De natuur van Nederland in Europees perspectief
|
|
- Bart Maes
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De natuur van Nederland in Europees perspectief (Interview door Gonda van Londen met Joop Schaminée) De zwijgende natuur vraagt om onze hulp! foto: Remko van Rosmalen Ilperveld, Varkensland, Oostzanerveld & Twiske In een recente lezing bij de presentatie van de Gebiedsboeken Natura 2000, vertelt Joop Schaminée (52), buitengewoon hoogleraar aan de Radboud Universiteit Nijmegen en de Universiteit Wageningen, met veel passie over het grote belang van onze natuur in Europees verband en over de unieke habitattypen die in ons land voorkomen. Zijn aanstekelijke betoog is voor de redactie van Nieuwsbrief Regiebureau Natura 2000 aanleiding uitgebreid stil te staan bij de noodzaak de Nederlandse natuur te beschermen. Wij hebben unieke ecosystemen van internationaal belang, zo stelt Schaminée. In het kader van Natura 2000 zijn in totaal in Europa zo n 200 habitattypen gedefinieerd, hiervan komen meer dan 50 voor in Nederland. Dat is gezien de omvang van ons land heel veel. Toch beslaan de Natura 2000-gebieden, inclusief de Waddenzee maar zonder de Noordzee, niet meer dan 7% van ons land. Er blijft dus nog genoeg ruimte over voor wonen, werken, recreëren en economische bedrijvigheid. Hoe kan het kleine Nederland zo n betekenis hebben voor de natuur in EU verband? Dat heeft te maken met twee zaken. De ligging van ons land als laagland in de delta s van vier grote Europese rivieren en de vroege ontwikkeling van de natuurbescherming in Nederland, aldus Schaminée. Nederland wordt gevormd door de delta s van de Schelde, de Maas, de Rijn en de Eems. Een delta is per definitie een gebied met een opmerkelijke variatie in ecologische omstandigheden. Schaminée: Er zijn bij ons grote verschillen in natuur op korte afstand van elkaar. Denk aan een tocht door Nederland van Maastricht naar Den Helder, iets meer dan 200 km. Je passeert dan wel zeven tot acht verschillende landschapstypen, met de hellingen van Zuid-Limburg, het Maasdal, de zandgronden en beekdalen van de Kempen, het weidse rivierengebied, de Hollandse laagvenen, kleipolders en veenweiden, en tenslotte de duinen met het uitzicht op de Waddenzee. Dat kom je in Europa nergens tegen, de natuur is daar misschien wel uitgestrekter maar ook eenvormiger dan bij ons.
2 In Nederland zijn ecologische gezien vele uitersten aanwezig: extreem droog (stuifzand) tot extreem nat (moerassen en plassen), voedselrijk (zee, rivier) tot voedselarm (zand), zuur (hoogveen) tot basisch (Limburg). Daarbij komen ook nog de grote verschillen in bodem: veen, klei, zand. Al deze verschillen en combinaties van verschillen resulteren in een zeer gevarieerde begroeiing met het daarbij behorende dierenleven. Daarom is de Nederlandse inbreng in het Europese netwerk van natuurgebieden zo belangrijk. foto: Leon Janssen Weerter- en Budelerbergen & Ringselven (hersteld ven Weerterbos) Deze delta s hebben echter ook een andere kant. Ze zijn zeer aantrekkelijk voor de mens om zich te vestigen. De vruchtbare grond biedt veel landbouwmogelijkheden, het water levert voedsel (vis) en de rivieren handel- en transportmogelijkheden. Daarom zijn wereldwijd alle grote delta s intensief bij de mens in gebruik, denk maar aan de Nijl en de Ganges. Dit vormt natuurlijk een regelrechte bedreiging voor de natuur. Toch is in Nederland de natuur relatief gezien redelijk behouden gebleven. Dat heeft te maken met de vroege opkomst van natuurbescherming in ons land, vanaf het eind van de 19de eeuw, aldus Schaminée. Biologisch erfgoed al 150 jaar beschermd foto: DLG regio Oost Vanaf omstreeks 1900 heeft in Nederland een bijzondere ontwikkeling plaatsgevonden. Er ontstond een sterke natuurbeschermingbeweging, die uniek genoemd kan worden in de wereld, een soort biologisch reveil. Schaminée: Het is indrukwekkend om te zien wat door de inzet van een paar mensen (Thijsse, Heimans, Van Tienhoven, Westhoff) is uitgegroeid tot een nationaal besef van natuur. De ontwikkeling begon bij een elitair deel van de stadsbevolking, maar door het onderwijs op lagere scholen erbij te betrekken en door de uitgave van de beroemde Verkade albums met de Bruuk prachtige plaatjes van flora en fauna, werden brede lagen van de bevolking bewust van de natuur. Ook de oprichting van Vogelbescherming Nederland (in 1899), de Vereniging Natuurmonumenten (in 1904) en de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (in 1901), zoals de huidige namen van deze organisaties luiden, droegen daar aan mee. Deze vroege aandacht voor de bescherming van natuurgebieden in Nederland heeft ervoor gezorgd dat wij met onze natuur nu een zo bijzondere positie binnen de EU innemen. Vergelijk bijvoorbeeld de duinen van Nederland en België maar eens met elkaar, zegt Schaminée, In Nederland is het één groot
3 natuurgebied van ongekende allure van Zeeuws-Vlaanderen (en net over de grens met België) tot en met het eiland Rottumeroog in de Waddenzee. In België zijn de duinen verworden tot ontgonnen gebied met hoogbouwflats en weinig tot geen biodiversiteit. Daar ligt gelijk een grote taak voor ons land: we moeten onze natuurgebieden en ecosystemen behouden, ook voor volgende generaties. De Nederlandse natuur in Europees perspectief foto: DLG regio Zuid Oeffenelter Meent Voor bepaalde gebieden dragen we een extra grote verantwoordelijkheid, zo stelt Schaminée, omdat ze natuurtypen herbergen die elders in Europa niet of bijna niet voorkomen. Zonder daarbij andere tekort te willen doen noem ik hier de meest in het oogspringende ecosystemen. Het gaat bijvoorbeeld om onze stuifzandgebieden (Kootwijkerzand op de Veluwe, en Loonse en Drunense duinen in Noord-Brabant), ook wel Atlantische woestijnen genoemd. Deze komen nergens in Europa in een dergelijke omvang voor. Ongeveer 90% van alle stuifzandgebieden binnen de Europese Unie ligt in ons land. Uniek zijn ook de Nederlandse kilometers brede duinen met hun soortenrijke duingraslanden. Deze zijn opmerkelijk goed beschermd doordat de duinen heel lang waterwingebieden zijn geweest, waardoor ze planologisch beschermd waren. Deze unieke duingraslanden herbergen plantengemeenschappen die buiten Nederland niet voorkomen. Een goed voorbeeld hiervan is het zogenaamde zeedorpenlandschap, dat is ontstaan door kleinschalig en extensief ingrijpen van de mens. De inwoners van de vissersdorpen gebruikten de duinen als bleekvelden, kleine akkers voor het verbouwen van aardappelen, het houden van een paar geiten of paarden; de netten werden er gedroogd en geboet. Een vergelijkbaar landschap komt - in een wat andere vorm - verder alleen in Ierland en Schotland voor en heeft daar de bijzondere status van machair landschap. foto: Remko van Rosmalen Bekendelle (Muskuskruid) Een derde voorbeeld is de natte heiden. In Drenthe, Overijssel, Gelderland, Noord-Brabant en Limburg komen nog steeds uitgestrekte heidegebieden voor, die zijn ontstaan door plaggen en het eeuwenlang weiden met schaapskudden Als het grondwater het maaiveld van de heide (dopheide) bereikt, ontstaat natte heide. Nederland heeft met het Dwingelderveld het meest uitgestrekte natte heidegebied van de hele EU.
4 foto: Remko van Rosmalen Op landschapsschaal wil ik de Waddenzee en Noordzee noemen. De Waddenzee is een uniek en belangrijk gebied voor vogels. In Nederland komt dit landschap naast de Noordzee - nog het dichts bij de definitie van oernatuur, natuur die bestaat buiten de invloed van de mens. De Waddenzee is Europees gezien en op wereldschaal een bijzonder gebied. De afsluiting van de Zuiderzee in 1932 is in veel opzichten een onvergeeflijke daad, die veel heeft vernietigd. Niet alleen aan natuur, maar ook aan cultuur. De eigen gemeenschappen, dorpen en steden aan de oevers van de Zuiderzee zijn verdwenen, ontwricht. De Zuiderzee is verworden tot IJsselmeer. Met onze huidige kennis van de ecologie zou dit waarschijnlijk niet zijn gebeurd, aldus Schaminée. Veel Nederlanders realiseren het zich niet, maar de Noordzee is het enige echte oernatuurgebied van Nederland. Het is het leefgebied van bijzondere planten en dieren. Niet voor niets is aan deze twee zeeën een hoofdstuk gewijd in de reeks Gebiedenboeken Natura 2000 van Joop Schaminée en John Janssen. Onze zeeën zijn heel belangrijk en niet alleen in het kader van Natura Schaminée maakt nog een vergelijk met Zeeland, waar de Deltawerken het einde betekenden van een uniek estuarien gebied, met aan de landzijde het zoetwater getijdengebied van de Biesbosch. Het vaststellen van de Natura 2000-gebieden roept veel weerstand op. Nederland gaat op slot. Moet de mens wijken voor de natuur? Uiterwaarden Zwarte Water en Vecht (Kievitsbloem) Dit is een discussie die in veel opzichten onnodig is. We kunnen verschillende activiteiten naast elkaar laten bestaan, maar alleen als we het willen, aldus Schaminée. De aangewezen beleidsmensen moeten in deze hun verantwoordelijkheid nemen en opkomen voor de natuur. De zwijgende natuur kan namelijk niet voor zichzelf opkomen. Met andere woorden, de zwijgende natuur heeft de mens nodig om te overleven. Dat is niet vrijblijvend, zo vervolgt hij vol vuur zijn betoog. We moeten dit ook in een groter perspectief zien. Natuurbehoud is uiteindelijk zelfbehoud. We zitten in de fase dat we (bijna) over de grenzen van de rek van de natuur heengaan. En met het opraken van grondstoffen, de wereldwijde overbevolking en waterschaarste stevenen we af op conflicten tussen landen waar deze problemen het sterkst spelen. Dus ja, soms moet de mens wijken, om de natuur te laten voortbestaan en om te zorgen voor een wereld waar zowel plant, mens als dier kan gedijen. foto: Leon Janssen Leudal (beversporen)
5 Het gaat in ons land daarbij op de meeste plaatsen niet om oernatuur. Onze natuur is door de mens ontstaan. De oude landbouwmethoden hebben Nederland vanaf de middeleeuwen gevormd door het weiden van vee, het steken van plaggen, door te maaien, te hakken en de aanleg van houtwallen. Door deze extensieve landbouw ontstond het ons vertrouwde half-open landschap, wat door velen als paradijselijk wordt omschreven. De combinatie van bosjes, struikgewas, open akkers, grasland, veldjes, droge en natte heiden, beekdalen, zandgronden... zonder menselijke ingrijpen zou Nederland volledig zijn dichtgegroeid en uit bos bestaan, met daarin de slingerende rivieren. Dus ook de toekomst van de Nederlandse natuur is afhankelijk van menselijk ingrijpen, maar dan wel op een manier die lijkt op de extensieve landbouw van vroeger. Vergelijk het met topsport en amateursport. Daar treedt ook een gezonde wisselwerking op, maar toch zijn het twee verschillende zaken. Zo moeten we ook tegen topnatuur en gebruiksnatuur aan gaan kijken. De één kan niet zonder de ander, maar ieder heeft eigen randvoorwaarden. Een kikkerpoel met een graslandje is gemakkelijk te verwezenlijken, en is in zekere zin ook natuur, maar een heel ander verhaal is het om onze trilvenen te behouden. We moeten dus onze topnatuur-gebieden, die 7% van Nederland die behoren tot de Natura 2000-gebieden, beschermen tegen slechte invloeden. Buiten deze gebieden is ruimte voor andere zaken. Hoe krijgen we de mensen zover? Het lijkt zo onnozel: de camping moet wijken voor de kamsalamander en de varkenshouder voor de Groenknolorchis. foto: DLG regiou Zuid Kunderberg foto: Bart van der Aa Kennis is de sleutel, denk ik. We moeten mensen bewust maken van het belang van de natuur voor het eigen welzijn en het welzijn van onze kinderen. We laten bijvoorbeeld kansen liggen in het basisonderwijs. Kinderen leren veel te weinig over de Nederlandse natuur en het belang van natuur voor ons eigen welzijn, daar moeten we ons op richten. Daarnaast is kennis over de ontwikkeling in het buitengebied nodig. In dat kader is het belang van goede Meinweg (Zure vennen) gegevens over planten, dieren en vegetatie groot. In de Landelijke Vegetatie Databank bijvoorbeeld zijn meer dan beschrijvingen van de Nederlandse vegetatie vanaf de jaren1920 tot heden bijeengebracht. Alles digitaal vastgelegd, zodat we de ontwikkelingen in de natuur nauwlettend en nauwkeurig kunnen volgen. Een inspirerende bron van kennis voor iedereen die wil weten hoe het met onze natuurgebieden is gesteld, zo sluit Schaminée zijn verhaal af.
6 Wie is Joop Schaminée? Prof. Dr. Joop H.J. Schaminée (52) is sinds 2006 buitengewoon hoogleraar op de zogenaamde Westhoff dubbelleerstoel in Wageningen en Nijmegen. Hij heeft vele publicaties op zijn naam over natuur, vegetatie en natuurbescherming, waaronder: De Vegetatie van Nederland (1995), Atlas van plantengemeenschappen in Nederland (2000), The Diversity of European Vegetation (2002) en de boekenreeks Europese natuur in Nederland, waarvan onlangs de drie gebiedenboeken Natura 2000 zijn verschenen. Joop Schaminée was tien jaar secretaris-generaal van de International Association for Vegetation Science en thans vice-president van deze organisatie. Daarnaast is hij voorzitter van de Scientific Steering Committee SynBioSys Europe, een Europees informatiesysteem, bestuurslid van de Heimans en Thijsse Stichting en voorzitter van de plantensociologische Kring Nederland. Joop Schaminée was nauw betrokken bij de selectie en begrenzing van de Natura 2000-gebieden en bij het vaststellen van de staat van instandhouding van de soorten en habitattypen in deze gebieden.
BERGVENNEN. ROUTE 2,3 km
BERGVENNEN ROUTE 2,3 km Tegen de Duitse grens, in Noordoost Twente, ligt natuurgebied de Bergvennen. Een weids, glooiend landschap met zeven vennen, droge en natte heide, schrale hooilanden en bos. De
Nadere informatieHeidebeheer en fauna. Verslag veldwerkplaats Droog Zandlandschap Strabrechtse Heide, 4 juni 2009
Heidebeheer en fauna Verslag veldwerkplaats Droog Zandlandschap Strabrechtse Heide, 4 juni 2009 Inleiders: Jap Smits (Staatsbosbeheer) en prof. dr. Henk Siepel (Alterra-WUR) De Strabrechtse Heide is een
Nadere informatie1.2 landschap, natuur en recreatie. Landschap
1.2 landschap, natuur en recreatie Landschap Radio Kootwijk vormt een belangrijke schakel in een aaneengesloten open tot halfopen droog tot vochtig stuifzand- en heidegebied dat zich uitstrekt van het
Nadere informatieZoekopdrachten bij Het water komt. **
Module 1 De geschiedenis van de Delta. 1 Strijd tussen land en water 2 Overstromingen door de eeuwen heen 3 Oorzaken van overstromingen: de mens zelf 4 Waterbeheer. Blz. 4 Achter de duinen had je veengronden
Nadere informatieZand en klei 1. Van veen tot weiland 2. Blad 1. Heide Een lage plant met paarse bloemen.
5 Lastige woorden Blad Zand en klei Heide Een lage plant met paarse bloemen. Voedingsstoffen Voedsel dat planten nodig hebben om te groeien. Boomgaard Een stuk land met fruitbomen. Greppel Een kleine droge
Nadere informatieWerkblad - Les 2 - Waterbouw en ecologie
BOUWEN MET DE NATUUR In Nederland proberen we de natuur te herstellen, maar de natuur kan zelf ook een handje helpen. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij de aanleg van de Marker Wadden, een eilandengroep in het
Nadere informatieWerkstuk Aardrijkskunde Loonse en Drunense duinen
Werkstuk Aardrijkskunde Loonse en Drunense d Werkstuk door een scholier 1890 woorden 30 oktober 2004 7 79 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde De Loonse en Drunense D A. Tot welk landschapstype behoort het
Nadere informatieLIFE+ IN DE AMSTERDAMSE WATERLEIDINGDUINEN
LIFE+ IN DE AMSTERDAMSE WATERLEIDINGDUINEN De AWD maakt onderdeel uit van Natura 2000, een netwerk van beschermde Europese natuurgebieden. Dankzij een LIFE+ subsidie kan Waternet het duin de komende jaren
Nadere informatieDe waardering voor en de perceptie van problemen, oplossingen en verantwoordelijkheden rondom veenweide onder het Nederlandse publiek in kaart
De waardering voor en de perceptie van problemen, oplossingen en verantwoordelijkheden rondom veenweide onder het Nederlandse publiek in kaart brengen. Lang geleden bestond voor Nederland een groot deel
Nadere informatieQuick scan ecologie AIC te Castricum
Quick scan ecologie AIC te Castricum Quick scan ecologie AIC te Castricum Auteur Opdrachtgever Projectnummer Ingen foto omslag T. ursinus Gemeente Castricum 12.021 april 2012 Het plangebied ligt momenteel
Nadere informatieWaardevol heidelandschap op de Hondsrug Samenvatting van het beheerplan Drouwenerzand Concept
Waardevol heidelandschap op de Hondsrug Samenvatting van het beheerplan Drouwenerzand Concept a Waardevol heidelandschap op de Hondsrug Samenvatting van het beheerplan Drouwenerzand Colofon Deze samenvatting
Nadere informatieBermenplan Assen. Definitief
Definitief Opdrachtgever: Opdrachtgever: Gemeente Assen Gemeente Mevrouw Assen ing. M. van Lommel Mevrouw M. Postbus van Lommel 30018 Noordersingel 940033 RA Assen 9401 JW T Assen 0592-366911 F 0592-366595
Nadere informatieFACTSHEET. Hoe denken Nederlanders over natuur van het boerenland, in de stad en natuurgebieden?
Onderzoeksresultaten Motivaction: FACTSHEET Hoe denken Nederlanders over natuur van het boerenland, in de stad en natuurgebieden? september 2015 Onderzoeksinstituut Motivaction heeft in opdracht van Vogelbescherming
Nadere informatieNatuurbescherming in Nederland
Natuurbescherming in Nederland Inhoudsopgave Inleiding 3 1. Natura 2000 4 2. Ecologische Hoofdstructuur 6 3. Nationale Parken 8 4. Nationale Landschappen 10 5. Soortenbescherming 12 6. Natuurwetgeving
Nadere informatieSamenvatting Nederland ABC
Samenvatting Nederland ABC Week 1ABC: Nederland Info: Nederland Het noorden van een windroos wijst naar boven. Het zuiden wijst naar beneden. Het oosten naar rechts. Het westen naar links. Nederland ligt
Nadere informatieOerlandschap, gekneed door ijs en oorlog Samenvatting van het beheerplan Holtingerveld Concept
Oerlandschap, gekneed door ijs en oorlog Samenvatting van het beheerplan Holtingerveld Concept a Oerlandschap, gekneed door ijs en oorlog Samenvatting van het beheerplan Holtingerveld Colofon Deze samenvatting
Nadere informatiearme grond, rijke natuur NAtuur & Milieu 1 Arme grond, rijke natuur Programmatische Aanpak Stikstof herstelt Natuur
arme grond, rijke natuur NAtuur & Milieu 1 Arme grond, rijke natuur Programmatische Aanpak Stikstof herstelt Natuur 2 NAtuur & Milieu Arme grond, rijke natuur Arme grond, rijke natuur NAtuur & Milieu 3
Nadere informatieDrie aardkundige monumenten
10 Drie aardkundige monumenten Aardkundige monumenten geven iets weer van de ontstaansgeschiedenis van ons landschap. Een geschiedenis die ons honderden, duizenden of zelfs miljoenen jaren terugvoert in
Nadere informatieHoofdvraag: Hoe kan een gebied of een landschap milieuaantasting door verdroging optreden en hoe kan dit worden tegengegaan?
Praktische-opdracht door een scholier 1523 woorden 16 januari 2006 6,4 18 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde Wereldwijs Stap 1: De onderzoeksvraag Hoofdvraag: Hoe kan een gebied of een landschap
Nadere informatieVerkavelingspatroon Regelmatige blokverkaveling (door houtwallen omgeven)
4.5 Landduinen Landschapskenmerken Reliëfvorm Mozaïek van hogere zandduinen meestal bebost en lager en vlakker gelegen vennen en schrale graslanden Water Lage grondwaterstanden Bodem Zandgronden Wegenpatroon
Nadere informatieBewonersvereniging Noordwest
Bewonersvereniging Noordwest Centrum Publieksparticipatie Natura 2000 T.a.v. 65 Postbus 30316 2500 GH Den Haag Betreft: Zienswijze van de Bewonersvereniging Noordwest (Wageningen) op aanwijzing van Het
Nadere informatieBOETELERVELD. ROUTE 4,3 km
BOETELERVELD ROUTE 4,3 km 20 17 Weten hoe een groot deel van Salland er tot eind 19e eeuw uitzag? Wandel dan eens door het Boetelerveld bij Raalte. Ervaar rust, ruimte en openheid in dit enig overgebleven
Nadere informatieToekomst voor eeuwenoud bos Samenvatting van het beheerplan Norgerholt Concept
Toekomst voor eeuwenoud bos Samenvatting van het beheerplan Norgerholt Concept a Toekomst voor eeuwenoud bos Samenvatting van het beheerplan Norgerholt Colofon Deze samenvatting is een uitgave van de
Nadere informatie9Sommige stukken van beken en rivieren bieden nog extra charme, Prachtige oorspronkelijke stukken van beken
Prachtige oorspronkelijke stukken van beken 9Sommige stukken van beken en rivieren bieden nog extra charme, doordat daar de werking van de elementen goed zichtbaar is, of omdat de sfeer er gewoonweg sprookjesachtig
Nadere informatieLiefdesbrieven aan het veen
Liefdesbrieven aan het veen Communicatiebureau de Lynx Miranda Koffijberg & Youri Jongkoen Laagveen imagoprobleem? Laagveen is een pakket op elkaar gepakte, onverteerde planten. Geologie van Nederland
Nadere informatieWERKBLAD mijn landschap
WERKBLAD mijn landschap Hoe zie jij het landschap? Wat vind je mooi of belangrijk? Ga alleen of in groepjes aan de slag en maak - een presentatie op papier of digitaal - een gedicht, een verhaal of een
Nadere informatieMotivaties in het beheer van de duinen
Motivaties in het beheer van de duinen Ter gelegenheid van het Lymesymposium 1 november 2013 Marianne Snabilie Manager Onderhoud en Administratie PWN Waterleidingbedrijf Afdeling Natuur en Recreatie Inhoud
Nadere informatieGrasland en Heide. Hoofdstuk 2.2 en 2.4
Grasland en Heide Hoofdstuk 2.2 en 2.4 Planning Grasland Voedselweb opdracht Heide Voedselweb opdracht Grasland Grasland is een gebied van enige omvang met een vegetatie die gedomineerd wordt door grassen
Nadere informatieLEZEN. Terpentijd - 1500
1 LEZEN Terpentijd - 1500 Friesland bestaat eigenlijk uit drie delen: de klei, het veen en het zand. De eerste boeren woonden op het zand (De Wouden en Gaasterland). Hun aardewerk in de vorm van trechters
Nadere informatieWilt u verder rekenen of gegevens wijzigen? Importeer de pdf dan in de Calculator.
Dit document bevat resultaten van een stikstofdepositieberekening met AERIUS Calculator. U dient dit document te gebruiken ter onderbouwing van een vergunningaanvraag in het kader van de Wet natuurbescherming.
Nadere informatieProductiebos maakt plaats voor oorspronkelijk heidelandschap.
NATUURVERBINDING HOORNEBOEG GOOIS NATUURRESERVAAT Productiebos maakt plaats voor oorspronkelijk heidelandschap. PRODUCTIEBOS MAAKT PLAATS VOOR OORSPRONKELIJK HEIDELANDSCHAP TEN ZUIDEN VAN HILVERSUM LIGGEN
Nadere informatieZaandam (dam van de bewoners van de Zaan), Purmerend (plaats die aan. het einde van het meer de Purmer ligt) of Almere (genoemd naar een meer
ANTWOORDENBLAD 5.8 TOPONIEMEN Leerdoelen: Je begrijpt waarom bepaalde kenmerken en elementen van het historische cultuurlandschap behouden worden. Je weet dat toponiemen informatie kunnen geven over het
Nadere informatie1. Status. Groenknolorchis (Liparis loeselii) H Kenschets. 3. Ecologische vereisten. 4. Huidig voorkomen
Dit profiel dient gelezen, geïnterpreteerd en gebruikt te worden in combinatie met de leeswijzer, waarin de noodzakelijke uitleg van de verschillende paragrafen vermeld is. Groenknolorchis (Liparis loeselii)
Nadere informatieWandelroutes over het Wekeromse Zand. Lengtes: 2,5 tot 7,5 km
Welkom op het Wekeromse Zand Wandelroutes over het Wekeromse Zand. Lengtes: 2,5 tot 7,5 km Het Wekeromse Zand is een van de laatste grote stuifzandgebieden van Nederland. Het landschap is zeer afwisselend
Nadere informatieTOP NATUUUR IN BEERZE
TOP NATUUUR IN BEERZE ROUTE 4,3 km 20 17 We zijn trots dat we acht gebieden beheren die zijn aangewezen als Natura2000. Gebieden die bij de top van de Europese natuur horen. Op deze route ontdek je Beerze.
Nadere informatieEen gedeelte van een stad of een groter dorp. Een wijk bestaat uit meerdere buurten.
Meander groep 5 Thema 1 Onderweg Aardrijkskunde Waarom is een nieuwe wijk hier gebouwd en niet daar? Wat voor gebouwen staan er? Waarom staan ze juist op die plek? Huizen, boerderijen, fabrieken en kantoren
Nadere informatieNatura 2000 gebied 10 Oudegaasterbrekken, Fluessen en omgeving
Natura 2000 gebied 10 Oudegaasterbrekken, Fluessen en omgeving (Zie leeswijzer) Kenschets Natura 2000 Landschap: Status: Site code: Beschermd natuurmonument: Beheerder: Provincie: Gemeente: Oppervlakte:
Nadere informatieDelfstofwinning langs rivieren goed voor natuur en veiligheid
Nieuwsbrief Nature Today 15 juni 2018 Delfstofwinning langs rivieren goed voor natuur en veiligheid De Vlinderstichting, Wageningen Environmental Research 15-JUN-2018 - De delfstofwinnende industrie langs
Nadere informatieNatuur en biodiversiteit
Natuur en biodiversiteit Rijk van Oostenbrugge (Alterra) Programmaleider DWK programma: Mensen en natuur Nederland is weliswaar een klein land, toch is de internationale betekenis voor biodiversiteit aanzienlijk.
Nadere informatieFysische geografie van Nederland Landschappelijk Nederland de fysisch-geografische regio s
Fysische geografie van Nederland Landschappelijk Nederland de fysisch-geografische regio s Open uw webbrowser. Ctrl + click op een link Websites hoofdstukken 1 14 Websites Hoofdstuk 1. Inleiding http://worldwind.arc.nasa.gov/
Nadere informatieHartelijk welkom. Informatieavond Beheerplan Natura 2000 Holtingerveld
Hartelijk welkom Informatieavond Beheerplan Natura 2000 Holtingerveld Programma Opening Opzet en doel van deze avond Even terug kijken Hoe staat het met de Programmatische Aanpak Stikstof Korte samenvatting
Nadere informatieLEMELERBERG: TOPNATUUR
LEMELERBERG: TOPNATUUR ROUTE 4,0 km Mooie, stille route langs zandvlaktes, jeneverbessen, eenzame dennen en met mooie vergezichten. Stuifzand en droge heide zijn schaars in Europa, daarom is de Lemelerberg
Nadere informatieHerstel biodiversiteit in Noord-Brabant,
Herstel biodiversiteit in Noord-Brabant, hoe doen we dat en werkt het? Wiel Poelmans Programma Natuur Provincie Noord-Brabant Wat komt er aan de orde? Positie biodiversiteit in natuurbeleid Waarom, wat,
Nadere informatieGemeente Purmerend. 16 december Dit is een automatisch gegenereerd document.
Gemeente Purmerend 16 december 2015 Dit is een automatisch gegenereerd document. 1. Inleiding In Nederland zijn flora en fauna beschermd door de Flora- en faunawet en de Natuurbeschermingswet 1998. Initiatiefnemers
Nadere informatieNatuur- en landschapscriteria voor Nationale Parken van Wereldklasse
Natuur- en landschapscriteria voor Nationale Parken van Wereldklasse Naar Nederlandse natuur van internationale allure Joost Tersteeg www.wing.nl Inhoud van deze presentatie Aanleiding en aanpak van deze
Nadere informatieRapportage: Eric Verkaik Veldwerk: Elmar Prins. Quickscan. Spankerenseweg 20 Dieren
Rapportage: Eric Verkaik Veldwerk: Elmar Prins Quickscan Spankerenseweg 20 Dieren februari 2011 Inhoudsopgave 1 Inleiding... 2 2 Gegevens plangebied... 2 3 Methode... 3 4 Resultaten... 3 4.1 Bureaustudie...
Nadere informatieToeristen in Nederland
Toeristen in Nederland Het is bijna zomer. Veel Nederlanders gaan lekker op vakantie naar het buitenland. Maar er komen ook heel veel buitenlandse toeristen naar Nederland. Hoeveel zijn dat er eigenlijk?
Nadere informatienatuurbeheer Jens Verwaerde Natuurpunt CVN
natuurbeheer Jens Verwaerde Natuurpunt CVN indeling inleiding: voorstelling a geschiedenis van het natuurbeheer b - biotopen en soorten en hun beheer pauze c - beheer richt zich op de omgeving d - natuurbeheer
Nadere informatieKoppel kuifeenden. Kuifeenden
42 Ecologie en natuurfuncties Het IJsselmeergebied is een uniek natuurgebied van (inter-)nationale betekenis. Het is een van de zee afgesloten, benedenstrooms gelegen, zoet laaglandmeer met een relatief
Nadere informatie1 Het gevaar van water
1 Het gevaar van water 1 a 1 Dordrecht 2 Enschede 3 Tiel 4 Eindhoven b Dordrecht Tiel 2 a 60% b Antwoord verschilt per leerling. 3 a Een door dijken omringd gebied waarbinnen de waterstand geregeld kan
Nadere informatieDit document is een bijlage bij het toestemmingsbesluit als bedoeld in artikel 2.7 eerste lid, van het Besluit natuurbescherming.
Dit document is een bijlage bij het toestemmingsbesluit als bedoeld in artikel 2.7 eerste lid, van het Besluit natuurbescherming. Bijlage, Vergunningaanvraag Kenmerken Samenvatting emissies Depositieresultaten
Nadere informatie5.1 De kaart van Nederland
LB 0-5. De kaart van Nederland Wat betekent dit bord, denk je? Welke zin hoort bij welk woord? Trek lijnen. Een schaalstok...... geeft de vier windrichtingen op de kaart aan. Een legenda...... geeft aan
Nadere informatieNatura 2000 gebied 23 - Fochteloërveen
Natura 2000 gebied 23 - Fochteloërveen (Zie leeswijzer) Kenschets Natura 2000 Landschap: Hoogvenen Status: Habitatrichtlijn + Vogelrichtlijn Site code: NL9801007 + NL9801007 Beschermd natuurmonument: -
Nadere informatieroutes Mooie natuur Nationale Parken Makkelijk fietsen via knooppunten NATIONALE PARKEN afstanden tussen 25 en 55 km FIETS LANGS EN DOOR 12
NR. 03 / 2014 fiets routes afstanden tussen 25 en 55 km Makkelijk fietsen via knooppunten FIETS LANGS EN DOOR 12 Nationale Parken 12 NATIONALE PARKEN fietsroutes Mooie natuur Fietsen in Weerribben-Wieden,
Nadere informatieDe Bunte Vastgoed Oost BV T.a.v. dhr. W. van den Top Postbus AA Ede. Geldermalsen, 28 oktober Geachte heer Van den Top,
De Bunte Vastgoed Oost BV T.a.v. dhr. W. van den Top Postbus 8029 6710 AA Ede Geldermalsen, 28 oktober 2015 betreft: project: referentie: behandeld door: bijlage(n): Toetsing herinrichting aan NNN en Natura-2000
Nadere informatieOPDRACHT NEDERLAND: EEN LICHT LAND IN DE WERELD
OPDRACHT In het kader van de vijfde Nacht van de Nacht op 24 oktober 2009, is een onderzoek uitgevoerd naar wat het donkerste gebied van Nederland en ook wat het donkerste gebied van elke provincie is.
Nadere informatieStichting Landschapsbeheer Gelderland
Rosendael 2a 6891 DA Rozendaal www.landschapsbeheergelderland.nl HET PROJECT Programma: 19:30 Opening door Vereniging Landschap en Milieu Hattem Welkom Wethouder Carla Broekhuis 19:40 Presentatie streekeigen
Nadere informatiemodule 2 ECOLOGISCHE & BEHEERPRINCIPES
ECOLOGISCHE & BEHEERPRINCIPES Hoofdstuk 2 Inhoudsopgave: Wat is ecologie? Wat is biodiversiteit? Wat is natuurbeheer? Boerennatuur op en rond het erf Wat is ecologie? Wat is ecologie? Wat is ecologie?
Nadere informatieWilt u verder rekenen of gegevens wijzigen? Importeer de pdf dan in de Calculator.
Dit document bevat resultaten van een stikstofdepositieberekening met AERIUS Calculator. U dient dit document te gebruiken ter onderbouwing van een vergunningaanvraag in het kader van de Wet natuurbescherming.
Nadere informatieLevende cultuur in ons landschap. Geert Boink SZH Landgoed Mariënwaerdt Beesd 20-04-2012
Levende cultuur in ons landschap Geert Boink SZH Landgoed Mariënwaerdt Beesd 20-04-2012 Onderwerpen De levende cultuur Ons landschap Levende cultuur behouden conclusies De levende cultuur Cultuurhistorische
Nadere informatie1 Vul in. 2 Vul in. Zoek de pagina in het lesboek. Lees de tekst en bekijk de foto of tekening. Maak dan de vraag. pagina 2 en 3
Herhaling Ω groep 6 Ω Nederland (blad 1) Zoek de pagina in het lesboek. Lees de tekst en bekijk de foto of tekening. Maak dan de vraag. pagina 2 en 3 1 Vul in. Het land waarin ik woon heet N. Amsterdam
Nadere informatieNatura 2000 gebied 89 - Eilandspolder
Natura 2000 gebied 89 - Eilandspolder (Zie leeswijzer) Kenschets Natura 2000 Landschap: Meren en moerassen Status: Habitatrichtlijn + Vogelrichtlijn Site code: NL3004002 + NL4000056 Beschermd natuurmonument:
Nadere informatieDE BANEN NAAR EEN HOGER PEIL
DE BANEN NAAR EEN HOGER PEIL Bekijk op https://www.youtube.com/watch?v=pgyczqy-krm voor het herinirichtingplan Sarsven en De Banen. Begin vorige eeuw kwamen plantenliefhebbers uit het hele land al naar
Nadere informatieHet Nederlandse landschap. Rianne van den Braak. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/72126
Auteur Rianne van den Braak Laatst gewijzigd 01 March 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/72126 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.
Nadere informatieLANDGOED BEERZE. ROUTE 4,2 km
LANDGOED BEERZE ROUTE 4,2 km Een heerlijke wandeling voor de hele familie door de bossen bij Beerze, vlak bij Ommen. Lekker lopen langs heide, stuifduinen en ook via het oude huis Beerze. Route gemaakt
Nadere informatieVerzoek wijziging bestemmingsplan
Verzoek wijziging bestemmingsplan Percelen Rucphen O 225 en O 433 Ruimtelijke onderbouwing kwaliteitsverbetering omgeving Rozenven Inleiding Sinds 2011 is Vereniging Natuurmonumenten eigenaar van natuurgebied
Nadere informatieONTWERPBESLUIT NATUURBESCHERMINGSWET 1998 VAN GEDEPUTEERDE STATEN VAN GELDERLAND
ONTWERPBESLUIT NATUURBESCHERMINGSWET 1998 VAN GEDEPUTEERDE STATEN VAN GELDERLAND Datum : 8 oktober 2014 Onderwerp : Natuurbeschermingswet 1998-2010-005930- gemeente Harderwijk Activiteit : Uitbreiding
Nadere informatieDe Berk en Kelsdonk. Wandelen. Twee prachtige natuurgebieden ten noorden van Etten-Leur
Wandelen Twee prachtige natuurgebieden ten noorden van Etten-Leur De Berk en Kelsdonk Staatsbosbeheer Regio Zuid Spoorlaan CH Tilburg T - www.staatsbosbeheer.nl Rust, vogels en natte voeten Wie even de
Nadere informatieToespraak ter gelegenheid van het symposium Kracht van Gelderland op 21 maart 2018
1 Toespraak ter gelegenheid van het symposium Kracht van Gelderland op 21 maart 2018 Dames en Heren, Geologische krachten hebben eeuwen geleden in Nederland huisgehouden. IJs, wind, zand en water hebben
Nadere informatieNatuurvriendelijke oevers. Droge voeten, schoon water
Natuurvriendelijke oevers Droge voeten, schoon water VOOR WIE IS DEZE FOLDER BESTEMD? Deze folder is bestemd voor eigenaren van oevers die in aanmerking komen om hun oever natuurvriendelijk in te richten.
Nadere informatieDe Geo. 1 th Aardrijkskunde voor de onderbouw. Antwoorden hoofdstuk 4. 1ste druk
De Geo 1 th Aardrijkskunde voor de onderbouw Antwoorden hoofdstuk 4 www.degeo-online.nl 1ste druk De Geo, aardrijkskunde voor de onderbouw van th - Docentenhandleiding 1 TH 1 ThiemeMeulenhoff Utrecht/Zutphen,
Nadere informatieBiodiversiteit in Zundert Korte samenvatting
Biodiversiteit in Zundert Korte samenvatting Wij hopen dat het rapport "Biodiversiteit in Zundert" en deze korte samenvatting u zullen inspireren tot het nemen van maatregelen om de biodiversiteit in Zundert
Nadere informatieONTHEFFINGSAANVRAAG WNB VOOR TIJDELIJKE NATUUR CLAUSCENTRALE RWE 11 JANUARI 2018
ONTHEFFINGSAANVRAAG WNB VOOR TIJDELIJKE NATUUR RWE 11 JANUARI 2018 Contactpersoon MAX KLASBERG Sr. adviseur ecologie en natuurwetgeving T +31(0)884261715 M +31(0)627060669 E max.klasberg@arcadis.com Arcadis
Nadere informatieBerg en kroute reub 6,6 km
Berg en Breukroute 6,6 km Een wandelroute die Berg en Breukroute heet en niet in Zuid- Limburg of de Ardennen ligt? Dat klinkt u wellicht vreemd in de oren. Tenminste, als u nog niet bekend bent met de
Nadere informatiede gebiedsfase van de programmatische aanpak stikstof
de gebiedsfase van de programmatische aanpak stikstof een samenwerking van het Rijk en de Provincies Programmadirectie Natura 2000 van het Ministerie van EL&I september 2011 AANDACHTSPUNTEN Inhoudsopgave
Nadere informatieBeheerplan bijzondere natuurwaarden Broekvelden, Vettenbroek & Polder Stein Samenvatting
Beheerplan bijzondere natuurwaarden Broekvelden, Vettenbroek & Polder Stein Samenvatting Samenvatting van het beheerplan 2012-2017 een bijdrage aan het Europese programma Natura 2000 Het beheerplan is
Nadere informatieFIETSEN ROND VOLLENHOVE
FIETSEN ROND VOLLENHOVE ROUTE 24 km Mooie vergezichten en een afwisselende route door Waterreijk, de Kop van Overijssel. De route gaat ook door de stadjes Vollenhove en Sint Jansklooster. Landschap Overijssel
Nadere informatieReferentienummer Datum Kenmerk GM-0055696 16 februari 2012 313182
Notitie Referentienummer Datum Kenmerk GM-0055696 16 februari 2012 313182 Betreft Actualisatie locatieonderzoek natuurwaarden 1 Aanleiding In 2007 is door Grontmij het Locatieonderzoek natuurwaarden Projectlocatiegebied
Nadere informatieOnderzoek in het kader van de 100 ste editie van de Internationale Vierdaagse Afstandsmarsen Nijmegen. Nienke Lammertink en Koen Breedveld
NEDERLANDERS OVER DE VIERDAAGSE Onderzoek in het kader van de 100 ste editie van de Internationale Vierdaagse Afstandsmarsen Nijmegen Nienke Lammertink en Koen Breedveld Mei 2016 1 Nederlanders over de
Nadere informatiePAS herstelmaatregelen en monitoring Wat kan en moet de kleine beheerder daarmee?
PAS herstelmaatregelen en monitoring Wat kan en moet de kleine beheerder daarmee? Beheerdersdag 2015 Jan Willem van der Vegte, BIJ12 - PAS-bureau Leon van den Berg, Bosgroepen Programmatische Aanpak Stikstof
Nadere informatieProcedurewijzer. Voor het wijzigingsbesluit Solleveld & Kapittelduinen. #99 Solleveld & Kapittelduinen
Procedurewijzer Voor het wijzigingsbesluit Solleveld & Kapittelduinen #99 Solleveld & Kapittelduinen Inhoudsopgave Procedurewijzer - 2 Wat is Natura 2000? - 2 Wijzigingsbesluit - 2 In beroep gaan (wijzigingsbesluit
Nadere informatieWilt u verder rekenen of gegevens wijzigen? Importeer de pdf dan in de Calculator.
Dit document bevat resultaten van een stikstofdepositieberekening met AERIUS Calculator. U dient dit document te gebruiken ter onderbouwing van een vergunningaanvraag in het kader van de Wet natuurbescherming.
Nadere informatieNieuwkoopse Plassen. Op weg naar water van topkwaliteit. Droge voeten, schoon water
Nieuwkoopse Plassen Op weg naar water van topkwaliteit De Nieuwkoopse Plassen en het aangrenzende gebied vormen een prachtig natuurgebied. We werken samen met anderen aan verbetering van de waterkwaliteit
Nadere informatieOnderzoek-natuur. natuurdoeltypen
Onderzoek-natuur natuurdoeltypen Inhoud Algemeen Opbouw handboek Opdracht SynBioSys Wat handige links Een natuurdoeltype is een in het natuurbeleid nagestreefd type ecosysteem dat een bepaalde biodiversiteit
Nadere informatieGeschiedenis van de duinen
Geschiedenis van de duinen Bijna de hele Nederlandse kust bestaat uit duinen. We weten hier niet beter, dan dat dat heel normaal is. Toch is dat niet zo. De kust van Frankrijk, Spanje en Portugal bijvoorbeeld
Nadere informatieOVERIJSSELS VECHTDAL. ROUTE 33 km
OVERIJSSELS VECHTDAL ROUTE 33 km Geniet van de schoonheid van het Vechtdal door deze prachtige fietsroute te fietsen. Tijdens de route komt u diverse soorten natuur tegen als bos, heide, uitgestrekte grasweide
Nadere informatieTijdwijzer. Het begin. Voor en na Christus
138 Tijdwijzer Het begin Op deze tijdbalk past niet de hele geschiedenis van de mens. Er lopen namelijk al zo n 100.000 jaar mensen rond op aarde. Eigenlijk zou er dus nog 95.000 jaar bij moeten op de
Nadere informatieDASSENWERK. werkbladen opdrachten Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen. Locatie De Drie Linden Giersbergen 8 Drunen
DASSENWERK werkbladen opdrachten Locatie De Drie Linden Giersbergen 8 Drunen 2012 Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen 1. Waar ben je? Je onderzoekt vandaag een klein gebied van Nationaal Park De
Nadere informatieSamen houden we het landschap in de gemeente Dalfsen mooi!
De Stichting Groene en lauwe Diensten Overijssel De stichting Groene en lauwe Diensten Overijssel is opgericht door Landschap Overijssel en Natuurlijk Platteland Oost (de koepelorganisatie van Agrarische
Nadere informatieDuiven. Introductie. Bron:
Duiven Duiven Introductie Duiven is een levendige gemeente, bestaande uit het dorp Duiven en de kleinere kernen Groessen en Loo, respectievelijk ten zuidoosten en zuidwesten van het dorp Duiven. De gemeente
Nadere informatieQuick scan ecologie. Mientweg 5 & 29 te Lutjewinkel
Quick scan ecologie Mientweg 5 & 29 te Lutjewinkel Samenvatting Inhoud H 01 Aanleiding Voor de Mientweg 5 en Mientweg 29 te Lutjewinkel wordt een ruimtelijke ontwikkeling voorbereidt. Het gaat om de ontwikkeling
Nadere informatieStruinen door De Stille Kern
58 Horsterwold Struinen door De Stille Kern Een 900 hectare groot natuurgebied waar natuurlijke processen volop de ruimte krijgen. Het gebied wordt begraasd door een kudde konikpaarden, die zorgen voor
Nadere informatieOntdekkersgroep dag 25 25 maart 2014
Ontdekkersgroep dag 25 25 maart 2014 Onderwijsactiviteit 11 Water Water. We denken er niet vaak over na, maar het is belangrijk voor het leven op aarde. Het is dan ook één van de vier elementen. In dit
Nadere informatieDit document is een bijlage bij het toestemmingsbesluit als bedoeld in artikel 2.7 eerste lid, van het Besluit natuurbescherming.
Dit document is een bijlage bij het toestemmingsbesluit als bedoeld in artikel 2.7 eerste lid, van het Besluit natuurbescherming. Bijlage, Vergunningaanvraag Kenmerken Samenvatting emissies Depositieresultaten
Nadere informatieNatuur in het Friese veengebied van de toekomst. Eddy Wymenga, Marion Brongers, Wibe Altenburg Altenburg & Wymenga ecologisch onderzoek
Natuur in het Friese veengebied van de toekomst Eddy Wymenga, Marion Brongers, Wibe Altenburg Altenburg & Wymenga ecologisch onderzoek Friese veenweidegebied KLEI ZAND 26 mei 2016 Biologiysk Wurkferbân
Nadere informatieEen open haven in een natuurlijke delta
Een open haven in een natuurlijke delta Het Wereld Natuur Fonds en Havenbedrijf Rotterdam gaan een bijzondere samenwerking aan in de Nederlandse delta waar de Rijn, Schelde en Maas uitkomen. Deze rivieren
Nadere informatieProcedurewijzer. Voor het wijzigingsbesluit Waddenzee. #1 Waddenzee
Procedurewijzer Voor het wijzigingsbesluit Waddenzee #1 Waddenzee Inhoudsopgave Procedurewijzer - 2 Wat is Natura 2000? - 2 Wijzigingsbesluit - 2 In beroep gaan (wijzigingsbesluit Waddenzee) - 3 Inzien
Nadere informatieHartelijk welkom. Informatieavond Beheerplan Natura 2000 Fochteloërveen
Hartelijk welkom Informatieavond Beheerplan Natura 2000 Fochteloërveen Programma Opening Opzet en doel van deze avond Even terug kijken Hoe staat het met de Programmatische Aanpak Stikstof Korte samenvatting
Nadere informatie