Slaapapneu. Ademstop tijdens de slaap. Bij volwassenen. Slaapapneu

Transcriptie

1 Slaapapneu Ademstop tijdens de slaap Bij volwassenen Slaapapneu

2 Inleiding 3 Snurken 3 Wat gebeurt er in mijn slaap? 4 Wat is slaapapneu? 6 Wat is een Centraal Slaapapneu Syndroom (CSAS)? 7 Obstructief Slaapapneu Syndroom (OSAS) 7 Wat veroorzaakt OSAS? 8 Wat zijn de alarmtekens van OSAS? 8 Wat gebeurt er als men geen behandeling krijgt voor OSAS? 9 De diagnose 10 Advies en behandeling bij OSAS 10 Specifieke behandelingen bij OSAS 12 Contact 15

3 Inleiding Bij u bestaat het vermoeden of is reeds bevestigt, dat u lijdt aan het slaapapneu syndroom. In deze folder willen wij u informeren over de oorzaak en de behandeling van dit slaapapneu syndroom. Snurken Luid snurken kan een teken zijn dat er iets ernstigs aan de hand is met uw ademhaling tijdens de slaap. Als u ademstops hebt tijdens het snurken kan dit een medische oorzaak hebben. Er wordt geschat dat 10 tot 30 procent van de volwassenen snurkt. Voor de meeste mensen heeft snurken geen ernstige medische gevolgen. Vijf procent van de bevolking [vaak mensen met overgewicht en van middelbare leeftijd] snurken `s nachts luid. Dit is een eerste aanwijzing voor bijvoorbeeld een mogelijk levensbedreigende aandoening: het obstructief slaapapneu syndroom (OSAS). Hoe ontstaat snurken? Als u inademt, gaat de lucht via de neusholte, de keelholte en de luchtpijp naar de longen. Bij het begin van de luchtpijp zitten de stembanden. Als de luchtweg te nauw is tussen de neusgaten en de stembanden, gaat u snurken. Er ontstaat onderdruk in de luchtpijp en het zachte gehemelte met de huig, de tong en de wanden van de keelholte worden naar elkaar toe gezogen. Dit veroorzaakt de inademsnurk. Wanneer dit te lang duurt, stokt de ademhaling en ontstaat het slaapapneusyndroom. Bij het uitademen worden deze delen door de overdruk in de luchtpijp juist uit elkaar geduwd. Dan ontstaat de uitademsnurk (alsof er een ballon leegloopt). Oudere mensen snurken vaker en harder dan jongere. Dit komt omdat het slijmvlies van de keelholte bij het ouder worden dikker wordt ten gevolge van ophoping van vetweefsel. 3

4 De doorsnee van de luchtweg wordt hierdoor dus kleiner. Bovendien worden slijmvliezen, net als de huid, op oudere leeftijd slapper, zodat zij makkelijker kunnen gaan trillen. Als u elke nacht luid snurkt in alle houdingen en last hebt van slaperigheid overdag, is het verstandig uw arts te raadplegen. Wat gebeurt er in mijn slaap? Een gezonde slaap wordt gekenmerkt door een vast patroon, dat via bepaalde slaapstadia (slaapmomenten) verloopt: waakfase; slaapstadium één of inslaapfase; slaapstadium twee of lichte slaapfase; diepe slaapfase drie; diepe slaapfase vier; REM- of ook wel droomfase. (REM = Rapid Eye Movement = snelle oogbewegingen) In een nacht doorloopt u normaal gezien vier tot zes slaapcycli, die elk uit verschillende slaapstadia bestaan. Elke van deze afzonderlijke fasen heeft een bepaalde duur. Een volledige cyclus duurt ongeveer 90 minuten (zie figuur 1) Terwijl de diepe slaapfasen van belang zijn voor het lichamelijk herstel, worden in de REM-fase de geestelijke en psychische gebeurtenissen van de dag verwerkt. Een slaapapneupatiënt bereikt s nachts met moeite de diepe slaapfasen, omdat de persoon in kwestie telkens door de ademstilstand wordt gewekt uit zijn/haar diepe slaap. Hierdoor heeft hij/zij onvoldoende tijd voor lichamelijk herstel in de slaap. 4 Slaapapneu

5 5

6 Wat is slaapapneu? Een apneu is een medische term voor een ademstilstand tijdens de slaap die tenminste 10 seconden duurt. Als er meer dan 5 tot 15 apneus optreden per uur, spreekt men van een slaapapneusyndroom. Dit veroorzaakt daling van het zuurstofgehalte in de weefsels. Hierdoor geven de hersenen het lichaam een signaal om wakker te worden. Na het wakker worden, vaak met een schok, wordt de ademhaling weer hervat. Iedereen krijgt wel eens apneus in zijn slaap. Wanneer die vaak voorkomen en lang duren, kunnen ze een bedreiging vormen voor de gezondheid. Of dit zo is hangt af van het aantal apneus dat u per uur heeft in uw slaap. Het aantal apneus per uur in uw slaap heet de Apneu- Hypopneu Index (AH) en wordt gebruikt als richtlijn voor de ernst van de slaapapneu. Een AHI van 5-15 wordt beschouwd als een milde vorm van slaapapneu, een AHI van wordt beschouwd als een matig ernstige vorm van slaapapneu en een AHI van 30 of meer wordt beschouwd als een ernstige vorm van slaapapneu (zie figuur 2). Er zijn twee vormen van slaapapneu: centraal en obstructief slaapapneu. Er bestaan ook gemengde vormen. Wij spreken van centraal apneu (CSAS) als de hersenen kortdurend geen ademhalingsprikkel sturen naar de ademhalingsspieren. Bij obstructieve apneu (OSAS) wordt de ademstilstand veroorzaakt door obstructies of afsluitingen in de hogere luchtwegen. De obstructieve vorm is de meest voorkomende vorm van slaapapneu. Het grootste gedeelte van deze folder gaat over OSAS. 6 Slaapapneu

7 Wat is een Centraal Slaapapneu Syndroom (CSAS)? Bij het Centraal Slaapapneu Syndroom (CSAS) treed er tijdens de slaap een ademstilstand op. Bij centraal slaapapneu worden de onderbrekingen in de ademhaling niet veroorzaakt door een blokkering van de luchtwegen, maar door een slechte werking van de signalen die worden uitgewisseld tussen het ademhalingscentrum in de hersenen en de spieren die de ademhaling regelen. Centraal slaapapneu treedt het meest op bij oudere mensen, in combinatie met hartfalen of na een beroerte, omdat dan de hersenen of zenuwcircuits worden beschadigd. De keelholte is hierbij normaal doorgankelijk voor lucht. De klachten kunnen gelijk zijn aan Obstructief Slaapapneu Syndroom (OSAS). Obstructief Slaapapneu Syndroom (OSAS) Deze aandoening wordt gekenmerkt door regelmatig onderbrekingen in de ademhaling tijdens de slaap door het dichtvallen van de keel. Hiervan wordt u wakker, waardoor de keel opnieuw wordt geopend. Dit kan gepaard gaan met hartkloppingen, brandend maagzuur, verstikkingsgevoel en verhoogde plasneiging s nachts. Ook moet het lichaam extra inspanning leveren om de ademhaling terug op gang te brengen. Zodra de luchtweg vrij is, zal de ademhalingsarbeid verminderen en valt u terug in slaap. Deze cyclus van in slaap vallen, luchtwegafsluiting, verhoogde ademhalingsarbeid en wakker worden, kan de slaap tientallen tot honderden keren per nacht verstoren. De meeste van deze stoornissen zijn zo kort dat u zich deze s ochtends niet kunt herinneren. Als u OSAS heeft, is er onvoldoende verkwikkend effect van de slaap. 7

8 Deze veroorzaakt slaperigheid overdag en kan uw werkzaamheden en sociale activiteiten beïnvloeden. Op lichamelijk vlak wordt OSAS in verband gebracht met allerlei hart - en vaataandoeningen zoals hoge bloeddruk, hartfalen, hartaanval en een beroerte. Wat veroorzaakt OSAS? Als u slaapt zijn de spieren meer ontspannen dan als u wakker bent. Bij personen met een nauwe diameter van de keel leidt deze ontspanning tot vernauwing van de luchtweg. Een te kleine kaak, een grote tong, vergrote amandelen en een week verhemelte kunnen ook een oorzaak zijn. Het merendeel van de OSAS patiënten heeft overgewicht en zelfs zwaarlijvigheid. Dit is de belangrijkste oorzaak van afsluiting van de luchtweg. Ook op de rug liggen/slapen kan het afsluiten van de luchtweg veroorzaken. Alcohol, slaapmiddelen, en kalmerende middelen die u inneemt om te slapen, verminderen de spierspanning en kunnen het afsluiten van de luchtweg veroorzaken.personen met OSAS slapen minder goed wanneer zij een slaapmiddel innemen of wanneer zij alcohol gebruiken. Wat zijn de alarmtekens van OSAS? Het snurken kan zo luid zijn als een drilboor en kan gehoord worden kamers ver weg [zelfs door buren]. Een specifiek patroon van onderbroken snurken met ademstops en luidruchtig hernemen van de ademhaling. Op ieder tijdstip in slaap kunnen vallen zelfs op het werk en achter het stuur. Concentratieproblemen, prestatievermindering, vergeetachtigheid, irritatie, angst en depressie. 8 Slaapapneu

9 Klachten zoals ochtendhoofdpijn, frequent nachtelijk plassen, nachtelijk ontwaken met ademnood, verhoogd transpireren s nachts en s morgens droge mond. Mannen kunnen impotentie vertonen, terwijl vrouwen te maken kunnen hebben met onregelmatige menstruatie. Deze problemen ontstaan geleidelijk in de loop der jaren. Sommige OSAS symptomen kunnen ongemerkt optreden of kunnen in ernst afnemen. Familieleden, collega s of werkgevers zijn vaak de eerste getuigen van een toegenomen slaperigheid overdag en/of veranderingen in karakter of gedragingen. Als zij dit opmerken zouden zij betrokkene moeten stimuleren om een arts te raadplegen. Wat gebeurt er als men geen behandeling krijgt voor OSAS? De meest voorkomende klacht bij OSAS-patiënten is dat ze erg slaperig zijn overdag. Deze slaperigheid komt vooral voor bij rustige of steeds dezelfde activiteiten. Hij/zij kan zich dan onmogelijk wakker houden of concentreren. Lezen en autorijden worden bemoeilijkt door ongewenste slaap. De slaperigheid ten gevolge van OSAS kan leiden tot verkeersongevallen. Onbehandelde OSAS kan ook leiden tot andere problemen van de gezondheid. Mogelijke gevolgen bij onbehandeld OSAS of verhoogd risico zijn: beroerte; hoge bloeddruk; hartinfarct; hartritmestoornissen; depressie; relatieproblemen; verhoogd ongevalrisico. 9

10 Behandeling van OSAS neemt dit extra risico weg of verminderd de ernst ervan.in sommige gevallen wordt het effect van behandeling onmiddellijk waargenomen.in andere gevallen wordt pas na enkele weken effect bereikt De diagnose Bij een vermoeden op OSAS wordt een slaaponderzoek verricht. Tijdens het nachtelijk onderzoek worden elektroden en sensoren op verschillende plaatsen op het lichaam aangebracht. Dit om constant de hersenactiviteit, spieractiviteit van buik en borst, beenbewegingen, hartritme, zuurstofverzadiging van het bloed en andere lichaamsfuncties tijdens de slaap te registreren. Advies en behandeling bij OSAS A) Onderstaande richtlijnen kunnen u klachten verminderen. Gewichtsvermindering: gewichtsvermindering is erg belangrijk in de behandeling van OSAS. Zelfs een beperkte vermindering van het gewicht kan de ademhaling tijdens slaap verbeteren, waardoor u tijdens de slaap beter uitrust en minder slaperig bent overdag. Alcohol voor het slapen gaan: alcohol onderdrukt de ademhaling en verergert OSAS. Alcohol kan ook OSAS veroorzaken bij personen die anders alleen snurken. Slaapmiddelen: deze onderdrukken de ademhaling, verslappen de keelspieren en verergeren OSAS. Vraag het advies van uw arts als u slaapmiddelen gebruikt en bekend bent met OSAS. 10 Slaapapneu

11 Gebruik medicatie: medicatie voorgeschreven voor hoofdpijn, angst en andere problemen kunnen de slaap en de ademhaling beïnvloeden. Slapen in zijligging: sommige personen vertonen alleen slaapapneu wanneer zij op de rug liggen. Als u een kussen plaatst achter de rug of een tennisbal ingenaaid in de pyjama of in een rugzakje, kan dit het slapen in zijligging bevorderen. Opheffen neusverstopping: medicatie die de neusverstopping opheft kan bijdragen tot het verminderen van het snurken en de kans op slaapapneu s. Gebruik alleen medicatie na advies van uw arts. De Breath Right pleisters en Nozovent (neusspreider) en gelijksoortige apparaatjes kunnen gebruikt worden om de neusdoorgankelijkheid te verbeteren en snurken te verminderen. Bij ernstige OSAS leidt het verbeteren van de neusdoorgankelijkheid onvoldoende tot een verbetering van de nachtelijke ademhalingsproblematiek. Kleine operatie: lichamelijke problemen die invloed hebben op de ademhaling tijdens slaap kunnen soms worden gecorrigeerd door een kleine operatie. Deze problemen zijn: - vergrote amandelen of poliepen; - neuspoliepen; - scheef neustussenschot; - misvormde onderkaak of misvorming van het weke verhemelte. Neusoperaties kunnen worden verricht om neusverstopping te verhelpen, maar zijn meestal niet effectief voor de behandeling van OSAS. 11

12 Neusoperaties kunnen ook deel uitmaken van een algemeen behandelplan in de operatieve behandeling van OSAS. Richtlijnen voor een goede nachtrust: ook zijn een aantal richtlijnen die de slaap in de algemene zin verbeteren. Deze richtlijnen kunnen van nut zijn voor het opheffen van alle types van slaapstoornissen en dragen ertoe bij dat de meeste mensen goed slapen. - Sta elke dag op hetzelfde tijdstip op. - Ga naar bed wanneer u slaperig bent. - Ontspan u voor het slapen gaan, zoals een warm bad, een lichte maaltijd of lees een boek. - Zorg voor regelmatig lichaamsbeweging. Vermijd forse inspanningen in de laatste zes uur voor het slapen gaan. In plaats hiervan gaat u wandelen of stretchen, op zijn minst vier uur voor het slapen gaan. - Leef regelmatig: regelmatige tijden van eten, medicatiegebruik en andere activiteiten zorgen voor het beter functioneren van de biologische klok. - Vermijd het gebruik van cafeïne zes uur voor het slapen gaan. Drink geen alcohol, zeker niet wanneer u slaperig bent. Zelfs een kleine dosis alcohol kan een stimulerend effect hebben gecombineerd met vermoeidheid. - Vermijd roken kort voor bedtijd. - Als u baat hebt bij dutjes overdag op regelmatige basis, probeer dan de dutjes op hetzelfde ogenblik van de dag te doen. - Vermijd slaapmiddelen, of gebruik deze zeer voorzichtig. De meeste artsen geven geen recept voor periodes langer dan drie weken. - Drink geen alcohol wanneer u tegelijkertijd slaapmedicatie gebruikt. 12 Slaapapneu

13 slaap met CPAP neusmasker Full Face masker CPAP-apparaat neusmasker 13

14 B) Specifieke behandeling bij OSAS. continue positieve luchtdruk (CPAP) Bij deze zeer effectieve behandeling wordt een neusmasker of neus/mondmasker gedragen. Daarbij wordt kamerlucht met een positieve druk via een luchtcompressor door de neus heen tot in de keel geblazen. Deze positieve druk zorgt voor het open houden van de keel en draagt bij tot een normale slaap en ademhaling. Ongeveer 60 tot 70% van de patiënten die CPAP zijn gestart blijven met de behandeling doorgaan. Een kleine groep patiënten vindt het masker te lastig. CPAP-apparaten zijn beschikbaar in grote en kleine maten en sommige zijn zo gemaakt dat de druk kan variëren in functie van aanwezigheid van snurken of apneu s. Deze apparaten kunnen worden gebruikt om het comfort te verhogen. Klachten die kunnen voorkomen bij positieve drukbehandeling: - neusverstopping; - droge mond; - lekkage van lucht langs het masker; - geluidshinder; - vochtige, droge of rode ogen; - huidirritatie ten gevolge van het masker; - opgeblazen gevoel. Mondprothese Sommige OSAS-patiënten kunnen geholpen worden met prothesen die de luchtweg open houden door het naar voren brengen van de kaak en/of de tong. Patiënten met milde tot matig ernstige OSAS kunnen voordeel halen uit 14 Slaapapneu

15 het gebruik van een mondprothese. Ernstige OSAS patiënten kunnen meestal niet geholpen worden met deze behandeling. Uitgesproken speekselvorming, kaakpijn en het uitvallen van een tand zijn complicaties die kunnen optreden bij gebruik van een dergelijke prothese. Mondprothesen kunnen beter niet gebruikt worden bij patiënten die een volledig verstopte neus hebben (beide neusgaten). Bij Uvulo Palato Pharyngo Plastiek (UPPP) De KNO-arts verwijdert de amandelen en overtollige weke delen ter hoogte van het verhemelte, die de luchtweg tijdens de slaap kunnen blokkeren. Onderzoek heeft aangetoond dat UPPP het aantal apneu`s verminderd bij ongeveer 50% van de patiënten die deze ingreep ondergaan. Zelden verdwijnen apneu`s helemaal. Onderzoek wordt verricht om na te gaan welke patiënten het meest voordeel hebben bij deze ingreep. Sommige patiënten melden nadelige effecten van de operatie zoals het spreken door de neus en terugvloed van voedsel of drank door de neus tijdens het slikken. Na enige tijd kan het aantal apneu`s toenemen en een eerder uitgevoerde UPPP bemoeilijkt de tolerantie van CPAP behandeling. Een variatie op UPPP kan worden uitgevoerd door middel van lasertechniek [de laser geassisteerde UPP]) die minder effectief is in de behandeling van OSAS, maar wel effectief voor een patiënt die alleen last heeft van snurken. Somnoplastie maakt gebruik van hoog frequente energie, in de hoop dat deze het succes van de operatie bij OSAS-patiënten verbetert. Medicatie Sommige medicijnen kunnen behulpzaam zijn voor milde vormen van OSAS. De meeste patiënten die lijden aan OSAS zijn echter niet geholpen met alleen medicijnen. 15

16 Contact Voor meer informatie kunt u ook de website van de apneuvereniging raadplegen. Als u na het lezen van deze folder nog vragen hebt kunt u deze stellen aan uw behandelend arts. Gespecialiseerd verpleegkundige azm/ Ciro Horn telefoonnummer: Slaapapneu

17 Bereikbaarheid Academisch ziekenhuis Maastricht Bezoekadres: P. Debyelaan 25, wijk 29, Maastricht Postadres: Postbus AZ Maastricht Algemeen telefoonnummer: CIRO Horn centrum voor integrale revalidatie orgaanfalen Bezoekadres: Hornerheide 1,Horn Postadres: Postbus AB Haelen Telefoon

18 Noteer hier uw aantekeningen en vragen 18 Slaapapneu

19 Noteer hier uw aantekeningen en vragen 19

20 Bezoekadres: P. Debyelaan HX Maastricht Postadres: Postbus AZ Maastricht T : (043) I : Patiëntencommunicatie: E : InfoPatientenvoorlichting@mumc.nl Uitgave: februari