Welkom. Materiaal. De zoektocht. Start

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Welkom. Materiaal. De zoektocht. Start"

Transcriptie

1 Welkom allemaal in de Molenbeekvallei. Ik ben Fred. Vandaag ben ik jullie gids. Welkom Welkom in de Molenbeekvallei. De Molenbeekvallei is een vallei in Boechout die rond de Molenbeek ligt. Vandaag gaan we een hele leuke zoektocht maken, met interessante wetenschappelijke weetjes. We beginnen aan de kijkhut die je tegenkomt als je het weggetje naast Don Bosco af loopt. Materiaal Je kan best rubberen laarzen aandoen, want het kan er af en toe modderig zijn. Ballon Knikker Lepel Kurken stop Pingpongbal Een potje (groot genoeg!) Balpen of potlood en eventueel een markeerstift Kompas Een fototoestel De zoektocht De heenweg: Start

2 Ga door het poortje (draad kan je opheffen aan het balkje) de weide binnen. Er staat op het bordje dat je dit niet mag betreden maar het voorste gedeelte mag door jullie betreden worden. Vergeet het poortje zeker niet te sluiten. Links van jullie bevindt zich de Molenbeek. 1. Nu staan we aan de Molenbeek. Gebruik je potje om wat water uit de beek te halen. Je gaat nu testen welke voorwerpen zinken of drijven in het water door ze in je volle potje te gooien. Duid aan welke voorwerpen zinken. o Opgeblazen ballon o Knikker o Lepel o Pingpongbal o Kurken stop Wandel terug de weide uit langs het poortje. Links van je zie je een houten kijkhut. Als je graag vogels observeert is dit de ideale plek. Als je de weide uit bent ga je rechts het pad op, hou het hoofdpad aan. Wist je dat er in de Molenbeekvallei hagedissen zonder poten voorkomen? Ze worden hazelwormen genoemd. Als ze hun staart verliezen, groeit die er vanzelf weer aan! 2. Zoek een blad op de grond, bekijk het heel goed en vergelijk het met het getekende blad. Zoek de onderdelen die zijn aangeduid en benoem ze. 1).. 2).. 3).. 4).. 5).. Kennen jullie alle onderdelen van het blad?

3 Ga het pad verder af en stop bij het bord van Natuurpunt. Hier staat ook nog hele interessante informatie op over bossen, poelen, ooievaars en vele andere. Los de volgende vraag op aan de hand van dit bord. 3. Wat heeft men gebouwd voor de ooievaars? En waarom? Wat?. Waarom?. Hier ben je 4. Welke van deze dieren/planten (die we in de Molenbeekvallei vinden) worden opgegeten door de vos? Duid het juiste bolletje aan. o Konijn o Houtduif o Veldmuis o Ree o Fazant o Aardappelbovist o Vingerhoedskruid Verder langs het pad zie je vele bomen. Ga het pad af, let ondertussen op vraag 5.

4 5. Hieronder staan 4 foto s, schrijf onder elke foto de juiste windrichting (noorden, oosten, zuiden, westen). Probeer dit eerst zonder jullie kompas te gebruiken door middel van onderstaande tips. Wanneer dit niet lukt, kan je je kompas raadplegen. A).. B).. C) D) Enkele tips: De groenste kant van de boom is gelegen naar de kant waar de zon niet komt. Hier zal je ook mossen vinden, die in de schaduw groeien. Bomen buigen naar het Oosten. Ze richten zich weg van het Westen, omdat meestal de wind van daar komt. Je komt op het einde van het weggetje, daar staat opnieuw een bord van Natuurpunt (Grote Grazers). 6. Welk ras runderen grazen hier? En van waar zijn ze afkomstig? Ras:. Afkomst:..

5 7. Waarom verkleuren de blaadjes in de herfst? o Omdat het te koud is. o Omdat het te veel regent. o Omdat de zon minder schijnt. o Omdat de dieren het groen opeten. Jullie moeten nu door de wei van de koeien. Laat ze gewoon rustig in hun wei grazen, je mag ze wel van op een afstandje observeren. Blijf dus vlakbij het bos wandelen. Tussen eind oktober en begin april zal je geen koeien kunnen zien, want dat staan ze binnen. In die periode is de wei te nat en zouden de koeien de weide kapot lopen als ze zouden blijven staan. 8. Zoek de vijf verschillen. Loop de wei van de koeien helemaal uit tot het einde, denk ondertussen na over vraag In sommige bomen zitten gaatjes. Door welke vogel worden die gemaakt?.. Als jullie op het einde van de wei komen, ga je rechts het bos in tot je aan een beek komt. In de zomer zal er bijna geen water in staan. Als het de laatste dagen toch veel geregend heeft ligt er een balkje waarover jullie kunnen gaan om de beek over te steken. Ga één voor één over het balkje naar de wei.

6 Hier ben je 10. Als het de afgelopen dagen heeft geregend, blijft het water hier langer dan op andere plaatsen. Hoe komt dit? o o o o De bodem is ondoordringbaar waardoor het water niet kan wegsijpelen door de aarde. Hier regent het vaker dan op andere plaatsen in de buurt. Het is het laagste punt in het dorp, waardoor al het water hier wordt verzameld. Er is geen riolering waar het water in weg kan. Ga verder recht door over de weide tot jullie aan de poel komen. De poel bevindt zich bij het groene bord van Natuurpunt. Bekijk de poel goed en let vooral op de dieren die je ziet. Maak dus niet te veel lawaai. Om de 5 jaar worden de poelen in dit domein gekuist, soms zelfs om de 2 tot 3 jaar de helft van de poel. Als dit niet gebeurt kunnen de poelen dichtgroeien en kunnen de dieren in de poel niet overleven.

7 11. A) Verbind de puntjes. B) Wat zie je? Het dier dat je hier ziet is een amfibie, net zoals de salamander. Er bestaan wel 6200 soorten van dit groene dier! Het heeft 4 poten, maar geen staart. Probeer er geen te vangen want dan maak je hen bang! C) Ze maken een specifiek geluid, dat gemaakt wordt in de: A) Blaaskaak B) Kwaakblaas C) Kwakende blaas D) Blazende kaak Hij verandert in zijn leven van kleine larve tot volwassen (antwoord vraag 11b) De helft van zijn leven brengt hij door in het water, de andere helft op het land.

8 Ga nu terug over de rivier over het bos in, vanwaar jullie gekomen zijn. Terugweg: 12. Wat zijn de 3 belangrijkste taken van een boswachter? o Toezicht houden over het domein o Bomen snoeien o Afval opruimen en sorteren o Inventariseren van de planten en dieren o Informatie geven aan bezoekers o Dieren voederen Ga terug tot aan de beek, volg de beek nu (langs de rechterkant), tot het einde. Er ligt een bruggetje in de helft voor als er veel water ligt om over te steken. Aan het einde van de wei, zien we waar de Molenbeek wegstroomt. De Molenbeek is een beek die ontspringt (begint) in Boechout en uitmondt (eindigt) in de Kleine Nete in Lier.

9 13. Maak een grastrompet Dit doe je zo: Neem een brede grasspriet. Hou je handen zoals de foto hiernaast: duimen tegen elkaar met het grassprietje ertussen gespannen. Blaas nu heel hard tussen je duimen, en dan hoor je een trompet! Door op het grassprietje te blazen creëer je trillingen. Die trillingen worden het geluid dat je hoort. Als je dus een te smal grassprietje plukt, zijn de trillingen te zacht en hoor je dus niets. Ga terug naar de andere kant van de wei, vooraleer je deze wei uitloopt langs het poortje waar jullie binnen gekomen zijn, los je vraag 14 op.

10 14. Zoek 14 verschillende dieren in de volgende woordzoeker. De letters die overblijven vormen een woord. De dieren kunnen horizontaal, verticaal en diagonaal verstopt zijn. Het overblijvende woord: Jullie zijn nu uit de wei van de koeien, ga het pad af tot jullie terug bij de kijkhut zijn. Let wel op of jullie geen paddenstoelen zien. Jullie hebben deze nodig voor vraag 15.

11 15. Zoek een paddenstoel en teken hem hier: Jullie verkenning van de Molenbeekvallei zit er bijna op. Jullie moeten nu terugkeren naar de kijkhut, waar jullie deze tocht begonnen zijn. Vergeet op dit laatste stukje jullie laatste opdracht niet. Ik hoop dat jullie ervan genoten hebben en misschien tot een volgende keer!

12 16. Trek nu nog een groepsfoto en plak hem hier:

Rivierenhof. Handleiding. Opgesteld door de domeinwachters. >> Ontdekkingstocht voor het 4, 5 en 6 leerjaar. Tjakkie de specht Ontdekt de Herfst

Rivierenhof. Handleiding. Opgesteld door de domeinwachters. >> Ontdekkingstocht voor het 4, 5 en 6 leerjaar. Tjakkie de specht Ontdekt de Herfst Rivierenhof Handleiding Opgesteld door de domeinwachters >> Ontdekkingstocht voor het 4, 5 en 6 leerjaar Tjakkie de specht Ontdekt de Herfst INLEIDING Het zelf -doe pakket bestaat uit een bewegwijzerde

Nadere informatie

Volg de aanwijzingen en ontdek met de cijfercode wat de naam van de boom is. Onze boom heet :...

Volg de aanwijzingen en ontdek met de cijfercode wat de naam van de boom is. Onze boom heet :... Rode opdracht: bomen Pak de boomzoeker 1, 2 en 3 uit de werkmap Volg de aanwijzingen en ontdek met de cijfercode wat de naam van de boom is. Onze boom heet :... Kijk goed naar deze boom om te zien of het

Nadere informatie

Vind de schat van Het Vinne!

Vind de schat van Het Vinne! Vind de schat van Het Vinne! Zoek de eerste stopplaats met behulp van het plan aan de andere kant van deze paal 1. Ik voel, ik voel wat jij niet voelt: Eén deelnemer sluit zijn ogen. De anderen zoeken

Nadere informatie

Op het einde van de fotozoektocht moet je een klein stukje langs een vrij drukke straat stappen. Wees dus voorzichtig en hou uiterst links!

Op het einde van de fotozoektocht moet je een klein stukje langs een vrij drukke straat stappen. Wees dus voorzichtig en hou uiterst links! Startplaats We starten de fotozoektocht op de parking van de Hospicebossen te Nazareth. Deze parking bevindt zich aan de ingang vlakbij de brug over de autosnelweg. Wegbeschrijving: Vanaf de startplaats

Nadere informatie

Doe- pad Watertorenweg. Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 5-6

Doe- pad Watertorenweg. Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 5-6 Doe- pad Watertorenweg Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 5-6 Colofon Deze lesbrief in opgesteld door De Hortus, Centrum voor Natuur en Mileu, in opdracht van de Gemeente Harderwijk. Wij

Nadere informatie

AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS

AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS LESBRIEVEN LEERLINGEN WERKBLAD LESBRIEF 3: VLIEGEN Verhaal: De Uitvinders en De Verdronken Rivier (deel 3) Vliegen Opdracht 1: Opdracht 2: Opdracht 3: Ontwerp een vliegmachine Proefvliegen: drijven op

Nadere informatie

Aquarium. Groep 6, 7 en 8 van het basisonderwijs

Aquarium. Groep 6, 7 en 8 van het basisonderwijs Aquarium Groep 6, 7 en 8 van het basisonderwijs Hallo, welkom in Ouwehands Dierenpark! In het aquarium leven heel veel verschillende vissen en ook een paar amfibieën, zoals kikkers. In deze Doe Mee staan

Nadere informatie

NIEUW NATUURGEBIED DE KEUZEMEERSEN

NIEUW NATUURGEBIED DE KEUZEMEERSEN NIEUW NATUURGEBIED DE KEUZEMEERSEN De Keuzemeersen is een klein natuurgebied naast de Leie. Een natuurgebied is leuk voor de mensen die in de stad wonen. Niet iedereen heeft een tuin. Of sommigen willen

Nadere informatie

( DATUM) WAARNEMERS : SCHOOL:

( DATUM) WAARNEMERS : SCHOOL: ( DATUM) WAARNEMERS : SCHOOL: GROEP:.. BOOM IN DE HERFST waarneemvel 1 WAT IS DE NAAM VAN JULLIE BOOM?.. 1. KRUIS AAN WAT JE ZIET AAN JULLIE TAK Nog groene bladeren Gekleurde bladeren Kale takken Vruchten

Nadere informatie

DE HERFST: KLEURRIJK SEIZOEN

DE HERFST: KLEURRIJK SEIZOEN DE HERFST DE HERFST: KLEURRIJK SEIZOEN vanaf 2de graad lager onderwijs. x vak: muzische vorming x duur: halve dag GRIEZELBOS HET KLEINE VIEZE BEESTJES- ONDERZOEK! verloop: x verdeel de klas in verschillende

Nadere informatie

Werkbladen In de klas. Tijdreis Wetenschap. Naam. School. groep 7-8. Klas

Werkbladen In de klas. Tijdreis Wetenschap. Naam. School. groep 7-8. Klas Werkbladen In de klas Tijdreis Wetenschap Naam groep 7-8 School Klas Wetenschap in alle tijden Vandaag de dag kunnen we heel veel vragen beantwoorden over de wereld om ons heen. Waarom valt een appel naar

Nadere informatie

Oude bomen. Opdracht 1 - Bijzondere bomen. Opdracht 2 De leeftijd van een boom meten. Benodigdheden

Oude bomen. Opdracht 1 - Bijzondere bomen. Opdracht 2 De leeftijd van een boom meten. Benodigdheden Oude bomen meetlint In Amsterdam staan veel bomen. Sommige van die bomen zijn al heel oud en hebben veel meegemaakt. Bomen kunnen veel betekenen voor mensen. Denk bijvoorbeeld aan de kastanjeboom in de

Nadere informatie

Werkblad: Vind me dan

Werkblad: Vind me dan Werkblad: Vind me dan Stap 1 Stap 2 Wat is het probleem? Vraag het de natuur! Hoe lost de natuur dit probleem op? Hoe zorgen planten en dieren ervoor dat ze niet opvallen? Kennen jullie voorbeelden? Schrijf

Nadere informatie

Natuur dagboek. Op ontdekking in je achtertuin

Natuur dagboek. Op ontdekking in je achtertuin Natuur dagboek Op ontdekking in je achtertuin Hey daar! Dit is jouw eigenste, hoogst persoonlijkste Dit natuurdagboek is van natuurdagboek. Trek de tuin, het park of het bos in. Gebruik je ogen, oren en

Nadere informatie

Leerpad Holle Wegen Halen. Opdrachten. Holle_Wegen_OPDRACHT.indd 1 20/04/10 14:04

Leerpad Holle Wegen Halen. Opdrachten. Holle_Wegen_OPDRACHT.indd 1 20/04/10 14:04 Leerpad Holle Wegen Halen Opdrachten 1 Holle_Wegen_OPDRACHT.indd 1 20/04/10 14:04 OPDRACHT 1 Temperatuur in de holle weg Bovenaan de Kluis ligt het driesterrenplekje. Neem hier de thermometer uit het koffertje.

Nadere informatie

Vind een plantennaam met elke letter van het alfabet.

Vind een plantennaam met elke letter van het alfabet. Maak een tunnel/knikkerbaan in de zandbak Versier iemand van de groep als een boom met verschillende natuurmaterialen (geen boom en planten pijn doen) Maak een papieren bootje. Zoek een plas water en zet

Nadere informatie

Planten voor de Prins Werkmap Tweede graad Basisonderwijs

Planten voor de Prins Werkmap Tweede graad Basisonderwijs Planten voor de Prins Werkmap Tweede graad Basisonderwijs Tekeningen: Jowan De Saedeleer Inleiding Wil jij Prins Baldewijn helpen om terug in zijn kasteel te gaan wonen? Dan moet je op zoek gaan naar nuttige

Nadere informatie

STABBELWANDELING HULSHOUT 24 augustus 2014. WANDELTOCHT 5km

STABBELWANDELING HULSHOUT 24 augustus 2014. WANDELTOCHT 5km STABBELWANDELING HULSHOUT 24 augustus 2014 WANDELTOCHT 5km Ahoy Stabbelaar, In Hulshout zijn we te gast bij B&B Speypdonckhoeve, vlakbij de oevers van de Nete. Na de fun van het stabbelen, wacht er hier

Nadere informatie

MIJN BEZOEK AAN KINDERBOERDERIJ RIVIERENHOF

MIJN BEZOEK AAN KINDERBOERDERIJ RIVIERENHOF MIJN BEZOEK AAN KINDERBOERDERIJ RIVIERENHOF WAT GA IK DOEN EN WANNEER? Binnenkort ga ik naar Kinderboerderij Rivierenhof. Dit is een kinderboerderij in Antwerpen waar ik veel dieren zal kunnen zien. Veel

Nadere informatie

Themawandeling Herfst

Themawandeling Herfst Themawandeling Herfst Leerdoelen: De leerlingen tonen respect voor de natuur De leerlingen kunnen enkele typische herfstverschijnselen uit het bos verklaren De leerlingen kunnen op een aangepaste manier

Nadere informatie

LEERJAAR 3 WERELDORIËNTATIE

LEERJAAR 3 WERELDORIËNTATIE VOORBEELDATERIAAL HOEKENBOX LEERJAAR 3 WERELDORIËNTATIE P. 02-03 Thema 1 KLEUR SCHATTENEILAND De leerlingen ontwerpen een plattegrond van een eiland en maken daarbij een legende. P. 04-05 Thema 1 KLEUR

Nadere informatie

Expeditie Boswachterscode

Expeditie Boswachterscode Boswachterscode Ontdek jij je zesde zintuig? Kinderen tussen de 7 en 10 jaar opgelet! Zet je zintuigen op scherp. Volg het spoor van Benno Buitenpret. Speciaal voor jou heeft hij zijn persoonlijke en buitengewoon

Nadere informatie

1. Als vroege vogels

1. Als vroege vogels 1. Als vroege vogels Dauwwandeling. Waar? Langs bospaden, langs bermen, in weide of akker. Wanneer? In de lente, de zomer of de herfst als er dauw hangt. In de winter is er bevroren dauw (rijp of rijm).

Nadere informatie

NME-leerroute Aarde, lucht en water

NME-leerroute Aarde, lucht en water NME-leerroute Aarde, lucht en water 3 Groep 1 Tilburg, BS Jeanne d Arc Verhaal voor de kinderen Wat hoor ik daar, een steentje in het water? Deze is zwaar en zakt naar de bodem. Wat zie ik daar, een mooie

Nadere informatie

Alleen maar zand? Groep 1,2,3 en 4. Bodemproject van IVN Veldhoven Eindhoven Vessem voor de basisschool.

Alleen maar zand? Groep 1,2,3 en 4. Bodemproject van IVN Veldhoven Eindhoven Vessem voor de basisschool. Alleen maar zand? Bodemproject van IVN Veldhoven Eindhoven Vessem voor de basisschool. Doelgroep: Groep 1 t/m 4. Plaats: Rond de zandbak bij de school of elders. Doel: Ontdekken wat er allemaal in de grond

Nadere informatie

Auditieve oefeningen thema het bos

Auditieve oefeningen thema het bos Auditieve oefeningen thema het bos Boek van de week: 1; In het bos 2; 3; 4; Verhaalbegrip: Bij elk boek stel ik de volgende vragen: Wat staat er op de voorkant Hoe zou het boek heten Waarom denk je dat?

Nadere informatie

Loof-en naaldbomen. Naam :

Loof-en naaldbomen. Naam : Loof-en naaldbomen Naam : Veel bomen maken een bos In een boomgaard staan soms honderden bomen, en toch is een boomgaard geen bos. Ook in een park kun je veel bomen zien, maar een park is beslist geen

Nadere informatie

Thema: Noordpool, natuur, dieren, reizen, klimaat

Thema: Noordpool, natuur, dieren, reizen, klimaat Lesbrief www.leopold.nl Auteur: Enzo Pérès-Labourette / ISBN 978 90 258 7316 5 Leeftijd: 5-8 jaar Thema: Noordpool, natuur, dieren, reizen, klimaat Wat ik bomen wil vertellen Voor het lezen Vertel aan

Nadere informatie

SPEURNEUZEN in de Groene Velden

SPEURNEUZEN in de Groene Velden klimaatstad 2 SPEURNEUZEN in de Groene Velden Start aan het infobord in de Zuibroek. Bekijk het plan op het bord. Vergelijk met het plan in je eigen bundel. Zie Duid aan of noteer op je plan: waar je bent

Nadere informatie

SPEURNEUZEN in de Groene Velden

SPEURNEUZEN in de Groene Velden klimaatstad 1 SPEURNEUZEN in de Groene Velden Planlezen Start aan het infobord in de Zuibroek. Bekijk het plan op het bord. Vergelijk met het plan in je eigen bundel. Zie Duid aan of noteer op je plan:

Nadere informatie

Zoek allemaal een boomblad. Leg de bladeren bij elkaar. Vergelijk de kleuren en vormen.

Zoek allemaal een boomblad. Leg de bladeren bij elkaar. Vergelijk de kleuren en vormen. Zoek allemaal een boomblad. Leg de bladeren bij elkaar. Vergelijk de kleuren en vormen. Ga allemaal op je rug liggen. Wees heel stil en doe je ogen dicht. Bespreek daarna wat de kinderen hoorden. Ga allemaal

Nadere informatie

Ga je mee op watersafari?

Ga je mee op watersafari? Informatie en reserveringen voor het Nationaal Park Weerribben-Wieden: www.np-weerribbenwieden.nl Beulakerpad 1 8326 AH Sint Jansklooster t 0527-246196 / 06-12890380 e n.vanderlaan@ivn.nl Ga je mee op

Nadere informatie

SPEURTOCHT BAS DE DAS

SPEURTOCHT BAS DE DAS SPEURTOCHT BAS DE DAS ROUTE 0,8 km Beestenboel in het Reestdal. Dit is een speurtocht voor kinderen van 4 jaar tot een jaar of 10. Als je de speurtocht downloadt ben je zelf het blauwe bolletje. Zodra

Nadere informatie

NME-leerroute Kabouters in het Westerpark

NME-leerroute Kabouters in het Westerpark NME-leerroute Kabouters in het Westerpark 1 Groep Tilburg, BS Jeanne d Arc Verhaal voor de kinderen In het Westerpark woont een kaboutervolk. Dat weten niet zoveel mensen, maar voor deze ene keer hebben

Nadere informatie

THEMA LENTE Auditieve oefeningen

THEMA LENTE Auditieve oefeningen THEMA LENTE Auditieve oefeningen Auditieve synthese Lettergrepen samenvoegen tot een woord Tulp Gras Wei Letters samenvoegen tot een woord Kalfje Krokus Lente Narcis Zaaien Veulen Groeien Paashaas je Poesje

Nadere informatie

VOEL! KLEUTERS. Vlinderen. --> in zijvak hand

VOEL! KLEUTERS. Vlinderen. --> in zijvak hand VOEL! KLEUTERS Vlinderen kaart zon/wolk --> in zijvak hand De begeleider kiest een open plek met bloemen. De kinderen zijn vlinders die rondfladderen in het grasland. Vlinders hebben de warmte van de zon

Nadere informatie

4 Vind me dan. Achtergrondinfo Planten en dieren hebben allerlei manieren om niet op te vallen. Deze kunnen onderverdeeld worden in:

4 Vind me dan. Achtergrondinfo Planten en dieren hebben allerlei manieren om niet op te vallen. Deze kunnen onderverdeeld worden in: 4 Vind me dan Er is altijd wel een verjaardag of een ander feestje om te vieren. En bij een feestje horen cadeautjes. Maar voor het zover is, wil je het cadeautje natuurlijk zo goed mogelijk verstoppen.

Nadere informatie

MIJN BEZOEK AAN HET FORT VAN OELEGEM. Mie De Backer

MIJN BEZOEK AAN HET FORT VAN OELEGEM. Mie De Backer MIJN BEZOEK AAN HET FORT VAN OELEGEM Mie De Backer WAT GA IK DOEN EN WANNEER? Binnenkort ga ik naar het Fort van Oelegem. Dit is een fort en vleermuizenreservaat in Ranst. Veel mensen vinden een bezoek

Nadere informatie

Welkom bij de spannendeschemerspeurtocht

Welkom bij de spannendeschemerspeurtocht Welkom bij de spannendeschemerspeurtocht! Op de volgende blaadjes staan aanwijzingen en foto s. Volg de aanwijzingen en kijk of je de foto s herkent. Ook worden er vragen gesteld. Omcirkel het antwoord

Nadere informatie

Opdrachtkaarten Lente

Opdrachtkaarten Lente Zandspoor Opdrachtkaarten Lente Zandspoor Opdrachtkaarten Lente Je onderzoekt straks in het duingebied allerlei dingen die met zand te maken hebben. De materialen die daarvoor nodig zijn, zitten in de

Nadere informatie

S C I E N C E C E N T E R

S C I E N C E C E N T E R EEN ADEMBENEMEND INSTRUMENT Een liedje fluiten is niet zo makkelijk. Je lippen en je tong moet je in allerlei bochten wringen. Met een muziekinstrument gaat het al een stukje makkelijker. Even blazen en

Nadere informatie

Werkblad Natuurlijk water in de Kwebben

Werkblad Natuurlijk water in de Kwebben Werkblad Natuurlijk water in de Kwebben Droppie in de Kwebben Hallo allemaal! Wat fijn dat jullie straks naar de Kwebben in Vught gaan! Mijn naam is Droppie en ik weet alles over water. Wist je dat water

Nadere informatie

weer: regen, wind, onweer en zon ander soort kleding aantrekt dat je het niet koud krijgt weer vaker voorkomen in bepaalde seizoenen

weer: regen, wind, onweer en zon ander soort kleding aantrekt dat je het niet koud krijgt weer vaker voorkomen in bepaalde seizoenen Seizoenen GROEP 1-2 11 75 minuten 1, 43, 51, 54 en 55 De leerling: weer: regen, wind, onweer en zon ander soort kleding aantrekt dat je het niet koud krijgt weer vaker voorkomen in bepaalde seizoenen kleding

Nadere informatie

Natuurpad. Haarlemmermeerse bos

Natuurpad. Haarlemmermeerse bos Haarlemmermeerse bos Het natuurpad in het Haarlemmermeerse bos is een speel, beleef en doe pad waarbij je op zoek gaat naar twaalf genummerde borden met QR codes. Het pad begint en eindigt bij het informatiebord

Nadere informatie

2. Maak met de 4 buizen een vierkant op de grond. Dit is het zoekraam.

2. Maak met de 4 buizen een vierkant op de grond. Dit is het zoekraam. Opdracht 1. Gebruik je ogen goed. In het bos kun je van alles ontdekken! Komen er onder de bomen verschillende soorten insecten en of bodemdiertjes voor? Het beste bos 1. Materiaal tas 1: zoekraam, 1 schepje,

Nadere informatie

Voorbereiding post 4. Mondjes open mondjes dicht Groep 5-6

Voorbereiding post 4. Mondjes open mondjes dicht Groep 5-6 Voorbereiding post 4 Mondjes open mondjes dicht Groep 5-6 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 4: Mondjes open mondjes dicht, voor groep 5 en 6. Inhoud: Algemeen

Nadere informatie

Spelen met zand. Zandpaspoort voor kinderen van 7 tot en met 12 jaar

Spelen met zand. Zandpaspoort voor kinderen van 7 tot en met 12 jaar Spelen met zand Zoals je hebt kunnen zien is zand heel interessant, maar zand is ook heel erg leuk. Je kunt er namelijk onwijs goed mee spelen! Zandpaspoort voor kinderen van 7 tot en met 12 jaar Schrijf

Nadere informatie

Doe- pad Watertorenweg

Doe- pad Watertorenweg Doe- pad Watertorenweg Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 7-8 Colofon Deze lesbrief in opgesteld door De Hortus, Centrum voor Natuur en Mileu, in opdracht van de Gemeente Harderwijk. Wij

Nadere informatie

Doe- pad Watertorenweg

Doe- pad Watertorenweg Doe- pad Watertorenweg Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 3-4 Colofon Deze lesbrief in opgesteld door De Hortus, Centrum voor Natuur en Mileu, in opdracht van de Gemeente Harderwijk. Wij

Nadere informatie

Opdrachten thema. Veluwe

Opdrachten thema. Veluwe en thema Schema groepjes en opdrachten bij vorm 2: elke opdracht vaste begeleider Groepje 1: spechten Groepje 2: muizen Groepje 3: vossen Groepje 4: eekhoorns Groepje 5: egels Kleine beestjes + voedselketens

Nadere informatie

= een beestje met 8 poten. Een spin kan een web maken. = een plant met scherpe stekels.

= een beestje met 8 poten. Een spin kan een web maken. = een plant met scherpe stekels. Woordenschat blok 8 gr5 Les 1 De spin De cactus Het spoor De stronk De bast De twijg De wildernis Het regenwoud Het insect = een beestje met 8 poten. Een spin kan een web maken. = een plant met scherpe

Nadere informatie

Op pad met de Moeflon, een lesbrief over moeflons en hun leefomgeving op De Hoge Veluwe.

Op pad met de Moeflon, een lesbrief over moeflons en hun leefomgeving op De Hoge Veluwe. Op pad met de Moeflon, een lesbrief over moeflons en hun leefomgeving op De Hoge Veluwe. 1 Hallo jongens en meisjes, Het kan zomaar gebeuren dat je bij een wandeling door de bossen van Het Nationale Park

Nadere informatie

Gedicht over de Loonse en Drunense Duinen (Uit: Bergen Zand met hoedjes op van Elle van Lieshout en Erik van Os)

Gedicht over de Loonse en Drunense Duinen (Uit: Bergen Zand met hoedjes op van Elle van Lieshout en Erik van Os) Keutelgedichten Het konijntje Er was eens een konijntje en hij was echt niet dom hij keek wanneer hij drukken moest steeds even achterom Dan telde hij de keuteltjes die vielen in het gras zo wist hij elke

Nadere informatie

Opdrachtkaarten Herfst

Opdrachtkaarten Herfst Zandspoor Opdrachtkaarten Herfst Zandspoor Opdrachtkaarten Herfst Je gaat in het duingebied onderzoek doen naar allerlei dingen die met zand te maken hebben. De materialen die daarvoor nodig zijn, zitten

Nadere informatie

De teelt van zonnebloemen

De teelt van zonnebloemen De teelt van zonnebloemen De zonnebloem heeft als wetenschappelijke naam: Helianthus annuus. Deze naam komt van de Griekse woorden voor zon (helios) en bloem (anthos). De plant behoort tot de grote familie

Nadere informatie

Stafkaart DOCK. Dropping Oudleiding Chiro Kaart hoogtelijn. kilometervak. akkerland. weiland. naaldbos. loofbos

Stafkaart DOCK. Dropping Oudleiding Chiro Kaart hoogtelijn. kilometervak. akkerland. weiland. naaldbos. loofbos DOCK hoogtelijn Stafkaart kilometervak akkerland weiland naaldbos loofbos s onverharde weg (bospad/zandweg/ ) verharde weg (asfalt/beton/ ) s Legende Stafkaart Kompas en kompas- schieten: Een typische

Nadere informatie

4-7 jaar Scharrelavontuur. 4-7 jaar Scharrelavontuur. Sterke geuren. Aardegeuren. Pluk een blaadje van een plantje.

4-7 jaar Scharrelavontuur. 4-7 jaar Scharrelavontuur. Sterke geuren. Aardegeuren. Pluk een blaadje van een plantje. Sterke geuren Pluk een blaadje van een plantje. Wrijf erover met je vingers, en verkreukel het blaadje een beetje. Ruik nu eens. Laat elkaar je blaadje ruiken. Waar ruikt het naar? Aardegeuren Ga op de

Nadere informatie

Auditieve oefeningen herfst. Hakken en plakken

Auditieve oefeningen herfst. Hakken en plakken Auditieve oefeningen herfst Hakken en plakken (hak de woorden in stukken, laat de kinderen het hele woord zeggen) eek-hoorn vlie-gen-zwam ka-stan-jes pad-den-stoel ka-bou-ter beu-ken-noot e-gel spin-nen

Nadere informatie

De Dender ontspringt in... en mondt uit in de... in de stad... Deze stad dankt zijn naam hieraan.

De Dender ontspringt in... en mondt uit in de... in de stad... Deze stad dankt zijn naam hieraan. De Dender ontspringt in... en mondt uit in de... in de stad... Deze stad dankt zijn naam hieraan. Dit werkblad en volgend werkblad worden in de klas gemaakt, voor dat ze op stap gaan en de Dender van dichtbij

Nadere informatie

KRIEBELENDE KRUIPERTJES

KRIEBELENDE KRUIPERTJES KRIEBELENDE KRUIPERTJES Een insectenwandeling over het dreuzelpad door natuurtuin 't Loo voor kinderen van groep 4, 5 en 6. 2 Een tocht over insecten door de natuurtuin 't Loo over het dreuzelpad. Geschikt

Nadere informatie

' Educatieve dienst 2010 'Een bos vol leven' EEN BOS VOL LEVEN

' Educatieve dienst 2010 'Een bos vol leven' EEN BOS VOL LEVEN EEN BOS VOL LEVEN Doelstellingen en eindtermen : bij deze activiteit komen vooral volgende eindtermen aan bod: wereldoriëntatie ET 1.3, ET 1.5, ICT ET 6 cognitief - herkennen en benoemen van twaalf organismen

Nadere informatie

De bliksem. Doel. In deze hoek leer je hoe de bliksem ontstaat. Materiaal. Opdracht. Stap 2: Zet het vergiet boven op het glas.

De bliksem. Doel. In deze hoek leer je hoe de bliksem ontstaat. Materiaal. Opdracht. Stap 2: Zet het vergiet boven op het glas. De bliksem Doel In deze hoek leer je hoe de bliksem ontstaat. Een vergiet Een ballon Een droog glas Een wollen trui Materiaal Opdracht Stap 1: Ga met je begeleider en met de rest van je groep naar buiten.

Nadere informatie

Met het herfstweer naar buiten. onze eigen bladeren te zoeken. Met onze bladeren die we hebben gezocht gaan we. knutselen.

Met het herfstweer naar buiten. onze eigen bladeren te zoeken. Met onze bladeren die we hebben gezocht gaan we. knutselen. Maandag 15-10 Net het herfstweer gaan wij op onderzoek uit in het bos. Met het herfstweer naar buiten. onze eigen bladeren te zoeken Met het herfstweer buiten gaan wij binnen de strijd aan tegen elkaar

Nadere informatie

Pelle de Koperwiek. Maak kennis. met Pelle de Koperwiek.

Pelle de Koperwiek. Maak kennis. met Pelle de Koperwiek. Pelle de Koperwiek Maak kennis met Pelle de Koperwiek. Deze herkenbare lijster heeft roestrode oksels en flanken en broedt in de naaldbossen en berkenbossen van Scandinavië. Hij eet graag regenwormen en

Nadere informatie

Wandelen in Echt in het natuurgebied de Doort.

Wandelen in Echt in het natuurgebied de Doort. Wandelen in Echt in het natuurgebied de Doort. Het is een mooie zondag middag. De zon schijnt volop, en het is niet koud. Een fijne dag om lekker te gaan wandelen met het IVN. Om 13.00u hebben we samen

Nadere informatie

Opdrachten thema. Veluwe

Opdrachten thema. Veluwe en thema Totaal materialen heide Materialen per groepje 1A Sporen van grazers 3 Witte bakken 3 Pincetten Zoekkaart bos- en heideplanten 1B Dennen trekken Handschoenen voor elk kind Zoekkaart bos- en heideplanten

Nadere informatie

Stellingenspel: Het bos door de bomen zien!

Stellingenspel: Het bos door de bomen zien! VELDWERK BOS Stellingenspel: Het bos door de bomen zien! STELLINGENSPEL - Leg op enige afstand van elkaar de + en de - op de grond of bevestig die ergens. - Vervolgens wordt er één van de volgende stellingen

Nadere informatie

Doe- pad Watertorenweg

Doe- pad Watertorenweg Doe- pad Watertorenweg Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 1-2 Colofon Deze lesbrief in opgesteld door De Hortus, Centrum voor Natuur en Milieu in opdracht van gemeente Harderwijk. Wij hebben

Nadere informatie

Natuurpad. Haarlemmermeerse bos

Natuurpad. Haarlemmermeerse bos Haarlemmermeerse bos Het natuurpad in het Haarlemmermeerse bos is een speel, beleef en doe pad waarbij je op zoek gaat naar twaalf genummerde borden met QR codes. Er zijn twee startpunten, de eerste is

Nadere informatie

inhoud Herfst 1. Het weer 2. Overal blad 3. Zaden 4. Paddenstoelen 5. De eekhoorn 6. De egel 7. Insecten 8. Vogels op reis 9. Filmpje Pluskaarten

inhoud Herfst 1. Het weer 2. Overal blad 3. Zaden 4. Paddenstoelen 5. De eekhoorn 6. De egel 7. Insecten 8. Vogels op reis 9. Filmpje Pluskaarten Herfst inhoud Herfst 3 1. Het weer 4 2. Overal blad 5 3. Zaden 6 4. Paddenstoelen 7 5. De eekhoorn 8 6. De egel 9 7. Insecten 10 8. Vogels op reis 11 9. Filmpje 12 Pluskaarten 13 Bronnen en foto s 15 Colofon

Nadere informatie

KINDERKERSTWANDELING

KINDERKERSTWANDELING KINDERKERSTWANDELING DOOR HET ZEISTERBOSCH Door deze wandeling te lopen zal je het een en ander te weten komen over de planten en dieren in het bos. Maar dat niet alleen, je zult ook iets te weten komen

Nadere informatie

DE SINT- ROMBOUTSTOREN IN MECHELEN

DE SINT- ROMBOUTSTOREN IN MECHELEN MIJN BEZOEK AAN DE SINT- ROMBOUTSTOREN IN MECHELEN foto: Mie De Backer WAT GA IK DOEN EN WANNEER? Binnenkort ga ik naar de Sint-Romboutstoren. Dit is een belforttoren in Mechelen. Hier hangen de stadsklokken

Nadere informatie

Les van 45 minuten ter voorbereiding van de workshop Magnifiek Grafiek.

Les van 45 minuten ter voorbereiding van de workshop Magnifiek Grafiek. TITEL Leerjaar PO groep 1, 2 en 3 Magnifiek Grafiek (voorbereidende les) Type les Les van 45 minuten ter voorbereiding van de workshop Magnifiek Grafiek. Lesduur Omschrijving van de les 45 minuten Een

Nadere informatie

Doos der wijzen: opdracht één

Doos der wijzen: opdracht één Doos der wijzen: opdracht één Zet de schoenendoos voor je voet, en bekijk alle kanten goed. De bodem zie je nu helemaal niet, heb daarover geen verdriet. Neem het deksel er eens van, hoeveel kanten zie

Nadere informatie

Op deze mooie, rustige plaats lijkt de tijd te hebben stilgestaan. Schijn bedriegt, want de

Op deze mooie, rustige plaats lijkt de tijd te hebben stilgestaan. Schijn bedriegt, want de Op deze mooie, rustige plaats lijkt de tijd te hebben stilgestaan. Schijn bedriegt, want de voorbije decennia is de vallei meerdere keren omgewoeld. Veel natte gronden werden vol afval gestort en opgehoogd.

Nadere informatie

Lente. groep 3, 4 en 5

Lente. groep 3, 4 en 5 Lente groep 3, 4 en 5 Inhoud Lente 3 1. Langer licht 4 2. Bollen 5 3. Wakker worden 6 4. Frisse blaadjes 7 5. Kikkerdril 8 6. Op reis 9 7. In de wei 10 8. Er op uit! 11 9. Filmpjes 12 Werkblad lente 14

Nadere informatie

Beste leerkracht/begeleider

Beste leerkracht/begeleider Beste leerkracht/begeleider Dank je omdat je hebt gekozen om deel te nemen aan ons natuurleerpad van Dappertje de duif. Graag sturen wij u deze informatie door zodat je het bezoek zo goed mogelijk kan

Nadere informatie

Aanbod N.M.E. in Het Groene Woud

Aanbod N.M.E. in Het Groene Woud Aanbod N.M.E. in Het Groene Woud 1. Paddenstoelen/ Herfstsafari In de herfst voor de groepen 1 Tot in de vorige eeuw werden paddenstoelen gezien als geheimzinnige, duivelse wezens. Ze verschenen plotseling,

Nadere informatie

Week 28. Week 28. week 27

Week 28. Week 28. week 27 Het natuurnetwerk is geïnspireerd door een citaat van Marcel Proust: De ware ontdekkingsreis ligt niet in het verkennen van nieuwe streken maar in het kijken met nieuwe ogen. Het is tevens verbonden met

Nadere informatie

Panoramapad, vlak bij Bergeijk

Panoramapad, vlak bij Bergeijk Panoramapad, vlak bij Bergeijk 7.3 km wandelen De 'gele' route loopt langs de meeste hoogtepunten van De Plateaux - Hageven. Voor een deel steek je zelfs de grens over en wandel je in België. Je wandelt

Nadere informatie

Wriemelbeestjes. Als je een holletje gaat graven kom je kleine beestjes tegen. Kun jij kleine beestjes vinden als je in de bladhoop graaft?

Wriemelbeestjes. Als je een holletje gaat graven kom je kleine beestjes tegen. Kun jij kleine beestjes vinden als je in de bladhoop graaft? Spits je lepeloren Ga zitten en doe je ogen dicht. Draai je lepeloren naar alle kanten. Wat kun je allemaal horen? Hoor je andere konijnen? Sluipt daar een vos door de struiken? Of is het de wind? Laat

Nadere informatie

blaadjes THEMA 9 Docentenhandleiding Groep 1/2/3/4/5/6

blaadjes THEMA 9 Docentenhandleiding Groep 1/2/3/4/5/6 Docentenhandleiding Groep 1/2/3/4/5/6 THEMA 9 blaadjes Dit materiaal is ontwikkeld in opdracht van IVN, in het kader van Gezonde Schoolpleinen. Tekst: Dieuwertje Smolenaars, NME Amsterdam-Noord. Vormgeving

Nadere informatie

Kinderwandeling. door het Zeisterbos

Kinderwandeling. door het Zeisterbos Kinderwandeling door het Zeisterbos Een Kinderwandeling door het Zeisterbos Als je in het Zeisterbos gaat wandelen kom je het een en ander te weten over de planten en dieren die in het bos leven. Maar

Nadere informatie

S C I E N C E C E N T E R

S C I E N C E C E N T E R DE WILLIE WORTEL QUIZZZ Gaat er bij jou ook een lampje branden? Dan heb je het goede antwoord op de vraag gegeven. Maak een knotsgekke elektroquiz. Daarvoor gaan jullie zelf de quizvragen en antwoorden

Nadere informatie

Wriemelbeestjes. Aanwijzingen begeleider: Laat gevangen diertjes naderhand weer los.

Wriemelbeestjes. Aanwijzingen begeleider: Laat gevangen diertjes naderhand weer los. Spits je lepeloren Ga zitten en doe je ogen dicht. Draai je lepeloren naar alle kanten. Wat kun je allemaal horen? Hoor je andere konijnen? Sluipt daar een vos door de struiken? Of is het de wind? Laat

Nadere informatie

lesbrieven werkbladen Lesbrief 3: avonturenpakket de uitvinders en het

lesbrieven werkbladen Lesbrief 3: avonturenpakket de uitvinders en het lesbrieven werkbladen Lesbrief 3: GELUIDSGOLVEN avonturenpakket de uitvinders en het VERBORGEN OOG Copyright De Uitvinders Uitgave 2014 Versie 3.0 geluidsgolven Geluid Proef 1 Geluid door je vingers en

Nadere informatie

MIJN BEZOEK AAN KINDERBOERDERIJ MIKERF IN BRASSCHAAT

MIJN BEZOEK AAN KINDERBOERDERIJ MIKERF IN BRASSCHAAT MIJN BEZOEK AAN KINDERBOERDERIJ MIKERF IN BRASSCHAAT WAT GA IK DOEN EN WANNEER? Binnenkort ga ik naar Kinderboerderij Mikerf. Dit is een kinderboerderij in Brasschaat waar ik veel dieren zal kunnen zien.

Nadere informatie

Kopieer dit e-boek en stuur het door naar anderen.

Kopieer dit e-boek en stuur het door naar anderen. Lente groep 3/4 inhoud blz Lente 3 1 Langer licht 4 2 Bollen 5 3 Wakker worden 6 4 Frisse blaadjes 7 5 Kikkerdril 8 6 Op reis 9 7 In de wei 10 8 Er op uit! 11 9 Filmpjes 12 Werkblad winter 13 Schrijf je

Nadere informatie

Spinners. Veel plezier! Juf Els en juf Anke

Spinners. Veel plezier! Juf Els en juf Anke Spinners Een nieuwe rage: spinners! Heb jij ze al gespot in jouw klas? Vervelend, al dat speelgoed op school, of handig! spinners in de klas, daar kun je leuke, leerzame activiteiten mee doen! Wij bedachten

Nadere informatie

naam WERKBLAD in de buurt van de school Bekijk de buurt waar de school staat. Probeer de vragen te beantwoorden.

naam WERKBLAD in de buurt van de school Bekijk de buurt waar de school staat. Probeer de vragen te beantwoorden. WERKBLAD in de buurt van de school Bekijk de buurt waar de school staat. Probeer de vragen te beantwoorden. Ga het vragen. Zoek in boeken en op internet. Schrijf de antwoorden op. Zoek er plaatjes bij.

Nadere informatie

Dit is ook een zoekboek. Zoek naar letters en woorden. Wijs de naam van Vos aan. Of die van Haas. Zie je Rob? Daar zit de o in van Vos.

Dit is ook een zoekboek. Zoek naar letters en woorden. Wijs de naam van Vos aan. Of die van Haas. Zie je Rob? Daar zit de o in van Vos. Dit is ook een zoekboek. Zoek naar letters en woorden. Wijs de naam van Vos aan. Of die van Haas. Zie je Rob? Daar zit de o in van Vos. Twee keer o wordt de oo van boot en rood. Welke letters van vis zitten

Nadere informatie

Prik de Egel. Maak kennis met Prik de Egel.

Prik de Egel. Maak kennis met Prik de Egel. Prik de Egel Maak kennis met Prik de Egel. De leergierige egel is geen fan van de koude wintermaanden: hij zoekt een knusse plek en slaapt daar gezellig de winter uit. Hij houdt van plekjes waar hij zich

Nadere informatie

Onderzoek op de Boerderij 2010 Buitenopdrachten

Onderzoek op de Boerderij 2010 Buitenopdrachten Onderzoek op de Boerderij 2010 Buitenopdrachten paard sporen stap draf Paarden hebben hoefijzers. Pak eens een hoefijzer uit de emmer en bekijk hem goed. 1 Waar zijn de gaatjes voor? Waar zijn hoefijzers

Nadere informatie

Zoektocht schatten van vlieg

Zoektocht schatten van vlieg Zoektocht schatten van vlieg Hallo vriendjes en vriendinnetjes van vlieg! Ben je klaar om te gaan speuren? Ga op pad in Lennik en ga op zoek naar de schat van vlieg. In dit boekje vind je twee uitgeschreven

Nadere informatie

Antwoorden: zie laatste bladzijde. Woordenschat 1

Antwoorden: zie laatste bladzijde. Woordenschat 1 itotrainer Nederland Geplaatst op www.oefenblaadjes.nl met toestemming van de maker (itotrainer Nederland) ntwoorden: zie laatste bladzijde. Woordenschat 1 ij de opgaven 1 t/m 10 is de vraag: Wat is een

Nadere informatie

groep 7 blok 12 antwoorden Malmberg s-hertogenbosch

groep 7 blok 12 antwoorden Malmberg s-hertogenbosch blok 2 groep 7 antwoorden Malmberg s-hertogenbosch blok 2 les 2 a Hoeveel? Reken uit. Schrijf in het schema hoe je rekent. rondvaart volwassene 7 8,0 9,0 rondvaart kind 4 t/m2 jaar, 2, consumptie 2 2,7

Nadere informatie

Les 1. de top. De berg. Het dal. De beek

Les 1. de top. De berg. Het dal. De beek Les 1 De beek: De berg: De top: Het dal: De kust: De duin: Het zand: De woestijn: Het oerwoud: Een beek is een smal riviertje. Een beek is niet diep. Een beek stroomt van de berg af naar beneden. Een berg

Nadere informatie

Een kreeft in de klas

Een kreeft in de klas Een kreeft in de klas Leerdagboek van:... Een kreeft in de klas Wat doet de kreeft? Kijk een poosje heel nauwkeurig naar de kreeft. Schrijf heel nauwkeurig op wat de kreeft doet en hoe hij dat doet. Doe

Nadere informatie

1 Actief in de natuur. Bodemgespuis en kriebeldiertjes

1 Actief in de natuur. Bodemgespuis en kriebeldiertjes Bodemgespuis en kriebeldiertjes Overal vind je kriebeldiertjes, als je maar goed kijkt. Zullen we eens samen gaan kijken of er hier ook diertjes zijn? Als je een diertje gevonden hebt, mag je roepen. Dan

Nadere informatie