Voorbereiding van de geboorte

Transcriptie

1 Handboek afkalven

2 Inhoud 1 Een goede start 2 Voorbereiding van de geboorte 5 Het normale afkalfproces 7 Lichamelijk onderzoek tijdens afkalven 9 Basisregels voor hulp bij verlossingen 12 Beslisboom 14 Afwijkende liggingen 17 Speciale gevallen 19 Na de geboorte 24 Conclusies

3 Een goede start In een ideale situatie brengt een koe haar kalf zonder problemen ter wereld. Het kalf is gezond en neemt snel voldoende biest op ter voorbereiding op een succesvolle opfokperiode. De koe begint met een gezonde start van de lactatie en is klaar om optimaal te presteren. Helaas is deze ideale situatie niet altijd het geval. Een afwijkende verlossing of moeilijk afkalven heeft vaak ernstige gevolgen, waaronder aan de nageboorte blijven staan, baarmoederontsteking, zwakke kalveren en soms leidt het zelfs tot sterfte van het kalf of de koe. Een gedegen kennis van het normale afkalfproces en een duidelijk en praktisch afkalfprotocol zorgt ervoor dat iedereen op een rundveebedrijf te allen tijde weet wat er moet gebeuren. Zo worden er zelfs bij een hectische situatie geen belangrijke handelingen over het hoofd gezien. Hiermee wordt de basis gelegd voor een goede start voor de koe en het kalf en daarmee het succes van het bedrijf. 1

4 Voorbereiding van de geboorte De basis voor een ongecompliceerde geboorte wordt vroeg gelegd. Selectie van een geschikte stier Zeker bij een pink is het belangrijk om een stier te selecteren die nakomelingen geeft die gemakkelijk geboren worden. Als van koeien of koe families bekend is dat deze moeilijk afkalven, dan is het belangrijk deze informatie te delen met alle medewerkers op een bedrijf voordat deze dieren hoog drachtig zijn. Het selecteren van de juiste stier bij de juiste koe bevordert het afkalf gemak Gewenste lichaamsconditie De gewenste conditiescore van hoog drachtige koeien (BCS tussen de 3 en 3.5) moet tijdens het laatste derde deel van de lactatie gerealiseerd worden. Koe comfort voor de droge koeien Door regelmatig de lichaamsconditie te meten kan het rantsoen tijdig bijgestuurd worden Een goed comfort zorgt ervoor dat de koe zich op haar gemak voelt, gemakkelijk kan gaan liggen, opstaan en naar het voerhek kan lopen, waar voldoende en fris voer beschikbaar is. Hierdoor is de koe goed voorbereidt op het afkalfproces. Een schoon en comfortabel afkalfhok voorkomt het risico op infecties en moeilijk afkalven. BELANGRIJKE GETALLEN: Minimaal 10 m 2 per koe nodig in het afkalfhok Vreetruimte: droge koeien 50cm/koe, verse koeien en vaarzen minimaal 75cm/koe Een optimaal rantsoen is onderdeel van een goede voorbereiding voor de geboorte 2

5 Voorkomen van melkziekte Calcium is belangrijk bij het samentrekken van spieren. Een te lage calciumconcentratie in het bloed, (sub)klinische melkziekte, tijdens het afkalven zorgt voor een minder actieve baarmoeder en remt het geboorteproces. Dit vergroot de kans op afwijkende verlossingen en moeilijk afkalven (dystocia). Het rantsoen van de droge koeien is erg belangrijk bij het voorkomen van (sub)klinische melkziekte. Belangrijke aanpassingen rantsoen droge koeien: Voorkom een te hoge energie opname Controleer de gehalten van calcium-, kalium- en magnesium in het rantsoen Voer rantsoenen met een laag calciumniveau Gebruik anionische zouten Preventieve maatregelen voor individuele koeien: Dien calcium toe kort voor en na het afkalven (met bijvoorbeeld een calciumbolus) Toedienen van Vit D3 voor de geboorte volgens de bijsluiter TIP: Het corrigeren van de lichaamsconditie van de koe tijdens de droogstand is ongewenst. Het doel van het droogstandsrantsoen is om de voeropnamecapaciteit van de koe in stand te houden, zodat ze voldoende voer kan opnemen na het afkalven. Preventieve maatregelen ter voorkoming van melkziekte zijn vaak bedrijfsspecifiek en sterk afhankelijk van het management van het desbetreffende bedrijf. Het toedienen van een calcium bolus kan melkziekte voorkomen Mahlkow-Nerge 3

6 KENGETALLEN VOOR AFKALFRUIMTES: Afkalfruimte voor 4 koeien per aanwezige 100 koeien (bij jaar rond afkalven) Mogelijkheid tot individueel afkalven of in een groep (maximaal 6 dieren) Noodzakelijke ruimte: 10 tot 12 m 2 per koe Frisse lucht, geen tocht, voldoende licht en gemakkelijk bereikbaar Zicht op de koppel 8 tot 12 kg stro per dier per dag Niet gebruiken als ziekenboeg! Afkalfhokken moeten een dikke en schone ondergrond hebben en niet gebruikt worden als ziekenboeg TIP: REGISTREER HET GEBOORTEPROCES Noteer wanneer het geboorteproces begint, beschrijf het verloop en de afloop van elke geboorte. Deze registratie zorgt ervoor dat iedereen op het bedrijf kennis kan nemen van het verloop van een geboorte, dit is essentieel zeker als er verschillende werknemers op een bedrijf werkzaam zijn. Op grote bedrijven kan een bedrijfsmanager of een dierenarts deze data gebruiken voor het analyseren van het geboorteverloop in een koppel. Verplaatsen naar het afkalfhok Het juiste tijdstip van verplaatsen Het is tijd een koe te verplaatsen naar het afkalfhok wanneer het dier verschillende verschijnselen laat zien van een naderend afkalven (verslappen van de banden, gezwollen spenen die biest of vettige druppels laten schieten). De uitdrijvingsfase is begonnen als de pootjes van het kalf zichtbaar zijn uit de vulva. Het verplaatsen van de koe is dan niet gewenst omdat dit het geboorteproces kan stilleggen en tot complicaties kan leiden. Het is belangrijk dat koeien na het afkalven weer worden herenigd met hun koppelgenoten. Idealiter zouden verse dieren in groepen moeten worden gehuisvest. Op grote bedrijven zou dit kunnen in aparte groepen voor verse koeien en vaarzen. Dit om stress te voorkomen als gevolg van rangorde gevechten. Het monitoren van het geboorteproces Start het monitoren vanaf het optreden van duidelijke signalen van de geboorte (het afhouden van de staart, het buikpersen, de uitscheiding van slijmerige - bloederige uitvloeiing, het zichtbaar worden van de pootjesblaas of poten zelf) Controleer regelmatig ( elke 30 minuten gedurende de dag en s nachts minstens elke 3 tot 4 uur) Datum Dier identificatie Koe of vaars? Begin van het geboorte proces Verloop van het geboorte proces (noteer elke minuten) Afgekalfd Problemen Paragraaf Monitoren van het geboorteproces - Protocol Controleer regelmatig en rustig het verloop van het geboorteproces zonder deze te verstoren 4

7 Het normale afkalfproces Voorbereidingsfase Voorspellende signalen van een naderend afkalven, zeker als ze tegelijk optreden, zijn: Verslappen van de bekkenbanden Zucht in de uier, glimmende en gezwollen spenen, melk lekken Rode gezwollen vulva met slijmerige, kleverige en heldere uitvloeiing De geboorte kan verscheidene uren tot dagen na deze verschijnselen optreden. Ontsluitingsfase SIGNALEN VAN EEN NADEREND AFKALVEN Verslappen van de bekkenbanden De baarmoedermond (cervix) opent zich langzaam en de vruchtblazen bewegen zich door deze opening, daardoor wordt de cervix rustig opgerekt. Het is belangrijk de vruchtblazen niet aan te prikken in dit stadium van de geboorte, aangezien deze de ontsluiting bespoedigen en het kalf nog gescheiden houden van de buitenwereld. Zucht in de uier, glimmende en gezwollen spenen, melk lekken Voorzichtige persbewegingen van de buik kunnen worden waargenomen. De koe wordt onrustig en loopt heen en weer. Het is nu belangrijk de koe met rust te laten en het natuurlijke proces niet te verstoren. Deze ontsluitingsfase kan 6 tot 16 uur duren. Rode vulva met slijmerige en kleverige uitvloeiing 5 Ontsluitingsfase: de vruchtblazen zijn belangrijk voor het oprekken van de geboorteweg Fischer-Tenhagen

8 Uitdrijvingsfase De uitdrijvingsfase kan bij koeien 1 tot 3 uur duren en bij vaarzen 4 tot 6 uur De tijd tussen het breken van de vliezen en het zichtbaar worden van het hoofdje kan bij koeien 1 tot 3 uur duren en bij vaarzen 4 tot 6 uur. Gedurende deze periode is er geen noodzaak tot ingrijpen. De geboorte is aanstaande. Als deze periode is verstreken zonder enige zichtbare voortgang, dan is onder hygiënische omstandigheden een vaginaal onderzoek en eventueel ingrijpen in het geboorteproces noodzakelijk. Geboorte TIP: DE NORMALE LIGGING VAN EEN AFKALVENDE KOE IS LIGGEND In deze positie is de buikpers het meest effectief. Als het hoofd van het kalf te voorschijn komt uit de vulva dan moet het binnen minuten geboren zijn. Bij een voorwaartse ligging is de zuurstofvoorziening via de navelstreng meestal voldoende zolang als de schouders nog niet uit de vulva zijn geperst. Daarom is het niet nodig om direct aan het kalf te trekken als de pootjes zichtbaar uit de vulva steken. Nageboortefase Na de geboorte van het kalf wordt het amnionvocht en de amnionblaas (de nageboorte) binnen 6 tot 8 uur uitgedreven door samentrekkingen van de baarmoeder en persen van de buik. Als het afkomen van de nageboorte langer dan 12 uur duurt, dan is er sprake van een complicatie. De geboorte: als het hoofdje in de vulva verschijnt, moet het kalf binnen minuten geboren zijn De nageboorte wordt bij een normaal afkalfproces binnen 8 uur na de geboorte afgedreven 6

9 Lichamelijk onderzoek tijdens het afkalven Onderzoek de koe alleen als daarvoor duidelijke indicaties zijn, zorg daarbij voor een goede voorbereiding en blijf altijd rustig. Een lichamelijk onderzoek is voor een koe altijd stressvol en kan het geboorteproces beïnvloeden. Ook wordt hierbij een risico genomen met betrekking tot de hygiëne bij het afkalfproces. Aan de andere kant kan een tijdig en gedegen onderzoek het leven van het kalf redden. Redenen voor het uitvoeren van een lichamelijk onderzoek tijdens het afkalven: Het geboorteproces zet niet door Een erg onrustige koe of een koe met veel pijnsignalen Het verschijnen van maar één poot of alleen het hoofd Voorbereiding van het onderzoek Reinig en desinfecteer het gebied rondom de vulva TIP: Trek over de lange (opvoel) handschoenen een extra paar wegwerphandschoenen aan. Deze geven je meer grip. Liggen of staand? Een onderzoek van de ligging en houding van het kalf kan in eerste instantie bij de liggende koe worden uitgevoerd. Als er geen afwijkingen zijn, kan de koe blijven liggen. Als dit niet het geval is, dan is het belangrijk de koe te laten staan en een nader onderzoek in te stellen. Een correctie van de ligging (repositie) van het kalf kan alleen bij de staande koe worden uitgevoerd. Voorbereiding Bind de koe vast (bijvoorbeeld met een halster die snel kan worden losgemaakt). Hierbij is het belangrijk dat de koe in staat moet zijn om te gaan liggen. Nadat de staart is uitgebonden, moet de omgeving van de vulva uitgebreid gereinigd worden met jodium (betadine) shampoo of chloorhexidine. Het niet hygiënisch werken tijdens dit onderzoek kan een bacteriële infectie van de baarmoeder tot gevolg hebben. Dit kan uitmonden in een baarmoederontsteking en vervolgens tot een verminderde vruchtbaarheid van de koe. 7 (Wegwerp) verlosschorten zijn praktisch en makkelijk schoon te maken. Handschoenen tot aan de schouder beschermen de dierenarts of veehouder tegen mogelijk geïnfecteerd vruchtwater of een allergische reactie.

10 Diegene die het onderzoek gaat uitvoeren moet zijn handen en armen grondig wassen. Assistenten dragen een schoon schort of een schone overall en wegwerphandschoenen. Gebruik voldoende glijmiddel, dit zorgt voor bescherming van het kalf en de geboorteweg. Protocol Gebruik voldoende glijmiddel, dit zorgt voor de bescherming van het kalf en de geboorteweg TIP: Bepaal de ligging van het kalf niet alleen aan de positie van de klauwtjes. Voel ook naar het hakgewricht of de knie om de ligging van het kalf te beoordelen Het eerste wat onderzocht moet worden bij een inwendig onderzoek is de mate van ontsluiting van de baarmoederopening (cervix). Controleer hierbij hoeveel vingers er door de opening passen. Als deze ontsluiting voldoende groot is, voel dan of er nog een harde ring in de cervix aanwezig is. Hierna kan het kalf worden onderzocht, let hierbij op de volgende zaken: Ligt het kalf voorwaarts of in stuitligging? Ligt de rug naar boven of naar beneden? (ligging) Zijn de poten/nek gestrekt of gebogen? (houding) Hoe groot is het kalf ten opzichte van de geboorteweg? Hoeveel kalveren zijn er? Overtuig jezelf ervan dat de poten die je voelt bij dat kalf horen Leeft het kalf? Trekt het de poot terug als je in de huid tussen de klauwtjes knijpt? Beweegt de tong als je met je vinger op de tong drukt? Hoe voelt de geboorteweg aan? Kun je gemakkelijk bij het kalf komen via de cervix (slag in baarmoeder)? Kopligging 8

11 Basisregels voor hulp bij verlossingen Als een koe niet op eigen kracht het geboorteproces kan volbrengen moet er hulp worden geboden bij een geboorte. Voorwaarden voor het gebruik van trekkracht bij een verlossing: De baarmoedermond is volledig ontsloten Het kalf ligt in kop- of in stuitligging Het kalf ligt recht op (de rug van het kalf ligt naar de rug van de koe) De nek en/of poten van het kalf liggen gestrekt in de vulva ATTENTIE: Als niet aan deze voorwaarden wordt voldaan, dan kan het kalf niet door de geboorteweg. Het leven van het kalf en de koe zijn dan in gevaar, bel een dierenarts! Regels voor het correct toepassen van trekkracht bij een verlossing van een kalf Kettingen of touwtjes? Breng het verlostouw of de verlosketting aan tussen de klauw en de kogel van het kalf. Zorg er hierbij voor dat de touwtjes of kettingen aan de bovenkant van het pootje lopen. Verloskettingen kunnen makkelijker worden schoongemaakt en gedesinfecteerd. Verlostouwtjes zijn weefsel vriendelijker (schuren en drukken minder), deze moeten worden gewassen, bij voorkeur na elke verlossing in een wasmachine. Verloskettingen kunnen makkelijker worden schoongemaakt en gedesinfecteerd. Verlostouwtjes zijn weefsel vriendelijker, deze moeten wel goed worden gewassen. TIP: Wanneer hard trekken noodzakelijk is, dan kan de verlosketting of het verlostouw zowel boven als onder de kogel worden aangebracht met een enkele knoop tussenin. Hiermee wordt de trekkracht verdeeld over 2 gewrichten. De knoop moet altijd aan de bovenkant van het pootje zitten. 9

12 Zie de Wet dieren voor voorwaarden gebruik (toelating) van een geboortekrik of krachttoestel Een geboortekrik Met een moderne geboortekrik kan door het kriksysteem en lengte een trekkracht worden bereikt van 160 kg, de gebruiker moet hier rekening mee houden. Bij een moderne krik zorgt de beugel aan het uiteinde van de krik ervoor dat deze in de juiste positie op de achterhand van de koe kan worden geplaatst. Gebruik dit hulpmiddel niet bij een abnormale ligging of grootte van het kalf en zeker niet als de cervix onvoldoende is ontsloten. Kopligging TIP: Leg de koe bij een zware verlossing op haar zij Trek om en om aan de verloskettingen of touwtjes totdat het hoofd verschijnt in de vulva. Het om en om trekken aan de kettingen kost minder kracht, dit is beter voor het kalf en de koe. Alleen als de koe op haar zij ligt, zorgt de buikpers voor het vergroten van de hellingshoek van het bekken en daarmee voor meer ruimte in de geboorteweg. Hierdoor hoeft er minder trekkracht gebruikt te worden. Indien nodig kan de koe worden neergelegd met behulp van een lang touw. De dierenarts kan op basis van de inschatting van de ernst van de verlossing besluiten tot een staande of liggende verlossing. Als een koe op haar zij ligt hoeft er minder trekkracht te worden gebruikt bij een verlossing Tenhündfeld Met een lang touw kan een koe eenvoudig worden neergelegd 10

13 Trekken en trekkracht Trek alleen gedurende een buikpers, nooit tussen de persweeën door. Het kalf kan alleen van zuurstofrijk bloed worden voorzien tijdens de ontspanningsfase tussen het persen. De zuurstofvoorziening van het kalf is in gevaar als er continu aan het kalf wordt getrokken. Verder is het afwisselen van trekkracht en pauzes erg belangrijk bij het loskomen van de vruchtvliezen in de baarmoeder. De trekkracht moet niet meer zijn dan de kracht van twee volwassen mannen. Buitensporige trekkracht leidt tot beschadigingen in de geboorteweg, samengeperste zenuwen in het bekken van de koe, gebroken poten en zelfs sterfte van het kalf. Voorkom dat de achterbenen (knieën) blijven steken achter het bekken door de richting van de trekkracht te veranderen Bij een kopligging: Trek eerst recht naar achter evenwijdig aan de rug van de koe totdat de borst van het kalf uit de vulva steekt. Hierna moet richting de uier van de koe worden getrokken. Dit voorkomt dat de achterpoten of knieën van het kalf blijven steken achter het bekken. Bij een stuitligging, Trek recht naar achter evenwijdig aan de rug van de koe. Hulp van een dierenarts kan in deze situatie eerder nodig zijn. Het gebied boven de vulva (perineum) beschermen als er trekkracht wordt gebruikt bij een verlossing (vooral bij vaarzen). Dit kan door met een platte hand in horizontale richting te drukken op de ruimte tussen de vulva en de anus. Deze bescherming voorkomt dat het perineum scheurt boven de vulva. Het uitscheuren van de vulva is een groot risico op een verminderde vruchtbaarheid. Als er (mechanische) trekkracht wordt gebruikt bij een verlossing dan moet een assistent het gebied boven de vulva beschermen Tenhündfeld TIP: Het is mogelijk om de geboorteweg sneller en met minder pijn op te rekken, vooral bij vaarzen, door een handdoek op het bekken te leggen en nat te maken met water van 40 C-60 C. 11

14 Ingrijpen of wachten? Gezondheidstoestand van koe Gezond Ziek Afkalfproces BEL EEN DIERENARTS Niet afwijkend Vlot niet Duur van de geboorte < 4-6 uur (vaars) < 2-3 uur (koe) langer Voer een lichamelijk onderzoek uit 12

15 Geef hulp bij het afkalven of bel een dierenarts? Baarmoedermond Open Geen volledige ontsluiting gedraaide sluiting (schuin lopende plooien) Kalf geeft signalen (leeft) Ja Nee Positie van het kalf Rechtop Ondersteboven Ligging van het kalf Normaal of Gecorrigeerd Kan niet worden gecorrigeerd binnen 15 minuten BEL EEN DIERENARTS Geef zelf hulp bij de geboorte/ Onderzoek de koe na het afkalven 13

16 Afwijkende liggingen Gebruik glijmiddel om het geboortekanaal te beschermen bij het corrigeren (reponeren) van abnormale liggingen. Soms is het gebruik van veel glijmiddel nodig om de afwijkende ligging te verhelpen. Als de geboorte van een kalf niet tijdig is opgemerkt, dan is de geboorteweg soms zo droog, dat glijmiddel alleen niet genoeg is. In deze situatie is extra smering noodzakelijk, met bijvoorbeeld glij crème of boorzalf. BEL DE DIERENARTS! Het reponeren van afwijkende liggingen Gebogen voorbenen Leg een platte hand op de kop van het kalf en druk deze zo ver mogelijk maar voorzichtig terug de baarmoeder in (ruimte maken), omvat daarna de voorkant van het klauwtje met de hand (daarmee wordt de baarmoederwand beschermd) en strek voorzichtig het onderpootje door het naar je toe te trekken. Bescherm het klauwtje met je hand bij het strekken van de poot, zodat de baarmoeder niet beschadigd 14

17 Gebogen achterpoten Leg een platte hand op de achterkant (anusstaart gebied) en druk voorzichtig het kalf zo ver mogelijk terug de baarmoeder in (ruimte maken). Omvat daarna de voorkant van het klauwtje met de hand (daarmee wordt de baarmoederwand beschermd) en strek voorzichtig de poot door het naar je toe te trekken. Het is verstandig om de dierenarts te bellen als een abnormale ligging niet binnen 15 minuten kan worden verholpen, dit om te voorkomen dat de koe en het kalf uitgeput raken. Teruggeslagen kop Alleen de poten zijn zichtbaar uit de vulva of voelbaar in de geboorteweg. Probeer de basis van de nek te lokaliseren door langs de poten richting de borst te voelen, beoordeel de ligging van de kop. Een verlossing kan alleen slagen als de nek en poten van het kalf gestrekt zijn. Als deze afwijkende liggingen niet kunnen worden gecorrigeerd dan is een keizersnede de enige oplossing. BEL DE DIERENARTS! 15

18 Volledig teruggeslagen (rug ligt voor de opening) Een keizersnede is meestal noodzakelijk als het kalf in een volledig teruggeslagen positie ligt. Wat te doen bij heftig persen van de koe Er is risico op het naar buiten komen van de baarmoeder (baarmoeder prolaps) Zorg ervoor dat de koe gaat staan en laat haar staan tot de dierenarts is gearriveerd Bel onmiddellijk een dierenarts als door heftig persen van de koe een abnormale ligging niet kan worden verholpen. De dierenarts kan het persen (medicamenteus) verminderen en daarna voorzichtig en snel in actie komen. Zelf doorgaan met de verlossing zonder voorzorgsmaatregelen kan ernstige beschadigingen aan de geboorteweg en baarmoeder veroorzaken. 16

19 Speciale gevallen Gevallen waarbij de dierenarts moet worden gebeld: Bij verdenking van een slag in de baarmoeder Als een afwijkende ligging niet gecorrigeerd kan worden Als de geboorte niet vordert of als er al meer dan 15 minuten hulp is verleend Als er bloedingen of verwondingen optreden Bij een verdenking van een te groot kalf voor de afmetingen van de koe (bijvoorbeeld als de hand niet tussen het hoofd van het kalf en het benige deel van het bekken past of als het kalf erg grote poten heeft) Als er een stinkende uitscheiding wordt waargenomen. Er moet bijzondere aandacht aan de hygiëne worden besteedt bij de verdenking van een dood kalf, vanwege het gevaar van een zoönose. Het gebruik van handschoenen is hierbij extra belangrijk. Probeer ook de reden van de dood geboorte indien mogelijk te achterhalen. Bel snel een dierenarts als de afwijkende ligging niet kan worden gecorrigeerd Een kalf in rugligging moet door de dierenarts worden gedraaid. KEN JE EIGEN GRENZEN! Als het kalf echt klem zit in de geboorteweg, kan een dierenarts ook niet veel meer doen. Een tijdig uitgevoerde keizersnede (voordat het kalf te ver in de geboorteweg is getrokken) kan het leven van het kalf en de koe redden. 17

20 Stuitligging BIJ TWIJFEL, BEL EEN DIERENARTS! De navelstreng wordt tijdens de geboorte eerder samengedrukt of afgescheurd Risico op het verslikken in het vruchtwater (komt in de longen) De kans op een dood geboorte is 3x groter Zorg dat alles gereed is voor een mogelijke reanimatie van het kalf voordat begonnen wordt met de verlossing Slag in de baarmoeder BIJ TWIJFEL, BEL EEN DIERENARTS! Is de geboorteweg vernauwd? Is het lastig of onmogelijk om het kalf door de geboorteweg te voelen? Worden schuin naar rechts of naar links lopende plooien gevoeld? Is de opening van de cervix (baarmoeder mond) niet voelbaar? Alle bovenstaande symptomen zijn een indicatie dat de koe een slag in de baarmoeder (baarmoeder draaiing) heeft. De baarmoeder moet in haar normale positie worden gebracht voordat het kalf geboren kan worden. Soms is een keizersnede noodzakelijk. 18

21 Na de geboorte Controle van de vitaliteit (levendigheid) van het kalf Tijd na afkalven Evaluatie criteria Signalen vitaliteit 1 tot 2 minuten 30 tot 60 minuten Hoofd oprichten Buikligging Regelmatige, diepe ademhaling door de neus (Pogingen om te) staan Ademhalingsfrequentie lager dan 50/minuut Na de geboorte; controleer eerst het kalf dan de koe Biest voorziening van het kalf Verstrek zo snel en zoveel mogelijk biest. Doel: 3 tot 4 liter in de eerste 4 uur. Overweeg (overleg desnoods met de dierenarts) of het nodig is om het kalf te drenchen, als het onvoldoende biest opneemt. De concentratie afweerstoffen (immunoglobulinen) in de biest zijn direct na de geboorte het hoogst. De eerste 6 uur na de geboorte passeren de afweerstoffen in de biest het meest effectief de darmwand. Het verstrekken van voldoende biest is essentieel voor het verdere leven van het kalf Verzorging van het kalf na een zware geboorte Kalveren die geboren zijn door een zware verlossing hebben vaak een zuurstoftekort in het bloed, wat soms dodelijk kan zijn. Signalen van een zuurstoftekort zijn bleke tot blauwe slijmvliezen en het zichtbaar worden van meconium (darmpek) in het vruchtwater bij de geboorte. De ademhaling is oppervlakkig, onregelmatig en dieren kunnen snakken naar lucht. Deze kalveren blaten vaak onophoudelijk. Een kalf na een zware verlossing 19

22 OPPASSEN! Til een kalf niet te lang op aan de achterbenen, door de druk op het middenrif van de darmen wordt de ademhaling bemoeilijkt Wat moet je doen in deze situatie? Leg het kalf in borst-buikligging. Haal slijm en vruchtwater uit de luchtwegen door met schone handen de neus en de mond te strippen. Ook kan een speciale zuigpomp worden gebruikt. Stimuleer de ademhaling en circulatie Giet koud water over de nek of in het oor Wrijf het kalf over de rug en zijkant (ribwand) bijvoorbeeld met stro Een speciale pomp kan worden gebruikt om het slijm of vruchtwater uit de luchtwegen te zuigen Als er geen spontane ademhaling optreedt Stimuleer de ademhalingsreflex: Knijp tussen de neusvleugels of prikkel met een schoon stukje stro in het neusgat Trek aan de tong Als het kalf ondanks bovenstaande maatregelen nog steeds niet ademt Pas mond op neus beademing toe: beadem één van de neusgaten (vergelijk de eerste hulp bij de mens). Houd hierbij de mond en het andere neusgat dicht. Stimuleer de ademhalingsreflex door tussen de neusgaten te drukken of prikkel met een schoon stukje stro in het neusgat TIP: Niet alleen de koe heeft pijn bij een langdurige en zware verlossing, er is sterk bewijs dat ook het kalf hieronder lijdt. Een pijnstiller kan helpen bij het herstel van het kalf en daarmee bijdragen om de gezondheid in de eerste levensweken te verbeteren. Bel de dierenarts als de verlossing erg zwaar is voor het kalf. Onderzoek van de koe na de geboorte Is de koe alert op haar omgeving? Kan de koe overeind komen? Heeft de koe koude oren (melkziekte)? Heeft de koe koorts/ondertemperatuur? (normaal temperatuur: C) 20

23 Waar op te letten bij het onderzoek van een pas gekalfde koe? Is er een ander kalf in de geboorteweg/baarmoeder aanwezig? Een tweelingkalf wat over het hoofd gezien wordt kan ernstige gezondheidsproblemen veroorzaken. Zijn er verwondingen of bloedingen? Verwondingen van de geboorteweg zijn vaak de oorzaak van een verminderde vruchtbaarheid in de volgende lactatie. Controleer de uier en de biest. De verzorging van de koe na het afkalven Geef de koe onmiddellijk na het afkalven 40 liter lauw warm water, eventueel met extra energie toevoeging. Geef calcium aan koeien die kans op melkziekte hebben (bijvoorbeeld oudere kalfskoeien). Maar bijvoorbeeld ook aan dieren die voor de geboorte een inactieve baarmoeder hebben gehad en daarvoor zijn behandeld met calcium. Voorkom uitglijden, zeker op een gladde ondergrond. Voordat met een inwendig onderzoek wordt begonnen moet de vulva en omgeving zorgvuldig worden schoongemaakt met lauw water en desinfecterende zeep. Was handen en armen zorgvuldig en draag wegwerphandschoenen. Onderzoek bij de afgekalfde koe: Voer een vaginaal onderzoek alleen uit onder strikte hygiënische omstandigheden Mahlkow-Nerge Voorkom uitglijden, zeker op een gladde ondergrond (gebruik eventueel pootbanden) Een koe moet voldoende drinken na afkalven 21

24 De geboorte - een pijnlijk proces? TIP: De geboorte zorgt bij elke diersoort voor acute pijn, ook bij koeien. Het toedienen van pijnstillers rondom het afkalven vermindert deze pijn en draagt bij aan het welzijn en de algehele gezondheid van de koe. Daardoor zal de koe sneller herstellen van het geboorteproces. Koeien kunnen ongemak en pijn hebben bij een normaal verlopende geboorte, dus niet alleen bij een zware geboorte of een keizersnede. Als het kalf de geboorteweg passeert treedt er altijd enige mate van weefselschade op wat ontsteking en pijn veroorzaakt. Zeker bij een langdurige geboorte of bij een geboorte waarbij hulp wordt geboden ervaart de koe veel pijn. Wetenschappers zijn van mening dat koeien dezelfde pijn ervaren als mensen. Bovendien beïnvloedt pijn bij koeien de gezondheidstoestand en productiviteit door een verminderde voeropname. Door een ontstekingsproces duurt het herstel na de geboorte langer en koeien hebben daardoor vaker gezondheidsproblemen in het begin van de lactatie. Op tijd toegediende pijnstillers kunnen deze opeenstapeling van problemen doorbreken en bijdragen aan het dierwelzijn. 22

25 Pijnstillers toedienen bij de geboorte - wat is de mening van wetenschappers? * Het behandelen van koeien met pijnstillers na het afkalven heeft veel gunstige effecten, zeker bij een zware verlossing. Een belangrijk aandachtspunt is het tijdstip van behandelen. Gebaseerd op de huidige kennis over de vermindering van pijn en het voorkomen van een ontstekingsreactie, moet een pijnstiller zo snel mogelijk na afkalven worden gegeven. Niet alle pijnstiller hebben dezelfde effecten*. Overleg met uw dierenarts of het nodig is om een pijnstiller te geven en welke pijnstiller te gebruiken! * T.Duffield Proceedings of the 5th Expert Forum on Farm Animal Wellbeing. Lisbon Pijnstillers verlichten de pijn na een verlossing 23

26 Conclusies Een goede start van de lactatie is van cruciaal belang voor de productie en vruchtbaarheid van de koe. De basis hiervoor kan een veehouder leggen in de periode rondom het afkalven, daarmee wordt ook aan het kalf een goede start gegeven. Koeien hebben de voorkeur om zonder hulp af te kalven in een schoon, ruim afkalfhok, waarbij ze zich kunnen afzonderen. Helaas moet in sommige gevallen de veehouder ingrijpen, met of zonder hulp van de dierenarts. Goede afkalfhulp bestaat uit het constant afwegen van argumenten voor het alleen laten van de koe, ik probeer het zelf of ik bel de dierenarts. Deze brochure is bedoeld om u te helpen bij het nemen van de juiste beslissingen en acties op momenten dat deze het meest noodzakelijk zijn.

27 Bewerkt van Tischer & Trauslen Issued by Boehringer Ingelheim Animal Health GmbH Boehringer Ingelheim Animal Health GmbH, 2013 / All rights reserved front cover picture: CowSignals/Vetvice Nederlandse vertaling Monique Driesse en Ruben Tolboom Contact vetmedica.nl@boehringer-ingelheim.com telefoon

28 Overleg met uw dierenarts!