Transect-rapport 486. Amstelveen, Zijdelweg. Gemeente Amstelveen (Noord-Holland)

Transcriptie

1 Transect-rapport 486 Amstelveen, Zijdelweg Gemeente Amstelveen (Noord-Holland) Archeologisch bureauonderzoek en Inventariserend Veldonderzoek (IVO; verkennende fase)

2

3 Auteur Versie A. Hakvoort Definitief Projectcode Datum Opdrachtgever Uitvoerder Onderzoeksmelding Bevoegde overheid Beheer documentatie Tauw BV Ruimtelijke Kwaliteit Postbus AC Deventer Transect Australiëlaan 5-a 3526 AB Utrecht Gemeente Amstelveen Transect, Utrecht Autorisatie Naam Datum Paraaf Drs. T. Nales (Sr. prospector) ISSN: Transect, Utrecht Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgevers. Transect aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit de toepassing van de adviezen of het gebruik van de resultaten van dit onderzoek.

4 Australiëlaan 5-a 3526 AB Utrecht T: F: E: Samenvatting In opdracht van Tauw BV heeft Transect in juli 2014 een archeologisch vooronderzoek uitgevoerd in een plangebied aan de Zijdelweg te Amstelveen (gemeente Amstelveen). De aanleiding van het onderzoek is de voorgenomen bouw van een nieuwe vestiging van McDonalds, ten westen van het Shell-tankstation aan de Zijdelweg en ten noorden van de N201. Volgens de archeologische beleidskaart van de gemeente Amstelveen is het plangebied voor een groot deel gelegen op een kreekrug, met een hoge verwachting voor het aantreffen van archeologische resten uit het Midden en Laat Neolithicum. Bodemingrepen op deze locaties zijn volgens het beleid onderzoeksplichtig vanaf een oppervlakte groter dan 500 m 2 en een diepte groter dan 30 cm Mv. In het kader van de benodigde bestemmingsplanwijziging dient dan ook een archeologisch vooronderzoek uitgevoerd te worden. Conclusie Op basis van de resultaten van het bureauonderzoek bestond de mogelijkheid op het aantreffen van een kreekgeul in de ondergrond van het plangebied. Deze is bij het booronderzoek niet aangetroffen. Het gehele plangebied bestaat uit een door de tijd langzaam droogvallend waddensysteem. Nergens is echter de situatie bereikt dat het landschap permanent drooggevallen is, een humeuze laag die zou wijzen op permanente begroeiing ontbreekt. Er is dan ook sprake van een subgetijdezone dat permanent onder water staat tot een intergetijdezone, waarbij delen van het landschap weliswaar deels droogvallen, maar ten minste twee maal per dag onder water komen te staan. Dergelijke (natte) omstandigheden zijn niet geschikt voor bewoning. Er is dan ook geen sprake van archeologische niveaus in de boringen. Het gehele traject binnen de boringen is ook kalkrijk. Er zijn geen niveaus te onderscheiden waarbij het kalk is verweerd als gevolg van langdurige blootstelling aan de elementen. Op basis van de resultaten uit het booronderzoek kan aan het plangebied een lage verwachting op het aantreffen van archeologische waarden worden toegekend. Niet alleen duidt de ondergrond op een landschap dat langdurig of zelfs permanent onder water stond, ook is de top van het pakket sterk doorwerkt door de agrarische bedrijfsvoering. Advies Vanuit de resultaten van het booronderzoek worden in het plangebied geen archeologische vervolgmaatregelen geadviseerd. Kanttekening Onderhavig onderzoek is op zorgvuldige wijze verricht volgens de algemeen gebruikelijke methoden en inzichten en is erop gericht om de kans op het onverwacht aantreffen dan wel het ongezien vernietigen van archeologische waarden bij bouwwerkzaamheden in het plangebied te verkleinen. Aangezien het onderzoek is uitgevoerd door middel van een steekproef kan de aan- of afwezigheid van eventuele archeologische resten echter niet gegarandeerd worden. Wanneer bij graafwerkzaamheden toch onverhoopt waardevolle resten worden aangetroffen, dient u deze conform de Monumentenwet 1988, artikel 53, te melden. Om praktische redenen wordt geadviseerd deze melding bij de gemeente Amstelveen te doen.

5 Inhoud Samenvatting... Inhoud Aanleiding Aard en doel van het archeologisch vooronderzoek Afbakening van het plan- en onderzoeksgebied Consequenties toekomstig gebruik Beleidskader Landschap, geomorfologie en bodem Archeologische verwachting en bekende waarden Huidig gebruik, historische situatie en bodemverstoringen Gespecificeerde archeologische verwachting Resultaten veldonderzoek Beantwoording onderzoeksvragen Conclusie en Advies Geraadpleegde bronnen Bijlage 1: Archeologische beleidskaart gemeente Amstelveen Bijlage 2: Geomorfologische kaart Bijlage 3: Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN2) Bijlage 4: Bodemkaart Bijlage 5: Archeologische verwachting en bekende waarden Bijlage 6: Boorpuntenkaart Bijlage 7: Boorbeschrijvingen Bijlage 8: Foto s van de boringen Bijlage 9: Legenda boorbeschrijvingen (NEN 5104)... 32

6 1. Aanleiding In opdracht van Tauw BV heeft Transect 1 in juli 2014 een archeologisch vooronderzoek uitgevoerd in een plangebied aan de Zijdelweg te Amstelveen (gemeente Amstelveen). De aanleiding van het onderzoek is de voorgenomen bouw van een nieuwe vestiging van McDonalds, ten westen van het Shell-tankstation aan de Zijdelweg en ten noorden van de N201. Volgens de archeologische beleidskaart van de gemeente Amstelveen is het plangebied voor een groot deel gelegen op een kreekrug, met een hoge verwachting voor het aantreffen van archeologische resten uit het Midden en Laat Neolithicum. Bodemingrepen op deze locaties zijn volgens het beleid onderzoeksplichtig vanaf een oppervlakte groter dan 500 m 2 en een diepte groter dan 30 cm Mv. In het kader van de benodigde bestemmingsplanwijziging dient dan ook een archeologisch vooronderzoek uitgevoerd te worden. Dit rapport vormt de invulling van deze onderzoeksplicht. Het archeologisch onderzoek is uitgevoerd in overeenstemming met de eisen van de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA), versie Transect Archeologie beschikt over een opgravingsvergunning ex artikel 45 van de Monumentenwet, verleend door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). 1

7 2. Aard en doel van het archeologisch vooronderzoek Het archeologisch vooronderzoek bestaat uit een gecombineerd onderzoek, te weten een archeologisch Bureauonderzoek (BO) en een Inventariserend Veldonderzoek (IVO), verkennende fase. Het doel van het archeologisch bureauonderzoek is het specificeren van de archeologische verwachting, dat wil zeggen het aan de hand van beschikbare en nieuwe informatie over de archeologie, cultuurhistorie, geomorfologie, bodemkunde en grondgebruik, bepalen van de kans dat binnen het plangebied archeologische resten kunnen voorkomen. Hiervoor is onder andere het centraal Archeologisch Informatiesysteem (Archis) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) geraadpleegd, waarin de Archeologische MonumentenKaart (AMK) en de Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) zijn opgenomen. Aanvullende (cultuur)historische informatie is verkregen uit divers voorhanden historisch kaartmateriaal. Om inzicht te krijgen in de opbouw en ontwikkeling van het landschap zijn onder andere de bodemkaart en geologisch-geomorfologisch kaartmateriaal geraadpleegd. Deze informatie is aangevuld met relevante informatie uit achtergrondliteratuur. Het doel van het inventariserend veldonderzoek is het toetsen en waar mogelijk bijstellen van de gespecificeerde archeologische verwachting, door het verzamelen van informatie over de feitelijke bodemopbouw, bodemreliëf en bodemintactheid in het plangebied. Hiermee ontstaat inzicht in de landschapsvormende processen en landschappelijke eenheden uit het verleden. Op basis hiervan kan een oordeel worden gegeven over waar, wanneer en in hoeverre het gebied in het verleden geschikt was voor de mens. Het inventariserend veldonderzoek is uitgevoerd in de vorm van een booronderzoek (IVO-O). Het onderzoek probeert hiermee aan de hand van feitelijke informatie antwoord te geven op de volgende vragen: Wat is de paleolandschappelijke context van het plangebied? Zijn er binnen de bodemopbouw archeologisch relevante bodemniveaus te onderscheiden en hoe diep liggen deze? In hoeverre zijn de archeologisch relevante bodemniveaus nog intact (verstoring, erosie, afdekkend substraat)? Wat is de archeologische verwachting van het plangebied en in hoeverre is deze te differentiëren in laag, middelhoog en hoog? Het resultaat van het archeologisch vooronderzoek is dit rapport met een conclusie omtrent het risico dat eventueel aanwezige archeologische waarden in het plangebied worden verstoord als gevolg van de voorgenomen plannen. Op basis van dit rapport kan het bevoegd gezag een beslissing nemen in het kader van de vergunningverlening of planprocedure. Het rapport bevat waar mogelijk gegevens over de verwachte aan- of afwezigheid, aard, omvang, ouderdom, gaafheid, conservering en (relatieve) kwaliteit van archeologische waarden. Het bureauonderzoek is uitgevoerd conform protocol 4002 van de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.3 (KNA 3.3). Het inventariserend veldonderzoek is uitgevoerd conform protocol 4003 van de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie versie 3.3 (KNA 3.3). 2

8 3. Afbakening van het plan- en onderzoeksgebied Gemeente Amstelveen Plaats Amstelveen Toponiem Zijdelweg Kaartblad 31B Centrumcoördinaat / Binnen het archeologisch bureauonderzoek is onderscheid gemaakt in het plangebied en het onderzoeksgebied. Het plangebied is het gebied waarin de geplande bodemingrepen zullen plaatsvinden (figuur 1). Het onderzoeksgebied omvat het plangebied en een deel van het direct omringende gebied en wordt bij het onderzoek betrokken om tot een beter inzicht te komen in de archeologische, (cultuur)historische en bodemkundige situatie in het plangebied. In dit geval beslaat het onderzoeksgebied een straal van circa meter rondom het plangebied. Het plangebied betreft een deel van een maisakker aan de Zijdelweg te Amstelveen (figuur 1). Binnen de begrenzingen van dit plangebied zal een nieuwe vestiging van restaurantketen McDonalds, inclusief bijbehorende parkeerplaatsen gerealiseerd worden. De bouw van het restaurant en de aanleg van bijbehorende parkeerplaats beslaat een oppervlak van m 2. Figuur 1: Ligging van het plangebied (rode begrenzing). 3

9 4. Consequenties toekomstig gebruik Kader Planvorming Bodemverstorende werkzaamheden Bestemmingsplanwijziging Nieuwbouw bedrijfsgebouw met parkeerplaatsen Graafwerkzaamheden In het plangebied is de bouw gepland van een vestiging van McDonalds, inclusief bijbehorende parkeerplaatsen met een oppervlakte van circa m 2 (figuur 2). Het is op basis van de aangeleverde stukken nog niet duidelijk hoe diep de bodemverstoring zal zijn, maar dit zal mogelijk dieper zijn dan 30 cm Mv. Het plangebied is in gebruik als akker, en heeft in het vigerend bestemmingsplan een agrarische bestemming. Met de voorgenomen plannen zal de bestemming van het terrein veranderen, hiervoor is een bestemmingsplanwijziging nodig. Figuur 2: Ontwerptekening voor de nieuw te bouwen McDonald's 4

10 5. Beleidskader Onderzoekskader Beleidskader Onderzoeksgrens Bestemmingsplanwijziging Bestemmingsplan Landelijk Gebied (1993 en conserverend bestemmingsplan Legmeerpolder Zuid. 500 m 2 en 30 cm Mv Wetgeving In 1992 heeft Nederland het Europees Verdrag inzake de bescherming van het archeologisch erfgoed ondertekend; ook wel het Verdrag van Malta of Valletta genoemd, naar het eiland en de plaats waar het is ondertekend. Het Verdrag is in 1998 geratificeerd en op 1 september 2007 via de Wet op de Archeologische Monumentenzorg (Wamz) geïmplementeerd. De Wamz is een wijzigingswet en omvat een wijziging van de Monumentenwet 1988, de Wet Milieubeheer, de Ontgrondingenwet en de Woningwet. Vanuit de Wet op de ruimtelijke ordening (Wro) bestond al een verplichting om bij de voorbereiding van bestemmingsplannen alle ter zake doende belangen mee te wegen. In feite is de Wamz een concrete invulling en verdere verbreding van deze verplichting. Beleid ten aanzien van het plangebied Het plangebied valt binnen de grenzen van het bestemmingsplan Landelijk Gebied 1993 en binnen het conserverend bestemmingsplan Legmeerpolder Zuid. Volgens de archeologische beleidskaart van de gemeente Amstelveen is het plangebied voor een groot deel gelegen op een kreekrug, met een hoge verwachting voor het aantreffen van archeologische resten uit het Midden en Laat Neolithicum (bijlage 1). Bodemingrepen op deze locaties zijn volgens het beleid onderzoeksplichtig vanaf een oppervlakte groter dan 500 m 2 en een diepte groter dan 30 cm Mv. De huidige plannen overschrijden deze grenzen. In het kader van de benodigde bestemmingsplanwijziging dient dan ook een archeologisch vooronderzoek uitgevoerd te worden. Dit rapport vormt de invulling van deze onderzoeksplicht. 5

11 6. Landschap, geomorfologie en bodem Archeoregio Geomorfologie Maaiveld Bodem Grondwater Hollands veen- en kleigebied 2M33: vlakte van Getijafzettingen Circa 4,7 tot 4,5 m NAP pmn85a: kalkrijke woud-/leekeerdgronden GWT III Geomorfologie Het plangebied ligt op de geomorfologische kaart in een vlakte van Getijafzettingen (bijlage 2). Dit zijn mariene afzettingen die zijn afgezet in een getijdegebied, dat werd doorsneden door geulen en kreken. Deze kreken vervoerden zandig materiaal, terwijl buiten de kreken met name klei werd afgezet. Nadat de mariene invloed minder werd trad er door een verschil in klink reliëfinversie op; de zandige kreekbeddingen kwamen nu als ruggen in het kleilandschap te liggen. Op het Algemeen Hoogtebestand Nederland (AHN) is deze relatief hoge ligging van een dergelijke kreekrug goed zichtbaar juist ten westen van het plangebied (bijlage 3). Bodem en grondwater Het plangebied ligt volgens de bodemkaart in een gebied met kalkrijke woud-/leekeerdgronden (bijlage 4). Als een kleigrond geen veenondergrond binnen 80 cm diepte en geen slappe ondergrond heeft, maar wel een niet-venige donkere bovengrond van cm dikte, die op een roestig gevlekte grijze ondergrond ligt, dan is het een woudeerdgrond. De leekeerdgronden verschillen alleen in dikte van de bovengrond met de woudeerdgronden; deze is namelijk cm in plaats van cm (De Bakker, 1966). Zowel de poldervaaggronden, woudeerdgronden en leekeerdgronden worden tot de oude zeekleiafzettingen gerekend. Het kalkgehalte in de gronden waarop het plangebied ligt, heeft te maken met de dikte van de afzettingen; hoe dikker, hoe lager het kalkgehalte. De grondwatertrap van de bodem in het plangebied is III. Dit betekent over het algemeen dat er sprake is van relatief vochtige tot natte gronden, waarbij de Gemiddeld Hoogste Grondwaterstand (GHG) binnen 40 cm Mv wordt aangetroffen en de Gemiddeld Laagste Grondwaterstand (GLG) tussen 80 en 120 cm Mv. Vanuit archeologisch oogpunt betekent deze grondwaterstand, dat zowel organische (zaken als leer, hout) als anorganische resten goed in de bodem geconserveerd kunnen zijn gebleven, hoewel organische zaken door wisselingen in de grondwaterstand wel enigszins kunnen zijn aangetast. Landschapsgenese De diepere ondergrond van het gebied kan getypeerd worden als een getijdegebied waar tot 5000 à 4000 jaar geleden de zee nog sterke invloed had op het landschap. Het bestond uit een wadden- en kweldergebied doorsneden door geulen en kreken. De sedimenten die bij deze fase horen (zand- en kleiafzettingen) behoren tot de Afzettingen van Calais (nu Formatie van Naaldwijk, laagpakket van Wormer). Vanaf 5000 jaar geleden nam de zeespiegelstijging af en konden enkele zandbanken voor de kust aaneengroeien tot een gesloten strandwal. Nu konden ook de oevers van de aanwezige kreken gebruikt gaan worden voor (tijdelijke) bewoning. Deze ontwikkeling had rond 4000 jaar geleden geleid tot een aaneengesloten rij van strandwallen, die de invloed van de zee in het achterland beperkte. Het sluiten van de kust zorgde ervoor dat het landschap permanent droog kwam te staan, en klink optrad. Door differentiële klink (klei klinkt sneller dan zand) trad reliëfinversie op, waardoor de voormalige 6

12 kreken als lichte ruggen in het landschap kwamen te liggen. Bovendien kon veen gaan groeien, en achter de strandwallen ontstonden grote veengebieden, zowel bestaand uit riet- en broekveen, als uit veenmosveen. Dit veen wordt het Hollandveen genoemd. Door het veengebied kronkelden diverse veenstroompjes die het veen ontwaterden. Hierdoor werd het veen enigszins toegankelijk voor gebruik en bewoning, meer precies vanaf de IJzertijd. Vanaf de Late Middeleeuwen werd het veen op grote schaal afgegraven voor de turfwinning en als gevolg hiervan ontstonden grote binnenmeren, gescheiden door stroken veenland. Zo ontstond ook de Legmeer, waar het plangebied in valt (Figuur 3). Pas tussen 1877 en 1882 is dit meer drooggemaakt, en is de Legmeerpolder ontstaan. Figuur 3: De kadasterkaart van 1832, waarop het plangebied nog middenin het Legmeer ligt. 7

13 7. Archeologische verwachting en bekende waarden Wettelijk beschermd monument AMK-terrein Verwachting gemeentelijke beleidskaart Archeologische waarnemingen Nee Nee AWV1 Nee Archeologische status plangebied Het plangebied heeft volgens het centraal archeologisch informatiesysteem (Archis) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) geen archeologisch wettelijk beschermde status (bijlage 5). Het plangebied is ook niet opgenomen op de Archeologische MonumentenKaart (AMK). In het plangebied zijn geen archeologische waarnemingen bekend. Ook heeft er niet eerder archeologisch onderzoek plaatsgevonden. Op de archeologische beleidskaart van de gemeente Amstelveen is een kreekrug gereconstrueerd ter hoogte van het plangebied. Deze kreekruggen gelden als gebieden met een hoge verwachting op het aantreffen van archeologische resten uit het midden en laat Neolithicum. Door vervening vanaf de Late Middeleeuwen zullen alle bewoningsfasen die zich op het veen bevonden zijn verdwenen. Voor de periodes IJzertijd, Romeinse tijd en Middeleeuwen bestaat dan ook een lage verwachting. Archeologische status onderzoeksgebied In een straal van 500 m rondom het plangebied is in Archis gekeken naar bekende archeologische onderzoeken (bijlage 5). Meest relevant is een onderzoek 360 meter oostelijk van het plangebied, aan de overzijde van de Zijdelweg (onderzoeksmelding , zie bijlage 5). Hier is een booronderzoek uitgevoerd. Ook hier was de verwachte aanwezigheid van kreekruggen in de ondergrond aanleiding voor het onderzoek. De kreken, en daarmee de kreekruggen zijn ook aangetoond. De conclusie van de onderzoekers was dat ze echter niet geschikt geweest zijn voor bewoning en vrij snel weer overgroeid geraakt zijn met veen. 8

14 8. Huidig gebruik, historische situatie en bodemverstoringen Historische bebouwing Historisch gebruik Huidig gebruik Bodemverstoringen Nee Weiland Erf, tuin Onbekend Historische situatie Voor de historische situatie van het plangebied zijn verschillende historische kaarten geraadpleegd (zie figuren 4 t/m 9). De oudste gedetailleerde kaart van het onderzoeksgebied dateert van rond Het betreft een kaart van het Hoogheemraadschap Rijnland van de hand van Jan Jansz. Dou en Steven van Brouckhuysen (zie figuur 4). Op deze kaart is het ontginningslint langs de Bovenkerkerweg en de Tamerdijk in het oosten te herkennen. Ook het dorp Tamen staat op de kaart, aangegeven door de locatie van de kerk. Het plangebied ligt aan de oostelijke rand van De Legmeer. Er is geen bebouwing zichtbaar ter plaatse van het plangebied. Op de kaart van Noord-Holland van Melchior Bolstra is de situatie rond 1745 afgebeeld (figuur 5 ). De Legmeer heeft zich uitgebreid en het plangebied ligt nu al in dit meer. De ontginning van het resterende veengebied is ook duidelijk zichtbaar op de kaart in de vorm van de opstrekkende verkaveling vanaf het ontginningslint langs de Tamerdijk en ook zijn enkele legakkertjes apart afgebeeld. Het dorp Tamen is inmiddels verdwenen, en staat nu aangegeven als het Geweeze dorp Tamen. Op het kadastrale minuutplan is het plangebied en zijn ruime omgeving inmiddels verzwolgen door het zich uitbreidende Legmeer. Het meer ligt inmiddels tegen de rand van de Tamerdijk aan. Dit is ook goed te zien op de Topografisch Militaire Kaart van (figuur 6 ). Hierop zijn slechts nog enkele eilandjes over van het ooit aanwezige veenlandschap. Op de topografische kaart van 1949 is het gebied inmiddels droog gemaakt en is het gebied door middel van langgerekte percelen verkaveld (figuur 7). Het plangebied valt voor de zuidwestelijke helft op een van deze kavels, de andere helft valt binnen een groengebied. Direct ten oosten van het plangebied is een van de boerderijen te zien die in de nieuw drooggelegde polder is gebouwd. In de volgende decennia verandert er niet veel. Op de topografische kaart van 1969 is het groengebied aan de noordoostelijke helft van het plangebied ingericht als akker, en de boerderij oostelijk van het plangebied heeft een bijgebouw gekregen, maar in hoofdlijnen blijft het beeld hetzelfde (figuur 8). Op de topografische kaart van 1988 zien we een schaalvergroting van de landbouw. De akkers worden deels bij elkaar getrokken zodat grotere aaneengesloten complexen ontstaan (figuur 9). Historische achtergrond Het plangebied maakte deel uit van een uitgestrekt veengebied. Vanaf de 15 e eeuw wordt dit vene op grote schaal afgegraven voor de turfwinning. Als gevolg hiervan ontstonden grote binnenmeren, gescheiden door stroken veenland. Zo ontstond ook de Legmeer, waar het plangebied in valt. Pas tussen 1877 en 1882 is dit meer drooggemaakt, en is de Legmeerpolder ontstaan. 9

15 Bodemverstoringen Met de afplagging van het veen in de Late Middeleeuwen is het veenkussen waarin het plangebied ooit lag vrijwel compleet verdwenen. Figuur 4: De kaart van Hoogheemraadschap Rijnland, door Jan Jansz. Dou, Figuur 5: Kaart van Noord-Holland, door Melchior Bolstra,

16 Figuur 6: Topografisch Militaire Kaart (nettekening). Figuur 7: Topografische kaart

17 Figuur 8: Topografische kaart Figuur 9: Topografische kaart

18 9. Gespecificeerde archeologische verwachting Kans op archeologische waarden Periode Stratigrafische positie Complextypen Middelhoog tot Hoog voor Midden en Laat Neolithicum, overige perioden Laag Midden en Laat Neolithicum Vanaf maaiveld in de top van eventuele kreekrug Sporen van landgebruik, nederzetting, vuursteenspreiding Aanwezigheid en dichtheid In het bureauonderzoek is vastgesteld dat het plangebied een hoge verwachting heeft voor sporen en vondsten uit het midden en laat Neolithicum, op basis van de aanwezigheid van een fossiele kreekrug in de ondergrond van het plangebied. Deze kreekrug lijkt zijn hoogste punt te hebben net ten westen van het plangebied, maar het is mogelijk dat de flanken zich uitstrekken tot in het plangebied. De verwachting voor het aantreffen van sporen uit latere perioden zijn laag vanwege de afplagging van veen vanaf de late middeleeuwen, waarmee bewoningssporen op de top van het veen vergraven zullen zijn. Stratigrafische positie Sporen van landgebruik kunnen in principe vanaf maaiveld worden aangetroffen. Ze zijn te verwachten in de zandige top van een eventueel aanwezige kreekrug. Archeologische indicatoren en complextypen Sporen van landgebruik zullen zich vooral kenmerken door (kleinschalige) grondsporen zoals ploegkrassen. Een eventuele vindplaats uit het Neolithicum verraadt zich verder door de aanwezigheid van met name vuursteen, houtskool en handgemaakt aardewerk. De opbouw en de mate van intactheid van de bodem is hier indicatief voor de conservering van een dergelijke vindplaats. 13

19 10. Resultaten veldonderzoek Onderzoeksmethodiek Het doel van het booronderzoek is het toetsen van de gespecificeerde archeologische verwachting in het plangebied, zoals deze is opgesteld in Hoofdstuk 9. Hiertoe is in het plangebied een verkennend booronderzoek uitgevoerd. De boringen zijn daarbij gebruikt om zowel de bodemopbouw als de mate van intactheid van de bodem te bepalen. In totaal zijn in het plangebied 13 boringen gezet in een verspringend grid. De afstand tussen de raaien van zuidwest naar noordoost is 23 meter, de afstand tussen de boorpunten in een raai is 30 meter (zie bijlagen 6 tot en met 9). De boringen zijn handmatig gezet met behulp van een 7 cm Edelmanboor en een 3 cm steekguts, tot maximaal circa 300 tot 340 cm Mv. De boringen zijn lithologisch en lithogenetisch beschreven volgens de NEN5104 en de Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode (ASB; SIKB 2008). De grondmonsters zijn vervolgens onderzocht door middel van verbrokkeling op de aanwezigheid van archeologische indicatoren (zoals bot, aardewerk, (bewerkt) vuursteen en houtskool). De boorstaten zijn opgenomen in bijlage 7. Foto s van de boorkernen zijn opgenomen in bijlage 8. De boorpunten zijn ingemeten met behulp van een meetlint. De hoogteligging van het maaiveld is afgeleid van het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN, en bedraagt circa 4,7 tot 4,5 m NAP. Lithologie Alle boringen laten min of meer hetzelfde beeld zien. De onderzijde van de boringen wordt gevormd door een pakket blauwgrijs zand, dat onder reducerende omstandigheden is afgezet. In het pakket is weinig tot geen gelaagdheid te zien, en het pakket bevat schelpdieren in levenspositie. De bovenzijde van dit pakket ligt op ongeveer 1,8 m Mv, ofwel 6,2 m NAP. Hierboven ligt een pakket klei, zandige klei tot kleiig zand dat als gevolg van opslibbing horizontaal gelaagd is afgezet. De laag bevat nog wel schelpfragmenten, maar weinig tot geen complete schelpen. Deze konden hier niet meer leven. De laag bevat her en der (verspoelde) plantenresten. De top van deze laag ligt op ongeveer 90 cm MV, ofwel 5,4 m NAP. Het pakket hierboven heeft dezelfde samenstelling, maar is zeer roestig. Tot slot wordt de bovenzijde van de boring gevormd door een ca. 40 tot 50 cm dik pakket omgewerkte bouwvoor. Het gehele traject in de boringen is kalkhoudend. Archeologische indicatoren Er zijn geen archeologische indicatoren aangetroffen. Ook zijn geen humeuze niveaus in de sedimentatie gezien. In geen van de boringen is een intacte top van de kreekrug waargenomen, evenmin als intact veen. Hiermee is een archeologisch interessant niveau afwezig. Interpretatie De ondergrond van het plangebied wordt gevormd door een waddengebied. Dit slibde langzaam dicht en het landschap vormde zich tot een (lage kwelder)gebied doorsneden door kreken. Het sluiten van de kust zorgde ervoor dat het landschap permanent droog kwam te staan, en klink optrad. Door differentiële klink (klei klinkt sneller dan zand) trad reliëfinversie op, waardoor de voormalige kreken als lichte ruggen in het landschap kwamen te liggen. Het onderste traject binnen de boringen, met blauwgrijs zand en schelpen in levenspositie, weerspiegelt een subgetijdezone dat permanent onder water staat. Door een verminderde invloed 14

20 van de zee gaat het landschap langzaam over in een intergetijdezone, waarbij het land gedurende eb droog valt, maar nog wel minstens twee maal per dag onder water komt te staan als gevolg van vloed. Dit is het gelaagde pakket klei en zand dat in de boringen zichtbaar is. Dit pakket zet zich feitelijk door tot aan maaiveld. De top van de boringen is echter verploegd, waardoor nu sprake is van een humeus topdek. In geen van de boringen is een geul of kreek, of een daarbij horende oeverwal gezien. Ook is in geen van de boringen het waddenmilieu dusdanig dat sprake is van een kweldersituatie, waarbij grote delen van het landschap min of meer permanent droog vallen. In termen van mogelijkheden tot bewoning valt te concluderen dat in het plangebied nergens een dergelijke situatie aanwezig is dat bewoning mogelijk was. 15

21 11. Beantwoording onderzoeksvragen 1. Wat is de paleolandschappelijke context van het plangebied? Op basis van de resultaten van het bureauonderzoek bestond de mogelijkheid op het aantreffen van een kreek of geul in de ondergrond van het plangebied. Deze is bij het booronderzoek niet aangetroffen. Het gehele plangebied bestaat uit een door de tijd langzaam droogvallend waddensysteem. Nergens is echter de situatie bereikt dat het landschap permanent drooggevallen is. Er is dan ook sprake van een subgetijdezone dat permanent onder water staat tot een intergetijdezone, waarbij delen van het landschap weliswaar deels droogvallen, maar ten minste twee maal per dag onder water komen te staan. 2. Zijn er binnen de bodemopbouw archeologisch relevante bodemniveaus te onderscheiden en hoe diep liggen deze? Het gehele traject van de boringen bestaat uit wadafzettingen, waarbij de bovenste 1,8 meter weliswaar een situatie weerspiegelt waarbij delen van het landschap droogvallen, maar desondanks meerdere keren per dag onder water komen te staan. Dergelijke omstandigheden zijn niet geschikt voor bewoning. Er is dan ook geen sprake van archeologische niveaus in de boringen. Het gehele traject binnen de boringen is ook kalkrijk. Er zijn geen niveaus te onderscheiden waarbij het kalk is verweerd als gevolg van langdurige blootstelling aan de elementen. 3. In hoeverre zijn de archeologisch relevante bodemniveaus nog intact (verstoring, erosie, afdekkend substraat)? Er zijn geen archeologische niveaus aangetroffen. Bovendien is de afdekkende toplaag regelmatig verploegd waarbij de top van het onderliggende zand en kleipakket is opgenomen in de bouwvoor. 4. Wat is de archeologische verwachting van het plangebied en in hoeverre is deze te differentiëren in laag, middelhoog en hoog? Op basis van de resultaten uit het booronderzoek kan aan het plangebied een lage verwachting op het aantreffen van archeologische waarden worden toegekend. Niet alleen duidt de ondergrond op een landschap dat langdurig of zelfs permanent onder water stond, ook is de top van het pakket sterk doorwerkt door de agrarische bedrijfsvoering. 16

22 12. Conclusie en Advies Conclusie Op basis van de resultaten van het bureauonderzoek bestond de mogelijkheid op het aantreffen van een kreekgeul in de ondergrond van het plangebied. Deze is bij het booronderzoek niet aangetroffen. Het gehele plangebied bestaat uit een door de tijd langzaam droogvallend waddensysteem. Nergens is echter de situatie bereikt dat het landschap permanent drooggevallen is, een humeuze laag die zou wijzen op permanente begroeiing ontbreekt. Er is dan ook sprake van een subgetijdezone dat permanent onder water staat tot een intergetijdezone, waarbij delen van het landschap weliswaar deels droogvallen, maar ten minste twee maal per dag onder water komen te staan. Dergelijke (natte) omstandigheden zijn niet geschikt voor bewoning. Er is dan ook geen sprake van archeologische niveaus in de boringen. Het gehele traject binnen de boringen is ook kalkrijk. Er zijn geen niveaus te onderscheiden waarbij het kalk is verweerd als gevolg van langdurige blootstelling aan de elementen. Op basis van de resultaten uit het booronderzoek kan aan het plangebied een lage verwachting op het aantreffen van archeologische waarden worden toegekend. Niet alleen duidt de ondergrond op een landschap dat langdurig of zelfs permanent onder water stond, ook is de top van het pakket sterk doorwerkt door de agrarische bedrijfsvoering. Advies Vanuit de resultaten van het booronderzoek worden in het plangebied geen archeologische vervolgmaatregelen geadviseerd. Kanttekening Onderhavig onderzoek is op zorgvuldige wijze verricht volgens de algemeen gebruikelijke methoden en inzichten en is erop gericht om de kans op het onverwacht aantreffen dan wel het ongezien vernietigen van archeologische waarden bij bouwwerkzaamheden in het plangebied te verkleinen. Aangezien het onderzoek is uitgevoerd door middel van een steekproef kan de aan- of afwezigheid van eventuele archeologische resten echter niet gegarandeerd worden. Wanneer bij graafwerkzaamheden toch onverhoopt waardevolle resten worden aangetroffen, dient u deze conform de Monumentenwet 1988, artikel 53, te melden. Om praktische redenen wordt geadviseerd deze melding bij de gemeente Amstelveen te doen. 17

23 13. Geraadpleegde bronnen Archeologische kaarten en databestanden: Archeologische Monumenten Kaart (AMK), Rijksdienst voor Cultureel erfgoed (RCE), Amersfoort, Archeologisch Informatie Systeem II (Archis2), Rijksdienst voor Cultureel erfgoed (RCE), Amersfoort, Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden, 3 e generatie, IKAW, Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB), Amersfoort, Startnotitie Archeologiebeleid, gemeente Amstelveen (RAAP-rapport 1630) Literatuur: Bakker, H. de, De subgroepen van het systeem voor bodemclassificatie voor Nederland. In: Boor en Spade. Bakker, H. de en J. Schelling, Systeem van bodemclassificatie voor Nederland. De hogere niveaus. Wageningen. Berendsen, H.J.A., Landschappelijk Nederland. Assen (Fysische geografie van Nederland). Derde, geheel herziene druk. Berendsen, H.J.A., De vorming van het land. Assen (Fysische geografie van Nederland). Vierde, geheel herziene druk. Mulder, E.F.J., M.C. Geluk, I.L. Ritsema, W.E. Westerhoff en T.E. Wong, De ondergrond van Nederland. Houten. 18

24 Bijlage 1: Archeologische beleidskaart gemeente Amstelveen 19

25 Bijlage 2: Geomorfologische kaart 20

26 Bijlage 3: Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN2) 21

27 Bijlage 4: Bodemkaart 22

28 Bijlage 5: Archeologische verwachting en bekende waarden 23

29 Bijlage 6: Boorpuntenkaart 24

30 Bijlage 7: Boorbeschrijvingen 25

31 26

32 27

33 28

34 29

35 30

36 31

37 Bijlage 8: Foto s van de boringen De boorkernen op onderstaande foto s zijn van links naar rechts uitgelegd, waarbij de onderkanten van de boringen naar boven wijzen. De boorkernen uit de steekguts zijn van boven naar beneden met de bovenzijde aan de rechterkant uitgelegd. Boring 1 Boring 2 32

38 Boring 3 Boring 5 33

39 Boring 6 34

40 Boring 7 35

41 Boring 8 36

42 Boring 10 Boring 11 37

43 Boring 12 Boring 13 38

44 Bijlage 9: Legenda boorbeschrijvingen (NEN 5104) Textuurindeling (NEN 5104) Hoofdnaam Toevoeging [Org, Gradiënt toevoeging Laaggrens Gr] LG = grind g = grindig 1 = zwak dif = diffuus Z = zand z = zandig 2 = matig gel = geleidelijk L = leem s = siltig 3 = sterk sch = scherp K = klei k = kleiig 4 = uiterst V = veen h = humeus m = mineraalarm Karakteristieken en plantenresten VAM (amorfiteit) Plantenresten (plr) Consist(entie) M50 (mediaan) Alleen voor zand 1 = Zwak amorf ri = riet ST = stevig uiterst fijn 2 = Matig amorf ho = hout MST = matig stevig zeer fijn 3 = Sterk amorf ze = zegge MSL = matig slap matig fijn wo wortels SL = slap matig grof plr = ongedef. ZSL = zeer slap grof zeer grof Nieuwvormingen en grondwater Ca (kalkgehalte, CaCO 3) Fe (roestvlekken) Oxidatie/reductie [o/r] GW (grondwater) 1 = afwezig 1 = afwezig o = oxidatie GW = grondwater 2 = matig kalkhoudend 2 = ijzerhoudend or = oxidatie/reductie GHG = gem. hoogste grondwaterstand 3 = kalkhoudend 3 = sterk ijzerhoudend r = reductie GLG = gem. laagste grondwaterstand Classificatie en interpretatie Bodemhorizont (Hor.; volgens De Monstername (M) Lithogenese (lith.) Bakker & Schelling, 1989) BHA X (boring) XXX {diepte in cm) BV = bouwvoor BHB OPH = ophoging BHBC OMG = omgezet BHC Bijzonderheden Archeologische indicatoren en afkortingen in de kolom bijzonderheden Omg. = omgewerkt gr = grindje L = leem (verbrand) Opg. = opgebracht st = steentjes BT = bot fe-c = ijzerconcreties AW = aardewerk gg = goed gesorteerd mn-c = mangaanconcreties VST = vuursteen mg = matig gesorteerd mn = Mangaan BS = baksteen/puin sg = slecht gesorteerd spi = spikkel (+ kleur) FOSF = fosfaat vl = vlekken (+ kleur) HK = houtskool sch = schelpen bijm = bijmenging (+ text.) 39