Voorwoord. het water met een prachtige natuur. Dat biedt volop kansen voor het maken van mooie wandelingen.

Transcriptie

1

2 Voorwoord Ruim een jaar geleden jaar liep ik op de Waddendijk van de veerboot naar het dorp Schiermonnikoog. Aan de ene kant de klotsende zee, een krijsende meeuw en de boot die terugvaart naar de vaste wal. Aan de andere kant de groene polder met grazende schapen en gakkende ganzen. Heerlijk om weer op een eiland te zijn! Toen is het idee voor deze wandelgids ontstaan. Eilanden hebben iets speciaals. Ze zijn omringd door water. Vanwege hun isolement is de sfeer er anders. Bij storm kun je er niet weg en anderen kunnen jou niet bereiken. Een ongerept stukje land midden in het water met een prachtige natuur. Dat biedt volop kansen voor het maken van mooie wandelingen. Maar wat verstaan wij onder het begrip eiland? Wij definiëren het als: een stukje land dat gedurende lange tijd was of is omringd door water en daardoor is afgesloten van het vaste land. Het heeft een eigen karakter en is al dan niet bewoond. Deze definitie heeft de keuze bepaald voor de selectie van onze routes. In deze gids tref je eilanden aan die voor iedereen toegankelijk zijn en die je kunt bereiken per veerboot, 2 de mooiste eilandwandelingen van nederland

3 Inhoud Tiengemeten > 8 2 Marken > 18 3 Wieringen > 26 4 Vlieland > 40 5 Schiermonnikoog > 54 6 Schokland > 68 8 Roosteren > 84 9 Stevensweert > Neeltje Jans > Schouwen > Tholen > St Philipsland > Urk > 76 3

4 via een dam of een dijk. Daarom tref je geen wandelroute aan op Rottumeroog. En ook geen route over een onbewoond eiland waar alleen watersporters met hun (zeil) boot aanleggen. Omdat de keuze voor de Waddeneilanden erg voor de hand ligt en niet bepaald vernieuwend is, hebben we ons beperkt tot de twee kleinste eilanden: Vlieland en Schiermonnikoog. Andere kleine eilanden waar je goed kunt wandelen zijn Tiengemeten en Marken, al is die laatste via een dijk verbonden met de vaste wal. De gids krijgt naar ons idee een extra dimensie, omdat we ook voormalige eilanden in de selectie hebben opgenomen. Mits ze een eilandgevoel oproepen als je er wandelt. Zo zijn Wieringen, Urk en Schokland landschappelijk gezien nog goed als eiland herkenbaar. Ook de door dammen en bruggen afgebakende eilanden Tholen en Sint Philipsland zijn geselecteerd. Evenals Neeltje Jans dat door de mens als werkeiland is opgeworpen. Toegegeven, je denkt niet meteen 4

5 aan Limburg, maar toch hebben we ervoor gekozen om de eilanden in de Grensmaas die ontstaan zijn door grindwinning, ook op te nemen in deze gids. Kortom, een wandelgids vol verrassingen. Met tips voor overnachtingen, want niets is zo heerlijk om s avonds achter te blijven op een eiland terwijl alle dagjesmensen met de laatste boot huiswaarts keren. We wensen je net zo veel plezier toe als wij hebben gehad tijdens het uitzetten van deze routes. Sietske de Vet, januari 2015 de mooiste eilandwandelingen van nederland 5

6 Een kwart eeuw geleden was Tiengemeten een grote onbekende als het ging om eilanden in Nederland. Iedereen kende de Wadden en de Zeeuwse Delta, maar op Tiengemeten had je niets te zoeken. Het kleine eiland ligt verstopt in het Haringvliet, net onder de Hoekse Waard. Het is in de 17e eeuw ontstaan als een zandplaat van tien gemet groot. Een gemet is een oude landmaat van ongeveer 0,4 hectare. De zandplaat kwam in particulier bezit en werd ingepolderd ten behoeve van de akkerbouw. Midden vorige eeuw kwam de overheid met plannen om Tiengemeten in gebruik te nemen als dumpplaats voor verontreinigd slib, als vliegveld en zelfs als kerncentrale. Uiteindelijk heeft pensioenverzekeraar AMEV het eiland in 1997 overgedragen aan de Vereniging Natuurmonumenten. Aanbod 2 rondwandelingen. Ernaartoe Tiengemeten ligt aan het Haringvliet en is bereikbaar vanaf Nieuwendijk in de Hoekse Waard. Overtocht duurt 10 minuten. Zie voor vaartijden: www. natuurmonumenten.nl/ ponttijden-tiengemeten. Openbaar vervoer Alleen met buurtbus vanaf Zuid-Beijerland, bereikbaar via Metrostation Zuidplein in Rotterdam ( 6

7 Tegenwoordig is Tiengemeten zeven kilometer lang en twee kilometer breed. Alle boeren zijn uitgekocht en vrijwel alle akkerbouwgrond is omgevormd tot natuur. Aan de zuidkant is een gat in de dijk gegraven; een groot deel van het eiland staat nu dagelijks onder invloed van de rivier. De polders van toen zijn nu moeras. Natuurmonumenten presenteert Tiengemeten als een Hollands dagje uit, waar veel te beleven valt. Op de kade in Nieuwendijk zie je dat het autovrije natuureiland een populaire vrijetijdsbestemming is geworden! Tiengemeten van boereneiland tot natuurparel Eigen vervoer Tiengemeten is autovrij; parkeer je auto bij de haven in Nieuwendijk. Neem vanaf de A29 afslag Numansdorp, Zuid-Beijerland en volg borden Tiengemeten. Overnachten In herberg of op natuurkampeerterrein, Let op Op maandag zijn alle voorzieningen op Tiengemeten gesloten, dus ook het bezoekerscentrum en de herberg. Van 1 nov.-1 april is de herberg alleen geopend op vr-zazo; het pannenkoekenhuis en het bezoekerscentrum zijn in die periode gesloten. tiengemeten 7

8 0 m 500 m 1000 m 1500 m 2000 m TOPOGRAFISCHE DIENST

9 NIEUWENDIJK 1 13 TIENGEMETEN tiengemeten 9

10 Lengte 7 km Start- en eindpunt Bezoekerscentrum Natuurmonumenten bij haven Tiengemeten. Starten bij Herberg Tiengemeten kan ook, begin dan bij 3. Eten en drinken Pannenkoeken bij Helene, nl, open tot 17 uur; elke ma. en van 1 nov.-1 april gesloten. Herberg op Weemoed Dag 1 De wandeling in de oosthoek gaat door de oudste polder van Tiengemeten, waar Natuurmonumenten het cultuurlandschap van vroeger herstelt. Om daar te komen wandel je eerst langs de Vliedberg. Dit is van oudsher al een hoogwatervluchtplaats voor het vee. In het landschap dicht bij de herberg krijg je het gevoel van de kleinschalige landbouw uit de 19e eeuw. De grotere akkers zijn ingezaaid met granen. Tussen het graan tref je hier akkerkruiden als bleke klaproos, korenbloem en wilde cichorei aan. Dicht bij de herberg is een boomgaard met appels en peren. Klim bij de herberg wel even de dijk op, want dan ervaar je echt de punt van het eiland. In de verte zie je de Haringvlietbrug. Ook de route terug naar het bezoekerscentrum gaat een heel eind over de grasdijk, nu langs het Vuile Gat, dat het eiland scheidt van het vasteland. 1 Komend vanaf de pont bij de grote schuur van het bezoekerscentrum rechtsaf. Einde schuur linksaf, routes volgen. Op driesprong rechtdoor, asfaltweg met rode en gele route. Asfaltweg wordt klinkerweg. Brug over en verderop de klinkerweg naar links volgen, rode route. Voor een heuveltje rechtsaf de klinkerweg verlaten. Je gaat door een wandelsluis en volgt het graspad linksaf. Voorbij stukje tegelpad weer graspad aanhouden. 2 Vóór een dijk linksaf en het graspad langs de dijk naar rechts volgen. Verderop buigt het graspad scherp naar links. Je gaat door een wandelsluis annex klaphek en op de asfaltweg rechtsaf. Op een kruising met een graspad bij een bankje rechtdoor, asfaltweg aanhouden. Op driesprong rechtdoor, asfaltweg. Je komt uit bij herberg Tiengemeten en het kampeerterrein. 10

11 Herberg Tiengemeten, www. herbergtiengemeten.nl, open tot 17 uur (dagjesmensen); elke ma. gesloten; van 1 nov.-1 april alleen open op vr-za-zo. Honden Aangelijnd toegestaan. Griendweipolder Vanaf een vogelkijkhut op de dijk aan de zuidzijde kun je talrijke eenden, ganzen en weidevogels observeren. Dit stukje moerasland tussen de dijken is nooit voor de akkerbouw in gebruikgenomen, omdat het ook na bemaling te nat bleef. In het voorjaar zie je hier grutto s en tureluurs. In de winter dobberen er grote groepen smienten in het water. naar rechts. Houd de dijk aan, dus niet de asfaltweg. Bij een bankje buigt de dijk naar links. 3 Vanaf de herberg volg je de asfaltweg terug, zelfde route. Op driesprong rechtdoor. Op kruising met graspaden en bankje rechtsaf, graspad. Bij de dijk linksaf en de grasdijk volgen. De dijk buigt naar links en verderop 4 Ruim voor boerderij Idahoeve naar links de dijk af en graspad langs de weg aanhouden. Voorbij boerderij en woning weer de grasdijk op en deze rechtdoor volgen. Je komt uit bij het bezoekerscentrum van Natuurmonumenten, eindpunt van de wandeling. π tiengemeten 11

12 Lengte 11 km Start- en eindpunt Bezoekerscentrum Natuurmonumenten bij haven Tiengemeten. Van Weelde naar Wildernis Dag 2 Voorbij het bezoekerscentrum van Natuurmonumenten klim je de dijk op die je volgt tot aan de westpunt van het eiland. Vanaf de dijk kun je het voormalige akkerland goed overzien. Het is nu één groot moeras, waar in de wintermaanden eindeloos veel watervogels verblijven zoals bergeenden, wintertalingen en ganzen. In het voor- en najaar vallen de slikplaten droog zodat kluten, wulpen en scholeksters zich er thuis voelen. Onderweg passeer je verschillende huizen en voormalige boerderijen waar nu toeristen over de drempel stappen. Verder naar het westen kom je in de Wildernis, dat is althans de naam die Natuurmonumenten aan het ruige getijdengebied heeft gegeven. Hier loop je bij een kreek de dijk af; volg nu een pad door het rietland. 1 Komend vanaf de pont bij de grote schuur van het bezoekerscentrum rechtsaf. Einde schuur de grasdijk op en de dijk naar links aanhouden. Volg de dijk in een haakse bocht naar rechts. Even de dijk af, veerooster over en weer op de dijk rechtdoor. Steeds de grasdijk volgen en met bocht mee naar links en naar rechts. 2 Ga bij bank en infopaneel Buitenleven op Tiengemeten rechtdoor, grasdijk met blauwe route. Even verder loop je evenwijdig aan het water. Na een haakse bocht ga je de dijk af, een veerooster over. Je loopt rechtsaf langs huis Buitenleven. Vóór de Laurettehoeve rechtsaf door wandelsluis en weer de grasdijk vervolgen. De dijk buigt naar links, volg daarna de grasdijk steeds rechtdoor. Voor een kreek buigt de dijk naar links. 12

13 Eten en drinken Pannenkoeken bij Helene, nl, open tot 17 uur; elke ma. en van 1 nov.-1 april gesloten. Honden Aangelijnd toegestaan. Tip Op Tiengemeten mag je vrij struinen, ga gerust van de paden af. Draag wel laarzen of waterdicht schoeisel. Met wat geluk zie je hier een bruine kiekendief of een slechtvalk op jacht. In de winter heb je zelfs kans om de kolossale zeearend te spotten. De terugroute is deels hetzelfde als heen, maar verveelt geen moment. Je wandelt daarna via een breed graspad om het grote moeras heen, langs de ruïnes van de Irenehoeve en een voormalige aardappelloods. Een kudde Schotse hooglanders houdt je regelmatig gezelschap. 3 Bij een informatiebord rechtsaf de dijk af, graspad. Je gaat een houten vlonder over en vervolgt het graspad. Op driesprong rechts houden en nog enkele vlonders over. Het pad gaat verderop even langs de waterkant en gaat dan verder door ruige natuur. Op splitsing rechtsaf; doorlopen naar een heuveltje met boom en bank.ω tiengemeten 13

14 Zeearend De zeearend is de grootste roofvogel in Europa. Een volwassen zeearend heeft een vleugelspanwijdte van 200 tot 250 centimeter en wordt daarom ook wel vliegende deur genoemd. De jager kan twintig jaar oud worden en is een sociaal levend dier zonder territorium. De zeearend legt eieren in hoge nesten, meestal in bomen bij moerasgebieden of op een steile rotswand langs kustgebieden. Zijn voedsel bestaat uit meerkoeten, eenden, vis, aas en voedsel dat ze roven van andere roofvogels. 4 Vanaf het heuveltje neem je hetzelfde pad terug. Op splitsing rechts houden. Op driesprong linksaf, recht graspad. Op volgende driesprong wederom linksaf, grasweg. Verderop gaat de grasweg een dijk op. Je passeert een informatiebord en volgt de grasdijk rechtdoor, zelfde route als heen. Steeds rechtdoor en aan het eind door wandelsluis. Linksaf langs huis Buitenleven en de gravelweg naar links en verderop naar rechts volgen. 5 Bij bank en informatiepaneel rechtsaf, graspad met gele route (markering op achterzijde paaltje). Het brede pad buigt naar links, rechts ligt een vervallen loods. Steeds het brede pad blijven volgen. Vóór een klaphek ga 14

15 Buurtschap Tot 2007 bestond op het eiland de buurtschap Tiengemeten. De buurtschap bestond uit een kleine kern van enkele boerderijen, een smederij en wat arbeiderswoningen, met daaromheen de uitgestrekte akkerlanden met hier en daar een boerderij. Op zijn hoogtepunt telde het eiland 180 bewoners. Alle boeren zijn in de jaren 90 van de vorige eeuw uitgekocht. Zij konden elders in Nederland een nieuw akkerbouwbedrijf beginnen. In mei 2007 heeft de laatste boer Tiengemeten verlaten. je linksaf, graspad evenwijdig aan klinkerweg. Ter hoogte van een plas aan je linkerhand ga je rechtsaf door een wandelsluis. Op klinkerweg linksaf en brug over. Klinkerweg wordt asfaltweg. Op driesprong rechtdoor. Je komt uit bij het bezoekerscentrum van Natuurmonumenten, eindpunt van de wandeling. π tiengemeten 15

16 Een must, deze rondwandeling over het (schier)eiland Marken. De meeste toeristen komen niet verder dan het haventje met viskraam, restaurants, reddingstation van de KNRM en natuurlijk het charmante dorp met zijn houten huizen op palen. De haven dateert van 1837 toen de bloeiende Edamse visserijhandel zich uitbreidde naar Marken. Maar de afsluiting van de Zuiderzee maakte in 1932 een eind aan de visserij; het zoute water was immers veranderd in zoet. Zet tien stappen voorbij de haven en de toeristische drukte ligt ver achter je. Hier begint het grote genieten: links klotsen de golven tegen de keien, rechts stapt een grutto parmantig door het weiland. Even vergeet je dat er in 1957 een dijk is aangelegd tussen Marken en het vasteland en waan je je op een echt eiland! Aanbod 1 rondwandeling. Ernaartoe Marken is bereikbaar per bus, per auto, of per boot vanuit Volendam. Openbaar vervoer Buslijn 311 vanaf Amsterdam Centraal naar Marken, uitstappen halte Kerkbuurt. 16

17 Sla het heen-en-weertje over de dam niet over. Een ongerept spoor met de Gouwzee aan de ene, het Markermeer aan de andere kant eindigt na bijna twee kilometer in het niets. Hetzelfde pad terug over de dijk is allesbehalve een straf. Op de oostpunt van Marken prijkt vuurtoren Het Paard, een markante plek. Via de idyllisch gelegen Rozenwerf keer je terug naar het beginpunt. Een route die je lang bij blijft en zelfs voor herhaling vatbaar is. Marken op de grens van water en land Eigen vervoer Vanaf A10 naar de N247 en de N518. Op Marken ligt de grote parkeerplaats meteen links (betaald parkeren). Overnachten marken 17

18 4 5 3 MARKEN

19 0 m 500 m 1000 m 1500 m 2000 m TOPOGRAFISCHE DIENST marken 1921

20 Lengte 13 km Start- en eindpunt Grote parkeerplaats aan de Kruisbaakweg op Marken. Inkorten Tot 8 km door heen-en-weer over de dam over te slaan (tussen 4 en 5 ). Werven Marken lag vroeger in een zompig veengebied, op de grens van water en land. Vandaar de naam, want Marken betekent grensland. Dankzij de norbertijner monniken, die er rond de 13e eeuw dijken bouwden en een afwateringssysteem aanlegden, werd Marken niet door de Zuiderzee opgeslokt. Toen de dijken ruim een eeuw later in verval raakten, gingen de bewoners op terpen wonen om droge voeten te houden. Die terpen heten op Marken werven. Zo zie je op de kaart namen als Grotewerf, Rozewerf, Moeniswerf en Witterwerf. Deze werven bestonden uit kleine groepjes houten huizen, buurtschappen die los van elkaar lagen. De Havenbuurt, Kerkbuurt en De Kets zijn in de loop van de 20e eeuw met elkaar vergroeid tot wat nu het oude centrum is. De huizen op palen, aan de rand van een werf, moesten bescherming bieden tegen overstromingen. 1 Vanaf de parkeerplaats met de rug naar de weg, loop je via de Beatrixbrug het dorp in. Links ligt de klompenmakerij. Klinkerweg volgen en op splitsing links aanhouden. Klinkerweg blijven volgen, buigt iets naar rechts (bordje hotel ). Aan het einde van de weg ga je voor het vervolg van de route rechtsaf (zie 2).* Eerst een kijkje nemen bij de haven (met horeca en viskraam)? Ga hier linksaf. Einde klinkerweg rechts een bruggetje over en smallere klinkerweg vervolgen. Langs Hotel Hof van Marken naar de haven. Zelfde stukje terug, langs hotel en na brug meebuigen naar links. Op splitsing rechtdoor (witte pijl op blauw bord). 2 Brug over en rechtdoor, slingerende klinkerweg. Op kruising met Cafetaria De Verkeerde Wereld rechtdoor richting Grote Kerk. Rechtdoor Wilhelminabrug over. Kerk aan linkerhand houden en meteen na kerk op pleintje linksaf. Na 20 m (tegenover huisnr. 16) linksaf en meteen rechtsaf, voetpad. Maximabrug oversteken en rechtdoor, voetpad langs huizen. 20

21 Eten en drinken Diverse gelegenheden bij de haven van Marken. Honden Aangelijnd toegestaan. Tip Om het eilandgevoel compleet te maken kun je vanaf Volendam per boot naar Marken varen. Kijk voor tijden (mrt-okt) en prijzen op Route oppikken bij 2. Pas na afsluiting van de Zuiderzee in 1932 was het overstromingsgevaar definitief geweken. Sindsdien werd het open onderhuis van de palenwoningen dichtgebouwd. Je herkent deze paalwoningen nu nog aan de trap naar de verhoogde voordeur. Vuurtoren het Paard Omdat deze vuurtoren uit 1700 vroeger vanuit de verte op een paard leek, heette deze in de volksmond al snel Het Paard van Marken. In 1839 werd Het Paard omgebouwd tot de huidige ronde toren. Vandaag de dag functioneert de toren nog altijd als baken voor de binnenvaart en de recreatievaart. Een vuurtorenwachter is er niet meer, maar het huis dat tegen de toren staat aangeplakt, is wel bewoond (niet geopend voor publiek). brug over. Bij de haven rechts aanhouden richting IJsselmeer. Einde klinkerweg rechtsaf, fietspad over de dijk op circa 800 m volgen tot splitsing met picknickbank. Ω 3 Einde steegje rechtsaf klinkerweg op en direct naar links buigen. Patmoskerk passeren en vóór sloot met weg mee naar links. Waar Hoogkamplaan overgaat in Noorderwerfstraat (doodlopende weg) linksaf. Eerste weg rechtsaf, Noorderwerfstraat. Einde rechtsaf marken 21

22 Doodlopende Bukdijk Klotsend water, kwakende eenden, korstmossen op keien, grazende geiten, de wind door je haren. Voor natuurliefhebbers is het volop genieten op de Bukdijk. Maar na een kleine twee kilometer eindigt de dijk in het niets. Alleen een lichtbaken houdt je gezelschap. Waarom is deze dam van niets naar nergens er ooit gekomen? De Bukdijk had de dijk om de Markerwaard moeten worden. Die maakte deel uit van een uit 1916 daterend plan van Cornelis Lely om de Zuiderzee gedeeltelijk in te polderen. In dat kader begon men 1941 met de aanleg van een dam aan de noordzijde van Marken. Maar een jaar later hielden de 4 Hier linksaf, onverhard pad over de dam (Bukdijk). Even verder een hek passeren (of erover als het hek dicht is). Volg de dam met aan weerszijden water helemaal tot eind. Even later heb je links uitzicht op Volendam en Edam. Aan het einde bij een lichtbaken omkeren en hetzelfde pad terug volgen. 5 Terug bij de picknickbank linksaf, het pad langs de oever volgen naar vuurtoren Het Paard. Bij de vuurtoren rechtdoor het dijkpad volgen (het Oosterpad rechts negeren) tot aan buurtschap Rozenwerf. 22

23 Duitsers de bouw tegen. Discussies over het al dan niet droogleggen van de Markerwaard gingen nog lange tijd door. Pas in 1986 besloot het kabinet Lubbers dat de Markerwaard er niet zou komen. En al die tijd lag en ligt de Bukdijk er ongerept bij. Een prachtig stukje natuur, midden in het water. Er groeien diverse plantensoorten, vogels kunnen er ongestoord broeden. En je kunt er heerlijk wandelen! den, klinkerweg, Zereiderpad. Waar weg naar rechts buigt, ga je links een bruggetje over (bord verboden te parkeren ). Rechtdoor (Wittewerf). Buurtschap weer uitlopen en eerste weg rechts, Boxenring, naar bushalte en parkeerplaats. π 6 Vlak voor het eerste huis (na informatiepaneeltje) rechtsaf, smal pad pal langs het huis. Bij lantaarnpaal buigt het naar links, bij volgende lantaarnpaal naar rechts. Brug over en klinkerweg volgen richting parkeerterrein en busstation. Op driesprong links aanhou- marken 23

24 24