Vakbekwaam indiceren

Transcriptie

1 Vakbekwaam indiceren

2 Henk Rosendal José van Dorst Vakbekwaam indiceren Een handreiking voor wijkverpleegkundigen

3 Henk Rosendal Kenniscentrum Zorginnovatie Hogeschool Rotterdam Leiden The Netherlands José van Dorst Stichting Bevordering Wijkverpleegkunde Wouwse Plantage The Netherlands ISBN DOI / ISBN (ebook) 2015 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. NUR 897 Ontwerp basisomslag: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) Ltd., Pune, India Met een bijdrage van: Marieke Lagendijk, Caren Kunst Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door ZonMW Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

4 Over de auteurs Dr. Henk Rosendal (1961) is gezondheidswetenschapper en oorspronkelijk opgeleid als verpleegkundige (A en B). Hij heeft jarenlange ervaring in zowel de intra- als de extramurale zorg en was werkzaam bij het ministerie van VWS, TNO en de Landelijke Vereniging voor Thuiszorg. In 2002 promoveerde hij op de effectiviteit van transmurale zorg. Van 2005 tot 2012 was Henk lector Mensen met Chronische Ziekten bij Hogeschool Leiden en van 2010 tot heden lector Wijkzorg bij Hogeschool Rotterdam. Van 2010 tot begin 2014 was hij voorzitter van de afdeling Eerstelijnsverpleegkundigen bij de beroepsvereniging V&VN. Hij was in 2014 een van de oprichters van de Stichting Bevordering Wijkverpleegkunde, waar hij tevens voorzitter van is. Henk heeft vele publicaties en diverse boeken op zijn naam staan. Zo was hij samensteller en redacteur van het boek Ketenzorg: praktijk in perspectief (2009) en schreef hij in 2012 samen met Lausanne Mies het boek Integrale zorg voor mensen met een chronische ziekte. Hij was ook auteur van het Leerboek verpleegkundige maatschappij en gezondheid: verpleegkundig redeneren en CanMEDS-rollen in de eerstelijn (2015) [1]. José van Dorst (1961) is wijkverpleegkundige, in 1997 afgestudeerd cum laude aan de Hogeschool West-Brabant in Breda. Ze is een aantal jaren operationeel manager geweest bij Thuiszorg West-Brabant en is een succesvol eigen bedrijf gestart. Na elf jaar lang directeur en eigenaar geweest te zijn van Zorgburostip bv is zij projectleider geworden van het project De Wijkzuster Terug, de klant centraal in West-Brabant. Daarmee heeft zij een rol gekregen in de landelijke ontwikkelingen van het programma De Zichtbare Schakel: de wijkverpleegkundige voor een gezonde buurt. Sinds een aantal jaren is José lid en vicevoorzitter van de Fractie Wijkverpleegkundigen van V&VN. De bedrijfskundige ervaring is bestendigd in een Master of Business Administration in Health aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam (2013). De rode draad in al haar activiteiten zijn in de lijn van het V

5 VI Over de auteurs wijkverpleegkundige beroep. De ontwikkeling van deze module Vakbekwaam Indiceren is een belangrijke stap in de zoektocht naar het inzichtelijk maken van een prachtig vak met enorme betekenis voor mensen die hem of haar nodig hebben gedurende de uitdagingen van het leven.

6 Inhoud Hoofdstuk 1 Indiceren in het verpleegproces Stap 1: Vertrouwen opbouwen Stap 2: Anamnese Stap 3: Oorzaken en gevolg uitsorteren Stap 4: Mogelijke diagnose(s) voorleggen aan cliënt Stap 5: Toetsen zelfredzaamheid Stap 6: Diagnose vaststellen en voorleggen Stap 7: Resultaat bepalen Stap 8: Interventies bepalen (indiceren) Stap 9: Toewijzen en/of verwijzen Stap 10: Zorgplan starten (formeel/informeel) Stap 11: Monitoren en evalueren Hoofdstuk 2 Indiceren in de praktijk Hoofdstuk 3 Kwaliteitsborging Hoofdstuk 4 Gevolgen voor de organisatie Teamleden Bestuur en management Ondersteuningsstructuur Nawoord Bijlagen Literatuur VII

7 Inleiding Vanaf 1 januari 2015 maakt verpleging en verzorging zonder verblijf onderdeel uit van het verzekerde basispakket op grond van de Zorgverzekeringswet (Zvw), onder de aanspraak Wijkverpleging. De gedachte hierachter is dat deze zorg hierdoor, in vergelijking met de AWBZ, beter wordt verbonden met zowel de overige curatieve zorg, zoals huisartsenzorg, als met het sociale domein. Door deze versterking van de eerstelijnszorg kunnen mensen langer zelfstandig blijven wonen en kan een beroep op zwaardere, en dus duurdere, zorg beter worden voorkomen. De nieuwe aanspraak Wijkverpleging betekent veel meer dan alleen een overgang van de ene wet (AWBZ) naar de andere (Zvw). Het impliceert een andere manier van zorgverlening waarbij de focus meer dan voorheen komt te liggen op het bevorderen van zelfmanagement en eigen regie van de cliënt. En diens (on) mogelijkheden zijn bepalend voor de inzet van formele en informele zorg. De (financiële) prikkel voor het verrichten van zo veel mogelijk handelingen, zoals die in het AWBZ-kader nog aanwezig was, is vervallen. Deze zorgvernieuwing want dat is het feitelijk impliceert een centrale rol van de wijkverpleegkundige in de eerstelijnszorg. De wijkverpleegkundige is met ingang van 2015 verantwoordelijk voor het gehele zorgproces: van anamnese en diagnose via indicatiestellen tot het toewijzen en organiseren van zorg. Waarbij samen met de cliënt de te behalen doelen worden geformuleerd en de wijkverpleegkundige verantwoordelijkheid neemt voor het samen met de cliënt behalen daarvan. Om deze functie goed te kunnen vervullen is het van belang dat de wijkverpleegkundige beschikt over alle benodigde competenties, zoals omschreven in het Expertisegebied Wijkverpleegkundige uit Die competenties zijn noodzakelijk om het vak wijkverpleegkunde in de volle breedte uit te kunnen voeren. De nieuwe aanspraak Wijkverpleging in de Zvw haakt daar op in door de aanspraak te omschrijven als zorg zoals (wijk)verpleegkundigen die plegen te bieden in de eigen omgeving van de verzekerde. Wat die zorg inhoudt, en welke competenties daarvoor noodzakelijk zijn, staat beschreven in het Expertisegebied Wijkverpleegkundige. Deze verandering schept zowel mogelijkheden als verantwoordelijkheden voor de cliënt, de wijkverpleegkundige, de eventuele werkgever én de financier, i.c. de zorgverzekeraar. Voor de wijkverpleegkundige betekent dit dat hij zijn vak (weer) in de volle breedte kan uitoefenen. Dat betekent naast het uitvoeren en organiseren IX

8 X Inleiding van de bekende AWBZ-functies ook signaleren, coördineren, coachen en preventie, zowel niet-toewijsbaar als individueel. Bovendien geeft de Zvw meer professionele ruimte dan de AWBZ: de wijkverpleegkundige is verantwoordelijk voor indicatiestelling (en daarmee ook voor de verpleegkundige diagnose), de zorgtoewijzing, het organiseren ervan, evenals voor het samen met de cliënt realiseren van de gezamenlijk geformuleerde uitkomsten van zorg. Het meest in het oog springende aspect dat door de nieuwe aanspraak Wijkverpleging duidelijk wordt betreft de indicatiestelling. Gezien het verschil van doelstelling en karakter tussen Zvw en AWBZ is die indicatiestelling van een geheel andere orde dan de indicatiestelling zoals die tot 2015 werd uitgevoerd door het CIZ. De in dat kader gehanteerde methodiek volstaat niet meer voor de Zvw. Deze wordt nu meer op onderbouwing en uitkomsten gebaseerd en zal (opnieuw) op professionele, wijkverpleegkundige basis geschoeid moeten worden, zodat er daadwerkelijk sprake kan zijn van zorg zoals (wijk)verpleegkundigen die plegen te bieden. Dat nieuwe indiceren is iets wat veel wijkverpleegkundigen onvoldoende hebben aangeleerd of hebben verleerd. Op zichzelf is dat niet vreemd, aangezien daar jarenlang niet om werd gevraagd en de (financiële) prikkel in de jaren vóór 2015 vooral lag bij het verhogen van het aantal verrichtingen in plaats van op het bereiken van de beoogde uitkomsten. Deze handreiking beschrijft dat nieuwe indiceren stapsgewijs. De hierbij gehanteerde methode is ontwikkeld door de Stichting Bevordering Wijkverpleegkunde (SBW; Deze stichting stelt zichzelf als doel de kwaliteit van wijkverpleegkunde te bevorderen. In dat kader en vanwege de actualiteit heeft SBW een module Vakbekwaam Indiceren ontwikkeld, die na medio 2014 al vele malen en op vele plekken in Nederland is verzorgd. In de volgende hoofdstukken worden alle stappen uit die module beschreven. Deze beschrijving is primair bedoeld voor wijkverpleegkundigen die zich willen bekwamen in het nieuwe indiceren. De beschrijving, die het karakter heeft van een handreiking, wordt ook als basismateriaal gebruikt in de genoemde SBW-module Vakbekwaam Indiceren. Van belang is dat wijkverpleegkundigen hier ook in hun eigen praktijk mee aan de slag gaan, alle stappen van het indiceren oefenen en elkaar daarop feedback geven. Twee zien immers meer dan één. Door elkaar doorlopend kritisch te bevragen op de gemaakte analyses en keuzes ontwikkelt de wijkverpleegkundige stap voor stap de vaardigheid om onderbouwd en transparant te indiceren. Dat gebeurt standaard tijdens de SBW-module, maar zal ook in de dagelijkse praktijk onderdeel uit moeten maken van het professionele handelen, als vorm van intercollegiaal toetsen. Voordat het stappenplan wordt beschreven, is het goed om eerst stil te staan bij het fenomeen indiceren, en onze visie daarop. Er bestaan verschillende definities van indiceren in de zorg. De inhoud ervan hangt sterk samen met de visie die men erop nahoudt. Is men bijvoorbeeld meer gericht op het uitvoeren van zorgactiviteiten, zoals dat in de AWBZ meer gebruikelijk was, dan zal indiceren zich vooral daarop richten. De visie van SBW is een geheel andere en sluit meer aan bij het karakter van de Zvw. Het uitgangspunt is een volwaardige en brede uitoefening van het beroep van de wijkverpleegkundige. Deze is in de ogen van SBW verantwoordelijk voor het gehele zorgproces en doet dat op een onderbouwde en transparante

9 Inleiding XI wijze. Dat zorgproces begint bij de anamnese, op basis waarvan een verpleegkundige diagnose wordt gesteld. Deze diagnose is gebaseerd op een erkend en robuust classificatiesysteem, waarbij helder is welke verpleegkundige theorie de wijkverpleegkundige hanteert. Het onderbouwd vaststellen van een verpleegkundige diagnose is noodzakelijk om verantwoord te kunnen indiceren. Want: zonder onderbouwde diagnose geen indicatie. Indiceren hangt verder mede af van de beoogde uitkomst van zorg die is gericht op het stimuleren/behoud van zelfmanagement en eigen regie en de daarvoor benodigde interventies. Dit samenhangende geheel van activiteiten die alle samen met de cliënt worden doorlopen betreft de kern van het wijkverpleegkundig beroep. Al deze activiteiten binnen het zorgproces kunnen wel onderscheiden, maar niet gescheiden worden. Het is vanuit deze visie dat de handreiking Vakbekwaam Indiceren is geschreven. Inmiddels hebben we als SBW ervaren dat dit ertoe bijdraagt dat de wijkverpleegkundigen hierdoor (opnieuw) als volwaardige professional kan functioneren tot grote tevredenheid van cliënten en wijkverpleegkundigen. Dit werd mooi verwoord door een van de cursisten: Het voelt als thuiskomen in mijn vak. Het zal duidelijk zijn dat deze ontwikkelingsslag niet alleen gevolgen heeft voor wijkverpleegkundigen en hun cliënten, maar ook voor werkgevers. Hun rol kantelt, grofweg gesteld, van centraal aansturen naar faciliteren. Aan die gevolgen en de wijze waarop daarmee kan worden omgegaan wordt aan het einde van deze uitgave apart aandacht besteed. Maar begonnen wordt met het beschrijven van alle benodigde stappen in het zorgproces, waaronder het indiceren.