Succesvolle ROB-gesubsidieerde projecten

Transcriptie

1 ROB SUBSIDIES Succesvolle ROB-gesubsidieerde projecten Bijna een vijfde van het Nederlandse klimaatprobleem wordt veroorzaakt door niet-co 2 broeikasgassen zoals methaan, lachgas en de fluorverbindingen SF6, PFK s en HFK s. In 2010 moet de emissie hiervan jaarlijks verminderd zijn tot maximaal 35 miljoen ton CO 2 -equivalenten, en in 2020 is het gewenst niveau 25 tot 27 Mton CO 2 -equivalenten. Dit staat gelijk aan een reductie van vijftig procent van deze gassen ten opzichte van het referentiejaar Het programma Reductie Overige Broeikasgassen (ROB) richtte zich de afgelopen jaren op het bevorderen, ontwikkelen en toepassen van maatregelen ter vermindering van de uitstoot van niet-co 2 broeikasgassen. De aandacht ging hierbij vooral uit naar de emissies van overige broeikasgassen afkomstig uit de landbouw, koeling en stortplaatsen. AgentschapNL bood subsidiemogelijkheden, kennis en advies om met de reductie van niet-co 2 broeikasgassen aan de slag te gaan. Een aantal met ROB-subsidies gefinancierde projecten en ontwikkelingen leverden prachtige resultaten op. Een paar voorbeelden worden tegen het licht gehouden. 26

2 Bort de Graaf Koel en Klimaattechniek Postbus GE Bunschoten T: F: I: W: Natuurlijke koudemiddelen in supermarkt koelinstallaties Bort de Graaf Koel- en Klimaattechniek BV, winnaar milieuprijs provincie Utrecht, is sinds 1984 installateur van koelsystemen. Het bedrijf is werkzaam in zowel de commerciële als de industriële sector en internationaal actief in landen als Duitsland, België en Marokko. De Graaf heeft zich geprofileerd als kenner op het gebied van natuurlijke koudemiddelen in Nederland. Zo installeerde het bedrijf de eerste IQF CO 2 vriestunnel in Europa, zijn zij installateur van de enige twee supermarkten in Nederland die de natuurlijke koudemiddelen NH 3 /CO 2 gebruiken (de derde wordt gerealiseerd in 2010) en één van de weinige installateurs van commerciële en industriële koelinstallaties met CO 2 als koudemiddel. Natuurlijke koudemiddelen meestal NH 3 of CO 2 - hebben grote voordelen. Het zijn goedkope koudemiddelen, de CO 2 -leidingen zijn veel kleiner dan bij het gebruik van R404A, de energiedichtheid is groot, het broeikaseffect van CO 2 is keer geringer dan dat van R404A, er zijn geen STEK-controles, eventuele grote CO 2 -lekkages vormen geen milieudelict en het is energiezuinig, somt De Graaf op. Toch kleven er ook een paar nadelen aan het gebruik van natuurlijke koudemiddelen. Er is bijvoorbeeld een complexer systeem voor nodig. In het geval van het gebruik van NH 3 zijn duurdere componenten nodig en zijn er strengere eisen gesteld aan de installatie. Het is giftig en daar zijn de gebruikers bang voor. Het werkgebied is voor CO 2 gering. Toch moeten supermarkten op natuurlijke koudemiddelen overstappen. Nu zijn er nog supermarkten in Nederland die met H(C)FK s werken. Elk jaar lekt vijf procent van de totale koudemiddeleninhoud weg. De emissie van die supermarkten bedraagt circa 25 ton per jaar en volgens de F-gassenwetgeving moet die emissie drastisch omlaag. De verantwoordelijkheid ligt bij de eindgebruiker: de supermarktketen. WEINIG INITIATIEF Toch viel het aantal supermarkten dat tot nu toe overstapte op natuurlijke koudemiddelen niet echt mee. Bort de Graaf weet waar het aan ligt: Mijn ervaring is dat de eindgebruikers in veel gevallen niet worden tegengehouden door de nadelen van het gebruik van natuurlijke koudemiddelen. Ze tonen weinig initiatief. Ze zijn vaak alleen geïnteresseerd als er sprake is van financieel gewin, bijvoorbeeld in de vorm van subsidies. Maar ook de installateurs en adviseurs zijn weinig innovatief. Zij moeten verantwoording durven nemen richting de eindgebruiker. De techniek is bewezen, maar er wordt nog te vaak gekozen voor goedkoop in plaats van innovatief en milieubewust. Dat is jammer. Volgens De Graaf is de oplossing niet ingewikkeld. Eindgebruikers moeten groen durven te investeren. Installateurs en adviseurs zouden meer lef kunnen tonen, ook naar de eindgebruiker. Een reële systeemvergelijking en monitoren van het energiegebruik, uitgevoerd door AgentschapNL zou daarbij zekerheid geven. De subsidies moeten niet naar de eindgebruikers, maar naar de installateurs zodat de installateur een concurrerende prijs kan neerleggen ten opzichte van een HFK-installatie.. Maar bovenal: neem je maatschappelijke verantwoording. 27

3 GEA Grenco De Beverspijken 7c 5221 EE s-hertogenbosch Postbus AE s-hertogenbosch T: F: I: W: Verticale plaatvriezers in bedrijf op visserij trawler Dirk Dirk. Innovatieve koeltechnieken aan boord van visserijtrawlers GEA Grenco is marktleider in het leveren van vriesinstallaties voor visserijtrawlers. Trawlers vissen op pelagische vissoorten, zoals haring en makreel, en zijn voorzien van diverse koelinstallaties. Direct na de vangst wordt de vis afgekoeld in tanks en vervolgens ingevroren. De ingevroren vis wordt opgeslagen in vriesruimen. Mede dankzij ROB heeft GEA Grenco verschillende innovatieve koelsystemen met natuurlijke koudemiddelen kunnen ontwikkelen. Ammoniak wordt veelvuldig toegepast als koudemiddel in landinstallaties. Aan boord van schepen vindt deze toepassing wereldwijd nog nauwelijks plaats. Vanwege de giftigheid van ammoniak worden aan boord van schepen strenge veiligheidseisen gesteld. Ammoniak mag alleen gebruikt worden in een aparte gasdichte koelmachinekamer. De spantrawlers Wiron 5 en 6 van rederij Jaczon zijn de eerste Nederlandse trawlers die zijn uitgerust met het koudemiddel ammoniak. De bemanningen van de Wiron trawlers waren na een korte inwerkperiode snel bekend met de werking, eventuele gevaren en voorschriften van de ammoniakinstallaties. Volgens hen is er vergeleken met de oude freoninstallaties relatief weinig veranderd en de uitgebreidere veiligheidsinstructies worden niet als moeilijk of belemmerend ervaren. Sinds de in bedrijf name van de Wiron 5 en 6 in 2001 zijn alle door GEA Grenco geleverde trawlers uitgevoerd met koudemiddel ammoniak, meestal in combinatie met koudemiddel CO 2. CO 2 ALS VERDAMPENDE KOUDEDRAGER Oceaan VII van rederij Van der Zwan kreeg CO 2 als verdampende koudedrager. Dit project is de eerste toepassing van de combinatie van NH 3 als koudemiddel en CO 2 als verdampende koudedrager aan boord van een visserijtrawler. Met behulp van een circulatiepomp wordt vloeibare CO 2 van lage temperatuur naar de plaatvriezers getransporteerd. De CO 2 -temperatuur wordt op -50 C geregeld. Een deel van de CO 2 -vloeistof verdampt, waardoor warmte wordt onttrokken aan de vis. In een zogenaamde cascade warmtewisselaar wordt CO 2 -damp weer in vloeistof omgezet. De benodigde koude voor het condenseren van de CO 2 wordt geleverd door een NH 3 - koelsysteem, dat is uitgerust met een tweetraps schroefcompressor. Om de verticale plaatvriezers te kunnen lossen, dienen deze eerst ontdooid te worden. Dit ontdooien gebeurt met behulp van een persgasgenerator. Hierbij wordt gebruik gemaakt van restwarmte van de hoofdmotor. Het ontdooien van de plaatvriezer duurt enkele minuten. NH 3 /CO 2 -CASCADESYSTEEM Visserijtrawler Dirk Dirk van rederij Parlevliet & van der Plas ging in oktober 2004 in bedrijf. Dit schip bevat de eerste NH 3 /CO 2 -cascade-installatie die GEA Grenco gebouwd heeft. Tegenwoordig heet het schip de Naeraberg van rederij Naeraberg (Faroer Eilanden). 28

4 Op dit schip is de gehele vriesinstallatie vervangen door een installatie met de volgende kenmerken: Twee gescheiden NH 3 /CO 2 -cascade-installaties met elk een capaciteit van 600 kw bij -50 C; Twee CO 2 -compressorunits met elk twee Grasso type D schroefcompressoren met economiser; Twee NH 3 -compressorunits met elk twee Grasso type M schroefcompressoren met economiser; 23 platenvriezers, die worden ontdooid met twee CO 2 -persgasgeneratoren; Oversized olieafscheiders en olierectifiers om de hoeveelheid olie in de installatie lager te houden dan 0,5 %. NH 3 /CO 2 -CASCADESYSTEEM MET CO 2 -CASCADECOMPRESSOR ONTDOOIEN GEA Grenco heeft NH 3 /CO 2 -cascade-installatie van de SCH302 van rederij W. van der Zwan twee keer geleverd. Net voordat de nieuwe installatie in bedrijf ging, is het schip januari 2007 door brand total loss geraakt. Het schip is herbouwd en met een geheel vernieuwde installatie, in november 2009 in bedrijf gegaan. Anders dan de eerder genoemde trawlers ontdooit de bemanning op dit schip met de CO 2 -cascade compressoren. De ontwikkeling van schroefcompressorunits geschikt voor een maximale werkdruk van 52 bar, maakt dit mogelijk. Kenmerken van de SCH302: Afmetingen van het schip: 140 meter lang en 18 meter breed; 48 plaatvriezers; iedere vriezer produceert 52 pakken vis van circa 22 kg; 2 x 1400 kw voor koelen koudwatertanks; Vriesinstallatie met 3000 kw koelvermogen bij -50 C met 6 CO 2 -schroefcompressoren en 4 NH 3 -schroefcompressoren. ABSORPTIEKOELING AANGEDREVEN DOOR ROOKGASSEN DIESELMOTOR ROB subsidieerde een haalbaarheidsstudie naar de toepassing van absorptiekoeling aan boord van schepen. De studie is uitgevoerd door GEA Grenco, Colibri, de TU Delft en rederij W. van der Zwan. Absorptiekoeling aan de wal is geen nieuwe techniek. Op schepen wel. De drijvende kracht van traditionele koelsystemen zijn elektrisch gedreven compressoren. Een absorptiesysteem gebruikt warmte voor de aandrijving van de koelinstallatie. Door gebruik te maken van de warmte in de rookgassen van de hoofdmotor is er vrijwel geen elektrische energie nodig voor de aandrijving van de koelinstallatie. De toepassing van natuurlijke koudemiddelen ammoniak en water, maken deze toepassing een uniek klimaatvriendelijk systeem. GEA Grenco had opdracht voor het leveren van een absorptiesysteem aan een Noorse rederij. Helaas heeft de reder de bouw van het nieuwe schip tot nader order uitgesteld. VISSERIJ HEEFT BAAT BIJ ROB-PROGRAMMA De hier genoemde voorbeelden laten zien dat de Nederlandse trawlervisserij mede dankzij de ondersteuning van het ROB-programma in staat geweest is om de toepassing van natuurlijke koudemiddelen in een betrekkelijk korte periode te realiseren. Hiermee heeft men ook een aanzienlijke besparing op invriestijden, benodigd aantal m 2 en energieverbruik weten te bereiken. Wiron 5 en 6 van rederij Jaczon. GEA Grasso 52 bar CO 2 -schroefcompressor. 29

5 Van ROB naar KyotoCooling Enige jaren geleden is UpTime technology uit Schiedam een ROB-subsidie verleend. UpTime technology onderzocht het met een warmtewiel verzorgen van koeling van datacenters en het hierdoor uitbannen van compressiekoeling. Het elektrisch verbruik van datacenters om de opgestelde IT-apparatuur te voeden, wordt bijna geheel omgezet in voelbare warmte. Om de datacenters op temperatuur te houden, dient deze warmte te worden afgevoerd naar buiten. Datacenters opereren 24/7 365 dagen per jaar, dus er is uur per jaar koeling nodig. Hierdoor hebben de huidige koelsystemen, die allen zijn uitgerust met compressiekoeling, bedrijfstijden van meer dan uur compressiekoeling per jaar. Dit ondanks het gebruik van zogenaamde freecooling -systemen. Het specifieke elektrisch gebruik om de datacenters koel te houden is, gerelateerd aan het IT-verbruik, tussen de 1,4 en >2. Dit betekent dat voor elke kwatt IT-apparatuur, er een tussen de 400 en > 1 kwatt aan elektrisch verbruik nodig is voor de koeling. Datacenters groeien, ondanks wereldperikelen, gestaag in aantal en m², maar met name in specifiek elektrisch verbruik per m². Gedocumenteerd is dat datacenters verantwoordelijk zijn voor meer dan twee procent van het wereld elektrisch verbruik en dat dit trendmatig stijgend is. HOE WERKT DE WARMTEWIEL KOELING? De traditionele koelunits of computairs op een computervloer worden vervangen door koelunits op basis van een warmtewiel, of beter koudewiel. Deze koelunits, zogenaamde KyotoCooling Cellen, worden centraal, buiten de computerzaal, opgesteld en verzorgen de recirculatie van lucht op de computerzaal en koeling aan de buitenlucht middels een koudewiel. Daarbij wordt via een ventilator buitenlucht over het (langzaam) draaiende koudewiel geleidt. Het wiel wordt afgekoeld door de buitenlucht. Het afgekoelde wiel wordt al draaiend in contact gebracht met de warme retourlucht vanuit de computerruimte en koelt deze af naar de gewenste temperatuur. Er is dus scheiding tussen recirculatielucht van de computerzaal en de buitenlucht. In het Nederlandse klimaat hebben datacenters 97 procent van het jaar in het geheel geen compressiekoeling meer nodig en voor de overige drie procent slechts additioneel. Naast de enorme energiebesparing, (30 procent reductie van de gehele energierekening!) is ook de uitstoot van broeikasgassen uiteraard sterk gereduceerd. De additionele koeling kan via bodemkoeling verzorgd worden, waardoor compressiekoeling geheel uitgebannen is; het doel van het ROB-onderzoek. Het onderzoek is mede de start geweest van de vorming van het KyotoCooling International dat deze nieuwe wijze van koelen van datacenters wereldwijd vermarkt. Drijvende factor is de energiebesparing, zowel in bedrijfseconomisch als in clean technologisch opzicht, die toetreding in deze uiterst conservatieve markt mogelijk maakt. Het inmiddels gepatenteerde concept heet KyotoCooling en is al de nieuwe koeltechnologie van datacenters in Montana USA, Toronto Canada en Vilnius Litouwen, naast een aantal datacenters van Getronics en Rotterdam Internet Exchange. In 2010 zullen vele nieuwe landen en klanten een KyotoCool datacentre hebben, zo is de verwachting. Dus : Keep it KyotoCool 30

6 RM Support Martin Wierbosch Technical Manager Aquamarynstraat NP Hengelo T: F: M: I: en Het moderne schroefcompressoraggregaat De Nederlandse overheid stimuleert innovaties die bijdragen tot energiebesparing en reductie van broeikasgassen. In de koudetechniek worden de laatste jaren veel toepassingen gerealiseerd. Mede door de aandacht van de overheid voor het beter structureren van energiegebruik, heeft ook de koudetechniek een bewustwordingstraject gestart. Waar enige jaren geleden nog een compressor-aggregaat op minimale capaciteit draaide, wordt nu door betere regelingen, verspilling van energie zoveel mogelijk voorkomen. De drive speed geregelde compressor-aggregaten doen hun intrede in de koudetechniek en verdrijven langzaam de energieverslindende conventioneel geregelde schroefcompressor-aggregaten, die de capaciteit regelen door middel van een interne lekkage. Een regelmethode die nu in opkomst is, is een combinatie van de twee genoemde regelmethoden. Een voorbeeld: Een compressor-aggregaat met een vaste drive speed en een capaciteitregeling volgens de interne lekkage methode, laat het volgende koudevermogen en gevraagd elektrisch vermogen zien. Dit compressor-aggregaat is in staat een effectief koudevermogen te generen van 171 kw tot 857 kw, tegen een opgenomen elektrisch vermogen van 111 kw tot 204 kw. Als dezelfde compressor onder dezelfde werkomstandigheden wordt vergeleken, maar nu met zogenaamde combinatieregeling van een flexibel drive speed ( RPM), dan kan indien nodig op het laagste toerental gebruik gemaakt worden van de interne lekkage methode. Dezelfde compressor voorzien van deze combinatieregeling is in staat een effectief koudevermogen te genereren van 78,1 kw tot 1061,95 tegen een opgenomen vermogen van 58,4 kw tot 252,75 kw. De regeling laat zien dat als deze compressor flexibel gebruikt wordt, er in principe minder compressoraggregaten vereist zouden zijn om dezelfde koudehoeveelheid te generen. De operationele kosten zullen sterk dalen door het reduceren van het aantal te onderhouden compressoren. Door een juiste toelichting kan men een zekere reserve inbouwen in de aankoopfase. De methode kan ook worden toegepast op bestaande installaties. 31

7 DE DEELLAST ALS VOORDEEL Bij het vergelijken van de tabellen blijkt dat een conventionele compressor-aggregaat een koelvermogen van 428 kw koude-energie kan genereren, tegen een opgenomen vermogen van 144 kw. Een flex drive plus compressoraggregaat is daarentegen in staat een vermogen van 488,5 kw te genereren, tegen een opgenomen vermogen van 125,54 kw. Een reductie van ongeveer 25 kw en dat elk uur onder deze omstandigheden. Er worden steeds vaker energiereducerende maatregelen voorgesteld. Een bekende is de flexibele condensordrukregeling. Door minder hoog te verdampen, zou er theoretisch minder energie vereist zijn. In de praktijk wordt echter van de compressor minder capaciteit gevraagd en zal de interne lekkage zich vergroten; de regelschuif zal zich verplaatsen naar een minder gunstige energieverhouding. Het beoogde voordeel van flexibel condensordrukregeling wordt hierdoor sterk gereduceerd. Minder compressoren in de koude-installatie betekent meer betrouwbaarheid van de aanwezige compressoraggregaten. Ontwikkelingen die bijdragen aan de bedrijfszekerheid zijn asafdichtingen met vooralarm; de compressor kan in bedrijf blijven als de eerste afdichting defect raakt. Een back-up dichting neemt de sealing over en er kan een productiestop worden gepland. Een andere toepassing is het toepassen van oliepompen, waarbij de asafdichting is vervangen door een hermetische afdichting. De onderhoudskosten over de bedrijfsperiode ( soms meer dan 35 jaar) worden op deze manier sterk gereduceerd. De groene lijn laat het verloop tussen koelcapaciteit en gevraagd elektrisch vermogen bij een compressor zien, waarbij de capaciteit wordt geregeld door een regelschuif die een interne lekkage veroorzaakt. Als de regelschuif gesloten is, zal er geen interne lekkage zijn. Dit is de basis voor compressorbouwer. De meeste installaties zijn ontworpen op dit energie-capaciteitpunt. Als er echter minder koude nodig is, zal het verloop koudecapaciteit-opgenomen energie volgens de groene lijn verlopen. 32

8 GEA Grenco De Beverspijken 7c 5221 EE s-hertogenbosch Postbus AE s-hertogenbosch T: F: I: W: Kunstijsbaan Kennemerland kreeg CO 2 -gekoelde baan Om tegemoet te komen aan de overheidsvoorschriften kreeg GEA Grenco BV in 2003 het verzoek van Kunstijsbaan Kennemerland te Haarlem om met een alternatief te komen voor hun directe NH 3 -koelsysteem met circa zeven ton inhoud. De uitbreiding met een 60 x 30 m baan en de plannen voor een overkapping werden hierbij meegenomen. Bij ombouw naar een traditioneel indirect systeem zou het energieverbruik twintig à dertig procent toenemen. In Oostenrijk en Zwitserland was inmiddels ervaring met kleine indirect werkende banen, werkend met CO 2. Daarbij zaten ook enkele NH 3 -banen waar de oude stalen baanpijpen (na afpersen) hergebruikt konden worden. Bij -10 C is de druk in de pijpen bij CO 2 ongeveer tien keer zo hoog als bij ammoniak. Grote voordeel van CO 2 ten opzichte van pekel/glycol is dat het een verdampende koudedrager is, waardoor overal in de pijp dezelfde temperatuur heerst (net als bij NH 3 ). Bij glycol/pekel zit er altijd 2 à 3 K verschil tussen het begin en het eind van een pijpsectie. Bij toepassing van een NH 3 /CO 2 -systeem zou het te verwachten energiegebruik slechts circa tien procent hoger zijn dan bij NH 3 direct. EERSTE CO 2 -GEKOELDE 400 M BAAN NH 3 /CO 2 was dus veruit de beste optie, vooral bij hergebruik van de baanpijpen. In maart 2004, direct na de seizoensluiting, werd de cruciale afpersproef op circa 44 bar uitgevoerd met positief resultaat. De drie bestaande NH 3 Grasso zuigercompressoren met afscheider en de twee verdampingscondensors konden gehandhaafd blijven. Vanwege de uitbreiding met de 60 x 30 m baan en overschakeling naar indirect kwamen er een vierde (toerengeregelde) zuigercompressor, een NH 3 /CO 2 -cascadecondensor van 2400 kw, CO 2 -afscheider met pompgroep, toe- en afvoerleidingen naar de banen, sneeuwsmeltput op restwarmte bij. Bovendien werd de gehele besturing vernieuwd. Deze enorme klus werd in de zes beschikbare maanden geklaard en in oktober 2004 lag er weer ijs! VOORDELEN De NH 3 inhoud werd verkleind van 7000 naar 1800 kg Beste alternatief voor een indirect system. Het te installeren pompvermogen acht keer minder dan bij glycol/pekel; Omdat CO 2 een verdampende koudedrager is, treedt er geen temperatuurverschil op tussen het begin en einde van de baanpijpen (bij toepassing vloeibare koudedragers pekel/glycol is dit 2 à 3 K). Dit garandeert een meer egale en constante ijskwaliteit, net zoals bij NH 3 direct; Baantemperatuur is zeer snel naar behoefte aan te passen aan de gebruikers, baansecties onafhankelijk regelbaar; De natuurlijke koudedrager CO 2 draagt het minst bij aan het broeikaseffect. 33

9 RESULTATEN Het energiegebruik per m² ijs blijkt niet te zijn toegenomen met de verwachte tien procent, maar zelfs iets te zijn afgenomen. Het aanpassen van de ijstemperatuur aan de gebruikers en de nieuwe besturing zijn daar mede verantwoordelijk voor. Inmiddels is de 400m baan overkapt, waardoor de invloed van zon, wind en regen verminderd zijn. In 2009 ontving IJsbaan Kennemerland van Gemeente Haarlem de Groene Mug energie wisselbokaal! Engineering Excellence Team EET Unilever Global Supply Chain Olivier van Noortlaan AT Vlaardingen Postbus AC Vlaardingen T: F: E: Verkoopmeubelen van consumptie-ijs op koolwaterstof Op 18 februari werd het door R.J.M. van Gerwen in opdracht van Novem geschreven rapport Perspective of Novel Refrigeration Technologies Final Report (verkorte titel Perspectief van alternatieve koeltechnologieën) gepubliceerd. Onderzocht werd het perspectief van een zevental alternatieve koeltechnologieën, met de nadruk op voor Unilever-relevante toepassingen. Dit technologie-perspectief betreft de rijpheid, de technische haalbaarheid en eventuele technische belemmeringen, de milieu-, energie- en veiligheidsaspecten, de economische haalbaarheid en het potentieel binnen Unilever. Het onderzoek is uitgevoerd door een internationaal team van experts binnen Unilever, met ondersteuning van TNO en RE/GENT, waarbij naast gebruikmaking van literatuurbronnen een groot aantal producenten, installateurs en adviseurs is geconsulteerd. Als resultaat van de studie blijkt dat meerdere technologieën een gunstig perspectief hebben, met name koolwaterstof koudemiddelen in verkoopmeubelen voor consumptie-ijs, CO 2 koudemiddel in de lage temperatuurtrap van industriële cascade koelsystemen en (semi) open air cycle systemen voor het invriezen van voedingsproducten. Vervolgprojecten worden aanbevolen, gericht op doorontwikkeling, testen, demonstratie en implementatie van deze alternatieve technologieën voor specifieke toepassingen. 34

10 STAND VAN ZAKEN PER EIND 2009 Dankzij het gedegen en succesvolle voorwerk in het ROB-project, is de ontwikkeling van koolwaterstof koudemiddelen in verkoopmeubelen voor consumptie-ijs sindsdien succesvol verlopen. Per medio 2009 zijn wereldwijd meer dan verkoopmeubelen bij Unilever in bedrijf, met als bijeffect circa tien procent lager elektriciteitsverbruik. Een klein aantal van deze meubelen is uitgevoerd met zonnepanelen. Dit concept is nog te duur om in grote aantallen te gaan toepassen. Als vervolg op het ROB-project zijn in de afgelopen jaren tevens interne ontwikkelingsprojecten uitgevoerd op het gebied van thermo-akoestische en magnetocalorische koeling. Een aantal thermo-akoestische koelers, gekoppeld aan verkoopmeubelen voor consumptie-ijs, zijn in de VS ontwikkeld en gebouwd. Deze prototypes werken in technische zin naar volle tevredenheid, maar de technologie is nog niet rijp voor serieproductie. Een magnetocalorische koeler is op dit moment in ontwikkeling. Acht jaar na afronding van het ROB-project blijkt dat dit project een essentiële rol heeft gespeeld bij het verder ontwikkelen en vermarkten van innovaties. Ook blijkt dat er veel tijd, geld en geconcentreerde aandacht nodig is om tot daadwerkelijke toepassing en vermarkting van innovaties te komen.