De boom des levens in beeld

Transcriptie

1 De informatie van dit artikel is gebaseerd op het boek De Wereldwijde Vloed. De boom des levens in beeld Opvallend veel volken geloofden dat het eerste mensenpaar in een paradijs leefde waar ook de boom des levens stond. Zo beeldden de Grieken hun Zeus en Hera af bij de boom des levens in een paradijselijke hof. De Iroquoiindianen vertellen hoe de eerste man en vrouw op een vliegend eiland in de lucht leefden, met een boom in het midden die lichtgaf. Oude geschriften uit India beschrijven hoe Adima en Iva door de god Brahma op het eiland Ceylon geplaatst werden. Een opmerkelijk aantal mythen beweert zelfs dat de eerste man en vrouw voortkwamen uit de bomen in het paradijs. Een goed voorbeeld zijn de oude Scandinaviërs, die geloofden dat het eerste mensenpaar Ask en Embla door de goden werd geschapen uit twee bomen. Verdere ingrediënten die volken noemen in hun scheppingsmythen zijn een slang, een zondeval en de intrede van de dood. In al deze mythen zien we vervaagde weergave van datgene wat Genesis ons vertelt over onze vroegste voorouders (voor meer informatie en bronnen, zie hoofdstuk 2 van De Wereldwijde Vloed ). In dit artikel laten we al deze zaken achterwege, maar zoomen we in op een groot aantal afbeeldingen van de boom des levens die we tegenkomen onder de volken. Onze zoektocht naar de boom des levens begint in het oude Mesopotamië. Zowel bij de Soemeriërs, Babyloniërs als Assyriërs was de boom des levens bekend. De boom werd duidelijk geassocieerd met het paradijs, zoals het Assyrische rolzegel in afbeelding 1 laat zien: de boom staat in het midden, met links en rechts een vrouw en een man, en achter de vrouw een slang. Een ander voorbeeld zien we bij de Babyloniërs. Volgens hen heette de eerste sterfelijke mens Adamu (ook wel Adapa genoemd). Hij zou zijn onsterfelijkheid verloren hebben door het eten van het verkeerde voedsel. Op afbeelding 2 zien we Adamu die de god Anu bezoekt en hier het voedsel van onsterfelijkheid aan zich voorbij laat gaan. Links zien we de boom des levens, die volgens de mythe in het hemelse paradijs present was. Maar ook los van de paradijselijke context zien we de boom des levens in deze culturen, als een symbool voor onsterfelijkheid en eeuwigheid. Een van de bekendste voorbeelden zien we in afbeelding 3: de boom des levens zoals afgebeeld in de paleizen Afbeelding 1: Een Assyrisch zegel toont de boom des levens in het paradijs. Afbeelding 2: De zondeval van Adamu (of Adapa) Afbeelding 3: De boom des levens in de cultuur van de Assyriërs.

2 van Assyrische koningen. De boom staat wederom in het midden, met aan weerszijden mensen die naar de boom uitreiken. Boven de boom is een vogel te zien (een adelaar, met daarin een godheid), wat wederom een symbool voor onsterfelijkheid is. Afbeelding 4 en 5: Engelachtige wezens bewaken de boom. Het is opvallend dat de Assyriërs vaak engelachtige wezens afbeelden als wachters rond de boom. Dit lijkt een echo van datgene wat Genesis 3:24 vertelt - namelijk dat de boom des levens na de zondeval bewaakt werd door engelen. Opmerkelijk genoeg lijken de beeltenissen van de boom des levens in talloze culturen sterk op elkaar. Rechts zien we een veel voorkomend Egyptisch symbool, de Djed. Het stelde oorspronkelijk de heilige boom voor, hoewel het in latere tijden vervaagde tot een pilaar die symbool stond voor Osiris. Als we de duidelijk afwijkende tekenstijl wegdenken, zien we praktisch hetzelfde als bij de Assyriërs. Zelfs de gekruiste armen zijn gelijk. De Egyptenaren kenden echter ook duidelijkere weergaven van de boom des levens. Afbeelding 7 toont een man en vrouw bij de boom des levens (waar een godin in is afgebeeld). In afbeelding 8 zien we typisch Egyptische kunst, met een overduidelijke gelijkenis met de vorige beelden. Afbeelding 6: De Djed. Afbeelding 7: De man en vrouw bij de boom des levens. Afbeelding 8: De boom des levens in Egyptische kunst.

3 Afbeelding 9: De slang Aphopis bij de heilige boom; afbeelding 10 en 11: een godin in de boom wordt aanbeden. De Egyptenaren meenden dat een slangendemon, Apophis genaamd, zich bij de heilige boom ophield. Op afbeelding 9 is de slang voor de boom te zien, terwijl hij door de zonnegod Ra (in de vorm van een kat) wordt gedood. Overigens beeldden de Egyptenaren vaak een godin af in de boom, voor de boom of verenigd met de boom. In veel gevallen werd aan de godin aanbidding gebracht in de vorm van wierook of andere kostbaarheden (zie afbeelding 10 en 11). Bij de Grieken werd de boom des levens altijd afgebeeld in een paradijselijke hof, de hof van de Hesperiden genaamd. Om de boom des levens was steevast een slang zichtbaar die om de stam gekruld zat. Aangezien de Griekse godsdienst een duidelijk voorbeeld is van de afgodische cultus van Kus en Nimrod (zie hoofdstuk 7 uit De Wereldwijde Vloed) zien we bij de Grieken een nog duidelijkere verering van zowel de boom als de slang. De slang werd in de Griekse mysterieën dan ook als lichtbrenger en kanaal van goddelijke verlichting gezien. Afbeelding 12: De Griekse weergave van de boom des levens. Afbeelding 13, 14 en 15: De Griekse boom des levens; zowel de slang als de boom worden vereerd en tevreden gesteld.

4 Afbeelding 16 en 17 (boven): de Hesperiden, de bewakers van de boom des levens. Afbeelding 18 en 19 (onder): Herakles weet op eigen kracht de boom des levens terug te vinden en steelt de vruchten. Afbeelding 20 (rechtsonder): een caduceus. Volgens de Grieken waren het geen engelen, maar nimfen die de boom des levens bewaakten. Deze nimfen werden de Hesperiden genoemd. Afbeelding 16 en 17 toont de nimfen die zich vergapen in het paradijs en zich ophouden onder de boom des levens. We zien in de Griekse mythologie Nimrod terug als de strijderjager Herakles (zie hoofdstuk 7 uit De Wereldwijde Vloed). Herakles zou op eigen kracht de boom des levens hebben teruggevonden en haar vruchten (appels) hebben gestolen. In afbeelding 16 en 17 is te zien hoe hij de boom en de slang vindt en op deze manier onsterfelijkheid bereikt. De vader van Nimrod, Kus, was de grote profeet van de afgoderij en de verlichting van de slang, die het fundament legde waar zijn zoon verder op bouwde. Hij werd gezien als boodschapper van de goden en zou ook de aanstichter zijn geweest van de torenbouw in Babel, wat hem de status als verwarrer gegeven heeft. Zijn naam was in het Chaldeeuws Chaos, en dat is vermoedelijk ook de wortel voor onze Westerse benamingen voor verwarring. Opmerkelijk is het feit dat Griekse boodschappers altijd een caduceus droegen: een staf die op gestileerde wijze de boom des levens weergeeft, met de slangen om de stam gekruld en een gestileerde vogel bovenaan (zie afbeelding 20).

5 Veel van de genoemde elementen zien we ook terug in het noorden van Europa, bij de Scandinaviërs. Volgens de Noordse mythologie zou er na de schepping een paradijs zijn geweest, Midgard genaamd. De naam Midgard betekent zoiets als tuin in het midden. In dit paradijs zou de boom des levens hebben gestaan, Yggdrasil genaamd. De boom zou staan op een plek waar meerdere rivieren ontsprongen, precies zoals Genesis zegt. Ook werden vaak slangen afgebeeld aan de voet van de boom. En, opmerkelijk genoeg, zien we vaak wéér een vogel aan de top van de boom. Volgens de oude Scandinaviërs waren het geen engelen of nimfen die de toegang tot de boom bewaakten, maar een reus, Surt genaamd. De reus zou een vlammend waard gedragen hebben. Dat is opmerkelijk, aangezien God volgens Genesis 3:24 de boom des levens liet bewaken door cherubs [engelen] met een vlammend zwaard, dat heen en weer bewoog. Overigens stoppen de geljkenissen met Genesis hier niet, want de oude Scandinaviërs beweerden eveneens dat de eerste man en vrouw, Ask en Embla, in deze hof werden geplaatst. Ze werden niet geschapen bij de twee bomen uit het paradijs, maar vanuit de twee bomen (een concept dat we bij meerdere volken tegenkomen, zie bijlage 1 uit De Wereldwijde Vloed). Dit is ook de reden dat in de Noordse mythologie de eerste mens, Ask, sterk wordt geassocieerd met bomen. De ask werd dan ook de benaming voor een boom, die in onze taal de Es wordt genoemd. Overigens geloofden de Scandinaviërs dat de moedergodin Freya verleid werd onder de boom des levens in het paradijs. Ze zou zich hebben laten verleiden door een demon die de vorm van een dienstmaagd aannam. Zo kwam aan het paradijselijke gouden tijdperk een einde, en werden meer goden tot het kwaad verleid. We zien hierin onmiskenbaar de echo van Eva die zich liet verleiden door satan in de vorm van een slang. Afbeelding 21 en 22:(helemaal boven): Midgard, de paradijselijke hof volgens de Noordse mythologie. Afbeelding 23 : de reus Surt met zijn vlammende zwaard. Afbeelding 24 (rechtsonder): Ask en Embla worden geschapen vanuit twee bomen in het paradijs Midgard.

6 Ook verder van huis vinden we de boom des levens. Afbeelding 25 toont de heilige boom in Chinese kunst. Volgens de Chinese mythologie verzorgde de moedergodin Xi Wang Mu de heilige boom in haar tuinen op de berg Kunlun, waar het paradijs gesitueerd zou zijn (zie afbeelding 26). De boom zou perziken bevatten die voor onsterfelijkheid zorgen, waardoor de boom ook wel de boom van onsterfelijkheid wordt genoemd. Andere Chinese legendes spreken overigens over de Boom van Jianmu, die zou groeien in het midden van een paradijs op de vlakte van Duguang. De takken van deze boom zouden tot in de hemel reiken, waarmee de boom de schakel zou vormen tussen het aardse en het hemelse. Ook in het boeddhistische heiligdom Borobodur op Java (Indonesië) is het paradijs afgebeeld op een reliëf, met de boom des levens en mensen aan weerszijden (zie afbeelding 27). De Grieken waren niet de enigen die de boom des levens associeerden met verlichting. Het boeddhisme kent een soortgelijke filosofie. Boeddha zou de boom des levens zelf weer teruggevonden hebben. Hij moest echter eerst de hemelse watermassa doorkruisen om het paradijs te bereiken. Dit hemelse water lijkt een vervorming van het vloedwater te zijn dat de paradijselijke voortijd van onze huidige wereld scheidt. Niet voor niets lukte het Boeddha niet om op eigen kracht het water over te steken, maar de Bodhiboom strekte zijn handen uit en hielp Boeddha naar het paradijs. Het was onder de boom des levens (in het Boeddhisme de Bodhi-boom van leven en kennis genoemd, waar hij zijn verlichting ontving. De Boeddhistische naam van het paradijs, Nirwana, vervaagde in latere tijden tot de hoogste spirituele staat die de mens kan bereiken. Boeddha wordt nog altijd regelmatig afgebeeld onder de Bodhiboom, zoals in afbeelding 28. Merk op hoe we weer slangen aan de wortels van de boom zien, en allerlei geestelijke wezens rondom de boom. Afbeelding 25 (linksbovenin ): een Chinese weergave van de heilige boom. Afbeelding 26 (rechtbovenin): de moedergodin Xi Wang Mu die de heilige boom beschermt. Afbeelding 27: een afbeelding van de heilige boom in het boeddhistische heiligdom Borobudur in Java, Indonesië. Afbeelding 28 (rechtsonder): Boeddha ontvangt zijn verlichting onder de boom des levens.

7 Vanuit Azië vliegen we naar het Amerikaanse continent, waar we de boom des levens even helder terugzien als in de klassieke oudheid. De Maya s kenden de zogenaamde heilige wereldboom, die overigens vaak werd afgebeeld met de wortels in de onderwereld. Dat is opmerkelijk, aangezien de Scandinaviërs de boom Yggdrasil vaak op gelijke wijze afbeeldden. De Azteken en andere indianenvolken uit Mexico kenden een weergave van de boom des levens die - tekenstijl daar gelaten - zeer sterk lijkt op de Mesopotamische afbeeldingen van de boom. Op afbeelding 31 zien we de boom in het midden, met aan weerszijden mensen die de handen gekruist uitstrekken naar de boom. Bovenop zit ook weer een vogel, net zoals bij de Assyriërs het geval was. Het enige verschil is dat de vogel hier is aangepast aan de belevingswereld van de Azteek. De grote gelijkenis tussen de weergave van de boom des levens bij de oude Assyriërs en de Azteken, is controversiëel in het licht van de moderne wetenschappelijke hypotheses. Veruit de meeste wetenschappers geloven, onder invloed van de evolutiefilosofie, dat de volken op de verschillende continenten al tienduizend(en) jaren van elkaar gescheiden leven. De indianenvolken zouden in meerdere migraties voortgekomen zijn uit Aziatische volken, die ooit primitieve jager-verzamelaars waren. In de loop van vele millennia zouden ze hun cultuur ontwikkeld hebben. De enorme gelijkenis tussen de mythologie van de volken aan beide kant van de Atlantische Oceaan, doen echter een andere (en vooral recentere) oorsprong vermoeden (voor meer informatie over de herkomst en mythologie van de indianenvolken, zie hoofdstuk 6 uit De Wereldwijde Vloed). Afbeelding 29 en 30 (bovenin): de Maya-wereldboom. Afbeelding 31 en 32: de Azteekse / Mexicaanse boom des levens.

8 Afbeelding 33 en 34: de scheppingsmythe van de Iroqoui-indianen. Tenslotte staan we stil bij de Iroquoi-indianen uit Noord-Amerika. Zij beschrijven ook een paradijs met boom in het midden, alleen bij hen is er iets bijzonders met het verhaal gebeurd. In de Iroquoi-mythologie is het namelijk een zwevend paradijs-eiland hoog in de lucht. Op het eiland leefden de eerste man en vrouw (de vrouw uit de lucht en de man uit de lucht genaamd). In het midden van het eiland was een boom die lichtgaf, omdat de zon nog niet geschapen was. Het was een waar paradijs, zonder dood en narigheid. Toen de vrouw zwanger bleek te zijn werd haar man woedend. Hij rukte de lichtgevende boom aan stukken, waardoor er een groot gat ontstond in het midden van het eiland. De vrouw was nieuwsgierig en gluurde in het gat in de verte zag ze het water dat de aarde bedekte (zie afbeelding 33). Haar man gaf haar een duwtje, waardoor zij uit de hemel viel en op aarde terechtkwam (zie afbeelding 34). Een letterlijke zondeval. Onze korte reis langs verschillende continenten toont ons hoe sterk de echo van Genesis is in de mythen van volken. De stammen die de wereld in trokken na de vloed, namen overal de overleveringen van de periode van voor de vloed met zich mee - overleveringen die vervolgens in de loop van vele eeuwen vervaagden, maar waarin we de contouren van Genesis helder herkennen. Hiermee komen we aan het einde van de wonderlijke verzameling mythen en beelden over de boom des levens. Voor meer informatie en bronvermelding wordt verwezen naar hoofdstuk 2 uit De Wereldwijde Vloed.