bala bin, bala bai Een onderzoek naar criminele jeugdgroepen op Curaçao

Transcriptie

1 bala bin, bala bai Een onderzoek naar criminele jeugdgroepen op Curaçao

2 Titel vertaald Vrij vertaald betekent de titel Wie de bal kaatst kan hem terug verwachten, echter door mijn respondenten werd het vaak gebruikt en dan meer in de betekenis van Als je op me schiet, dan schiet ik terug! Afbeelding:

3 bala bin, bala bai Een onderzoek naar criminele jeugdgroepen op Curaçao Masterscriptie Criminologie Begeleidster: Prof. dr. M.R.P.J.R.S. van San December 2008 Catharina van Bentum Studentnr: Boomstraat 23bis 3582 KP Utrecht

4

5 Voorwoord Mijn dank gaat uit naar al mijn respondenten die hebben meegewerkt aan mijn onderzoek en meestal openhartig over hun leven wilden praten. Mijn begeleidster, Marion van San, wil ik bedanken voor de gezellige momenten maar bovenal je enthousiasme voor dit onderzoek, je aanwijzingen wanneer ik even geen raad wist en je algehele begeleiding tijdens mijn scriptie. Ik wil Richard Straker en de heren Americano en Eurelia bedanken voor het feit dat jullie zoveel tijd in mijn onderzoek hebben gestoken. Zonder jullie had ik dit onderzoek niet kunnen doen. Het KF Hein Fonds, het Jo Kolk Studie Fonds, Richard Kooi en mevrouw Beversen, dankbaar ben ik voor jullie steun. Dorothy en Roberto wil ik bedanken voor de enorme gastvrijheid tijdens mijn verblijf op Curaçao en jullie tijdelijke rol als mijn tweede ouders die jullie zo goed hebben vervuld. Mijn vriendinnen bedank ik omdat zij op de juiste momenten wisten wanneer ik afleiding nodig had en op de juiste momenten mij stimuleerden om door te gaan. Ook wil ik mijn ouders bedanken voor het duwtje in de rug dat ik af en toe wel kon gebruiken. Als laatste bedank ik mijn vriendje, omdat je er altijd voor mij bent! Catharina van Bentum

6

7 Inhoudsopgave 1. Inleiding Doel, route, werkwijze en relevantie Theoretisch kader Jeugdbendes in de Verenigde Staten Jeugdbendes in Nederland Begripsafbakening Theorieën die delinquent groepsgedrag verklaren Blocked Opportunities Bindingen met de samenleving Invloed van verkeerde vrienden Methodologie Obstakels en voordelen Onderzoeksstrategie Selectie De gesprekken Betrouwbaarheid en validiteit Zoektocht naar jeugdbendes Gesprekken in Bon Futuro Bon Futuro, de gevangenis Korte introductie van de gedetineerden Gangleden aan het woord De individuele leden De groep Interne omgang De delicten De cultuur van de groep Inspiratiebronnen Beschouwing Conclusie Literatuurlijst

8 8

9 1. Inleiding Al jaren is criminaliteit, gepleegd door Antillianen en met name Curaçaoënaars, een veel besproken onderwerp. Nederland wordt door de komst van migranten uit de Nederlandse Antillen geconfronteerd met misdaadproblemen die voor een deel nieuw zijn. Een opmerkelijk hoog niveau van geweld, met name binnen de eigen groep en actieve betrokkenheid bij drugssmokkel en transport, zijn daar voorbeelden van. De ligging van Curaçao in de Caraïben heeft ook van alles met deze problematiek te maken. Niet alleen de geografische ligging is heel gunstig, ook de politieke en sociaaleconomische situatie op het eiland spelen een belangrijke rol. Er vindt een levendig verkeer tussen Nederland en de Nederlandse Antillen plaats waarbij criminaliteit een rol speelt (drugssmokkel, vluchten voor de politie). Over dit transatlantisch criminaliteitsvraagstuk schreef Frank Bovenkerk in 2001 iets interessants. Van alle allochtone groepen lijkt de Antilliaanse misdadigheid het meest op die in het land van herkomst. Meer dan bij enig ander groter gevestigde minderheidsgroep in Nederland is het problematische deel van de (jeugd)criminaliteit te verklaren als de voortzetting van een leefwijze en een delictenpatroon op Curaçao (Bovenkerk, 2001: 182). Met dit gegeven zag ik op dinsdag 27 februari 2007 een uitzending van PREMtime, waarin aandacht werd besteed aan een groep jongeren die zich rekenen tot de Nederlandse tak van de Bloods, een gewelddadige bende uit Los Angeles. Diverse berichten in de media en uit het veld suggereren dat er, onder andere in Amsterdam en Rotterdam, groepen actief zijn die met Amerikaanse gangs sympathiseren. Het betreft een uiterst gewelddadige subcultuur van jongeren die zich verzetten tegen het systeem en er naar eigen zeggen niet voor terug deinzen allerhande zware delicten te plegen. Naast Bloods zijn er in verschillende steden ook jongens gesignaleerd die zich met blauwe kleding en accessoires uitdossen en sympathiseren met eveneens een gewelddadige bende uit Los Angeles, de Crips. Deze bende staat bekend als tegenhanger en vijand van de Bloods. Ook zijn er aanwijzingen dat jongeren door middel van gele kleding willen aantonen dat ze verwant zijn met de Latin Kings, een bende bestaande uit Spaanssprekende leden uit Chicago en New York. Naar aanleiding van deze berichten zijn er enkele studies gedaan naar groepsvorming/jeugdgroepen in Nederlandse steden. Zo is er van juli tot december 2007 in opdracht van de gemeente Amsterdam een verkennende studie gedaan naar jeugdgroepen in Amsterdam die karakteristieken vertonen van Amerikaanse gangs (Van San, 2008). Ook 9

10 beschreef journalist Saul van Stapele in 2003 in zijn boek crips.nl hoe hij zeven jaar lang intensief met leden van de Haagse Criminal Undaground Crips optrok. Frank van Gemert deed in 2005 onderzoek naar drie verschillende Crips groepen in Den Haag en Rotterdam. Uit deze onderzoeken in Den Haag, Rotterdam en Amsterdam kwam naar voren dat er in verschillende steden sprake is van dergelijke groepen. In Amsterdam en Rotterdam zouden vooral Bloods actief zijn. Den Haag zou veel meer jongeren hebben die tot de Crips behoren. Uit het onderzoek in Amsterdam bleek dat de jongeren die zich bekeren tot dit soort groepen hoewel de samenstelling van de groepen gemengd is - in veel gevallen van Surinaamse en Antilliaanse afkomst zijn. In deze studie van Van San zijn aanwijzingen gevonden dat deze groepen uit verschillende steden met elkaar in contact staan (via MSN, partypeeps 1 of een ander medium) en dat zelfs op Curaçao en Suriname sprake zou zijn van dergelijke groepen. Tijdens mijn zoektocht naar informatie over groepsvorming/jeugdbendes op Curaçao ontdekte ik dat er nog geen wetenschappelijk onderzoek is verricht op dit gebied. Het feit dat het vaak voorkomt dat Antilliaanse jongeren zich in Nederland aansluiten bij jeugdgroepen én de aanwijzing dat dit soort groepen ook op Curaçao actief zouden zijn maakte het voor mij interessant om daar onderzoek naar te doen. Mijn verwachting was dat ook op Curaçao jeugdgroepen zouden voorkomen die stijlkenmerken hebben overgenomen van Amerikaanse gangs. Mijn hoofdvraag in mijn onderzoek luidt dan ook: Wat zijn de kenmerken van criminele jeugdgroepen op Curaçao en in hoeverre is er sprake van imitatiegedrag vanuit Nederland en/of de Verenigde Staten? Om een antwoord op deze hoofdvraag te formuleren ga ik in hoofdstuk 5 de volgende deelvragen behandelen. Wat zijn de achtergronden van de jongens in een criminele jeugdgroep? Hoe ziet de samenstelling van de groep eruit? Hoe gaan de jongens intern met elkaar omgaan? Verder wordt gekeken naar het soort delict dat zij plegen en wat de groepscultuur binnen de jeugdgroepen is. Bovendien heb ik onderzocht of de jongens zich laten inspireren door jongeren uit Nederland of andere groepen op Curaçao. Tot slot is de mogelijkheid onderzocht of zij geïnspireerd worden door groepen uit de Verenigde Staten. 1 Partypeeps is een website voor jongeren, Ze richten zich op jongeren uit de party scene. De website is voornamelijk populair bij jongeren van 13 tot 24 jaar. Op de website kun je een profiel aanmaken daarnaast biedt de website veel nieuws, online shopping, events en fun. 10

11 1.1 Doel, route, werkwijze en relevantie Het doel van mijn onderzoek is inzicht verkrijgen in groepsvorming op Curaçao. Om de onderzoeksvraag die in deze scriptie centraal staat te beantwoorden zal ik de volgende route doorlopen. In het volgende hoofdstuk zal ik het theoretisch kader bespreken. Dit hoofdstuk bevat een verkenning van wat er tot nu toe bekend is over dit onderzoeksterrein. Vervolgens gaat een hoofdstuk over de methodologie van dit onderzoek. In hoofdstuk 4 beschrijf ik mijn zoektocht naar jeugdbendes. Hier zal ik bespreken welke weg ik op Curaçao heb bewandeld en met wie ik heb gesproken om erachter te komen in hoeverre de Curaçaose jongens in groepen criminaliteit plegen. De belangrijkste resultaten heb ik verkregen in de Bon Futurogevangenis op Curaçao, waar ik 25 interviews heb gehouden met jongens in de leeftijd van 16 t/m 24 jaar. Deze gedetineerden zal ik in hoofdstuk 5 aan het woord laten. Om mijn onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden heb ik mij verdiept in de literatuur die er over dit onderwerp is geschreven. Omdat er boekenkasten vol zijn geschreven over jeugdbendes en Amerikaanse gangs heb ik de expert op dit gebied in Nederland, Frank van Gemert, om advies gevraagd. Hij heeft mij een lijst van boeken en artikelen aangeraden die de essentie bevatten. Daarnaast wilde ik zoveel mogelijk jongens zelf interviewen om erachter te komen hoe de groepen op Curaçao in elkaar steken. Tijdens mijn onderzoeksperiode werd ik me steeds meer bewust van het feit dat het heel moeilijk zou worden om rechtstreeks jongens van de straat te spreken die én tot een criminele jeugdgroep zouden behoren én nog niet vast zaten. Omdat er te veel gevaren aan verbonden waren leek mij het houden van interviews in de gevangenis uiteindelijk de beste optie. Via Richard Straker, criminoloog in de gevangenis Bon Futuro, heb ik toestemming gekregen om in de gevangenis jongens te interviewen. Een zorgvuldige omschrijving van wat er in Antilliaanse jeugdgroepen omgaat draagt bij aan wat er bekend is over zulke groepen. Voor de politie en voor beleidsmakers is het belangrijk inzicht te hebben in het verband dat bestaat tussen groep en criminaliteit. In eerste instantie moet men ingrijpen wanneer de ernst van de strafbare feiten van de groepsleden daartoe aanleiding geeft, maar nog beter is het om crimineel gedrag te voorkomen. Daarvoor is het noodzakelijk dat men weet wat zich binnen jeugdgroepen afspeelt. De effectiviteit van zowel repressief als preventief optreden is dan ook mede van die kennis afhankelijk. Bruikbare informatie kan betrekking hebben op de link tussen de uiterlijke verschijning van de groepsleden en hun bezigheden. Daarnaast is het zinvol om te weten wat de samenhang is binnen dergelijke groepen. Hebben leiders met duidelijke ideeën het voor het zeggen of 11

12 betreft het een verzameling die door krachten van buiten in beweging wordt gebracht. Met andere woorden: stuit men op criminele jeugdgroepen dan is het voor het beleid zeer relevant om onder andere op basis van uiterlijke kenmerken jeugdstijlen te kunnen herkennen en een voorstelling te hebben van wat er in die groepen kan omgaan. De onderwerpen die tijdens mijn interviews aan bod komen zijn gebaseerd op het Eurogang Ethnography Protocol (Klein, Kerner, Maxson, Weitekamp, 2001). Er is een verzameling van onderzoekers uit 15 Europese landen en Amerika, die opereren onder de naam Eurogang, die zich sinds enkele jaren bezig houdt met het opstellen van protocollen en instrumenten om dergelijk onderzoek uit te voeren. 2 Het wetenschappelijk belang van het onderzoek ligt dus in het feit dat mijn bevindingen geplaatst kunnen worden naast andere onderzoeken met een vergelijkbare opzet in andere Europese landen en Amerika. Wat betreft beleidsrelevantie ligt het belang in de aanknopingspunten voor preventie en interventie. 2 Meer informatie: 12

13 2. Theoretisch kader 2.1 Jeugdbendes in de Verenigde Staten De Verenigde Staten is hét land bij uitstek wat een lange traditie van gangs kent. Volgens een telling een aantal jaren geleden (U.S. Department of Justice) is in een periode van 16 jaar het aantal gangs in de Verenigde Staten vervijftienvoudigd van ongeveer in 1980 tot in Ook het aantal bendeleden zou zijn gestegen tot Sommige steden, zoals Chicago en Los Angeles (waar verreweg de meeste bendes voorkomen), kennen een lange gang -traditie, terwijl andere steden (zoals New York) niet of nauwelijks bendes kennen (U.S. Department of Justice). In 2001 werd in Los Angeles meer dan de helft van de moorden gedocumenteerd als ganggerelateerd (U.S. Department of Justice, 2006:29). Het overgrote deel van deze moorden kwam voor rekening van leden van de Crips en de Bloods, twee traditionele gangs die hun oorsprong hebben in de stad Los Angeles. De Crips en de Bloods zijn sinds 1972 verwikkeld in een heftige gangoorlog. Deze neemt door de opkomst van drugs, met name crack en het gemakkelijker voorhanden worden van (automatische) vuurwapens, steeds gewelddadigere vormen aan (Shakur, 1993; Simpson, 2005; Van Stapele, 2003:13; Williams, 2004). Het zijn traditionele gangs met eigen namen, symbolen en hun eigen specifieke kleuren, de zogenaamde colors. Crips hebben overwegend blauwe kleding aan en Bloods rode. Daarnaast communiceren de gangleden vaak door middel van handgebaren. Op deze manier wordt vaak loyaliteit aan een bepaalde set of een bepaalde buurt uitgedrukt. De gangleden spreken vaak in slang met elkaar, wat wordt gebruikt als geheimtaal voor de politie. Bovendien zijn ze erg gericht op de lokale omgeving en claimen ze vaak een specifiek gedeelte van een stad of wijk als hun territorium. Door middel van graffiti wordt duidelijk een territorium afgebakend. Het betreden van een territorium van een andere gang of set is een uiterst riskante onderneming en kan verstrekkende gevolgen hebben. Onder gangleden bestaan ook allerlei codes en regels omtrent gedrag. Gangsta rap is de (controversiële) muziekvorm waarnaar de jongeren voornamelijk luisteren. Uit de Amerikaanse literatuur blijkt dat in de loop der jaren de modus operandi van daders van geweld is veranderd. Werden in de jaren vijftig en zestig nog klassieke messen gebruikt als wapen, in de jaren negentig vallen de slachtoffers voornamelijk bij drive-by shootings met automatische wapens (Spergel, 1995: 190 en 211). 3 Dit zal een kleine overschatting zijn aangezien aan politie-officieren is overgelaten om te bepalen wat een gang is. 13

14 Door het gebruik van geweld kan men een reputatie opbouwen en criminaliteit wordt gezien als het middel om geld te verdienen voor de gang of set. Het is duidelijk dat in de (sub)cultuur van het Amerikaanse gangleven totaal andere wetten en regels gelden dan in de conventionele samenleving. Echter, Weerman (2001) wijst erop dat er ook gangs zijn die geen gebruik maken van specifieke kleuren of symbolen en die geen duidelijke regels of codes hebben (Weerman, 2001:29). Gangs kennen dus grote verschillen in verschijningsvorm. Een gang kan uit honderden leden bestaan, maar ook uit vijf; ze kunnen gebonden zijn aan een buurt in een grote stad, maar ook ontstaan in kleine suburbs ; ze kunnen zeer gewelddadig zijn, maar ook vredelievend (Cummings en Monti, 1993). Er zijn pogingen gedaan om gangs in te delen. Zo heeft Klein (1995) een onderscheid gemaakt tussen de traditionele buurtgebonden bende (vaak meer dan 100 leden, met subgroepen), de neotraditionele bende (gestructureerd naar de traditionele gangs, echter met een kortere geschiedenis), de compressed gang (klein, niet buurtgebonden en geen subgroepen), de collective gang (groter, maar zonder subgroepen) en de speciality gang (klein en gespecialiseerd). Cummings en Monti (1993) maken onderscheid tussen de established gangs (de oude traditionele bendes), wilding gangs (lijkt op de collective gangs ) en working gangs (gericht op illegale bedrijvigheid). 2.2 Jeugdbendes in Nederland In Europa bestaat er niet zo n traditie als in de Verenigde Staten maar de vraag of sommige criminele jeugdgroepen als gang kunnen worden bestempeld is regelmatig onderwerp van debat, ook in Nederland. In Nederland was Schuyt (1993) de eerste auteur die wees op het feit dat jeugdcriminaliteit vaak in groepsverband plaatsvindt. Jongeren worden snel door leeftijdgenoten beïnvloed en daardoor ook makkelijker naar het criminele pad geleid. In de jaren daarna heeft een aantal Nederlandse onderzoekers onderzoek gedaan naar wat zich afspeelt in groepen waarin jongens zich delinquent gedragen. Eén van de eerste auteurs die schreef over jeugdbendes in Nederland was Sansone (1992), die onderzoek deed naar Surinamers in de Amsterdamse Bijlmermeer. Hij deed verslag van zijn belevenissen over een periode van 1981 tot 1990 met eenzelfde groep Creoolse jongens in Amsterdam. Hij beschreef hoe Surinaamse jongens (15-18 jaar) in die tijd 14

15 twaalf tot vijftien jeugdbendes vormden. Deze bendes waren echter los georganiseerd. Er was een enorm verschil in omvang van de bendes. Zo waren er bendes met twintig leden en zo waren er bendes met zo n tweehonderd leden. Deze bestonden dan uit meerdere, kleinere, peer groups. 4 Binnen de jeugdbendes was geen sprake van een strakke hiërarchie. Meestal was er wel een charismatisch leider, vaak een wat oudere jongen met enige ervaring in de kleine criminaliteit. De leden konden slechts in enkele gevallen herkend worden aan een kledingstuk als een pet of een jack. Echte toewijdingrituelen waren er niet behalve dat iedereen goed mee moest doen in bendegevechten of met kleine criminaliteit. Elke bende had zijn eigen territorium dat werd verdedigd tegen andere groepen en dat werd afgegrensd door het schilderen van de naam of het symbool van de bende op de muren. Soms was de verdediging van het eigen territorium belangrijker dan de etnische solidariteit. Het was dus niet zozeer blank en zwart die tegenover elkaar stonden maar vaak werd er een machtsstrijd tussen wijken uitgevochten (Sansone 1992: 159). In 1990 publiceerde Werdmölder over zijn onderzoek naar Marokkaanse jongens in Amsterdam. Binnen de groep waar hij onderzoek naar deed was er sprake van hiërarchie. Bovendien was er sprake van leiderschap binnen de groep. Hij verwees daarbij naar Amerikaanse literatuur over gangs en sprak over jeugdbendes wanneer hij het had over de groep die hij had onderzocht (Werdmölder, 1990). Op de analyse van Werdmölder is vervolgens veel kritiek gekomen. Zo suggereerde Werdmölder bijvoorbeeld dat er sprake was van een hechte groep. Junger (1993) stelde dat dit niet juist was omdat er binnen de groep veel sprake was van wantrouwen en ruzies. Volgens haar was dit al een reden waarom er niet van een jeugdbende gesproken kon worden. Het al dan niet bestaan van vertrouwen en of er sprake is van een hechte vriendschap binnen de jeugdgroep is een veel terugkerend thema in de literatuur over jeugdbendes. Zo concludeerde Van Gelder (1992) bijvoorbeeld op basis van zijn onderzoek naar groepen Marokkaanse jongens dat er geen hechte vriendschappen bestonden tussen de jongens, waardoor er volgens hem geen sprake kon zijn van bendes. Van Gemert bracht hier tegenin dat de Amerikaanse gangliteratuur laat zien dat vriendschap onder gangleden zeker niet overschat moet worden. Bovenal is het uit eigen belang dat jongens zich bij een gang aansluiten (Van Gemert 1995b:300). 4 Groep personen van gelijke rang of stand. 15

16 Ook uit andere studies is gebleken dat er niet een hechte vriendschap tussen bendeleden hoeft te zijn. Vaak is er juist een duidelijk gebrek aan vertrouwen en affectie onderling. Dit verschijnsel wordt door de auteurs vaak verklaard uit de condities voor het ontstaan van de bendes: zij ontstaan niet door gedeelde positieve waarden of doelen maar door gedeeld gebrek, zoals armoede, sociaal disfunctioneren etc. (Driessen, Volker, op den Kamp, Roest en Molenaar, 2002:172). Van Gemert (1995) deed midden jaren negentig onderzoek naar het al dan niet bestaan van Marokkaanse jeugdbendes in Rotterdam-Zuid en kwam tot de conclusie dat er geen redenen waren om aan te nemen dat er werkelijk sprake was van bendes. Dit omdat de jongens zich af en toe als een hechte groep manifesteerden en de keer daarop als los zand aan elkaar hingen (Van Gemert 1995b: 299). De Marokkaanse jongeren kwamen vaak vanuit een gemeenschappelijke opvatting in actie. Kenmerkend was dat het dan vaak om een gemeenschappelijke tegenstander ging in plaats van om een gemeenschappelijk doel. De samenwerking betrof vooral gezamenlijk verzet. Er was geen sprake van intern overleg of leiderschap en zonder dit alles werd geprobeerd de tegenstander uit te schakelen. Wanneer dit eenmaal was gelukt, verdween ook de bindende kracht in de groep en bleef weer een losse verzameling individuen over. De jongens hadden moeite om los van zo n gelegenheid hun gedrag op elkaar af te stemmen of rekening met elkaar te houden (Van Gemert 1995b: 292). Van Gemert kwam tot de conclusie dat er in Rotterdam niet van Marokkaanse gangs gesproken kon worden. Dit concludeerde hij nadat hij zijn materiaal naast de gangdefinitie van Klein en Maxson had gehouden. Het feit dat de jongens zichzelf niet als een groep zagen en dat er geen sprake was van hiërarchie onder de leeftijdsgenoten was doorslaggevend. Dat de buitenwereld de jongens wel als een hechte groep zagen kwam vooral door de momenten waarop men de jongens waarnam. Het gezamenlijk rondhangen gaf al gauw de indruk dat het om een hechte groep ging (Van Gemert 1995b: 300). Van Gemert (1998, 2000) onderzocht daarnaast rechtbankdossiers van een drietal Crips groepen (waarvan twee uit Den Haag en één uit Rotterdam) bestaande uit voornamelijk Surinaamse en Antilliaanse jongens. In tegenstelling tot de Marokkaanse groepen die hij onderzocht konden deze groepen wel als jeugdbendes worden gezien volgens de definitie van Klein en Maxson. De drie groepen hadden immers een eigen naam, gebruikten symbolen die hen onderscheidden van andere groepen, zagen zichzelf als een groep en werden door anderen ook als een specifieke groep gezien. Ook bleek dat de groepen zich schuldig hadden gemaakt 16

17 aan verschillende gewelddadige berovingen en overvallen. Van Gemert stelt dat de Amerikaanse voorbeelden verknoopt zijn geraakt met een jeugdstijl. De muziek en uiterlijke symbolen hebben een mondiale verspreiding gekregen en deze stijl omvat ook attitudes en gedragscodes. Tot het moment dat het onderzoek van Van Gemert naar drie jeugdbendes werd gepubliceerd, kon men ongestraft beweren dat in Nederland in het geheel geen sprake was van jeugdbendes. Volgens Van Gemert wordt in zijn onderzoek aangetoond dat dat onjuist is en dat er wel degelijk jeugdbendes zijn. Een deel van deze bendes heeft veel weg van Amerikaanse gangs (Van Gemert, 2000: 57). De Jong, Steijlen en Masson (1997) gingen op basis van dossiers na of er in Rotterdam Rijnmond aan het eind van de jaren negentig sprake was van bendevorming onder Antillianen. Op basis van de procesverbalen die zij doorlazen konden zij meerdere verbanden leggen met jeugdbendes, geïnspireerd door Amerikaanse gangs. De jongeren in kwestie pleegden ook criminaliteit, echter wanneer zij dit deden was er sprake van een zeer lage organisatiegraad. Meestal ging het om groepjes jongens die samenwerkten en die elkaar slechts vaag kenden. Ondanks dat er in elk dossier ook personen aangewezen konden worden die de boventoon voerden, kon er volgens de auteurs niet worden gesproken over een bende omdat dit een vertekend beeld zou oproepen. Men zou dan kunnen suggereren dat er sprake was van een hogere organisatiegraad dan werkelijk het geval was. De Jong et al. spraken daarom liever over gelegenheidscoalities, namelijk jongeren die zich op bepaalde momenten verenigen om vaak in wisselende samenstelling delicten te plegen. Dit laatste komt veel overeen met wat Yablonski in 1959 al constateerde voor veel groepen in de Verenigde Staten. Hij ging niet uit van vaste bendes, maar eerder van wat hij een near-gangstructure noemde, waarbij rondom een vaste kern los-vaste personen cirkelden (De Jong et al. 1997: 145). Bovenkerk (2001) zag op basis van zijn onderzoek geen aanleiding om Antilliaanse groepen delinquenten te omschrijven als jeugdbendes. Hij liet zien dat de Curaçaose criminaliteit typisch een groepsverschijnsel is maar dat de organisatiegraad in de groepen laag is. Nederland kent volgens hem geen jeugdbendes in de subculturele betekenis van het woord die het in de Verenigde Staten heeft gekregen (territorialiteit, groepscodes, eigen symbolen). Antilliaanse groepen vormen daarop geen uitzondering. Bovenkerk vindt het daarom beter om niet van bendes te spreken en ook niet van netwerken, maar van action sets, ad hoc-groepjes die voor de duur van de betreffende daad spontaan worden gevormd. Zulke kortstondige 17

18 samenwerkingsverbanden komen tot stand tussen jongens die elkaar min of meer kennen, omdat zij tot dezelfde volksklasse behoren en afkomstig zijn uit eenzelfde volkswijk van Willemstad (Bovenkerk 2001: 182). Van San (2005) concludeerde na een onderzoek naar de Rotterdamse jeugdgroep Millinxsysteem dat overeenkomstig de definitie van Klein en Maxson de jongens van deze groep als jeugdbende gezien kunnen worden. Door de omgeving worden zij immers gezien als een groep, de jongens zien zichzelf als een groep en ze hebben verscheidene delicten gepleegd die hen met de politie en/of buurbewoners in aanvaring hebben gebracht. Wel merkte Van San op dat deze constatering lastiger wordt wanneer aan de term jeugdbende een meer subculturele betekenis wordt verbonden (groepen met een duidelijk territorium, groepscodes, eigen symbolen etc.). Ondanks dat de jongens van het Millinxsysteem zich lieten inspireren door gangsymbolen en er aanwijzingen zijn dat ze als groep steeds professioneler werden is het volgens haar te vroeg om te spreken van een jeugdbende in de subculturele betekenis van het woord. Te veel aanwijzingen zouden daartegen pleiten (geen duidelijke hiërarchie, geen taakverdelingen bij het plegen van delicten etc.). Volgens Van San is het te vroeg om te zeggen dat er sprake is van jeugdbendes in Rotterdam, maar het is ook te vroeg om dat te ontkennen. Tevens bleek uit het onderzoek dat er meerdere groepen in Rotterdam kenmerken vertonen van jeugdbendes en ernstige vormen van criminaliteit plegen (Van San, 2005). 2.3 Begripsafbakening Wanneer men kennis wil verzamelen die vergelijkbaar is tussen landen onderling is het belangrijk dat er met heldere formuleringen wordt gewerkt. Over gangs en jeugdbendes heeft lange tijd onduidelijkheid bestaan over de inhoud van de gebruikte termen. Het woord gang wordt erg veel gebruikt maar omdat het verschillende associaties kent roept het woord ook een hoop verwarring op. Het woord gang legt een link naar Amerikaanse jeugdbendes en tegelijkertijd legt het woord een link naar criminele betrokkenheid. Volgens Van Gemert (1998:2) komen we in de problemen wanneer het gaat om Nederlandse groepen die geen criminele activiteiten hebben, maar die zich wel bedienen van gang-symbolen. Zoals al eerder beschreven bestaan er ook gangs die geen gebruik maken van symbolen en die geen duidelijke gedragsregels en codes hebben. Een scala aan definities is gevonden, maar geen ervan is door wetenschappers en professionals in consensus aanvaard. Van de Amerikaanse gangs is een stereotype beeld ontstaan: ze hebben vaste uiterlijke kenmerken, zijn vaak 18

19 territoriaal gebonden, gebruiken zeer specifieke mores en zijn hiërarchisch georganiseerd. Doordat wetenschappers het Amerikaanse stereotype van jeugdbendes vaak in hun definitie meenemen ontstaat volgens Van Gemert een paradoxale situatie. Door te refereren aan Amerikaanse stereotypes en vervolgens de term jeugdbende als niet passend terzijde te stellen wordt het probleem verkleind. Ondanks de vele definities worden er daarom in Nederland weinig bendes gemeld. 5 In mijn onderzoek ga ik uit van de veel gehanteerde en neutrale definitie van jeugdbendes van Klein en Maxson (1989). Deze definitie luidt: Community recognition as a group or collectivity, recognition by the group itself as a distinct group of adolescents and young adults, and enough illegal activities to get a consistent negative response from law enforcement and/or neighbourhood residents (Klein en Maxson, 1989: 205). [ Een jeugdbende is een verzameling jongeren die door de omgeving gezien wordt als een groep, die zichzelf ziet als een groep en voor wie criminele handelingen belangrijke activiteiten zijn, die hen met politie en/of buurtbewoners in aanvaring laten komen (Van Gemert, 1998: 4)]. 2.4 Theorieën die delinquent groepsgedrag verklaren Criminaliteit van Curaçaose jongeren is een typisch groepsverschijnsel (Bovenkerk, 2001). De Amerikaanse literatuur levert een reeks factoren voor het ontstaan van gangs. Verschillende theorieën zijn ontwikkeld om groepsvorming en delinquent gedrag in groepsverband te verklaren. Mijn bedoeling is om in deze paragraaf slechts theorieën te beschrijven, waarvan ik denk dat ze het meest van toepassing zijn op de verklaring van criminaliteit van Curaçaose jongeren als een groepsverschijnsel. In mijn conclusie zal ik hierop terugkomen Blocked Opportunities De meeste verklaringen voor het ontstaan van gangs gaan uit van de sociale structuur. Als eerste wil ik ingaan op de spanningsbenadering van Merton (1938; 1968). Volgens de spannings- of strain-theorie is criminaliteit het gevolg van collectieve aanpassing of verzet tegen maatschappelijke ongelijkheid en onrechtvaardigheid. Armoede en werkloosheid zijn 5 Crimelink, een interview met Frank van Gemert en Marion van San over jeugdbendes in Nederland. 19

20 daarbij de duwende factoren die op individueel niveau verklaren waarom mensen geneigd zijn tot crimineel gedrag en op maatschappelijk niveau is criminaliteit te verklaren uit processen van sociale desintegratie. In de spanningsbenadering wordt criminaliteit gezien als een gevolg van het niet op elkaar afgestemd zijn van enerzijds aspiraties, wensen of behoeften van individuen en anderzijds de mogelijkheden, verwachtingen en ideeën om deze op een legitieme manier te kunnen realiseren. Het probleem ontstaat daar waar gevestigde doelen niet langs legale weg bereikt kunnen worden. Dat zal vooral het geval zijn voor mensen in die sociale lagen, die een beperkte toegang hebben tot legitieme middelen. Voor grote groepen mensen belemmeren de maatschappelijke omstandigheden het bereiken van de American Dream. Volgens Merton leidt de resulterende spanning tot aanpassingsgedrag, hetzij door de aspiraties bij te stellen, hetzij door te zoeken naar alternatieve, minder legale middelen. De dreiging van falen motiveert mensen om gebruik te maken van die middelen die succes beloven. Als er een spanning is tussen aspiraties en beperkt toegankelijke middelen is er sprake van anomie of normloosheid, dat wil zeggen een breuk in de culturele structuur, die op individueel niveau de motivatie levert om crimineel gedrag te plegen Bindingen met de samenleving In andere theorieën die het ontstaan van gangs proberen te verklaren ligt de nadruk meer op controleprocessen. In de meeste gevallen gaat het dan om de wijze waarop het gedrag van individuen door de omgeving wordt beïnvloed en/of gecorrigeerd. De controle-theorie van Hirschi uit 1969 ziet het ontbreken van sociale controle als belangrijkste oorzaak van criminaliteit. De kerngedachte van de controlebenadering is dat crimineel gedrag kan worden verklaard uit de mechanismen die het menselijk gedrag controleren. Volgens Hirschi schuilt in ieder mens een crimineel. De meeste mensen gedragen zich echter niet misdadig, omdat zij bindingen hebben met hun mensen in hun omgeving, die zij niet op het spel willen zetten. De centrale vraag is niet waarom mensen strafbare feiten plegen, maar wat de meeste mensen van het plegen van strafbare feiten weerhoudt. Uitgangspunt is dat iedereen de wettelijke regels wel kent, maar dat niet iedereen erdoor wordt weerhouden. Op individueel niveau worden sociale bindingen gezien als remmende factoren die mensen weerhouden van crimineel gedrag. Met sociale bindingen bedoelt men het gezin, school of werk. Een tijdelijke verzwakking van de controlemechanismen op gedrag is volgens de controle theorieën noodzakelijk om een wetsovertreding mogelijk te maken. Het centrale idee van Hirschi s 20