Onderzoeksverslag. Zand en Economie. Friso Vellinga

Transcriptie

1 Onderzoeksverslag Zand en Economie Friso Vellinga

2 Titelblad Auteur: Friso Vellinga Titel: Onderzoeksverslag Zand en Economie Instituut/ uitgever: Vetvice; happy cows, happy farmers Plaats: Oosterwolde Datum: November 2011 Begeleider: Bert Jan Westerlaan Bedrijfsgegevens: Venekoterweg HH Oosterwolde Netherlands 2

3 Voorwoord Dit verslag is gemaakt in het kader van de projectstage van de opleiding melkveehouderij bij Van Hall Larenstein en in opdracht van Vetvice. Die had hier behoefte aan voor de ondersteuning van het praktijknetwerk groep zand. Hierbij wil ik een aantal mensen die aan deze opdracht bijgedragen hebben bedanken. Dat is in de eerste plaats Bert-Jan Westerlaan van Vetvice voor de kans om bij dit bedrijf stage te lopen en voor de begeleiding die hij gedurende de stageperiode gaf. Ook zijn dat de melkveehouders die met hun bedrijfsgegevens medewerking hebben verleend aan het onderzoek. Verder wil ik alle bedrijven bedanken die tijd hebben gemaakt om offertes op te stellen en advies te geven. Friso Vellinga 3

4 Contents Inleiding... 5 H.1 Onderzoekopzet... 7 H.1.1 Onderzoek ontwerp... 7 H.1.2 Dataverzameling... 7 H.2 Resultaten... 9 H.2.1 Arbeid dagelijkse verzorging ligboxen... 9 H Schoonmaken ligboxen... 9 H.2.2 Instrooien ligboxen H.2.3 Kosten mechanisatie boxen vullen H.2.4 Strooisel kosten en boxbedekking H.3 Mestverwerking H.3.1 Extra loonwerk H Leeghalen afstortput H Hogere kosten mest uitrijden H Hogere kosten mixen en leeghalen mestopslag H.3.2 Extra slijtage machines H.4 Stalbouw H.4.1 Beide stallen dichte vloer H.4.2 Dichte vloer versus mestput H.5 Exploitatie overzicht H.5.1 Exploitatie overzicht totaal H.5.2 Exploitatie overzicht per box H.6 Conclusie H.7 Discussie H.8 Aanbevelingen Bronnenlijst Bijlage Bijlage

5 Inleiding Probleemstelling Er bestaan veel vooroordelen over het gebruik van zand in ligboxen 1. De meeste veehouders staan er sceptisch tegenover. Voor de koeien vinden ze het wel goed maar men denkt dat dat niet opweegt tegen de minpunten voor mestverwerking, slijtage van machines en arbeid. Er is ook nog veel onduidelijk over de financiële meerwaarde van zand in ligboxen. Doelstelling Doel van de opdracht is om de voor- en nadelen van zand in de boxen goed in kaart te brengen. Deze voor- en nadelen moeten financieel worden uitgedrukt. Daarbij moet een vergelijking worden gemaakt tussen zand in de boxen en boxen met koematrassen met zaagsel. Vetvice ondersteunt hiermee een praktijk netwerkgroep over zand in boxen 2. Vraagstelling De hoofdvraag van dit onderzoek luidt: Is er eens significant verschil in de economische bedrijfsuitkomsten tussen zand in de boxen of koe matrassen? Deelvragen De hoofdvraag wordt beantwoord aan de hand van de volgende vijf aspecten: Arbeid Diergezondheid Mestverwerking Stalbouw Verbruik strooisel In dit onderzoek worden de materiële aspecten onderzocht: arbeid, mestverwerking, verbruik van strooisel en stalbouw. De deelvragen zijn dan: Is er een significant verschil in arbeid tussen de twee systemen en wat betekent dit voor de economie van het bedrijf? Is er een significant in strooikosten tussen de twee systemen? Welke invloed heeft zand in de boxen op de roosterschuiven en andere mechanisatie in stal? Wat zijn de meerkosten voor de loonwerker? Wat is het verschil in bouwkosten tussen de twee systemen? Voor de beantwoording van deze vragen zijn gegevens achterhaald bij een tiental veehouders die al een aantal jaren werken met zand in de boxen. Dit is gedaan met behulp van een invullijst. De gegevens zijn vergeleken met een referentiegroep van boeren die werken met koematrassen. De

6 referentiegroep is in andere aspecten van de bedrijfsvoering vergelijkbaar met de onderzoeksgroep. Ook zijn de gegevens van de onderzoeksgroep met gemiddelde gegevens in Nederland vergeleken. Er is eerst nagegaan welke kenmerken invloed hebben op de resultaten. Hiervoor is een literatuurstudie uitgevoerd. De effecten op de stalbouw zijn berekend door een stal te tekenen. Voor deze stal is nagegaan wat de kosten zouden zijn bij boxen met zand of bij boxen met koematrassen. Ook is een aantal leveranciers van mestschuiven benaderd zodat ook op dit punt de verschillen tussen de twee boxsystemen in kaart konden worden gebracht. Uit deze gegevens werd een exploitatie overzicht met kosten en opbrengsten per jaar afgeleid. Dit verslag bevat de volgende onderdelen: In hoofdstuk 1 wordt de onderzoeksmethode beschreven. In hoofdstukken 2 tot en met 5 komende onderzoeksresultaten aan de orde: over arbeid en strooiselkosten (2), mestverwerking en loonwerk (3), stalbouw (4) en de exploitatierekening met bedragen per box en in totaal (5). Hoofdstuk 6 bevat de conclusies; hierin wordt antwoord gegeven op de onderzoeksvragen. Hoofdstuk 7 bevat de discussie; hierin wordt besproken of de meetgegevens juist zijn verzameld en of er achteraf bepaalde dingen anders hadden gemoeten en of de getrokken conclusies juist zijn. In hoofdstuk 8 vindt u nog een aantal tips en aanbevelingen wanneer u voor zand in de boxen kiest. In de bijlagen zijn de offertes van zandstrooiers, de stalbouw en stalinrichting toegevoegd. 6

7 H.1 Onderzoekopzet In dit hoofdstuk wordt beschreven hoe het onderzoek is uitgevoerd, hoe de data verzamelt is en hoe deze gegevens verwerkt zijn. H.1.1 Onderzoek ontwerp Het onderzoek betreft een exploratief pre-experiment. Er zijn twee onderzoekseenheden met elkaar vergeleken. Deze eenheden zijn twee verschillende box bedekkingen: een stal met diepstrooiselboxen met zand; een stal met koematrassen met zaagsel. Eerst zijn er tien zandbedrijven bezocht en negen matrasbedrijven. De oudste stal kwam uit 2005 en de nieuwste uit De onderzochte bedrijven liggen in het noorden en oosten van Nederland. Om de uniformiteit tussen de bedrijven te waarborgen is er gelet op de volgende punten: intensiteit ( aantal kg melk per ha); bedrijfsgrootte (aantal kg melkquotum); bouwjaar van de stal; aantal boxen en type stal; kg per koe; melksysteem; aantal VAK. H.1.2 Dataverzameling Ligboxen verzorging Bij het aspect arbeid is de tijdsduur van het schoonmaken en bijvullen van de boxen met respectievelijk zand of zaagsel vergeleken. Dit is vergeleken per box en per koe. Bij het aspect arbeid zijn ook de loonwerkkosten of de mechanisatie voor het schoonmaken/vullen van de boxen meegenomen. Er is rekening gehouden met: wat het schoonmaken van de boxen bij de veehouders inhoudt( halen ze alleen de mest eruit of maken ze het ligbed ook helemaal vlak?). Er is geen rekening gehouden met: wie de arbeid doet bijvoorbeeld: de veehouder zelf, zijn oude vader, jonge zoon of arbeider. Dit is praktisch niet te meten en te vergelijken. of deze werkzaamheden met een hark of schuifbord worden gedaan, deze factor is te klein om voor te corrigeren. Mestverwerking Voor dit aspect is onderzocht wat het verschil is in kosten op het gebied van extra slijtage van machines, leeghalen mestopslag en wellicht de meerkosten voor de loonwerker voor bijvoorbeeld het mest uitrijden. Dit geldt alleen voor de zandbedrijven, omdat een stal met koe matrassen deze problemen niet heeft. Met de extra slijtage van machines wordt bedoeld dat de mestschuiven eerder aan vervanging toe zijn. Ook kunnen onderdelen van een robotarm eerder versleten zijn. Deze gegevens zijn bij de 7

8 veehouders achterhaald en de vervangingsprijzen zijn bij de dealers voor de stalinrichting opgevraagd. De kosten voor het leeghalen en mixen van de mestopslag bij de zandgroep zijn ook verkregen bij de veehouders. Er is ook navraag gedaan bij de veehouders naar de extra kosten voor het mest uitrijden. Verbruik strooisel Voor dit aspect zijn de verschillen in kosten voor het verbruik van zand of zaagsel onderzocht. Hiervoor zijn gegevens bij de veehouders opgevraagd. Hierbij is alleen rekening gehouden met de strooiselkosten voor het melkvee. Stalbouw Voor de effecten op stalbouw is een stal getekend en ingericht met boxen met zand dan wel koematrassen. Ze verschillen dus enkel in het boxdek. Deze gegevens zijn naar Haverkamp B.V. opgestuurd en die heeft voor elk systeem een kostenraming gemaakt. Verder zijn prijzen opgevraagd voor een mestschuif voor de stal met zand en voor de stal met matrassen. Voor de matrasstal zijn ook prijzen opgevraagd voor een mestrobot. Deze prijzen zijn opgevraagd bij JOZ, Royal de Boer en Lely

9 H.2 Resultaten H.2.1 Arbeid dagelijkse verzorging ligboxen In dit hoofdstuk willen we antwoord geven op de vraag: Wat is het verschil in arbeidsbehoefte tussen de twee systemen en wat betekent dit voor de economie van het bedrijf? Wat zijn de mechanisatie kosten voor het instrooien van de boxen? Hierbij is er een vergelijking gemaakt tussen de tijd die nodig is om de boxen schoon te maken en met zand/zaagsel te vullen. Hierbij zijn ook de mechanisatiekosten voor het vullen van de boxen meegenomen. De tijd die nodig is, is per jaar per box berekend en per jaar per koe. Dit is op geld gezet. Uit deze gegevens kan dan worden opgemaakt of er een economisch voordeel is voor één van de systemen. H Schoonmaken ligboxen Hier wordt de tijd vergeleken die per dag nodig is om de boxen schoon te maken. In tabellen 9 en 10 (bijlage) staat de tijd die per dag nodig is om de boxen schoon te maken. Dit is doorberekend naar tijd per jaar, de tijd per jaar per box, de arbeidskosten per jaar( 25 / uur 4 ), de arbeidskosten per jaar per box en de arbeidskosten per jaar per koe. Er is voor arbeid per koe en per box gekozen omdat niet elke stal vol loopt. Dit kan een vertekend beeld geven voor de arbeidskosten, omdat de ene stal wel vol loopt en de ander niet. Daarom is de bezettingsgraad van de stal er ook bij vermeld. Alle veehouders maken de boxen met de hand schoon. Dit gebeurt veelal met een driehoekschraper. Dit varieert van 2 tot 4 keer per dag. Het blijkt dat de robotmelkers de boxen vaker per dag schoonmaken. Ze nemen dan vaak ook de koeien mee die gemolken moeten worden. Figuur 1: boxen schoonmaker 4 Kwin 9

10 Grafiek 2 error bar arbeidskosten per box per jaar Grafiek 1 error bar arbeidskosten per koe per jaar Het gemiddelde van de arbeidskosten per box en per koe per jaar van de zandgroep ligt een beetje hoger dan die van de matrasgroep. De spreiding is ongeveer hetzelfde. De overlap is groot. De significantie is en dus niet significant. Dus wordt het schoonmaken van de boxen niet meegenomen in het exploitatie overzicht. 10

11 H.2.2 Instrooien ligboxen In deze paragraaf wordt de tijd vergeleken die per dag nodig is om de boxen bij te vullen. In tabellen 11 en 12 (zie bijlage) is te zien wat de tijd is die de veehouders nodig hebben om de boxen bij te vullen. In de zandgroep doet iedereen dat met een zandstrooier. De matrasgroep vult de boxen handmatig. Een ander verschil is dat de zandgroep de boxen om de 3 tot 8 weken bij vult (men strooit op voorrad) terwijl de matrasgroep dat 1 keer per dag tot 1 keer per week doet. Het verschil in tijd is dan ook groot tussen de twee systemen. Grafiek 3: error bar arbeidskosten vullen boxen per jaar per box Grafiek 4: error bar arbeidskosten vullen boxen per jaar per koe In grafiek 3 en 4 zijn error bars te zien met de arbeidskosten voor het vullen van de boxen. Hierin is te zien dat de matrasgroep gemiddeld veel hogere kosten heeft. De significantie is Een zeer sterk significant verschil. Dit verschil wordt dan ook meegenomen in het exploitatie overzicht. Het verschil wordt verklaard door het mechanisch instrooien van de boxen, maar vooral door de frequentie van strooien. Bij zandstrooien hoeft de veehouder maar één keer in de zoveel tijd de strooier op te halen, alle hekken open te doen en alle koeien uit de boxen te jagen. Wanneer je, zoals de matrasgroep doet, elke dag strooit heb je deze werkzaamheden elke dag. Berekening exploitatie overzicht: Het gemiddeld verschil is = per box per jaar. Voor een stal van 152 boxen is dit 152 * =

12 H.2.3 Kosten mechanisatie boxen vullen In deze paragraaf worden de kosten berekend voor de mechanisatie van het bijvullen van de boxen. De prijzen van de strooiers zijn opgevraagd bij de verschillende fabrikanten. Deze zijn te vinden in de bijlagen. Hieruit zijn de kosten per jaar berekend. Ook is berekend wat de jaarlijkse kosten van de trekker en diesel zijn. Bedrijf Aantal boxen Mechanisatie Aanschafprijs Per jaar Per box Becker , Cowhouse , Cowhouse , schaffer met bak 200 1, cowhouse, giant , bakje , kalkstrooier , kalkstrooier , sim holland ,21 Gem ,27 Tabel 1: De kosten van de zandstrooiers van de veehouders in de zandgroep per jaar en per jaar per box In tabel 1 is te zien dat er veel verschillende strooiers zijn te krijgen. De meeste werken met een strooier voorop de trekker of shovel. Bedrijven 8 en 9 werken met een oude kalkstrooier. Die zijn een stuk duurder in aanschaf. Ook heb je dan altijd twee trekkers nodig om de boxen te vullen. Daarom wordt er geadviseerd een strooier voorop de trekker te nemen. Bedrijf aantal boxen aantal koeien tijd / jaar (u) tijd / box / jaar (m) trekker diesel strooier totaal per box per koe , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , Gem ,2 288,89 288, ,51 11 Tabel 2: Totaal kosten instrooien zand exclusief arbeid In deze tabel is te zien wat de jaarlijkse kosten zijn van de trekker, diesel en strooier. De trekker is op 10 euro per uur 5 gezet en de diesel is ook 10 euro per uur 6. 5 Kwin 6 Kwin 12

13 Bedrijf aantal boxen arbeid/box/jaar mechanisatie per box totaal kosten ,96 5,44 6, ,63 4,95 6, ,52 13,40 22, ,18 2,55 4, ,60 5,75 8, ,00 8,21 8, ,69 6,71 11, ,64 13,36 18, ,50 17,88 30, ,83 16,88 27,71 Gem ,95 9,51 14,47 Tabel 3: De totaal kosten van het instrooien zand inclusief arbeid Opvallend is bedrijf nummer 6. Dit bedrijf laat het bijvullen door de loonwerker doen. Dat gebeurt met een shovel. De kosten bedragen 8,21 per box. De andere bedrijven met een lage kostprijs (onder de 8,21 per box) komen hierop uit doordat ze de strooier over relatief veel boxen kunnen uitsmeren en niet zo vaak en niet zo veel zand strooien. In tabel 3 zijn de totaal kosten te zien van de zandgroep voor het vullen van de boxen. Gemiddeld komt dit uit op per jaar per box. Dit is een euro per box minder dan de jaarlijkse kosten per box in de matrasgroep ( 15.5 per box). De kosten zijn per systeem anders verdeeld. Bij de zandgroep is 4.95 voor arbeid en de rest voor de kosten van de trekker, zandstrooier en diesel. Bij de matrasgroep zijn de kosten enkel de arbeidskosten. De conclusie voor het in strooien van de boxen is dat dat voor zand minder tijd vergt, dat daar de mechanisatiekosten nog bij komen maar dat de totale kosten toch net wat lager blijven dan die voor het instrooien van de matrassen met zaagsel. Voor bedrijven die willen besparen op arbeid is het een voordeel om mechanisch in te strooien. Wanneer al het werk in eigen beheer wordt gedaan en niet op een uurtje wordt gekeken dan is het voordeliger om handmatig de boxen in te strooien, 13

14 H.2.4 Strooiselkosten en boxbedekking In deze paragraaf wordt er antwoord gegeven op de vraag: Wat is het verschil in strooikosten en boxbedekking tussen de twee systemen? Hiervoor is er bij de veehouders gevraagd wat ze strooien, hoeveel ze strooien en hoeveel dit kost per eenheid. Dit wordt door berekend naar kosten per box per jaar en de kosten per koe per jaar. Het wordt ook per koe gedaan omdat er stallen zijn die vol lopen en stallen zijn die nog niet vol lopen. Wanneer dit niet zou worden gedaan zou dit een vertekend beeld kunnen geven. De meeste veehouders in de matrasgroep strooien elke dag vers zaagsel, enkelen strooien op voorraad. Dit doen ze dan voor een kleine week. Dus niet te vergelijken met de zandgroep. Enkele veehouders strooien ook nog kalk of een vergelijkbaar middel naast het zaagsel Bij de matrasgroep zijn de strooikosten inclusief en exclusief matras berekend. De matras wordt in dit onderzoek in tien jaar afgeschreven. In veel gevallen zal de matras na tien jaar er nog in zitten. Dat heeft dan wel zijn beste tijd gehad. Als men het dan laat liggen zullen de verschillen in diergezondheid tussen zand en matras groter worden 7. In tabel 13 en 14 in de bijlage staan alle veehouders met hun strooiselkosten. Er is al bekend dat bij diepstrooiselboxen zand een stuk goedkoper is dan zaagsel. Het verschil tussen de matrasgroep en zandgroep is (zonder de matraskosten) gemiddeld kleiner. De zandgroep is ongeveer 3 per box per jaar goedkoper uit dan de matrasgroep. Dit is geen significant verschil. Daar komt bij dat de zandstallen voller lopen (een hogere bezettingsgraad hebben) waardoor de verschillen per koe per jaar toenemen (voor zand nog gunstiger uitvallen). Wanneer het matras wel meegerekend komen de kosten op 22 en 41 per box per jaar voor zandboxen respectievelijk matrasboxen met zaagsel. Deze heeft een significantie van 0.008, een zeer sterk significant verschil. Per koe is er ook een significant verschil. Deze toetsen staan in de bijlage. In de bijlagen is voor alle bedrijven te zien hoeveel ze strooien en wat dit per box en per koe kost. Ook is daarbij aangegeven wat de bezetting van de stal is (tabellen 11 en 12). Voor de zandgroep is verder nog berekend hoeveel kilo zand er per dag per box wordt verbruikt. Dit varieert van 2.7 tot 16 kg. Dit verschil is slecht te verklaren. Bedrijf 10 waar 2.7 kg wordt verbruikt is een stal met 10% overbezetting. Bedrijf 8 met 16 kg is een stal met 14% overbezetting. Er is één bedrijf met een blistermat 8 in de stal. Dit is een mat die de helft van het zand in de box houdt. Hierdoor verbruiken deze boxen minder zand. Dit is overigens een dure oplossing: deze mat kost ongeveer 90 euro per box. Hierdoor is het financiële voordeel van dat je geen matras hoeft aan te schaffen snel weg. Wat een ander bedrijf heeft gedaan is op het beton eerst een laag zand, dan een worteldoek en daar boven de toplaag zand. De kosten van worteldoek zijn verwaarloosbaar. 7 S. van Gasselen 8 Cowhouse 14

15 Grafiek 5: error bar strooikosten per box per jaar Grafiek 6: error bar strooikosten per koe per jaar In de grafieken hierboven zijn de strooikosten inclusief boxbedekking per jaar te zien, per box en per koe. Er is te zien dat de kosten van de matras groep een stuk hoger ligt. Ook is er weinig overlap. De significantie van grafiek 7 is dus zeer sterk. De significantie van grafiek 8 is dus ook zeer sterk. Dus worden de kosten van het strooisel en boxbedekking meegenomen in het exploitatieoverzicht. Berekening instrooikosten en boxbedekking: De gemiddelde strooikosten van de zandgroep zijn Dat is dus: * 152 = De gemiddelde strooikosten van de matras groep zijn 25 Dat is dus: 25 *152 = De boxbedekking is 16 * 152 = 2432 Samen maakt dit: =

16 H.3 Mestverwerking In dit hoofdstuk wordt er antwoord gegeven op de vraag: Welke invloed heeft zand in de boxen op de roosterschuiven en ander mechanisatie in stal? En: Wat zijn de meerkosten voor de loonwerker? De gegevens hiervoor zijn opgevraagd bij de veehouders. Zij hebben aangeleverd wat hun extra loonwerk kosten zijn en hoelang de slijtdelen van de mestschuif meegaan. Hiervoor zijn ook offertes voor de nieuwprijzen van mestschuiven aangevraagd bij stalinrichting dealers. H.3.1 Extra loonwerk H Leeghalen afstortput De mest wordt in de stallen met zand afgestort in een put achter de stal. Deze variëren van 200 tot 500 kubieke meter. Wanneer de put vol is wordt die gemixt en overgepompt in de mestsilo. Niet al het zand wordt door de mest gemixt, een deel blijft met een deel dikke mest op de bodem van de afstortput liggen. De veehouders geven aan dat ze die één keer per jaar leeghalen. Dit wordt door de loonwerker met een kraan gedaan. In de meeste gevallen wordt dit direct met een mestverspreider over het land gebracht. Enkele veehouders laten het eerst op een bult drogen. Wanneer het droog is wordt het over het land verspreid. De tabel hieronder geeft de uren en kosten voor het leeghalen en verspreiden van deze fractie. Hierbij wordt ook vermeld wat de kosten per box per jaar zijn. Bedrijf Aantal boxen kraan mestwagen overig totaal Per box , , , , , , , ,56 Gem ,61 Tabel 4 Uren en kosten leeghalen afstortput De uren van de kraan zijn op 70 gezet, de uren van de mestverspreider op 110 euro. De overige uren zijn voor het afhalen van de betonplaten van de afstortput. Dit wordt soms door de loonwerker gedaan maar ook wel zelf. Deze uren zijn op 40 gezet. Deze prijzen komen uit de KWIN. 16

17 In tabel 4 is te zien dat de kosten voor het leeghalen van de afstortput gemiddeld 933 per jaar bedragen. Hierbij moet ook nog rekening worden gehouden met het feit dat er dikke mest doorheen zit die normaal gesproken voor 2 per kubieke meter door de loonwerker wordt uitgereden. Voor de veehouders waar 0 staat geldt dat ze de afstortput nog nooit leeg hebben gehaald. H Hogere kosten mest uitrijden Wat vaak ook als een nadeel wordt genoemd van zand in de boxen is dat de kosten voor het uitrijden van mest hoger zijn. Dit is bij aan alle veehouders nagetrokken. Daaruit bleek dat de veehouders uit de zandgroep evenveel betaalden dan de veehouders uit de matrasgroep. H Hogere kosten mixen en leeghalen mestopslag Wanneer er met zand in de boxen wordt gewerkt komt er ook altijd zand in de mestopslag. Alle veehouders die zijn bezocht werken met een betonnen mestsilo. Wanneer de mestopslag wordt leeggereden dient deze gemixt te worden. Dit duurt langer dan normaal want het zand moet goed door de mest heen gemixt worden. Er wordt ook weleens gezegd dat deze mestopslag eens in de zoveel tijd leeggeschept moet worden met een kraan. De veehouders hebben aangegeven dat het mixen ongeveer twee keer zo lang duurt als bij een boer zonder zand in de boxen, mits de silo op een paar plekken door het dak goed bereikbaar is. Dit kost ongeveer 500 extra per jaar Omdat de meeste veehouders nog niet zo lang met zand in de boxen werken is er geen goed beeld te geven van het leeghalen van de mestput met een kraan. De veehouders schatten dat ze dit eens in de 5 jaar moeten doen. De loonwerker zal dan een dag werk hebben. Dit kost ongeveer 1500 per 5 jaar. Dat is 300 per jaar. 17

18 H.3.2 Extra slijtage machines We hebben de veehouders gevraagd wat er jaarlijks stuk gaat aan de mestschuif. Het gaat hier vooral om de ketting, touw, staalkabel, hoekkasten, drukrollen en de schoentjes van de schuiven waarop zij weer terug naar hun plek gaan omdat ze maar één kant op kunnen schuiven op weg naar de afstortput. De veehouders gaven aan dat de mestschuif ongeveer één keer zo veel onderhoud per jaar nodig heeft. Ook gaven de veehouders aan dat ze de extra slijtage voor lief nemen omdat ze de voordelen van zand veel groter vinden. Wat slijtage aan de melkrobot betreft, veroorzaakt door het zand uit de boxen, was in een enkel geval de arm van de Lely A3 next na één jaar gereviseerd voor 500 euro. Wat ook een probleem is bij de Lely A3 next zijn de touwtjes die de tepelbekers intrekken wanneer de koe uit is. Deze knappen om de 2 tot 3 weken en zijn lastig te vervangen. Hiervoor heeft Lely al een oplossing bedacht zodat deze in enkele minuten zijn te vervangen. Één veehouder heeft hier zelf al een oplossing voor gevonden die heeft touwtjes van zijn mestsilo geprobeerd en hiermee hoeft hij ze maar om de 4 tot 5 weken te vervangen Ook is er een veehouder die geen roosterschuif gebruikt maar een schranklader met schuif. Het voordeel hiervan is dat dat je geen slijtage hebt omdat er geen draaiende delen zijn waar zand in komt. Het nadeel hiervan is dat je maar 2 keer per dag kunt schuiven (wanneer de koeien gemolken worden). Hierdoor ligt er altijd veel mest op de vloer. Wanneer je dit vaker met de schranklader zou willen doen, zou je alle koeien een paar keer per dag moeten verjagen. Dit vergt veel werk. Royal De Boer gaf aan dat je het beste het eerste jaar een staalkabel kunt installeren, In het eerste jaar zitten er nog veel scherpe hoekjes aan het beton. Wanneer deze staalkabel het begeeft moet er een touw in. Wanneer je meteen een touw installeert zal deze binnen een jaar knappen. Wateler, dealer van JOZ, adviseert een ketting te plaatsen. 18

19 Hieronder een tabel met slijtdelen van de mestschuiven met daarin vermeld de nieuw prijzen, normale levensduur en levensduur in een zand stal. Touwschuif eenheid prijs ( ) levensduur zand (j) levensduur matras (j) Touw per meter 6,5 2 5 Hoekkasten per stuk Drukrollen per stuk Kettingschuif eenheid prijs ( ) Ketting per meter 19, Hoekkasten per stuk Drukrollen per stuk Staalkabelschuif eenheid prijs ( ) Staalkabel per meter 2,5 1 2 Hoekkasten per stuk Drukrollen per stuk Tabel 5 slijtdelen mestschuiven Hieronder een tabel wat de totaal kosten zijn van de mestschuiven in een stal met 152 boxen met zand of matras. Deze bedragen zijn berekend met de gemiddelde slijtage op de bedrijven die bezocht zijn. Touwschuif eenheid prijs ( ) Benodigde lengte aanschafprijs zand per jaar( ) matras per jaar( ) verschil ( ) Touw per meter 6, Hoekkasten per stuk Drukrollen per stuk Kettingschuif eenheid prijs ( ) Benodigde lengte aanschafprijs zand per jaar( ) matras per jaar( ) verschil ( ) Ketting per meter 19, Hoekkasten per stuk Drukrollen per stuk Staalkabelschuif eenheid prijs ( ) Benodigde lengte aanschafprijs zand per jaar( ) matras per jaar( ) verschil ( ) Staalkabel per meter 2, Hoekkasten per stuk Drukrollen per stuk Tabel 6 Totaal kosten onderhoud mestschuiven 19

20 H.4 Stalbouw In dit hoofdstuk wordt de vergelijking gemaakt tussen de nieuwbouw voor de beide systemen. De vraag die in dit hoofdstuk beantwoordt moet worden is: Wat is het verschil in bouwkosten tussen de twee systemen-boxen met zand of boxen met matrassen met zaagsel? Er is een vergelijking gemaakt voor een stal zonder putten, dichte vloer en externe mestopslag. Alleen het boxdek is hierin anders. De zandstal heeft een diepstrooiselbox met als afscheiding een trottoirband. De matrasstal heeft een hoger boxdek met een matras hierop. Omdat er niet vaak een stal wordt gebouwd met matrassen en een dichte vloer, wordt er ook nog een vergelijking gemaakt tussen een zandstal zonder putten, dichte vloer en externe mestopslag en een matrasstal met putten en roosters. Voor de externe opslag van mest wordt er ook nog een vergelijking gemaakt tussen de verschillende systemen zoals de betonnen silo en de mestzak.ook wordt er nog een vergelijking gemaakt tussen de mestschuif en de mestrobot. De mestrobot kan alleen bij een matrasstal worden ingezet. Voor al deze systemen zijn offertes opgevraagd bij bouwbedrijven en stalinrichtingsbedrijven. De prijsopgaven vindt u in de bijlagen. H.4.1 Beide stallen dichte vloer In deze paragraaf wordt enkel het boxdek vergeleken. De verschillende systemen verschillen op de volgende punten: de matrasstal heeft een extra laag beton over de ondervloer; de zandstal heeft een trottoirband als afscheiding voor het zand. Deze wordt vast in het beton gestort. In afbeelding 2 en 4 zijn de verschillen in boxdekken te zien. Hierbij staan ook de kosten vermeld. 20

21 Figuur 2: schetstekening boxdek zandstal prijs/ meter aantal meter totaal Figuur 3: troittoirband troittorband 6 283, Figuur 4: schetstekening boxdek matrasstal betonnen boxdekken prijs / m3 aantal m3 totaal beton B35 20 cm prijs / m2 aantal m2 totaal bouwstaalmat 5, ,95 m * 2,35 m * 8 mm totaal

22 Verschil per jaar Kosten levensduur per jaar per box Matrasstal ,6 0 Zandstal ,65 H.4.2 Dichte vloer versus mestput In deze paragraaf wordt de vergelijking tussen een traditionele stal en een stal met zand in de boxen gemaakt. De stallen verschillen in de onderbouw. De traditionele stal heeft een mestput en boxdekken met een matras. De stal met zand in de boxen heeft een dichte vloer en een externe mestopslag. De prijzen zijn bij bouwbedrijven opgevraagd. In de prijsopgaves constateren we grote verschillen. Die zijn terug te voeren op de ondergrond waarop de stal gebouwd wordt. De offertes geven vaak vierkante meter prijzen. De gemiddelde schatting van het verschil is 50 per vierkante meter. Berekening verschil stalbouw: De stal is meter bij meter. Dit is 1528 vierkante meter * 50 = in totaal Per box is dit: / 152 = 503 Berekening jaarkosten verschil stalbouw: De stal wordt in 30 jaar afgeschreven tot 0 Afschrijving: / 30 = Berekende rente(5%), onderhoud en verzekering( 3%): / 2 = *0.08 = Totaal per jaar: = Per jaar per box: / 152 =

23 H.5 Exploitatie overzicht H.5.1 Exploitatie overzicht totaal Per jaar Zand (152) Matras(152) Opbrengsten Kosten Opbrengsten Kosten Besparingen Arbeid Waarvan: Arbeidskosten schoonmaken boxen Arbeidskosten vullen boxen Mechanisatie boxen vullen 1446 Verbruik strooisel Waarvan: Strooisel kosten Matras 2432 Extra loonwerk 2151 Waarvan: Leeghalen afstortput 1351 Mixen externe mestsilo jaars leeghalen beton silo 300 Extra slijtage mestschuif 2667 Waarvan: Staalkabel 180 Touw 312 Ketting 627 Hoekkasten 1200 Drukrollen 840 Stalbouw Waarvan: Alleen verschil boxdek traditioneel versus dichte vloer Diergezondheid Waarvan: Percentage mastitis 3712 Tankcelgetal 3792 Klauwen 3100 Totaal Extra saldo Tabel 7 Exploitatie overzicht per jaar In dit onderzoek heeft de zandgroep een positiever saldo van ongeveer euro op jaarbasis. De zandgroep heeft extra kosten extra loonwerk, extra slijtage. De extra kosten wegen niet op tegen de besparingen/opbrengsten op het gebied van diergezondheid, verbruik van strooisel en stalbouw. Wanneer de matrasgroep ook een stal bouwt zonder putten is het verschil in saldo nog

24 H.5.2 Exploitatie overzicht per box Per jaar per box Zand (152) Matras(152) Opbrengsten Kosten Opbrengsten Kosten Besparingen Arbeid 14,46 15,5 Waarvan: Arbeidskosten schoonmaken boxen Arbeidskosten vullen boxen 4,95 15,5 Mechanisatie boxen vullen 9,51 Verbruik strooisel 22,13 41 Waarvan: Strooisel kosten 22,13 25 Matras 16 Extra loonwerk 14,15 Waarvan: Leeghalen afstortput 8,89 Mixen externe mestsilo 3,29 5 jaars leeghalen beton silo 1,97 Extra slijtage mestschuif 17,54 Waarvan: Staalkabel 1,18 Touw 2,05 Ketting 4,12 Hoekkasten 7,89 Drukrollen 5,53 Stalbouw 0,65 36,86 Waarvan: Boxdek 0,65 5,63 traditioneel versus dichte vloer 36,86 Diergezondheid 69,76 Waarvan: Percentage mastitis 24,42 Tankcelgetal 24,95 Klauwen 20,39 Totaal 69, ,36 Extra saldo 0,82-93,36 Tabel 8 Exploitatie overzicht per box per jaar 24

25 H6. Conclusie In dit hoofdstuk wordt de hoofdvraag beantwoord: Is er eens significant verschil in de economische bedrijfsuitkomsten tussen zand in de boxen of koe matrassen? Eerst wordt antwoord gegeven op de deelvragen. Met deze deelvragen wordt uiteindelijk de hoofdvraag beantwoord. Is er een significant verschil in arbeid tussen de twee systemen en wat betekent dit voor de economie van het bedrijf? Er is geen significant verschil in het schoonmaken van de boxen. Bij de matras groep kost het instrooien per box per jaar 15 euro. Dit is puur arbeid. Bij de zandgroep kost het instrooien ook ongeveer 15 euro per box per jaar. Alleen bestaan hier de kosten uit vijf euro arbeidskosten en 10 euro mechanisatiekosten. De totaal kosten tussen de twee systemen zijn gelijk. Is er een significant in strooikosten tussen de twee systemen? Er is een significant verschil in de strooikosten tussen de twee systemen. De zandgroep is gemiddeld 22 euro per box per jaar en 26 euro per koe per jaar kwijt. De matras groep is gemiddeld 41 euro per box per jaar en 47 euro per koe per jaar kwijt. Dit is inclusief matras. Deze wordt afgeschreven in tien jaar. De strooikosten zijn voor de zandboxen dus significant lager dan voor de matrasboxen. Voor de zandstal met 152 boxen is dit een besparing van euro per jaar. Welke invloed heeft zand in de boxen op de roosterschuiven en ander mechanisatie in de stal? De mestschuif kost in de zandstal gemiddeld euro per box per jaar meer dan in de matrasstal. Deze kosten zitten hem in het extra slijten van het touw, ketting, staalkabel, hoekrollen en drukrollen. Hiermee is de zandstal euro per jaar meer kwijt dan de matrasstal. Er zijn melkrobots die na een jaar draaien in een zandstal extra slijtage vertonen. Er zijn ook melkrobots die al een aantal jaren in een zandstal draaien en geen extra slijtage vertonen. Voor de extra kosten van slijtage van een melkrobot zou je gemiddeld 500 euro per jaar aan kunnen houden. Wat zijn de meerkosten voor de loonwerker? De extra loonwerkkosten bestaan uit 8.89 euro per box per jaar uit het leeghalen en uitrijden van het zand en dikke mest uit de afstortput. Loonwerkers hanteren geen hogere prijzen voor het uitrijden van drijfmest. Voor het mixen van de betonsilo is de zandstal 3.29 euro per box per jaar meer kwijt en voor het 5 jaars leeghalen van de beton silo 1.97 euro per jaar. Dit is euro per jaar aan extra kosten voor de loonwerker bij een zandstal. 25

26 Wat is het verschil in bouwkosten tussen de twee systemen? Als er alleen naar de boxbedekking gekeken wordt, is men voor een stal met een dichte vloer voor een zandstal 757 euro per jaar minder kwijt dan voor een matrasstal. Als de zandstal (met een dichte vloer) vergeleken wordt met een traditionele stal (met een mestput) met matrassen, wat in de meeste gevallen zo wordt gecombineerd, dan is het verschil euro per jaar ten nadele van de traditionele stal met matrassen. Terugkomend op de hoofdvraag: Is er eens significant verschil in de economische bedrijfsuitkomsten tussen zand in de boxen of koe matrassen? Als je zowel de zandstal als de matrasstal combineert met een dichte vloer, dan is de matrasstal qua kosten voordeliger. Combineer je, zoals gebruikelijk, de matrasstal met een traditionele stal met mestput, dan zijn de kosten gelijk. De zandstal heeft weliswaar hogere onderhouds kosten, dat wordt gecompenseerd door de lagere bouwkosten voor een stal met dichte vloer. 26

27 H.7 Discussie In de discussie worden de gegevens die zijn gebruikt voor het onderzoek en de conclusies die hieruit zijn getrokken bediscussieerd. Ook wordt er gekeken wat er in een volgend onderzoek beter zou kunnen en wat er in dit onderzoek nog ontbreekt. Er zou discussie kunnen ontstaan over het meerekenen van de matrassen bij het verbruik van strooisel. Dit is zo gedaan omdat de boxdekken die gebouwd zijn 30 jaar meegaan en matrassen 10 jaar. Bij het bereken van een nieuwe stal rekenen veehouders vaak dat een matras ook 30 jaar meegaat. Dit is niet het geval. Er kan discussie ontstaan over de bedragen die zijn vermeld bij de extra slijtage van de machines in de stal. Omdat veel bedrijven nog maar kort draaien kon er niet een volledig beeld geschetst worden van de totale kosten over een paar jaar. Dit is ook het geval bij het leeghalen van beton silo. De onlangs met zandboxen gestarte veehouders denken zelf dat ze de betonsilo s ongeveer om de 5 jaar leeg moeten halen. Dit kan in de praktijk meevallen en tegenvallen. 27

28 H.8 Aanbevelingen In dit hoofdstuk vindt u aanbevelingen voor wanneer u van plan bent om te kiezen voor zand in de boxen. Deze aanbevelingen zijn gebaseerd op het onderzoek Zand en economie. Wanneer er voor zand in de boxen wordt gekozen is het belangrijk om de stal simpel te houden met: een dichte vloer, in de lengte en breedte aflopend; over de lengte van de vloer in het midden een sleuf waarin de dunne mest automatisch wegloopt; rechte hoeken; een mestschuif die buiten langsloopt; een afstortput met stelconplaten die er simpel met een kraan afgehaald kunnen worden; zonder drempels in en voor de stal voor het snel inbrengen van het zand. Verder wordt het volgende aanbevolen: gebruik een instrooibak voor of achter op de trekker en niet een op wielen; daardoor heb je twee trekkers nodig voor het vullen; plan het strooien onder het melken wanneer de koeien in de wachtruimte staan; voor robotboeren is het makkelijk om dit te doen wanneer er net gevoerd is en alle koeien uit de boxen zijn; maak veel openingen in het dak van de betonsilo zodat er goed gemixt kan worden en er weinig zand achter blijft in de silo; gebruik het eerste jaar een staalkabel voor de mestschuif, wanneer deze knapt plaats dan een touw; wanneer je het eerste jaar al een touw plaatst, knapt deze ook binnen een jaar omdat, er nog allemaal scherpe hoekjes beton in de stal zitten; voor bedrijven die willen besparen op arbeid is het een voordeel om mechanisch in te strooien; dan hoeft er maar één keer in de maand gestrooid te worden en niet elke dag. 28

29 Bronnenlijst Boeken: 1. KWIN 2010 Bedrijven: 1. Vetvice 2. Royal de Boer 3. Wateler 4. Cowhouse 5. Sim Holland 6. Haverkamp B.V. 7. Lely 8. S. van Gasselen Internet:

30 Bijlagen 1 Kostprijs mestschuiven Levensduur Matras stal Per box Per box / jaar Zand stal Per box Per box / jaar De Boer mestschuif JOZ mestschuif JOZ mestrobot Lely mestrobot Kostprijs zandstrooiers Hieronder een tabel met de prijzen en inhoud van de zandstrooiers die op de markt zijn. Er staat ook bij wat deze machines per jaar kosten. Hierbij is uitgegaan van een levensduur van 10 jaar, 5 % berekende rente en 2% verzekering en onderhoud. Hierbij is ook nog aangegeven wat dit per jaar kost voor de stal met 152 boxen. Merk Inhoud Levensduur Prijs Per jaar Per box Sim Holland trekker ,21 Sim Holland shovel ,59 Sim Holland trekker ,49 Sim Holland shovel ,86 Cowhouse ,80 Cowhouse ,40 Becker ,80 In tabel 2 is te zien dat er in de kostprijs van de verschillende merken weinig verschil zit. De strooiers zitten allen rond de 5000 euro. Wanneer men de strooier achterop de trekker wil gebruiken dienen er extra cilinders geplaatst te worden op het bakje voor het opscheppen van het zand. Deze kosten kunnen ook bespaard worden door middel van een hydraulische topstang. 30

31 Figuur 1: De Sim Holland zandstrooier Figuur 2: De Cowhouse zandstrooier De strooiers van Sim Holland en Cowhouse werken met een transportbandje die scheef onder het laagste punt van het zand zit. Hierdoor valt het zand niet direct op het bandje. Maar wordt met een soort vijzel naar het bandje toegebracht. Door dit systeem ondervindt de strooier minder slijtage aan de hydro pomp, wat de levensduur van de strooier verlengt. Allebei de strooiers kunnen aan beide kanten zand lossen. Figuur 3: De Becker zandstrooier Figuur 4: De Becker zandstrooier De strooier van Becker werkt met strooischijven net zoals een mestverspreider. Hierdoor is er geen druk op de aandrijving. Deze strooier kan ook aan beide kanten lossen. Met deze strooier kun je vanaf de buitenste loopvloer alle drie de boxenrijen instrooien. 31

32 Vergelijking externe mestopslag Type opslag Levensduur Prijs Per box(152) Per box / jaar Beton Silo (Haverkamp B.V.) Beton Silo (Wateler) Flexo bassin (Wateler) Mestzak (Wateler) Folie bassin (Wateler) Vergelijking mestschuiven Levensduur Matras stal Per box Per box / jaar Zand stal Per box Per box / jaar De Boer mestschuif JOZ mestschuif JOZ mestrobot Lely mestrobot Volledige stalinrichting Matras stal Per box Zand stal Per box Boxen (146 stuks + kniebuizen) De Boer Matrassen De Boer Drinkbakken (6) + rondpomp/ verwarm unit De Boer Vastzet voerhek (156 vreetplekken) De Boer Lampen ( 10 stuks) De Boer Ventilatiegordijn De Boer Montage stalinrichting De Boer Montage mestschuif De Boer Montage vetilatiegordijn De Boer totaal

33 Bijlage 2 Bedrijf aantal boxen aantal koeien %bezetting arbeid/ dag (m) per jaar (u) per jaar/ box(u) arbeid arbeid/box/jaar arbeid/koe/jaar , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,69 46 Gem , ,04 58 Tabel 9: Zandgroep boxen schoon maken Bedrijf aantal boxen aantal koeien %bezetting arbeid/ dag(m) per jaar(u) per jaar/ box(u) arbeid arbeid/box/jaar arbeid/koe/jaar , , , , , , , , , , , , , , , , , ,09 40 Gem , ,90 42 Tabel 10: Matrasgroep boxen schoon maken Bedrijf aantal boxen aantal koeien%bezetting vullen/ maand (m) tijd / dag (m) per jaar(u) per jaar/ box (m) arbeid arbeid/box/jaar arbeid/koe/jaar ,0 6 2, , ,2 13 3, ,63 2, , , ,52 15, ,9 17,4 5, ,18 2, ,5 20,8 6, ,60 1, ,0 0 0,00 0 0,00 0, , , ,69 6, , , ,64 4, , , ,50 15, , , ,83 9,8 Gem , ,89 650,5 4,95 6,3 Tabel 11: Zandgroep boxen vullen 33

34 Bedrijf aantal boxen aantal koeien%bezetting box vullen/ maand(m) tijd/ dag (m) per jaar(u) per jaar/ box (m) arbeid arbeid/box/jaar arbeid/koe/jaar , , , , , , , , , , , , , , , ,8 23 9, , , , , , , , , , ,89 13 Gem , , ,50 18 Tabel 12: Matrasgroep vullen Bedrijf aantal boxen aantal koeien % bezetting hoeveelheid kosten kosten totaal kosten/ box/ jaar kosten/koe/ jaar kilo/ box/ dag , , , , , , , , , , , , , , ,7 Gem ,73 22, ,0 Tabel 13 Strooikosten zandgroep Bedrijf aantal boxen aantal koeien % bezetting kosten strooisel totaal kosten matras/ box kosten strooisel/ box kosten totaal/ box kosten/koe/ jaar , Gem Tabel 14 Strooikosten matrasgroep 34

35 T-toets arbeidskosten schoonmaken boxen Group Statistics Boxbedekking N Mean Std. Deviation Std. Error Mean Arbeidskosten schoonmaken boxen per jaar Zand 10 47, , ,48084 Matras 9 37, , ,50019 T-toets arbeidskosten vullen boxen Group Statistics Boxbedekking N Mean Std. Deviation Std. Error Mean Arbeidskosten vullen boxen per jaar Zand 10 4,9550 4, ,40343 Matras 9 15,4978 6, ,

36 T-toets instrooikosten per box per jaar inclusief matras Group Statistics Boxbedekking N Mean Std. Deviation Std. Error Mean Kosten per box per jaar inclusief Zand 9 19, , ,70047 matras Matras 8 40, , ,57946 T-toets instrooikosten per koe per jaar inclusief matras Group Statistics Boxbedekking N Mean Std. Deviation Std. Error Mean Kosten per koe per jaar inclusief Zand 8 26, , ,24339 matras Matras 8 47,2500 9, ,

37 Nog toe te voegen bronnen Offertes Wateler JOZ Offertes Royal de Boer Tekening stal Vetvice Offerte sim Holland 37