Van Dijks kaart van Rottum (1861)

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Van Dijks kaart van Rottum (1861)"

Roel Martens
5 jaren geleden
Aantal bezoeken:

Van Dijks kaart van Rottum (1861) Egge Knol Object: zeer gedetailleerde kaart Afmeting: 65 x 85 cm; Schaal: 1:7500 Eigendom: Universiteitsbibliotheek te Groningen Van Dijk voogd van Rottum Als Geutje

Niet alleen omdat hij er is opgegroeid als zoon van de voogd, maar bovenal omdat hij het eiland zeer nauwgezet in kaart gebracht heeft (Afb. 1 en 2).

1 Van Dijks kaart van Rottum (1861) Egge Knol Object: zeer gedetailleerde kaart Afmeting: 65 x 85 cm; Schaal: 1:7500 Eigendom: Universiteitsbibliotheek te Groningen Van Dijk voogd van Rottum Als Geutje Klaassens van Dijk in 1861 voogd van Rottumeroog wordt, in navolging van zijn vader, groot- en overgrootvader, dan kent hij het eiland buitengewoon goed. Niet alleen omdat hij er is opgegroeid als zoon van de voogd, maar bovenal omdat hij het eiland zeer nauwgezet in kaart gebracht heeft (Afb. 1 en 2). Er zijn meer kaarten van Rottumeroog gemaakt, maar geen enkele is zo gedetailleerd. Originelen van de kaart zijn in verschillende archieven te vinden. Hier is gebruik gemaakt van het exemplaar van de Universiteitsbibliotheek Groningen. De Stichting Vrienden van Rottumeroog en Rottumerplaat heeft bij haar jubileum in 2011 een herdruk uitgegeven. Middelpunt Het middelpunt van de kaart, en van het eilandleven natuurlijk, zijn het voogdshuis en de daar bij horende schuur (Afb. 3 en 4). Hierachter lagen een west- en een oosttuin en iets meer naar oostelijk nog een nieuwe tuin. Meer naar het noordwesten, vlak bij de zeereep, is de Oude tuin. Rottum is een wandelend eiland en dat wist Van Dijk natuurlijk maar al te goed. Niet voor niets vermeldt hij aan de westkant in zee de standplaats, ongeveer, van het vorige voogdshuis Alles wat in het oosten ontwikkeld wordt, gaat eens aan de westkant van het eiland ten onder. De voogd deed zijn best door Afb.1 - Detail van de kaart van Van Dijk, 1861 (Universiteitsbibliotheek Groningen uklu ).

Afb.2 - De volledige kaart van Van Dijk, 1861 (Universiteitsbibliotheek Groningen uklu 01-20-11).

Het was van groot belang om de ontwikkeling van het eiland nauwkeurig bij te houden. Afb.

Rechts op de afbeelding staat de Emder Kaap (Collectie Heimatmuseum Borkum). Afb. 4 - Het eiland Rottumeroog in 1867.

2 Afb.2 - De volledige kaart van Van Dijk, 1861 (Universiteitsbibliotheek Groningen uklu ). aanplant van helm duinvorming te bevorderen. Rondom de duinvoet van het eiland geven letters meetlijnen aan. Het was van groot belang om de ontwikkeling van het eiland nauwkeurig bij te houden. Afb. 3 - Gewassen inkttekening van Rottum, door Gustav Süs, Rechts op de afbeelding staat de Emder Kaap (Collectie Heimatmuseum Borkum). Afb. 4 - Het eiland Rottumeroog in Detail van de gravure Am Strande von Borkum uit een onbekend geïllustreerd Duits tijdschrift. Links naast het voogdshuis is de eerste ijzeren kaap te zien. Houtgravure door R. Brend amour naar een tekening van Carl Bertling ( ). ( Collectie auteur).

Verdere topografie De ontwikkeling van het eiland is terug te zien in de topografie. Duinen krijgen allemaal een naam. Een langgerekt duincomplex staat bekend als staart.

3 Verdere topografie De ontwikkeling van het eiland is terug te zien in de topografie. Duinen krijgen allemaal een naam. Een langgerekt duincomplex staat bekend als staart. Zo zien we een Emder Kaapstaart, een Groninger Kaapstaart en een Huisstaart. Meer naar het oosten ligt de Middelstaart. Met hulp van oudere kaarten is de ontwikkeling van deze staarten goed te volgen. Vlaktes staan bekend als plak, vaak voorzien van een aanduiding als west-, noord-, of oostplak. De oostplak van het eiland ligt op een jongere kaart uit 1908 aan de westkant van het eiland. Rond 1920 is ook het oostpuntje van het eiland van Van Dijks kaart in zee verdwenen, maar is ten oosten van dat puntje een heel nieuw eiland ontstaan. Afb.5 - Detail van de kaart van Rottum uit De Oostplak ligt nu aan de westkant van het eiland. Groninger Archieven Soms werden kleine verbindingsdijkjes aangelegd. Op de kaart zijn deze vaak voorzien van een jaartal. Voor de waterhuishouding waren ook pompen van belang. Met een pomp is een buis voor afwatering bedoeld. Vlak bij de Groninger Kaap zijn de Dikke Duinen. Dat zal een hoog duin zijn geweest. Verderop is nog De Hoge Duintop. Grappig zijn aanduidingen als Het Vierkante Plakje, Het Lange Water en vooral Klein Eilandje. Dat laatste is de verbinding van de Emder Kaapstaart met het eiland. Vergelijking met oudere kaarten leert dat hier vroeger een alleenstaand duinengroepje was, kortom een eilandje. De naam blijft behouden, ook al verandert de topografie. Midden op het eiland staat kerkhof. Hier vinden aangespoelde schipbreukelingen een rustplaats. De voogden zelf en hun familie werden begraven aan de wal op het kerkhof van Warffum. Zij kennen de grillen van het eiland. Bij de storm van 1894 verdween het kerkhof in de golven.

Voogdschap De voogd kreeg een jaarwedde, vrije inwoning in het voogdshuis en een aandeel van waarde van de geborgen goederen. Hij mocht tegen vergoeding de beide kapen teren.

4 Voogdschap De voogd kreeg een jaarwedde, vrije inwoning in het voogdshuis en een aandeel van waarde van de geborgen goederen. Hij mocht tegen vergoeding de beide kapen teren. Daarnaast mocht hij het eiland exploiteren door de jacht, het weiden van jongvee en de oogst van eieren. Voogd en vader Klaas Guitjes van Dijk hebben alle konijnen uitgemoord. Het weiden van jongvee leverde namelijk veel meer geld op als de verkoop van konijnen en hun vel. Een andere bron van inkomsten vormde de eieren van de zeevogels. De voogd gebruikte daarvoor een groep arme kinderen die een seizoenlang eieren zochten. Behalve een kleine vergoeding kregen ze kost en inwoning en drukten zo niet op de portemonnee van hun ouders. In het begin van het seizoen mochten overal eieren geraapt worden, maar wat later in het seizoen werden delen van het duingebied gesloten voor eierrapen. Dat areaal werd steeds groter. De voogd was zich goed bewust dat de vogels voorgoed zouden vertrekken als alle eieren geraapt werden. Een broedsucces voor de zeevogels was de beste garantie dat ook een volgend jaar weer eieren beschikbaar waren. Bergeenden zijn gewoon in oude konijnenholen te nestelen. Met het vertrek van de konijnen leek hun broedmogelijkheid verloren te gaan. De voogd liet daarom kunstmatige konijnenholen maken met boven de nestplaats een luikje. Enige malen konden daar de eieren aan het nest worden ontnomen. Maar ook hier was broedsucces noodzakelijk voor de continuïteit. Dus zorgde de voogd daarvoor. Hij verjoeg bovendien roofvogels. Besluit De voogd heeft nog lang van het door hem getekende eiland mogen genieten. In 1894, bij een grote storm, - zijn huis is dan al naar het oosten verplaatst verdween echter veel van het eiland in zee. Deze verwoestende storm leeft voort in de roman De Oudste Ochtend van Jan Afb. 6 - Rottumeroog na de storm van Bijlage bij een bestek voor een in 1895 aan te leggen dijk (RHC Groninger Archieven ).

5 Gerhard Toonder, die zich baseerde op de verhalen van zijn vader, Marten Toonder senior. Laatstgenoemde heeft als schapenjong die storm meegemaakt, een storm die een onwisbare indruk op de jongen achterliet. De Oostplak moest in het daaropvolgende jaar met een nieuw aan te leggen zanddijk worden beschermd. De Middenplak werd opgegeven (afb. 6). Het eiland blijft wandelen, maar ligt nog altijd voor de Groninger kust, nog immer bekroond met de Emder Kaap, al is dat niet meer de kaap van de Kaart van Van Dijk. Literatuur: E. de Graaf, Marten Toonder Senior. Van eierzoeker tot kapitein (Uitgeverij Passage, Groningen 2015). E. Knol, Rottumeroog in Stad & Lande 20-2 (2011) E. Knol, Kapen op Rottum (Stichting Uitgaven Noord-Groningen, Warffum 2017) D. Schortinghuis Van het volk is niets bekend geworden (Niemeijer, Groningen 1982). J.G. Toonder, De oudste ochtend (De Bezige Bij, Amsterdam 1960). Adres van de auteur: Dr. E. Knol Groningen

Vergelijkbare documenten

Verhaal: De voogdendynastie Van Dijk op Rottumeroog. Dit project werd mogelijk gemaakt door:

Verhaal: De voogdendynastie Van Dijk op Rottumeroog. Dit project werd mogelijk gemaakt door: De Stichting Verdronken Geschiedenis organiseerde in het kader van het project Verhalen van de Eems-Dollard kust in het najaar van 2016 avonden, middagen en excursies waarop zeer uiteenlopende verhalen