirbaut & Hendrik Vos Standaard Uitgeverij nv, Mechelsesteenweg 203, B-2018 Antwerpen www.manteau.be info@manteau.be Deze reeks
Nadere informatieDonkere wolken pakken zich samen boven winkelcentrum t Loon, april 2011.
Lesbrief maart 2012 Help, we zakken weg! Donkere wolken pakken zich samen boven winkelcentrum t Loon, april 2011. Bron: Bulthuis, Heerlen 2011-04-12 Shoppingcenter t Loon Shoppingcenter 't Loon Heerlen
Nadere informatieKlein Kontakt. Jarigen. in april zijn:
A Klein Kontakt Het is alweer eind maart wanneer dit Kontakt uitkomt, het voorjaar lijkt begonnen, veel kinderen hebben kweekbakjes met groentes in de vensterbank staan, die straks de tuin in gaan. Over
Nadere informatieLinks: De onverbrande mijnsteenberg Willem Sophia Kerkrade West. Rechts: Minestone seat model 2
MINESTONE PROJECT Connecting the past and the present 2017-2020 Een Project van Paul Koenen I.S.M. Gemeente Kerkrade & IBA-Parkstad KORT : Mijn idee is om stadsmeubilair te maken van mijnsteengranulaat.
Nadere informatieMijn dochter; boulimia en borderline
Mijn dochter; boulimia en borderline Mijn dochter; boulimia en borderline E.M. van der Linden Schrijver: E.M. van der Linden Coverontwerp: via Brave New Books ISBN: 9789402130331 E.M. van der Linden Dit
Nadere informatieOnderzoek werknemers met kanker
Onderzoek werknemers met kanker Dinsdag 15 april 2013 Over dit onderzoek Dit onderzoek is gehouden in samenwerking met de Nederlandse Federatie voor Kankerpatiëntenorganisaties (NFK). Aan het onderzoek
Nadere informatieMINESTONE PROJECT 2017
MINESTONE PROJECT 2017 Connecting the past and the present Een Project van Paul Koenen I.S.M. Gemeente Kerkrade & IBA-Parkstad KORT : Mijn idee is om stadsmeubilair te maken van mijnsteengranulaat. Rode
Nadere informatieOpen brief Mijnverleden
Platform De Mijnen Correspondentie-adres: Nieuw Eyckholt 292P 6419 DJ Heerlen 045-5741181 hermans@antenna.nl Gemeenten Heerlen, Sittard-Geleen, Landgraaf, Brunssum & Kerkrade Gemeenteraad Postbus 31000
Nadere informatie100 jaar geleden. t Is Oorlog! Een lesmap voor het vierde, vijfde en zesde leerjaar, door juffrouw Anita en de papa van Anna.
100 jaar geleden t Is Oorlog! Een lesmap voor het vierde, vijfde en zesde leerjaar, door juffrouw Anita en de papa van Anna. t Is oorlog! Binderveld, Kozen, Nieuwerkerken en Wijer 100 jaar geleden is een
Nadere informatieMODULE I EUROPA: NOOIT MEER OORLOG!
MODULE I EUROPA: NOOIT MEER OORLOG! I.I De geboorte van de Europese Unie Zoals jullie waarschijnlijk wel weten zijn er de vorige eeuwen veel oorlogen in Europa geweest. Vooral de Eerste en de Tweede Wereldoorlog
Nadere informatieEr was eens een heel groot bos. Met bomen en bloemen. En heel veel verschillende dieren. Aan de rand van dat bos woonde, in een grot, een draakje. Dat draakje had de mooiste grot van iedereen. Lekker vochtig
Nadere informatieErvaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier
Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier Vraag 1 Hoe heb je zielsliefde ontdekt, en ontdekte je zielsliefde het ook op dat moment? Ik ontmoette haar op mijn werk in de rookruimte. We konden
Nadere informatieBijlage VMBO-GL en TL
Bijlage VMBO-GL en TL 2011 tijdvak 2 maatschappijleer 2 CSE GL en TL Tekstboekje GT-0323-a-11-2-b Analyse maatschappelijk vraagstuk: jeugdwerkloosheid tekst 1 FNV vreest enorme stijging werkloosheid jongeren
Nadere informatieGerma de Vos. Kletsboek. Een vrolijk voorleesboek
Germa de Vos Kletsboek Een vrolijk voorleesboek 1 Het huis van de tien kinderen 1., daar kun je haast niet lopen. Overal zitten kleintjes hun vetertjes te knopen. 2., daar is het altijd feest, omdat er
Nadere informatieGent 24b. De Predikherenlei anno 1820 door de Hollandse soldaat Wynantz. Onderbergen. Het pand van de Dominicanen. Predikherenlei
De Predikherenlei anno 1820 door de Hollandse soldaat Wynantz Gent 24b Onderbergen. Het pand van de Dominicanen Predikherenlei Rue de la Valléé nr 40 /Onderbergen Onderbergen nr 57 in 1940 Tweede gedeelte
Nadere informatie6 Stefanus gevangengenomen
6 Stefanus gevangengenomen 8. En Stefanus, vol geloof en kracht, deed wonderen en grote tekenen onder het volk. 9. En enigen van hen die behoorden tot de zogenoemde synagoge van de Libertijnen, van de
Nadere informatieInterview met Wiel Friedrichs, oud-voorzitter FNV Limburg, door Ellen Langenkamp, Maastricht, 2014
Interview met Wiel Friedrichs, oud-voorzitter FNV Limburg, door Ellen Langenkamp, Maastricht, 2014 De centrale gedachte achter het herstructureringsbeleid van Zuid-Limburg in de jaren zestig, zeventig
Nadere informatieHunebedden. Inleiding. Hoofdstuk 1 Wat zijn hunebedden en waar kun je ze vinden?
Hunebedden Inleiding Ik hou mijn werkstuk over hunebedden, omdat ik het een leuk onderwerp vind. Maar ik hou het er ook over, omdat ik er veel van te weten wil komen. Ik ben op het idee gekomen, omdat
Nadere informatieVerslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige.
Burn out Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Ik was al een tijd druk met mijn werk en mijn gezin. Het viel mij zwaar, maar ik moest dit van mezelf doen om aan de omgeving te laten zien
Nadere informatieBijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 2. Bronnenboekje. KB-0125-a-12-2-b
Bijlage VMBO-KB 2012 tijdvak 2 geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Bronnenboekje KB-0125-a-12-2-b Staatsinrichting van Nederland bron 1 Een beschrijving van een politieke stroming (rond 1870): Zij
Nadere informatieWerken in een andere sector of branche: iets voor u?
Werken in een andere sector of branche: iets voor u? Uw hele loopbaan blijven werken in dezelfde sector of branche? Voor veel werknemers is het bijna vanzelfsprekend om te blijven werken in de sector of
Nadere informatieWaarom ging de WTTC Destination Award naar Parkstad?
Parkstad Limburg Wie is de WTTC? Waarom ging de WTTC Destination Award naar Parkstad? Al vóór de prijs had Parkstad wapenfeiten: Grootste indoor skihal ter wereld Grootste outdoor klimpark van Europa
Nadere informatieZaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie
Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie
Nadere informatieToespraak Gerdi Verbeet bij de Indiëherdenking 15 augustus 2014 in Den Haag
Toespraak Gerdi Verbeet bij de Indiëherdenking 15 augustus 2014 in Den Haag Elk jaar op de ochtend van 14 augustus is er een korte plechtigheid in de ontvangsthal van de oude Tweede Kamer. Een kleine groep
Nadere informatieTijdvak I. 31 oktober 2013 8: 30-10:00.
1 SCHOOLONDERZOEK Tijdvak I GESCHIEDENIS 31 oktober 2013 8: 30-10:00. Dit onderzoek bestaat uit 38 vragen. Bij dit onderzoek behoort een antwoordblad. Beantwoord de antwoorden uitsluitend op het antwoordblad.
Nadere informatieNaam: Mariska v/d Boomen. Klas: TG2C. Datum: 25 Juni. Docent: Van Rijt. Schrijfverslag.
Naam: Mariska v/d Boomen. Klas: TG2C. Datum: 25 Juni. Docent: Van Rijt. Schrijfverslag. Onze vragen: 1. Wanneer bent u met uw schrijfcarrière begonnen? 8 jaar geleden ben ik begonnen met het schrijven.
Nadere informatieSpreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info
Onderduiken Mijn spreekbeurt gaat over mensen die in de tweede wereldoorlog zijn ondergedoken. Mijn werkstuk heb ik gemaakt over Anne Frank. Anne Frank is in de tweede wereld oorlog ook ondergedoken. Vandaar
Nadere informatieNaam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel
Naam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel Willibrord Willibrord werd geboren als zoon van pas bekeerde ouders en werd als zevenjarige jongen door zijn vader Wilgis toevertrouwd aan het klooster van Ripon nabij
Nadere informatieDe feiten: arbeidsmigratie door de jaren heen
De feiten: arbeidsmigratie door de jaren heen Jeannette Schoorl Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI) Den Haag NIDI/NVD/CBS Seminar arbeidsmigratie 30 maart 2011 Onderwerpen Historische
Nadere informatieInhoud Slaapkamer 6 Opwarming 8 Een jaar later 10 Genoeg 12 Terrorist 14 Geheim 16 Olie 20 R.O.A. 23 Betty 26 Vertrouwen 29 Feiten 32 G.O.F. 35 Protest 38 Warm 42 Reuzenmachine 44 Een bewaker! 47 Terrorist?
Nadere informatie9 Vader. Vaders kijken anders. Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd
53 9 Vader Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd heeft. P Ik begin steeds beter te begrijpen dat het heel bijzonder is dat ik een kind van God, mijn
Nadere informatieEIGEN BLOED Over moeders die hun kind afstaan ter adoptie
EIGEN BLOED Ik zie het koppie al, zegt de huisarts tegen de dertienjarige Henny Paniek Ze kwam bij hem vanwege buikpijn Dan gaat alles razendsnel Met een ambulance wordt Henny naar het ziekenhuis gebracht
Nadere informatieDe tijd die ik nooit meer
De tijd die ik nooit meer vergeet Jan Smit uit eigen pen deel 3 De Stiep Educatief De tijd die ik nooit meer vergeet De schrijver die blij is dat hij iets kan lezen en schrijven, vertelt over zijn jeugd.
Nadere informatieU schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo?
Wablieft praat met Paul Verhaeghe De maatschappij maakt mensen ziek Materieel hebben we het nog nooit zo goed gehad. De meesten van ons hebben een inkomen, een dak boven ons hoofd Toch voelen veel mensen
Nadere informatieActiviteit 01: Je gedachten en gevoelens 7. Activiteit 02: De scheiding van je ouders overleven 11. Activiteit 03: Acting out 16
Inhoud Activiteit 01: Je gedachten en gevoelens 7 Activiteit 02: De scheiding van je ouders overleven 11 Activiteit 03: Acting out 16 Activiteit 04: Schuld 22 Activiteit 05: Angst 26 Activiteit 06: Verdriet
Nadere informatieDE DEMOCRATIE-INDEX GROEP 1: 1815-1848. 3. Hebben alle partijen min of meer gelijke kansen in de campagneperiode?
DE DEMOCRATIE-INDEX GROEP 1: 1815-1848 ACHTERGRONDINFORMATIE PERIODE 1815-1848 DE EERSTE JAREN VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN Tussen 1795 en 1813 was Nederland overheerst geweest door de Fransen. In
Nadere informatieVoorwoord. Rome en de Romeinen
Voorwoord Rome en de Romeinen Dit verhaal speelt in Rome, ongeveer 2000 jaar geleden. Rome was toen een rijke stad, met prachtige gebouwen. Zoals paleizen voor de keizers, voor de Senaat en voor de grote
Nadere informatie3. Lees bron 1. Bedenk zelf een vraag die je met behulp van deze tekst kunt beantwoorden.
Oefentoets T4 SED II Module 4 & 5 1. Wat was de reden dat arbeiders, landarbeiders, en kleine zelfstandigen in de 19e eeuw op de rand van de armoede leefden? a Er waren geen sociale wetten als ze in de
Nadere informatie4 mei 2014. Dodenherdenking. Wij zijn hier bijeen gekomen om doden te herdenken. Geschaard rondom het oorlogsmonument. Een monument ter herinnering.
Hardinxveld-Giessendam, 4 mei 2014 Dodenherdenking Theo Boerman, loco-burgemeester 1: 4 mei 2014. Dodenherdenking. Wij zijn hier bijeen gekomen om doden te herdenken. Geschaard rondom het oorlogsmonument.
Nadere informatieOnderzoek werknemers met kanker
Onderzoek werknemers met kanker Dinsdag 15 april 2013 Over dit onderzoek Dit onderzoek is gehouden in samenwerking met de Nederlandse Federatie voor Kankerpatiëntenorganisaties (NFK). Aan het onderzoek
Nadere informatieSeptember 2008 Door: Charlotte Storm van s Gravesande. Bijbehorende foto's: zie onderaan de tekst. Hallo mede dierenvrienden,
September 2008 Door: Charlotte Storm van s Gravesande Bijbehorende foto's: zie onderaan de tekst Hallo mede dierenvrienden, Na mijn indrukwekkende reis naar India, is mij gevraagd om een kort verhaaltje
Nadere informatieJohannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl. (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente,
Johannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente, We zijn er doorheen gegaan, Veertig dagen en nachten, Tijd van voorbereiding...
Nadere informatieDe 7 belangrijkste vragen:
De Participatiewet en Wsw ers: Mensen die bij een Sociale Werkvoorziening werken hebben te maken met de Participatiewet. Misschien heeft u vragen over de wet. Hier kunt u de antwoorden vinden op vragen
Nadere informatieWat mevrouw verteld zal ik in schuin gedrukte tekst zetten. Ik zal letterlijk weergeven wat mevrouw verteld. Mevrouw is van Turkse afkomst.
Interview op zaterdag 16 mei, om 12.00 uur. Betreft een alleenstaande mevrouw met vier kinderen. Een zoontje van 5 jaar, een dochter van 7 jaar, een dochter van 9 jaar en een dochter van 12 jaar. Allen
Nadere informatieVoorwoord Met oprechte blijdschap schrijf ik het voorwoord voor dit boek. Ik ken Henk Rothuizen al vele jaren en heb hem zien opgroeien tot een man van God, met een bediening die verder reikt dan zijn
Nadere informatieSoms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij.
Lied: Ik ben ik (bij thema 1: ik ben mezelf) (nr. 1 en 2 op de CD) : Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Ik heb een mooie naam, van achter en vooraan.
Nadere informatieConny Stuart. Ik ben geboren in 1967, in Lichtenvoorde, als derde van vier kinderen.
Conny Stuart Korte biografie: Ik ben geboren in 1967, in Lichtenvoorde, als derde van vier kinderen. Na mijn middelbare school, het Marianum te Groenlo, een maristenschool, ben ik gaan studeren in Nijmegen.
Nadere informatieGESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB
Examen VMBO-KB 2005 tijdvak 1 woensdag 25 mei 9.00 11.00 uur GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB Gebruik het bronnenboekje. Dit examen bestaat uit 35 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 50 punten
Nadere informatieToespraak commissaris van de Koning Max van den Berg, Viering Bevrijdingsdag, 5 mei 2013, Ter Apel, gemeente Vlagtwedde.
Toespraak commissaris van de Koning Max van den Berg, Viering Bevrijdingsdag, 5 mei 2013, Ter Apel, gemeente Vlagtwedde. Dames en heren, Het is een mooie gewoonte om een boom te planten om een ingrijpende
Nadere informatieDe muur. Maar nu, ik wil uitbreken. Ik kom in het nauw en wil d r uit. Het lukt echter niet. De muur is te hoog. De muur is te dik.
De muur Ik heb een muur om me heen. Nou, een muur? Het lijken er wel tien. En niemand is in staat om Over die muur bij mij te komen. Ik laat je niet toe, Want dan zou je zien Hoe kwetsbaar ik ben. Maar
Nadere informatieDames en heren, 1 Gevonden via Google, transcript van grammofoonplaat, Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid.
Toespraak van commissaris van de koning Max van den Berg, uitreiken eerste exemplaar Het communistische verzet in Groningen, Groningen (A-Kerk), 5 maart 2014 Dames en heren, Fascisme is oorlog. Overweldiging
Nadere informatieWerkstuk Geschiedenis Frankrijk in de tijd van het absolutisme
Werkstuk Geschiedenis Frankrijk in de tijd van het absolutisme Werkstuk door een scholier 1970 woorden 12 oktober 2005 6,7 72 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdvraag: Hoe beschrijven en verklaren we
Nadere informatieHij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te
Hij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te kijken...4 De mensenmenigte opende zich in het midden...5 Toen
Nadere informatieWERKBLADEN Seksuele intimidatie
WERKBLADEN Seksuele intimidatie 1 Waarom dit boekje? 1.1 Zet een rondje om het goede antwoord. Seksuele intimidatie komt vaak voor. Ja Nee Seksuele intimidatie komt weinig voor. Ja Nee Mannen worden vaker
Nadere informatiePreek Psalm 78:1-8 20 september 2015 In het spoor van Opening winterwerk Spiegelbeeld I
Preek Gemeente van Christus, De mooiste dingen in het leven kun je niet als erfernis wegschenken Let er maar eens op. De belangrijkste dingen zijn geen erfstuk. Zeker, je kunt mooie spulletjes erven. Of
Nadere informatieO, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school.
Voorwoord Susan schrijft elke dag in haar dagboek. Dat dagboek is geen echt boek. En ook geen schrift. Susans dagboek zit in haar tablet, een tablet van school. In een map die Moeilijke Vragen heet. Susan
Nadere informatieDe man van gospelzangeres Annemieke Koelewijn is vorig jaar overleden aan kanker. Als jonge vrouw, zonder kinderen, blijft zij alleen achter.
De man van gospelzangeres Annemieke Koelewijn is vorig jaar overleden aan kanker. Als jonge vrouw, zonder kinderen, blijft zij alleen achter. 22 Tekst hilde tromp Beeld Eljee Styling en visagie Marianne
Nadere informatieNaam: NEDERLAND IN OORLOG Begin WO2 (1932 tot 1940)
Naam: NEDERLAND IN OORLOG Begin WO2 (1932 tot 1940) Adolf Hitler In 1933 kwam Adolf Hitler in Duitsland aan de macht. Hij was de leider van de nazi-partij. Hij zei tegen de mensen: `Ik maak van Duitsland
Nadere informatieOuderen en de arbeidsmarkt. Inhoudsopgave. 1 Algemeen...1
Inhoudsopgave 1...1 2 Hoofdsectie...2 1 In hoeverre bent u het eens of oneens met de volgende stellingen met betrekking tot ouderen van 55 + en de arbeidsmarkt?...2 2 Oudere werknemers moeten goedkoper
Nadere informatieHans van der Beek. over schrijven en alles
Hans van der Beek over schrijven en alles Hijschrijftcolumns,boekenennogveelmeer, behoorttotde KunstenMedia redactievanhet Parool,isvadervantweejongensenisbezigte halveren.juist,afvallen.hansvanderbeekschrijft.
Nadere informatieHet tweede avontuur van Broer Vos en Broer Konijn
Het tweede avontuur van Broer Vos en Broer Konijn Oom Remus bron. Z.n., z.p. ca. 1950 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/remu001twee01_01/colofon.php 2010 dbnl / erven J.C. Harries 2 [Het
Nadere informatieDe Steenkool, een beetje Limburg is hem niet vreemd. En hij is niet zo goed in Engels.
ENERGIE Ik ben Steenkool! De Steenkool, een beetje Limburg is hem niet vreemd. En hij is niet zo goed in Engels. Aangeboden door Dit verhaal is onderdeel van de Europese Verhalenkoffer. www.eu.nl -> onderwijs
Nadere informatieBijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 1. Bronnenboekje. KB-0125-a-17-1-b
Bijlage VMBO-KB 2017 tijdvak 1 geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Bronnenboekje KB-0125-a-17-1-b Staatsinrichting van Nederland bron 1 Een omschrijving van de eerste politieke partij: De kleine luyden
Nadere informatieOPDRACHT: Lees de vier tekstgedeelten en beantwoord de 4 bijbehorende vragen. Luk 15:11-32 Joh 3:14-17, Joh 15:9-17 Matt 5:43-48, Joh 13:33-35
God en je naasten liefhebben LES 3 DEEL 5 DISCIPLE OPDRACHT: Lees de vier tekstgedeelten en beantwoord de 4 bijbehorende vragen. Luk 15:11-32 Joh 3:14-17, Joh 15:9-17 Matt 5:43-48, Joh 13:33-35 Wat leer
Nadere informatieOntmoeting. gezondnu.nl
Ger van der Gaast (64) weet sinds 2010 dat hij de ziekte van Alzheimer heeft. Inmiddels woont hij in een verpleeghuis in Utrecht. Als voormalig docent verpleegkunde volgt Ger zijn eigen zorg kritisch.
Nadere informatieBIJDRAGE HERDENKING 12 april 2015
BIJDRAGE HERDENKING 12 april 2015 Geachte dames en heren, lieve familie en vrienden, Op 12 april 1945 was ik hier ook. Ik ben Eva Weyl en was toen bijna 10 jaar. Ik herinner mij de bevrijding heel goed;
Nadere informatieGESCHIEDENIS LES 2 STAP VOOR STAP VOORUIT
GESCHIEDENIS LES 2 STAP VOOR STAP VOORUIT Wie zei: Het is mijn taak om dit land goed te besturen. Maar al die ministers moeten zich er niet mee bemoeien. 1. koning Willem I 2. koning Willem II 3. koning
Nadere informatieENIGE ECHTE THUISHAVEN TEKST: MARIE MASUREEL - FOTOGRAFIE: HENNY VAN BELKOM TIJDLOOS 21
ENIGE ECHTE THUISHAVEN TEKST: MARIE MASUREEL - FOTOGRAFIE: HENNY VAN BELKOM TIJDLOOS 21 De laatste jaren pendelt Helen gewoon op en neer tussen haar woning in Monnickendam en haar interieurzaak in Edam,
Nadere informatieLatijn: iets voor jou?
: n j i t a L r o o v s iet jou? De Romeinen en wij Waar komen onze letters vandaan? Hoe komen we aan de namen van de maanden? De antwoorden op vele van deze vragen vind je vaak in het verleden bij de
Nadere informatieMINESTONE PROJECT 2017
MINESTONE PROJECT 2017 Connecting the past and the present Een Project van Paul Koenen I.S.M. Gemeente Kerkrade & IBA-Parkstad KORT : Mijn idee is om stadsmeubilair te maken van mijnsteengranulaat. Rode
Nadere informatie