6,3. Werkstuk door een scholier woorden 27 december keer beoordeeld. Levensbeschouwing VOORWOORD

Transcriptie

1 Werkstuk door een scholier woorden 27 december ,3 197 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing VOORWOORD Het boeddhisme is een godsdienst waar de meeste mensen wel eens van hebben gehoord. Op de basisschool krijgen tegenwoordig bijna alle kinderen hier al mee te maken. Ook ik werd hier geïnformeerd over dit geloof. Maar waarom wordt er op de basisschool al kennis mee gemaakt? In welke opzichten verschilt het dan met onze godsdienst? Op de vragen kan ik kort een antwoord geven, maar deze omschrijft nog zeker niet alles van het boeddhisme. Daarom het ik gekozen om een werkstuk te maken over het boeddhisme. Vooraf heb ik al een beetje informatie gezocht over deze godsdienst. Het blijkt dat ik erg veel kan vertellen over het boeddhisme. Dus het idee om het hindoeïsme er ook bij te pakken, heb ik laten varen. Het zou anders een veel te lang werkstuk worden. Of qua informatie zou het ook veel te beknopt kunnen zijn. Daarom heb ik maar besloten om me alleen maar te concentreren op het boeddhisme. INLEIDING 1. SIDDHARTHA GAUTAMA Het boeddhisme is omstreeks 300 v. Chr. ontstaan. Rond dit jaar werd de stichter van deze godsdienst geboren in het noorden van India, in de buurt van het Himalaya-gebergte. Pas later zou hij de naam de Boeddha krijgen. Boeddha is geen gewone naam, maar een soort titel. De betekenis van deze titel is verlichte. De eigenlijke naam van de Boeddha is Siddhartha Gautama. Over de eerste dag van het leven de Boeddha is een mooie legende ontstaan: Direct na de Boeddha s geboorte verscheen er een kluizenaar bij het koninklijke paleis. Hij vroeg of hij het jonge prinsje mocht zien. Dat werd toegestaan. Toen de kluizenaar het prinsje zag, voorspelde hij dat dit kind of een wereldheerser of een wereldredder zou worden. Als kleine jongen bleek Siddhartha al zeer religieus aangelegd te zijn. Hij vond het maar helemaal niets dat hij zijn vader als koning moest opvolgen. Zijn belangstelling ging namelijk een hele andere kant uit. Toch bleef zijn vader van oordeel dat Siddhartha hem als koning moest opvolgen. Daarom zorgde hij ook dat de jongen les kreeg in oorlogvoering en politiek wetenschap. Dat was voor een koning namelijk heel noodzakelijk. Op jeugdige leeftijd trouwde Siddhartha. Hij leefde in weelde en rijkdom in het paleis. Zijn vader wist hoe gevoelig de jongen was voor menselijk leed. Daarom probeerde hij te voorkomen dat de prins in contact kwam met arme en zielige mensen. Maar dat lukte hem toch niet altijd. Na veel arme en zielige mensen te Pagina 1 van 29

2 hebben gezien, had Siddhartha er genoeg van en vertrok. Al bedelend kwam hij in de plaats Vaisali. Daar zocht hij contact met de brahmaanse leraren, die geloofden in de god Brahma. Zij brachten hem in aanraking met de Indische yoga. Yoga is een filosofie: een levens- en wereldbeschouwing. Volgens deze filosofie kan de mens door ascese (afstand doen van alle weelde en genot) een toestand bereiken waarin hij als het ware geestelijk denkt. Dit geestelijke denken staat boven het denken met het verstand (rationeel denken). Hoe meer Siddhartha zich in deze filosofie verdiepte, hoe beter hij begreep dat ook yoga geen oplossing bood. Het raadsel van alle lijden in de wereld kon hij er niet mee doorgronden. Daarom maakte hij zich weer los van de brahmaanse filosofen. Hij besloot zelf een oplossing voor zijn problemen te zoeken. In de eenzaamheid waarin hij zich terugrok, dacht hij ernstig na over de oorzaken van lijden en dood. Hij vocht met de duivel Mara. Die naam betekent: macht van de dood. Op het laatst overwon hij die macht. Hij voelde zich toen boven de ellende, begeerte en verzoeking uitstijgen. Niet letterlijk, maar geestelijk. Hij bereikte een toestand van verlichting (bodhi), waarnaar hij van het begin af aan had gezocht. Sinds dat ogenblik kreeg hij dan ook de titel Boeddha, verlichte. 2. HET BOEDDHISME ALS GODSDIENST In Europa zijn veel tradities overgenomen van het Oosten. Soms zijn deze tradities iets aangepast. Er zijn twee karakteristieke kenmerken die het boeddhisme scheiden van andere wijsheidsleren. Deze zijn: 1) Het boeddhisme komt niet helemaal vanuit vroeger, maar is gevormd door de maatschappij. 2) Er zijn veel methoden om door middel van meditatie de verlossing te bereiken. Deze methoden heeft het boeddhisme duidelijker en vollediger behouden dan bij andere wijsheidsleren. Het boeddhisme biedt vaak een uitkomst voor de mensen die zijn vastgelopen in het huidige leven. Het boeddhisme is namelijk een sprookjesachtige, fijnzinnige godsdienst. De boeddhistische Schriften geven de regels van het juiste gedrag. Deze regels kunnen met drie woorden worden samengevat moraal, contemplatie en wijsheid. Wat men onder moraal en contemplatie ( of wel meditatie) verstaat, geldt voor vrijwel alle Indische godsdienstige bewegingen die de verlossing in het leven buiten de gewone maatschappij zoeken. Behalve deze gedragsregels zijn er ook voorschriften voor het leven van de monniken, Yogaoefeningen (dit is het ritmisch en bewust ademen, het beheersen van de zintuigen, methoden om in trance te raken, verschillende graden van opgetogenheid, en het nastreven van de vier hemelse gezindheden: oneindige vriendelijkheid, oneindig medelijden, oneindige medevreugde en oneindige gelijkmoedigheid) en verschillende vormen van meditatie. Er wordt niet verwacht dat al deze voorschriften worden nagevolgd in één leven. Het doel in ieder leven moet wel zijn: de uitdoving van het geloof in de individualiteit. Volgens de boeddhistische leer bestaat de mens uit vijf groepen van componenten, de zogenaamde skandha s. Deze zijn: - Het lichaam (rũpa); - De gevoelens (vedanā); - Waarnemingen, voorstellingen (samjñā); Pagina 2 van 29

3 - Drijfveren (sanskāra); - Bewustzijn (vijñāna). Alles wat de mens persoonlijk aangrijpt, moet onder een van de vijf groepen vallen, die de inhoud van de individualiteit uitmaken. Het geloof in de individualiteit komt volgens het boeddhisme voort uit de uitvinding van een zelf, dat deze vijf skandha s overkoepelt. Het individu bestaat slechts uit een brok die willekeurig uit deze vijf componenten gevormd wordt. Wanneer het ophoudt te bestaan, is het gevolg het Nirwana. Dit is het doel van het boeddhisme. 3. HET BOEDDHISME ALS FILOSOFIE Wat wij onder filosofie verstaan, is een benaming van de Grieken. De boeddhisten kennen zoiets niet en zij zouden het onderzoek naar de werkelijkheid tijdverspilling vinden. Bij de leer van de Boeddha is maar één ding belangrijk: de weg naar de verlossing te wijzen. De Boeddhisten kennen totaal geen filosofie zoals wij die kennen. Het boeddhistisch denken kun je makkelijker omschrijven door het te definiëren met behulp van de filosofische benamingen die wij gebruiken. De boeddhistische filosofie kan dan een dialectisch pragmatisme genoemd worden met een psychologische inmeng. Hiermee wordt bedoeld dat het boeddhisme zich steeds meer heeft gekenmerkt door een zeer praktijkgerichte houding. Zaken die niet direct met de verlossing te maken hebben, worden vermeden. Lijden vormt de grondslag van het leven. Als iemand door een pijl getroffen wordt, dan zal hij die er meteen uittrekken zonder dat hij wil weten, wie hem afgeschoten heeft. Deze praktische houding hebben de boeddhisten altijd gehouden. Dit heeft tot veel misverstanden geleid. Deze zouden vermeden kunnen zijn, als men had ingezien dat de uitspraken van de boeddhistische schrijvers niet bedoeld waren als stellingen over de werkelijkheid, maar als raad. Door de praktische houding kunnen wij stellen, dat het boeddhistische denken zich als pragmatisme definieert. De waarde van een gedachte wordt beoordeeld naar wat men ermee kan doen, naar de aard van de levenswijze die er het gevolg van is. Hoe meer het boeddhisme zich ontwikkelt hoe duidelijker dit het pragmatische karakter kreeg. Men kwam tot de overtuiging, dat alles wat men zegt uiteindelijk fout is. Er werd alleen nog iets gezegd om andere mensen te helpen in een bepaald stadium van de geestelijke voortgang. De boeddhistische leer is op de eerste plaats een geneesmiddel. De Boeddha is eigenlijk een arts. Als een prognose van doktoren, heeft de Boeddha zijn Vier Heilige Waarheden onderwezen: - De omvang van het lijden; - De oorsprong van het lijden; - De overwinning van het lijden; - De weg die tot de overwinning leidt. Meditatie is in het boeddhisme het belangrijkste middel om de verlossing te bereiken. Het doel is de beheersing van de geestelijke processen door middel van deze meditatie. Het boeddhistische denken heeft dus, volgens de theorie, wel wat psychologie in zich. Ook is het boeddhistische denken geneigd tot wat wij dialectiek zouden kunnen noemen. Dialectiek is een vorm van logica. Deze berust op de overtuiging, dat men, wanneer men ernstig en diep over iets nadenkt, Pagina 3 van 29

4 op tegenspraken stuit die elkaar vaak uitsluiten. De boeddhistische denkers vonden dit interessant. Het belangrijkste van het boeddhistisch denken ligt in zijn voortdurende nadruk op de leer van het nietzelf. Het geloof in zelf wordt door alle boeddhisten beschouwd als de noodzakelijke voorwaarde voor het ontstaan van het lijden. Veel leed kon ons gespaard blijven, als we ons zelf kwijt konden raken. Zolang je gelooft in een ik, zal deze ook alles overkomen wat je denkt. Deze ik is maar een voorstelling, een verzinsel van de verbeelding, waar geen werkelijkheid meer in is. Dit zegt de boeddhist althans. Het verschilt dan ook sterk met het westerse denkbeeld. 4. ONSTERFELIJKHEID De boeddhisten vinden het redelijk en zinvol om naar de onsterfelijkheid te streven. Het boeddhisme wil graag het leven zonder dood bereiken. De Boeddha had immers verkondigd dat hij de deuren tot het niet-sterven had geopend. Onsterfelijkheid is precies het tegenovergestelde van ons leven dat altijd met de dood verbonden is. Wij beginnen te sterven op het moment dat wij geboren worden. De geboorte is de oorzaak van de dood. Alle uiterlijke omstandigheden die tot de dood kunnen leiden, zijn slechts aanleidingen. Onsterfelijkheid is dus niet ver verlangen om ons individuele leven dat wij voor de prijs van onvermijdelijke verval gekocht hebben, te handhaven, maar de bovenaardse van deze individualiteit. Geheel onsterfelijk zijn is ook volgens de boeddhisten niet mogelijk. Je lichaam is er na een tijd niet meer. Je instincten verdwijnen dan ook gelijk, want deze zijn gebonden aan de klieren, aan de behoeften van de weefsels, kortom aan het lichaam. Ook de geest zoals je deze kent, zal er niet meer zijn want deze is verbonden met lichamelijke processen. (Je psychische bewustzijn werkt op de meldingen die het van de lichamelijke zintuigen ontvangt.) Het vermogen tot logische denken is met dit bewustzijn ook verdwenen. Je herkent jezelf in je onsterfelijkheid helemaal niet. Maar je ziel zal blijven leven en terug komen in een ander lichaam: reïncarnatie. Rad der wedergeboorte Het 'Rad der wedergeboorte' toont het cyclische karakter van het leven volgens het boeddhisme. In de muurschildering laat de schilder zien hoe het rad wordt vastgehouden door het wezen dat de dood voorstelt. De drie doodzonden, afgebeeld in symbolische gedaanten, staan in het midden van het rad. De haan symboliseert passie, het varken domheid en de slang haat. Om de zonden heen staan rechts diegenen afgebeeld die hebben toegegeven aan slecht en links degenen met goed karman. De volgende cirkel wordt gevormd door de zes levenssferen. Uiteindelijk komt het wiel, net als Boeddha's zoektocht naar de waarheid, uit op de buitenste cirkel die de twaalf schakels in de keten van oorzaak en gevolg bevat. ALGEMENE UITGANGSPUNTEN DE SCHRIFTEN Hoe de leer van de Boeddha in wezen was is moeilijk te ontdekken. Zoals de boeddhisten tegenwoordig Pagina 4 van 29

5 met deze leer om gaan, is zeker niet hetgeen wat de Boeddha bedoelde. De Schriften zijn waarschijnlijk de enige wezenlijke documenten van de geschiedenis van het boeddhisme. De Schriften zijn vanaf de vroegste tijden verdeeld in Dharma en Vinaya. Vinaya behandelt de kloostertucht, Dharma (of Sutra) de leer. Later is er een derde deel bij gekomen: de Abhidharma. Deze behandelt de moderne lessen. Een sutra is een tekst die door de Boeddha zelf gesproken zou zijn. Deze begint steeds met de woorden: Het volgende heb ik eens gehoord. De Heer verbleef in. Met deze ik wordt de leerling Ananda bedoeld, die onmiddellijk na de dood van de Boeddha al zijn woorden geciteerd heeft. Vele sutra s werden pas eeuwen na de dood van de Boeddha opgesteld. De werkelijke schrijvers van deze latere sutra s zijn natuurlijk onbekend. Een deel van de sutra van het Grote Nirwana De boeddhisten waren het niet met elkaar eens wat nu de waarde van de latere sutra s is. De ene partij (Hinanyana, oftewel Het Kleine Voertuig ) was van mening dat deze werken verdichtsels en sprookjes zijn. De andere partij (Mahayana, oftewel Het Grote Voertuig ) beweerde dat zelfs deze late sutra s de Boeddha zelf verteld heeft. Waarom ze dan zo laat bekend werden, werd op verschillende manieren verklaard. Een verklaring is de Prajñāpāramitā-Sutra s. Hiermee wordt bedoeld dat de teksten die gaan over de volmaakte wijsheid, te moeilijk waren voor de boeddhisten die in de tijd van de Boeddha leefde. Daarom werden deze bewaard in het paleis van de Slangen of Draken, Naga s genaamd, in de onderwereld. Toen de tijd rijp was, daalde de grote leraar Nagarjuna af in de onderwereld en hij bracht de werken omhoog de mensenwereld in. Deze verklaring werd zeker niet door iedereen geloofd. Behalve deze mythologische verklaring was er namelijk ook een filosofische verklaring. De filosofische reden van de latere sutra s heeft te maken met de leer van de drie lichamen van de Boeddha. Deze leer beweert dat de oude sutra s onderwezen werden door de Boeddha in zijn stoffelijke lichaam en de latere sutra s in zijn bovennatuurlijke vreugdelichaam. De ouderdom van de Schriften is moeilijk vast te stellen. In de geschiedenis van het boeddhisme zijn er maar weinig namen die bekend zijn en data al evenmin. De meeste documenten waarop de geschiedenis van het boeddhisme is gebaseerd, bevatten helemaal geen data. De boeddhisten beschouwen de historische verandering als iets zeer onbelangrijks in vergelijking met de onveranderlijke waarheid. Zelfs de datum van wanneer de Boeddha leefde, varieert sterk. Moderne geleerden stellen de door van de Boeddha in het algemeen op 483 v. Chr. De boeddhisten zelf brengen veel andere data naar voren: 852 v. Chr., 652 v. Chr. of zelfs 252 v. Chr. Hieruit blijkt wel dat de boeddhisten het helemaal niet belangrijk vinden welke datum nu de juiste is. De Dharma (een deel van de Schriften) bijvoorbeeld heeft geen enkele geschiedenis. Slechts de uiterlijke omstandigheden waarin de Dharma werkt, zijn te veranderen. En veel van wat werkelijk belangrijk is vanuit spiritueel of religieus oogpunt krijgt in een geschiedenisboek niet eens een plaats. Daarom bewaarden de boeddhisten slechts enkele namen. Het kon hun immers niet schelen wie iets gezegd had, maar alleen of het waar was of nuttig en in overeenstemming was met de traditie. De enkele mannen die onthouden werden door de boeddhisten, kregen veel meer werken achter hun naam geschreven dan dat ze in werkelijkheid geschreven hadden. De levensduur van deze mannen was dan Pagina 5 van 29

6 vaak ook enkele eeuwen. De vermoedens van wanneer een boeddhistisch geschrift ontstaan is, kan gedeeltelijk gebaseerd worden op de taalkundige of strenge gronden. De Chinese vertalingen bieden enkele hulp, omdat hier de datum van de vertaling genoteerd is. Alle geschriften die overgebleven zijn, vindt men nu terug in een aantal grote verzamelingen: 1) De Pali-Tripitaka. Deze bevat de geschriften van een van de Hinayana-scholen. De geschriften van de andere Hinayana-scholen zijn gedeeltelijk in Sanskriet en gedeeltelijk in het Chinees bewaard gebleven, maar het grootste deel is verloren gegaan. 2) De Chinese Tripitaka. De opbouw van deze catalogus is in de loop van de tijd nogal veranderd. 3) De Tibetaanse Kanjur en Tanjur. De Kanjur bevat honderd werken, verdeeld over de kloostertucht, de volmaakte wijsheid, verschillende Sutra s en tantristische teksten. De Tanjur geeft in vele delen commentaren. 4) Sanskrietwerken. Een aantal hiervan is bewaard gebleven, maar er bestaat geen echte verzameling meer. DE BOEDDHA Men kan de Boeddha vanuit drie verschillende opzichten bekijken: De Boeddha a) Als menselijk wezen (zoals ik heb verteld in de inleiding); b) Als geestelijk principe; c) Als iets tussen de beide in. a) Als menselijk wezen Als mens leefde de Boeddha Siddhartha Gautama waarschijnlijk tussen 269 en 480 v. Chr. in Noordoost- Indië. De precieze historische feiten zijn niet meer aan te geven. In de officiële theorie is de Boeddha een soort oerbeeld dat in verschillende perioden in verschillende persoonlijkheden gedaanten heeft aangenomen en waarvan de individuele eigenaardigheden geheel onbelangrijk zijn. Het is voor de boeddhisten, die in reïncarnatie geloven, vanzelfsprekend, dat de Boeddha in 269 v. Chr. niet voor de eerste keer in de wereld verschenen is. Net als een ander had hij vele geboorten doorgemaakt en de wereld als dier, mens en god beleefd. Een geestelijke volmaaktheid als van een Boeddha kan nu eenmaal niet het resultaat zijn van slechts één leven. Het moet langzaam gegroeid zijn. De reis van de Boeddha moet zeer lang geweest zijn, zo lang dat wij het ons nauwelijks voor kunnen stellen. Gedurende deze lange tijd oefende de toekomstige Boeddha zich op alle mogelijke manieren. b) Als geestelijk principe De leer komt voort uit het geestelijke principe die in de mens Guatama verborgen lag, en die hem, inspireerde tot het begrijpen en onderwijzen van de waarheid. Wanneer de boeddhisten de Boeddha als geestelijk principe beschouwen, noemen zij hem de Tathāgata. De oorspronkelijke betekenis van deze naam is onbekend. Men verklaart de naam als een samenstelling van twee woorden. Namelijk tathā (zo) en āgata (gekomen). Met andere woorden: de Tathāgata is iemand die zó gekomen of gegaan is, net als Pagina 6 van 29

7 alle andere Tathāgata s. Deze verklaring legt de nadruk op het feit, dat de historische Boeddha één uit de oneindige rij van Tathāgata s is, die in alle tijdperken in de wereld verschijnen en steeds dezelfde leer verkondigen. c) Tussen menselijk wezen en geestelijk principe in Zolang Siddhartha als menselijk wezen op aarde was, zag hij er natuurlijk net zo uit als alle andere mensen. Maar dit lichaam van de Boeddha was alleen maar een buitenste laagje dat zijn ware persoonlijkheid omhulde en verborgen hield en dat er toevallig was en vrijwel te verwaarlozen. Onder deze buitenste schil was een ander soort lichaam verborgen, dat in vele opzichten van dat van gewone stervelingen verschilde en dat alleen met de ogen van het geloof bekeken kon worden. De boeddhisten hadden er verschillende namen voor: het vreugdelichaam, het onvervalste lichaam en het lichaam dat de ware natuur van de Boeddha uitdrukt. De bijzonderheden van dit lichaam wordt in de lijst met de 32 kenmerken van de supermens beschreven, die vaak aangevuld wordt met een lijst met 80 ondergeschikte kenmerken. Alle scholen moeten deze lijst navolgen. Ook de schilderingen en beelden van de Boeddha beelden het verheerlijkte lichaam uit. Het verheerlijkte lichaam van de Boeddha was zes meter hoog en vele beelden van de Boeddha hebben inderdaad deze hoogte. Het lichaam had een gouden kleur. Tussen de wenkbrauwen van de Boeddha groeide een wollige lok (uran), waar veelkleurig licht uit straalde, dat zo wit is als sneeuw of zilver. Bij beelden wordt dit lokje door een eenvoudige vlek of een edelsteen voorgesteld. In het boeddhisme werd dit vlekje in latere jaren als een derde oog (het oog der wijsheid) voorgesteld. Twee andere kenmerken van het verheerlijkte lichaam van de Boeddha zijn heel belangrijk en opvallend. Als eerste de usnisa (letterlijk tulband), een soort kap op het hoofd, die bij standbeelden als een groeisel of uitsteeksel boven het hoofd wordt voorgesteld. De vorm van de tulband is verschillend. Een andere kenmerk is dat het lichaam van de Boeddha onophoudelijk licht uitstraalt. De lichtstralen komen uit z n lichaam en verlichten een grote ruimte. Overal waar de boeddhisten het over de Boeddha hebben, denkt men aan de drie aspecten. Voor de christelijken en agnostischen is alleen de menselijke Boeddha werkelijkheid. De vergeestelijkte en magische Boeddha is voor hen slechts een verzonnen iets. De opvatting van een boeddhistische gelovige is heel anders. Voor hem is de ware natuur en het verheerlijkte lichaam van de Boeddha het belangrijkste, terwijl zijn menselijk lichaam en historische bestaan hem slechts helpen bij het vormen van het lichaam. IS HET BOEDDHISME ATHEÏSTISCH? Men heeft vaak gezegd dat het boeddhisme een atheïstische geloofsovertuiging is. Deze bewering heeft aanleiding gegeven tot vele discussies. Sommigen waren van mening dat het boeddhisme geen godsdienst kon zijn, omdat het geen God kent. Anderen beweerden dat het geloof in een God niet zo belangrijk was voor een godsdienst. Het woord God kunnen de Europeanen op drie manieren omschrijven: a) De persoonlijke God die het heelal geschapen heeft; b) De godheid, opgevat als onpersoonlijk of als bovenpersoonlijk; c) Een aantal goden of engelen die niet duidelijk van goeden te onderscheiden zijn. Pagina 7 van 29

8 a) Onverschilligheid ten aanzien van de schepping van het heelal. De boeddhisten zijn niet geïnteresseerd in wie het heelal nu geschapen heeft. Het doel van het boeddhisme is de levende wezens van het lijden te verlossen en de oorsprong van het heelal heeft hier niets mee te maken. Och leggen de boeddhisten steeds de nadruk op de superioriteit van de Boeddha boven Brahma, de god die volgens de brahmaanse theorie het heelal geschapen heeft. Deze god is volgens de boeddhisten te trots op zijn eigen ik. Als men de onverschilligheid ten opzichte van een persoonlijke schepper van het heelal atheïsme noemen, dan is het boeddhisme inderdaad atheïstisch. b) De godheid als het Goede. Wanneer je de eigenschappen van de godheid zoals zij begrepen worden door het christelijk denkbeeld met die van het boeddhistisch denken vergelijkt, vinden je bijna geen enkel verschil. De wereld is volgens de boeddhisten niet Gods wereld, maar is ontstaan door onze eigen begeerten en domheid. Op deze manier van denken besparen de boeddhisten zich een groot aantal lastige theologische raadsels en zij hoeven bijvoorbeeld niet een almachtige, alles beminnende God aan te nemen en dit in overeenstemming te brengen met het bestaan van heel wat lijden en wanorde in deze wereld. Liefde is een van de onbevredigste en dubbelzinnigste termen die men kan gebruiken, zegt de boeddhistische leer. Van de andere kant verzekerend het boeddhisme dat het Nirwana eeuwig is, bestendig, onsterfelijk, onwankelbaar, zonder tijd, zonder dood, ongeboren en niet-ontstaan, dat het kracht is en gelukzaligheid, een veilig toevluchtsoord, een onderdak en een plaats van onbetwiste zekerheid. Het is de echte Waarheid en de hoogste Werkelijkheid. Het Goede, het hoogste doel en de ene en enige vervulling van ons leven, de eeuwige, verborgen en onbegrijpelijke Vrede. Daardoor wordt de Boeddha, die als het ware het lichaam van het Nirwana is, het object van alle gevoelens die wij gewoonlijk religieus noemen. c) Polytheïsme, aanbidden van vele goden. Volgens het christelijke geloof bestaat het polytheïsme niet meer. Het is verdrongen door het monotheïsme. Toch is het polytheïsme in ons land nog steeds levendig. Men spreek tegenwoordig over Democratie, Vooruitgang, Beschaving, Gelijkheid, Vrijheid, Rede, Wetenschap, enz. Dit zijn begrippen die vroeger werden omschreven als persoonlijkheden. Iedere god streefde voor een van deze begrippen. Maar men wil het toch geen polytheïsme meer noemen. De boeddhisten daarentegen riepen bij elke werkzaamheid enkele godheden op voor hulp en bescherming. De boeddhisten hadden geen enkel bezwaar tegen de aanbidding van vele goden. Zij zijn er van overtuigd dat ons intellectuele inzicht zeer beperkt is, zodat het voor ons al heel moeilijk is te weten of wij zelf gelijk hebben, maar praktisch onmogelijk vast te stellen dat een ander geen gelijk heeft. Niemand kan zeggen of er maar een god is, of juist meerdere. DE MONNIKEN 1. DE SAMGHA Pagina 8 van 29

9 De kern van het boeddhistische denkbeeld bestond uit monniken. De levenswijze van een monnik was vrijwel de enige die leefde zoals het volgens de Boeddha hoorde. Deze groep monniken werd de Samgha genoemd. Hier hoorde iedere monnik bij, of je nu leeft in een groep of als kluizenaar. De grootte van de groep was tijd en plaatsbepalend. Maar vrijwel overal vormde de Samgha de minderheid van de boeddhistische bevolking. Het leven in een klooster werd door de regels van de Vinaya bepaald. Deze regels moesten strikt nageleefd worden. Armoede, ongehuwd en geweldloosheid waren de drie hoofdregels voor een leven als monnik. 2. ARMOEDE Een monnik had bijna geen privé bezit. Zijn enige bezit was een monnikspij, een bedelnap, een naald, een gebedssnoer, een scheermes waarmee hij om de veertien dagen zijn hoofd kaal moest scheren en een filter om kleine diertjes uit zijn drinkwater te verwijderen. Oorspronkelijk bestond zijn kleding uit vodden die men op de afvalhopen in de dorpen vond en die aan elkaar genaaid werden en geverfd in een gele kleur. Later kregen de monniken hun kleding van gelovigen. Volgens de regels moesten de monniken zonder thuis of blijvend onderdak leven. Hun bestaan wordt als het leven zonder thuis omschreven en wie de orde binnen wilde gaan, moest zijn familie verlaten. Oorspronkelijk eisten de monniksregels dat de monnik in de open lucht leefde in het bos aan de voet van een boom. Het wonen in kloosters, heiligdommen, tempels, huizen en grotten wordt door de Vinaya als een luxe, wel toegestane, maar vol gevaren beschouwd. Eigenlijk zou een monnik alles wat hij nodig had door bedelen moeten krijgen. Veel monniken komen op deze manier aan hun behoeften. Anderen zijn van jongs af aan in een huis terechtgekomen. Geld was een lange tijd verboden. Dit is nu niet meer het geval, omdat steeds meer monniken geld in hun bezit hadden, waardoor deze regel langzaamaan vervaagde. De bedelnap was het teken van de oppermachtigheid van de Boeddha. De Boeddha is door middel van beelden vaak afgebeeld met een bedelnap in de hand. Bedelen is in Aziatische landen altijd een normale manier geweest om in de levensbehoeften te voorzien. Dit is zeker geen vorm van minderwaardigheid. Op hun bedeltochten, hadden de monniken vaak vernederende ervaringen. Vaak werden ze uitgescholden. Hierdoor leerden de monniken dat ze weinig moesten verlangen, gemakkelijk tevreden moesten zijn en de gevoelens van boosheid en teleurstelling te onderdrukken. De onverschilligheid van de monniken tegenover de rest van de bevolking, hun kalmte en waardig gedrag droegen bij tot het bekeren van ongelovigen. De monnik moet altijd onderweg zijn, van het ene huis naar het andere. Hierbij mag hij geen onderscheid maken tussen armen en rijken. Hij mag geen aandacht schenken aan wat hij krijgt. Wanneer een vrouw hem iets te eten geeft, mag hij niet tegen haar spreken of haar aankijken, zelfs niet haar schoonheid of lelijkheid opmerken. Het voedsel dat de monniken kregen,w as meestal niet veel en lekker. Last van de maag was dan ook een soort beroepsziekte onder de monniken. Het bedelen door de monniken is in de loop der jaren, vooral buiten India, opgegeven. Een monnik mag nu rijkdom en bezit hebben, als hij hiermee een ander meer van dienst kan zijn. 3. ONGEHUWDE STAAT (CELIBAAT) Pagina 9 van 29

10 Er waren veel regels die bepaalden hoe het contact van de monnik met de vrouwen was die hij op zijn bedeltochten ontmoette of die hij als nonnen moest onderwijzen. Onkuisheid was een overtreding die automatisch tot uitstoting uit de orde leidde. Monniken werden voortdurend op gewezen dat ze op hun hoede moesten zijn voor vrouwen. Ze mochten er in principe niet mee praten. Het was voor een monnik natuurlijk heel moeilijk om zijn seksuele driften altijd onder dwang te houden. Vele jaren later werd seksueel contact met vrouwen niet verboden, maar dan mochten ze verder niet verbonden raken met deze vrouw. Dus kinderen mochten er al zeker niet van komen. De oorzaak waarom de monniken geen seksueel contact mochten hebben, is logisch te verklaren. Seksueel verkeer zorgt voor een bepaald enthousiasme en ontspanning. Geestelijke conflicten zijn op deze manier voor een ogenblik opgelost. Echter is dit geen efficiënte manier om innerlijke rust te creëren. Meditatie, waar ik het later nog over zal hebben, is er een veel beter middel voor. Meditatie en geslachtsverkeer hebben hetzelfde doel en dezelfde krachten. Aangezien men niet tweemaal dezelfde kracht kan gebruiken, is geslachtsgemeenschap verboden. 4. GEWELDLOOSHEID Het boeddhisme verbood elk kwaad doen aan enig levend wezen. Dit was vermoedelijk een reactie op het toenemen van het geweld onder de mensen door de uitvinding van brons en ijzer. Steeds meer mensen gingen door het vele geweld de boeddhistische levenswijze navolgen. Toch is het vrijwel onmogelijk geen enkel levend wezen kwaad te doen. Want hoe wil je vlees eten zonder een dier te kwetsen? Alle monniken zouden dan vegetariër moeten zijn. Maar aangezien een monnik van huis tot huis gaat om zijn voedsel bij elkaar te bedelen, wordt het voor hem erg moeilijk om tussen de vleeseters geen vlees te krijgen. Een monnik moet onverschillig zijn tegenover het eten dat hij krijgt, dus het vlees dat hij krijgt, moet hij gewoon opeten. Ook het wassen van handen is een manier om levende wezens te doden (denk aan de vele bacteriën op de handen). Op deze manier wordt de monnik geconfronteerd met het doden van levende wezen. Hij kan kiezen tussen zichzelf te doden door andere wezens te redden of andere te doden en zichzelf te redden. De monnik is zich hier altijd bewust van geweest. DE OUDE WIJSHEIDSSCHOOL 1. AANHANGERS Toen de Boeddha stierf, bleek het zo te zijn dat er verschillende kloostergemeenschappen bestonden. Het verlies van de wezenlijke Boeddha was een zware slag. Er werd geen opvolger aangewezen. De leer van de Boeddha (de Dharma) bleef wel bestaan, maar mondeling. Op papier stond niets geschreven hierover. Dit duurde zo n vier eeuwen lang. De boeddhisten wilde het niet eens op schrijven, ze hadden er een afkeer tegen. Dit is ook de reden dat wij tegenwoordig weinig afweten van de geschiedenis van het boeddhisme. In de eeuwen dat de teksten niet op papier stonden, werden ze voorgedragen voor een groep mensen. Dit zorgde voor meer aanhangers van het geloof. Velen probeerden de uitspraken van de Boeddha na zijn dood letterlijk in het hoofd te prenten. Vaak leidde dit tot meningsverschillen over een bepaalde uitspraak. Pagina 10 van 29

11 2. SARIPUTRA Men heeft vaak kunnen zien dat niet de Boeddha zelf, maar een van zijn volgelingen de godsdienstige en kloosterlijke bewegingen gemaakt heeft. Deze volgeling was Sariputra. Deze man had meer invloed dan de Boeddha zelf. De Boeddha is degene die als voorbeeld diende, maar zijn lessen en inzicht liggen voor een groot deel buiten het bereik van de gewone mens. Sariputra kan, omdat hij minder begaafd is, meer overeenkomst bieden met de behoeften van de gemiddelde mens en zijn opvattingen. Weliswaar stierf Sariputra zes maanden voor de dood van de Boeddha, zodat hij de leiding na zijn dood niet kon over kon nemen. Zijn invloed op het leven van de boeddhisten was voornamelijk terug te vinden bij het onderwijs van de monniken. Maar ook bepaalde hij welke zijden van de leer van de Boeddha extra belicht zouden worden en welke juist niet. Sariputra bleef lang na zijn dood een belangrijke man. Een deel van de boeddhisten vonden hem het voorbeeld, maar andere vonden dat juist niet. Zij waren tegen de opvattingen van Sariputra. Maar wie was deze Sariputra eigenlijk? Hij stamde uit een brahmaanse familie in Magadha. Hij werd op jonge leeftijd al ingezegend tot het godsdienstige leven. Al zijn tijd tot zijn dood gebruikte hij om de jongere monniken te onderwijzen. Velen zagen Sariputra als de belangrijkste persoon na de Boeddha. Er was ook een groep monniken die Sariputra helemaal niet als de belangrijkste persoon, op Boeddha na, vonden. Zijn vonden andere discipelen veel belangrijper. Een tweetal van deze discipelen zijn Mahamogallana, die over grote psychologische kracht beschikte, en Ananda, die twintig jaar lang de persoonlijke dienaar van de Boeddha is geweest. Ongeveer 400 jaar na de dood van de Boeddha begon de literatuur van het Mahayana zich te ontwikkelen. Sariputra bleef nog steeds genoemd in die tijd. Hij stelde in enkele werken een lagere wijsheid voor en hij moet dan nog heel wat leren. Hij verschijnt steeds als iemand met een dom en traag verstand, die niet in staat was de eigenlijk leer van de Boeddha te begrijpen, zodat de Boeddha speciaal voor hem een lagere vorm van zijn leer aanleerde. Deze lagere vorm werd bekend als het Hinayana. Wat Sariputra met de Oude Wijsheidsschool te maken heeft zal ik uitleggen. De school heet Wijsheidsschool, omdat wijsheid in de Schriften van Sariputra s leer geldt als de belangrijkste van de vijf voornaamste deugden: geloof, kracht, waakzaamheid, concentratie en wijsheid. De ontwikkeling van de wijsheid is de enige van deze vijf deugden die de uiteindelijke verlossing kan garanderen. Sariputra s school heet Oud, omdat er vele jaren later een nieuwe school ontwikkelde. 3. ARHATS Om te begrijpen waarom de Oude Wijsheidsschool is ontstaan, moeten we kijken naar welke typen van mensen deze school wilde stimuleren en welk ideaal zij haar leerlingen wilde geven. De ideale mens, de heilige of de wijze heet in zijn hoogste vorm van zijn bestaan arhat. De Boeddha is de grootste van hen allen. Het woord arhat is volgens de boeddhisten te verklaren met de begrippen ari (vijand) en han (doden). Arhat betekent dus vernietiger van de vijand, waarbij de vijanden de begeerten zijn. Moderne geleerden verklaren het woord met arhati (iets waar zijn). De betekenis van arhat is volgens hun dan dat je waardig moet zijn om verering en geschenken te ontvangen. In het algemeen wordt een arhat afgebeeld als een waardige, kale man die een beetje streng kijkt. Hij leeft Pagina 11 van 29

12 voor anderen, hij kent geen eigen ik meer. Een arhat was de volmaaktste persoon. De Boeddha stond overal boven, hij bezat veel meer volmaaktheden dan de andere arhats. Vergeleken met de beginjaren van het boeddhisme, ontstond drie of vier eeuwen hierna de vraag wat nu het verschil was tussen arhats en de Boeddha. 4. TRANCE De belangrijkste leermethode bij de Oude Wijsheidsschool is concentratie. Met zich concentreren bedoelen ze dat je geen benul hebt van de tijd en ruimte op dat moment. De geest wordt stil. Je lichaam een geest worden rustig. Drie soorten oefeningen zorgen voor deze concentratie: a) de 8 Dhyana s; b) de 4 Onbegrensdheden; c) verborgene krachten. a) De Dhyana s De Dhyana s zijn middelen om de invloed van de zintuiglijke prikkels onze normale reacties daarop te boven te komen. Men begint de oefening door zich op een zintuiglijke prikkel te concentreren, bijvoorbeeld een kom met water, een helrode cirkel of een beeld van de Boeddha. Als men voor een ogenblik de lichamelijke verlangen, kwaadwilligheid, luiheid, traagheid, opgewondenheid en verbijstering kan onderdrukken, dan is het eerste stadium van de trance bereikt. Men leert zich van zijn neigingen los te maken en is in staat al zijn gedachten op het gekozen object te richten. In het tweede stadium gaat men verder dan de gedachten die zich met een object bezighouden. Men krijgt nu een meer zelfverzekerde houding, die ze Geloof noemen. Het bereiken van dit stadium leidt tot een enthousiasme. Toch is dit nog niet goed genoeg. In de volgende twee stadia wordt de bevlekking van het vorige overwonnen. In het vierde Dhyana is men zich bewust van het behagen en het onbehagen, zich goed voelen en zich niet goed voelen. Men is zo verschillig geworden voor persoonlijke voorkeur. Wat na dit stadium overblijft is een heldere, doorschijnende gevoeligheid. De laatste vier Dhyana s zijn zonder vorm, deze stadia vertegenwoordigen waarin de laatste sporen van de betrokkenheid op het object achtereenvolgens overwonnen worden. Zolang men zich nog aan iets vastklampen, kunnen we niet het Nirwana bereiken. Eerst ziet men alles als onbegrensde ruimte, dan als onbeperkt bewustzijn, daarna als leegheid en tenslotte geeft men zelfs de handeling op waarmee men het niets waarnam en zo bereikt men een situatie waar noch waarneming noch niet-waarneming bestaat. Bewustzijn en zelfbewustzijn staan hier op het punt te verdwijnen. Boven dit alles ligt het ophouden van warneming en gevoelen, men raakt met zijn lichaam het Nirwana. Dit lijkt wel wat op een coma. Beweging, spraak en gedachten zijn uitgeschakeld. Alleen leven en warmte blijven. b) De Onbegrensdheden De Onbegrensdheden zijn methoden om de gevoelens te verbeteren. Zij hebben vier trappen: vriendelijkheid, medelijden, medevreugde en gelijkmoedigheid. Het voornaamste doel van deze oefeningen is de grenzen tussen zichzelf en anderen uit te wissen. Men probeert zich even vriendelijk te voelen tegenover zichzelf, vrienden, vreemdelingen en vijanden. Vriendelijkheid wordt als deugd beschouwd. Pagina 12 van 29

13 De volgende trap is het medelijden en dit is veel moeilijker te ontwikkelen. Het is een houding waarin men zich op het lijden van anderen concentreert, met hen meelijdt en het verlangen voelt dit leed weg te nemen. Wanneer men heeft geleerd met zijn wil medelijden op te roepen, dan moet men zich vervolgens in de medevreugde oefenen. Tot dit doel concentreert men zich op de voorspoed van anderen, is er blij om en komt in een toestand van vreugdevol medeleven met hun geluk. De laatste trap is dan de gelijkmoedigheid, waarnaar men volgens de traditie pas met succes kunnen streven, nadat wij herhaaldelijk de derde Dhyana bereikt hebben te aanzien van de eerste drie gevoelstoestanden. Daarom wordt deze toestand slechts zelden bereikt. Men krijgt niet alleen de opdracht deze gevoelshoudingen te ontwikkelen, maar ook om ze onbegrensd te maken. Men leer alle mensen te aardig behandelen en geleidelijk zijn persoonlijke voorkeur en afkeer te verminderen. c) De verborgen krachten Het boeddhisme heeft bestaan onder volken die evenzo in magie geloofde als dat de moderne stadsbewoners in de wetenschap. De relikwieën van de Boeddha werden geprezen om hun magische kracht. Hemelen, rivieren, wouden met hun bomen, bronnen, de hele natuur was met geesten gevuld. Wonderen doen is iets vanzelfsprekends in het Indische leven en werd geregeld gebruikt door alle religieuze gropen voor de bekering van buitenstaanders. Afbeeldingen van worden zijn favoriete kunstuitingen in de hele boeddhistische wereld. Een geestelijk leven kan niet ontwikkelen zonder tegelijkertijd psychische krachten op te roepen en de eigen psychische vermogens te scherpen. Door tranceoefeningen kregen de Boeddha en zijn leerlingen allerlei wonderbaarlijke of magisce krachten, Rddhi of Iddhi genaamd. Sommige hiervan noemen wij tegenwoordig parapsychologisch-buitenzintuiglijke waarneming, het zich herinneren van vroegere levens en gedachten lezen (telepathie). De discipelen waren in staat door magische handelingen het leven in dit lichaam te verlengen. Ook konden zij een dubbelganger uit zichzelf produceren of te voorschijn toveren en deze handhaven. Zij konden hun lichamen in elke vorm doen aannemen. 5. WIJSHEID Wijsheid is de hoogste van alle deugden. De boeddhisten verstaan onder wijsheid de methodische meditatie van de Dharma s. De methoden waardoor de wisheid ontwikkeld moet worden, zijn uiteengezet in de Abhidharma-boeken. De betekenis van het woord Abhidharma kan betekenen: Verdere Dharma fo Hoogste Dharma. Wanneer deze boeken gemaakt werden is moeilijk vast te stellen. Waarschijnlijk zijn ze gemaakt in de eerste twee eeuwen na de dood van de Boeddha. De stijl van de Abhidharma-boeken is heel droog en onaantrekkelijk. De behandeling van de verschillende onderwerpen lijkt op die uit een lesboek. Deze boeken zijn bedoeld voor de kern van de boeddhistisch elite en men veronderstelde dat de wijsheid die men kreeg uit het doorzoeken ervan een beloning en prikkel tot verdere studie zou zijn. DE NIEUWE WIJSHEIDSSCHOOL Pagina 13 van 29

14 1. MAHAYANA: HET GROTE VOERTUIG Sommige boeddhisten beschouwden de leer van de Oude Wijsheidsschool als niet compleet. Men ontwikkelde daarom een nieuwe werkwijze om de Hinayana-werken op hun inhoud te onderzoeken en hun opvattingen te aan te vullen. De Dharma werd belangrijker. De ideale mens is nu niet langer de heilige (arhat) die heilig wordt om zichzelf alleen, maar hij die, op de drempel van het nirwana, er niet overheen gaat, maar terugkeert om hen te verlossen die in de illusie gebleven zijn. Dat is de Boedhisattva. De Mahayana of Grote Voertuig bracht ook nieuw leven aan het boeddhisme wat betreft de leer via zijn grote denkers. De Mahayana drong hoofdzakelijk door tot in China, Korea en Japan. In deze landen was de ontwikkeling gebaseerd op de vrijheid die de theorie van het voortdurende worden toestond. 2. HET IDEAALBEELD VAN DE MENS IN HET MAHAYANA De twee woorden die op vrijwel iedere bladzijde van de Mahayana-geschriften voorkomen, zijn de woorden bodhisattva en leegheid. In de eerste plaats is een bodhisattva letterlijk een Verlichts-wezen. Het is een Boeddha in aanleg, iemand die een Boeddha wil worden. Voor alle boeddhisten is iedere Boeddha gedurende een lange periode voor zijn Verlichting bodhisattva geweest. De hoogste Verlichting is heel moeilijk te bereiken, daarom duurt het lang voordat de bodhisattva s deze hebben bereikt. Men heeft hiervoor namelijk een grote hoeveelheid kennis en verdienste nodig. Ten aanzien van de arhat bleven de Mahayana-aanhangers erbij dat hij niet volledig alle gebondenheid aan ik en mijn afgelegd had. Hij streefde voor zichzelf naar het Nirwana en bereikte het voor zichzelf, maar de anderen bleven ervan uitgesloten. Men zou kunnen zeggen dat de arhat op deze manier verschil maakte tussen zichzelf en de anderen en dat dat betekende dat hij zichzelf verschillend van de anderen beschouwde. Een mens moet geen onderscheid maken tussen zichzelf en anderen en wachten met zichzelf in het Nirwana te verliezen, totdat hij iedereen geholpen heeft het te bereiken. Mahayana-aanhangers verkondigden dus dat de arhat zijn doel niet hoog genoeg stelde. Het ideaalbeeld van de mens, het doel van het boeddhistische streven was volgens hen niet de nogal egocentrische arhat, maar de bodhisattva, vol medelijden voor een ieder, die de wereld heeft opgegeven, maar niet de wezens erin. Het ideaal van de bodhisattva vond deels zijn oorsprong in de sociale druk op de orde, maar was voor een groot deel een uitvloeisel van de beoefening van de Onbegrensdheden waardoor de monniken geleerd hadden geen onderscheid te maken tussen zichzelf en anderen. Een bodhisattva is een wezen dat bestaat uit de twee tegenovergestelde krachten wijsheid en medelijden. In zijn wijsheid ziet hij geen personen, in zijn medelijden is hij besloten hen te redden. Zijn vermogen om deze twee tegenovergestelde houdingen te combineren is de bron van zijn grootheid en van zijn vermogen zichzelf en aderen te redden. 3. LEEGHEID Pagina 14 van 29

15 Twee dingen zijn, volgens de sutra, noodzakelijk voor de bodhisattva en zijn wijsheidsbeoefening: Alle wezens nooit aan hun lot over te laten en de waarheid te erkennen dat alle dingen leeg zijn. Hoewel in de boeddhistische kunst leegheid gewoonlijk gesymboliseerd wordt door middel van de lege cirkel, is het onjuist de boeddhistische leegheid te beschouwen als een zuiver niets. Het is een term voor de afwezigheid van het zelf of voor de uitwissing van het zelf. De woorden leeg en leegheid drukken in de boeddhistische traditie de totale ontkenning van deze wereld uit door de beoefening van de wijsheid. De totale ontkenning van, het totale terugtrekken uit en de bevrijding van de wereld om ons heen in al haar aanzichten n in har gehele omvang, staat in het middelpunt. De leegheid bevindt zich precies midden tussen bevestiging en ontkenning, bestaan en niet-bestaan, eeuwigheid en vernietiging in. De kern van deze idee vindt men in een vroege uitspraak, welke de geschriften van alle scholen hebben overgeleverd. De leer van de leegheid wordt vaak door vergelijkingen tot uitdrukking gebracht. De Oude Wijsheidsschool had deze omringende wereld steeds vergeleken met een massa schuim, een luchtbel, een luchtspiegeling, een droom of tovenarij. De vergelijkingen hebben het doel om het inzicht bij te brengen dat de wereld relatief onbelangrijk is, waardeloos, misleidend en onwezenlijk. Als de Nieuwe Wijsheidsschool alle Dharma s met een droom, een echo, een spiegelbeeld, een luchtspiegeling of tovenarij vergelijkt, doet ze dit in een meer technische betekenis. Alleen het Absolute is volstrekt onafhankelijk en in laatste instantie werkelijk. Elk betrekkelijk ding is qua functie afhankelijk van andere dingen en kanalleen bestaan en begrepen worden in zijn verhouding tot andere dingen. Op zichzelf is het niets en het heeft geen afzonderlijke innerlijke werkelijkheid. HET TANTRISME OF MAGISCHE BOEDDHISME 1. HET PROBLEEM VAN HET TANTRISME In vergelijking met de Europeanen zijn de Aziaten veel bezig met kunststukjes van tovenaars, goochelaars, enz. Deze zijn dagelijks bij het Aziatische leven betrokken. In feite is het boeddhisme altijd verbonden geweest met wat de rationalisten als bijgeloof beschouwen. Het bestaan van buitengewone psychische of zelfs wonderdoende vermogens werd in het boeddhisme niet meer betwijfeld. De ontwikkeling van zulke vermogens was maar voor een paar mensen weggelegd. Europeanen die over het tantrisme schrijven, raken vaak buiten zichzelf van emotie. Hun afkeer is gedeeltelijk te verklaren. Zij geloven immers dat ze ontgroeid zijn aan het magische geloof van hun voorouders. Bovendien geeft het tantrisme aanleiding dat hun ethische woede wordt gewekt. Zij hebben de indruk dat in de loop van de geschiedenis van het boeddhisme een abstracte bovennatuurlijkheid van grote verhevenheid geleidelijk aan verdrongen is door een voorliefde voor persoonlijke goden en tovenarij, voor de hocus-pocus van het magisch ritueel en allerlei bijgeloof. Deze afkeer voor het boeddhisme is geheel ten onrecht. Het tantrisme heeft twee doelen: succes (siddhi) bij het streven naar de volledige Verlichting in dit leven en succes bij het verwerven van gezondheid, rijkdom en macht. Maar deze onlogische verbinding van wereldse en bovenwereldse doeleinden is zo oud als het boeddhisme zelf, en is een van de steunpilaren van zijn kracht geweest. De immoraliteit is niet een onkuisheid van mensen van deze wereld, maar van heiligen. Het geloof dat toverspreuken en magische Pagina 15 van 29

16 riten de beste weg tot de volledige Verlichting zijn, is inderdaad nog niet erkend, maar een lange historische ontwikkeling heeft langzaamaan hiertoe geleid. 2. DE GESCHIEDENIS VAN HET TANTRISME Het is vrijwel onmogelijk de precieze tijd vast te stellen waarin het tantrisme voor het eerst bedacht is. Het uitvoeren van dergelijke praktijken werd in beginjaren vooral in geheime kringen gedaan. Het tantrisme kreeg na 500 na Christus betekenis als een min of meer openbaar denksysteem. Zijn oorsprong gaat terug naar de geschiedenis van de mensheid, toen een landbouwende gemeenschap doordrongen werd van magie en tovenarij, mensenoffers en de verering van de moedergodin en vruchtbaarheidsriten. Het tantrisme is niet een echte nieuwe schepping, maar het resultaat van het opnemen van primitief geloof door de schriftelijke traditie en de verbinding ervan met het boeddhisme. Er is veel tantristische literatuur te vinden. Hetgeen wat er al vertaald is, is moeilijk en duister. Net als het hindoeïsme onderscheiden de boeddhisten een rechtshandig en een linkshandig tantrisme. Deze beide groepen worden onderscheiden door het feit dat de rechtshandige volgelingen groter belang toekennen aan het mannelijke en de linkshandige volgelingen aan het vrouwelijke principe van het heelal. Hierdoor waren er twee groten scholen. De linkshandige vorm en de rechtshandige vorm. 3. TANTRISTISCHE OEFENINGEN Alle boeddhistische scholen ontwikkelden een aantal kenmerkende oefeningen. In het tantrisme is er een verschil tussen de ingewijde en de niet-ingewijde. Hier was een duidelijke scheiding tussen. De Boeddha was, zoals hij in de geschriften wordt beschreven, er trots op dat hij niets verborgen hield, voorzover het om de kennis ging die tot de verlossing leidde. Het tantrisme daarentegen ging er van uit dat werkelijk doeltreffende verlossingsmethoden en hun juiste toepassing niet uit boeken kunnen worden geleerd, maar dat zij slechts kunnen worden geleerd door middel van het persoonlijke contact met een geestelijke leraar, guru genaamd. Slechts een guru kan de geheimen en mysterieus van het tantrisme toegankelijk maken. Zonder inwijding kun je je niet keren tot de guru. De ingewijde wordt met heilig water besprenkeld, net als bij het christelijke doopsel. De drie belangrijkste rituelen die je na de inwijding kunt uitvoeren zijn: a. het voordragen van toverspreuken; b. het maken van rituele gebaren en het uitvoeren van rituele dansen; c. de vereenzelviging met godheden door middel van een bijzonder soort meditatie. a) Toverspreuken De boeddhisten verwachtten vroeger dat de toverspreuken bescherming gaven tegen gevaar en het bevorderde de wereldse belangen. Het gebruik berustte op minstens twee vooronderstellingen: Ziekte en ongeluk zijn te wijten aan de invloed van een bepaalde demonische macht Woorden hebben het vermogen deze demonen te bestrijden. Door uit te drijven, weg te jagen of door een magische kracht tegen hen op te roepen. Het geloof in deze magische formules werd door priesters en dokters heel belangrijk gevonden. Zij moedigden dit zelfs aan. Er waren er ook die zeiden dat alleen de kruiden vaak genazen, maar dat de Pagina 16 van 29