DeernsData. Deerns: opmerkelijk duurzaam! Actueel: Burj al Shams: energieneutrale wolkenkrabber

Transcriptie

1 DeernsData Actueel: Burj al Shams: energieneutrale wolkenkrabber Opdrachtgever aan het woord: Nieuwbouw AMOLF: trillingsarm, flexibel en uiterst duurzaam Deerns: opmerkelijk duurzaam! Actueel: Het toonaangevende groene datacenter nummer 18 - juni 2008

2 Inhoud Werken aan duurzame techniek Het uiterst duurzame nieuwe gebouw van AMOLF 4 Een van de vijf Eco-gebouwen in Europa 8 Viploges Philips Stadion binnenstebuiten 9 Deerns ontwerpt zero energy building in China 10 Renovatie Museum Boijmans van Beuningen in beeld 12 Drie duurzame bronnen voor Kabul 15 Deerns skyline 16 Het toonaangevende groene datacenter 18 Deerns laat hart Rabobank continu veilig kloppen 20 Steriel werken in het Jeroen Bosch Ziekenhuis 24 Onderzoek prijsniveau duurzame energiesystemen 26 Ontwikkeling groene luchthavens 27 Online Nederlandse normenvraagbaak 28 Succesvol seminar in Dubai 29 Nieuwe managers bij Deerns 30 Column Jan Paul van Soest 31 Burj al Shams 32 DeernsData

3 Weg met de angst Het klimaat verandert, fossiele brandstoffen raken op, maar zijn dat redenen voor angst? De Nederlandse advies- en ingenieursbureaus, verenigd in ONRI, vinden van niet. Wij zien dit juist als kans. We gaan graag de uitdaging aan om Nederland klimaatbestendig te maken - een van de grootste opgaven van deze eeuw. Overal werken wij aan duurzame projecten en programma s. Waar velen denken in problemen, zien wij vooral oplossingen. Advies- en ingenieursbureaus hebben Nederland gemaakt tot wat het is: een land dat door mensenhanden tot stand is gekomen. Nu staan we klaar om dat land voor te bereiden op de toekomst. Wij hebben aansprekende oplossingen, die staan beschreven in het door de ONRI uitgegeven boekje Weg met de angst. Het is de state of the art van projecten die de gevolgen van klimaatverandering opvangen en naar onze hand zetten. Deerns is erin vertegenwoordigd met haar project energievoorziening van woonwijk Duindorp. Het project en andere toepassingen van dit CO 2 -besparende concept werden begin dit jaar toegelicht in het NOS Journaal en in Goedemorgen Nederland. De projecten in het boekje laten zien dat advies- en ingenieursbureaus een praktische en innovatieve instelling combineren met helder denken. Ze leggen de verbinding tussen theorie en praktijk, tussen de wetenschappelijke kracht van universiteiten en onderzoeksinstellingen en de daadkracht van bouwers en ontwikkelaars. Bent u geïnteresseerd in het boekje Weg met de angst, stuur dan een naar contact@deerns.nl om het aan te vragen. Voorwoord Opmerkelijk duurzaam Vandaag de dag staat het duurzaamheidsdenken hoog op iedere politieke agenda. Dat is goed nieuws, want Deerns doet al decennialang aan duurzaamheid. Veel van onze opdrachten worden voorzien van energiebesparende oplossingen die werken: realiseerbare concepten voor duurzame energievoorziening. Dankzij deze innovatieve concepten is heel wat CO 2 - uitstoot vermeden. In deze Deerns Data komt duurzaam ontwerpen in verschillende vormen aan bod. Bij het nieuwe gebouw van het FOMinstituut voor Atoom- en Molecuulfysica (AMOLF) in Amsterdam is duurzaamheid in het uiteindelijke ontwerp op vier hoofdpunten gerealiseerd: energiebesparing in de laboratoria en, in de kantoren, duurzame energieopwekking, maximale gebruiksflexibiliteit en het gebruik van onderhoudsarme materialen die lang meegaan. Bij nieuw te ontwikkelen of te renoveren datacenters krijgt het verlagen van de energievraag topprioriteit. Op pagina 18 kunt u lezen hoe wij 80 procent energie weten te besparen bij datacenters. Voor Rabobank Nederland ontwierpen wij een datacenter dat - als het om groen en duurzaamheid gaat - tot de absolute top behoort. Daarbij is niet alleen naar het gebouw gekeken, maar ook naar het gebruik van restwarmte op het bedrijventerrein rondom het datacenter. In het buitenland is duurzaamheid eveneens een hot item. In deze Deerns Data ziet u daar een aantal voorbeelden van, zoals een zero energy building in China, een duurzaam energieconcept voor een nieuw grootstedelijk gebied in Afghanistan en duurzame oplossingen voor luchthavens in onder andere Abu Dhabi en Macedonië. Onze vestiging in Dubai organiseerde recentelijk een goed bezocht seminar dat in het teken stond van Green Building Design. Duurzaamheid blijkt een vast uitgangspunt bij nieuwe gebouwen in de Verenigde Arabische Emiraten. Met ingang van deze Deerns Data hebben we ook een column van iemand buiten Deerns. Ir. Jan Paul van Soest, duurzaamheidsadviseur, zal deze column een aantal keren verzorgen en het stokje daarna overdragen. Hij start zijn reeks op pagina 31 met zijn visie op energie en innovatie. Verder een gesprek over de renovatie van Museum Boijmans van Beuningen, waarin Deerns zich buigt over de vraag hoe de lichtkwaliteit naar een hedendaags niveau te brengen is. Door het gebruik van 3D-visualisatietechnieken kan het resultaat op voorhand al zo realistisch mogelijk inzichtelijk worden gemaakt. Daarbij houden de daglichtsimulaties ook rekening met de tentoonstellingsduur per object, waardoor is na te gaan welke bescherming nodig is om de objecten tegen het uv-bestanddeel van daglicht te beschermen. Deze simulatietechnieken worden steeds belangrijker in het hedendaags ontwerp. ir. E.S. Hora Siccama Directeur Deerns raadgevende ingenieurs DeernsData

4 opdrachtgever aan het woord Trillings flexibel duur Nieuw gebouw AMOLF Toegegeven, duurzaamheid kwam niet op de eerste plaats bij het nieuwe gebouw van het FOM-instituut voor Atoom- en Molecuulfysica (AMOLF) in Amsterdam. Hoogste prioriteit hadden de laboratoria, waar de medewerkers optimaal hun onderzoek moeten kunnen doen. Toch is duurzaamheid in het uiteindelijke ontwerp op vier hoofdpunten gerealiseerd: energiebesparing in de laboratoria en, in de kantoren, duurzame energieopwekking, maximale gebruiksflexibiliteit en het gebruik van onderhoudsarme materialen die lang meegaan. Deerns ontwierp de installaties van dit in menig opzicht bijzondere gebouw. AMOLF is een van de drie onderzoeksinstituten van de Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie (FOM). De huidige huisvesting, te midden van andere gerenommeerde kennisinstituten op het Science Park Amsterdam, is bijna vijftig jaar oud. Het wekt dan ook geen verbazing dat nieuwbouw de voorkeur had boven de zoveelste renovatie of uitbreiding. Dankzij het ministerie van OC&W en NWO kwam de financiering rond en nu verrijst 200 meter verderop op het Science Park de nieuwe AMOLF-thuisbasis. De ontwerpende partijen zijn via een Europese aanbestedingsprocedure geselecteerd. De opdracht voor het architectonisch ontwerp ging naar architectenbureau Dick van Gameren. Het constructieve en installatietechnische ontwerp kwam als total engineerings -opdracht in handen van de combinatie A2DP, bestaande uit Aronsohn Management, Aronsohn Constructies, Deerns raadgevende ingenieurs en Peutz. Flexibel Drie verdiepingen telt het nieuwe gebouw. Op de begane grond en de tweede verdieping liggen laboratoria, daartussenin een laag met technische voorzieningen. In een gebouw als het onze zijn veel installaties nodig: leidingen, water, DeernsData

5 arm, en uiterst zaam Links Huub Kersten, rechts Piet Kistemaker elektra, koeling, gassen, ventilatie, afzuiging. Daar is de eerste verdieping grotendeels voor ingericht, zegt bedrijfsingenieur Huub Kersten, tevens projectleider nieuwbouw. Voordeel is dat de afstand van de installaties naar zowel de etage eronder als die erboven klein is. Vanuit de laboratoria kan je snel verbinding maken met de infrastructuur die je nodig hebt, want alle aansluitingen zitten er al. Elke onderzoeksruimte heeft letterlijk een gat in het plafond of de vloer naar de tussenlaag. Als een onderzoek na vier tot acht jaar is afgerond, kunnen we de ruimte eenvoudig en snel herinrichten voor het volgende onderzoek of experiment, zonder dat grote aanpassingen in de infrastructuur nodig zijn. Het gebouw is zo flexibel mogelijk ontworpen. De in totaal 1500 vierkante meter onderzoeks- en experimenteerruimte, inclusief cleanroom, beslaat ruim 30 procent van het nuttig oppervlak. Liefst 70 procent van alle techniek in het gebouw is ervoor bestemd. In de - vooral fysische en microbiologische - laboratoria wordt zowel fundamenteel als toepassingsgericht onderzoek gedaan. Het kent twee hoofdlijnen: onderzoek van lichttransport in nano-gestructureerde materialen (nanofotonica) en aan de fysica van leven (de fysische processen die een rol spelen bij het functioneren van cellen). Uniek aan de 21 laboratoria op de begane grond is dat ze stuk voor stuk trillingsarm zijn. Het vloeroppervlak op de begane grond bestaat uit 21 eilanden met rondom 10 centimeter tussenruimte. Op elk eiland is een laboratorium van 6 bij 7 meter gebouwd, met een 80 centimeter dikke betonvloer, die op acht geschoorde heipalen staat. Kersten: Daardoor kunnen trillingen van het gebouw of de omgeving niet of nauwelijks doordringen tot de eilanden. En van de eilanden niet naar de buureilanden, want daar heb je in de praktijk het meeste last van. Trillingsarm is noodzakelijk voor het onderzoek binnen AMOLF, legt beheerder Piet Kistemaker uit. We maken en onderzoeken materialen met nanometernauwkeurigheid. In cellen worden krachten gemeten die componenten op elkaar uitoefenen. Daarbij gaat het om krachten als een miljoenste van een miljoenste Newton. Die kun je uitsluitend meten in een trillingsarme omgeving. Waterbronnen Eerst moet de kwaliteit van de laboratoria gewaarborgd zijn en in de ontwerpruimte die overblijft, moet je een zo duurzaam mogelijk gebouw ontwikkelen. Dat was het uitgangspunt, zegt Huub Kersten. Bovendien hebben wij - instituten en grondeigenaren van het Science Park Amsterdam - met elkaar in het stedenbouwkundig plan afgesproken dat we zo duurzaam mogelijk energie binnenhalen en verbruiken. In het nieuwe gebouw is daarop dan ook sterk de nadruk gelegd, dankzij nauw overleg tussen Deerns en de toekomstige gebruikers van AMOLF in de ontwerpfase. Een van de belangrijkste onderdelen is het door Deerns uitgewerkte bodemopslagsysteem. Onder het gebouw zijn >> DeernsData

6 twee waterbronnen van 100 meter diepte aangeboord. Simpel gezegd wordt het water uit de ene bron opgepompt om te gebruiken bij het ventileren en koelen van de laboratoria, en na gebruik opgeslagen in de tweede bron. Het opslagsysteem zorgt ervoor dat s winters het warme water van de zomer gebruikt kan worden voor de verwarming en s zomers het water dat in de winter is afgekoeld voor de koeling. Het systeem is zodanig geautomatiseerd dat het nooit méér energie levert dan voor de onderzoeksruimten nodig is, verzekert Wouter Kok, manager van de adviesgroep Laboratoria, Industrie & Telecom van Deerns. De benodigde ventilatie, verwarming of koeling worden geen moment overbodig geleverd. Zo bespaart het bodemopslagsysteem enerzijds veel energie, terwijl anderzijds de energie díe nodig is, zo duurzaam mogelijk wordt opgewekt. Dat is voor een gebouw als dit uniek; we zijn er in het ontwerp in geslaagd de warmte- en koude vraag voor de onderzoeksruimten met succes af te stemmen op de bronnen. Innovatief klimaatconcept Voor de kantoren heeft Deerns een innovatief klimaatconcept bedacht en voor het eerst toegepast. Kok: Omdat AMOLF zo sterk op de laboratoria focust, hebben we voor de kantoren een klimaatconcept ontwikkeld dat weinig geld en moeite kost om aan te leggen én weinig energie verbruikt volgens het principe less is more. Om te verwarmen en te koelen, maakt Deerns gebruik van natuurlijke luchttoevoer en betonkernactivering. Het plafond is het beton van de vloer erboven. Strak langs dat plafond wordt buitenlucht naar binnen geblazen via een kiertje in de gevel. Die natuurlijke toevoer is zodanig aerodynamisch ontwikkeld, dat er volgens Kok geen tocht is en ook geen hulpvoorzieningen nodig zijn. Verder is er centrale afzuiging, zodat elk kantoor altijd voldoende verse lucht heeft. Anders dan bij een mechanische installatie kan de gebruiker in dit concept het binnenklimaat eenvoudig beïnvloeden. Hij kan direct de ventilatie aan- of uitzetten, met de radiator de temperatuur corrigeren en desnoods een raam openzetten. s Nachts kan met de buitenlucht het gebouw gekoeld worden. De kou wordt opgeslagen in het beton om daarmee de koelbehoefte van het systeem overdag te temperen. Deerns gaat het nieuwe klimaatconcept zeker vaker toepassen, voorziet Kok. Het leent zich met name voor gebouwen waarvan de gebruiker dezelfde visie op zijn faciliteiten heeft als AMOLF. Voor organisaties die dus primair investeren in bijvoorbeeld de laboratoria en niet, zoals grote kantoren, in een tot in de puntjes mechanisch geregeld klimaat met full-airco. Er zijn meer gebouwen met natuurlijke toevoer en mechanische afzuiging, maar dit concept onderscheidt zich vooral door zijn eenvoud, maar ook diepgang wat betreft de geavanceerde technologie die gebruikt is in de ontwikkeling ervan. Een van de medewerkers van Deerns is zelfs gepromoveerd op dit systeem aan de TU Delft. Voor een op deze wijze geklimatiseerd kantoor is de energie-behoefte echt heel laag. DeernsData

7 Links: de huidige AMOLF-vestiging; Onder: de nieuwe AMOLF-vestiging Laag stroomverbruik Ook op het gebied van stroomverbruik zijn de nodige maatregelen genomen. Zo heeft Deerns bij de verlichting gekozen voor armaturen die automatisch uitgaan bij voldoende daglicht en afwezigheid van mensen. Verder is per laboratorium centraal in te stellen dat de afzuiging van zuurkasten s nachts en in het weekend aan blijft of juist - wat uiteraard de nodige energie bespaart - wordt beperkt. Dit kan niet alleen door de technische voorzieningen, maar ook omdat het binnen AMOLF mogelijk is om goede afspraken te maken met TD en onderzoekers, waardoor de veiligheidsrisico s klein zijn. Piet Kistemaker legt uit: Er werken hier tweehonderd mensen - ongeveer de helft wetenschappers en de andere helft technisch en administratief ondersteunend personeel - dus je kent elkaar, hebt geregeld contact. Dat verhoogt het verantwoordelijkheidsgevoel en collega s durven elkaar eerder ergens op aan te spreken. Als je weet dat anderen hun afspraken nakomen, kun je ze ook maken. In grote organisaties heb je geen idee of iemand s avonds opeens wil overwerken, zodat de zuurkast absoluut niet uit mag. Gebeurt dit toch, dan kan dat gevaarlijk zijn. Bij AMOLF kunnen we zonder meer de verantwoordelijkheid bij mensen neerleggen. Zij voelen zich verantwoordelijk voor een ruimte en beslissen zelf of apparatuur er aan of uit kan. Ook architect Dick van Gameren heeft duurzaamheid hoog in het vaandel staan, weet Huub Kersten. Dat blijkt onder meer uit de materiaalkeuze. De gevel van het gebouw bestaat uit elementen van beton. Schilderen is bepaald niet duurzaam; daarom heeft Van Gameren gekozen voor beton met gemalen groene natuursteen erdoorheen. Dat geeft kleur en blijft mooi zonder onderhoud. De elementen zijn door een speciale bewerking licht verschillend van kleur, dus als er in de loop der jaren ergens een stuk zou verkleuren onder invloed van het klimaat, valt dat niet op en hoeft er geen schilder te komen. Ook het toegepaste hout - veel bamboe - hoeft niet geschilderd te worden. Verder zijn de kunststofvloeren onderhoudsvrij, ze hoeven bijvoorbeeld niet in de was gezet te worden. Al dit soort zaken draagt bij aan de duurzaamheid van het gebouw. Filosofie Het hoogste punt van het nieuwe gebouw is inmiddels bereikt en eind mei zal de buitenkant klaar zijn. De oplevering staat voor half september gepland. Dan staat er een duurzaam, flexibel duurzaam gebouw, dat ook in de toekomst de meest uiteenlopende experimenten kan faciliteren. AMOLF zal er weer minstens vijftig jaar mee vooruit kunnen, verwachten Kersten en Kistemaker. << i ir. W.M. Kok Telefoon: (070) w.kok@deerns.nl DeernsData

8 Kort Nieuws Bibliotheek Amsterdam een van de vijf Eco-gebouwen in Europa De Openbare Bibliotheek Amsterdam (OBA) bespaart jaarlijks kwh en is hierdoor een van de vijf Eco-gebouwen in Europa. Door een aantal technologieën te combineren, waaronder warmte- en koude-energieopslag (LTEO), zonnepanelen en een klimaatbeheersysteem om onnodig energieverlies tegen te gaan, is Deerns erin geslaagd een uiterst milieuvriendelijk gebouw te ontwerpen. Met een oppervlakte van vierkante meter is de OBA het grootste openbare gebouw van Amsterdam. De gemeente heeft in het Stedenbouwkundig Programma van Eisen Oosterdokseiland energetische eisen aan het gebouw gesteld. Amsterdam wil de gehele Zuidelijke IJ-oever, waar het Oosterdokseiland deel van uitmaakt, milieuvriendelijk realiseren. Daarom heeft het eiland een milieuvriendelijk energiesysteem, waarop de bibliotheek aansluit. Het systeem, dat voorziet in verwarming en koeling, bestaat uit energieopslag in de bodem, gecombineerd met warmtepompen en piekketels die werken op bio-olie. Energiesysteem Het energiesysteem is verdeeld in een grondwatersysteem, een distributienet en warmtepompen in de gebouwen. Het distributienet transporteert het distributiewater over het plangebied en voorziet de warmtepompen in de gebouwen van water. De warmtepompen kunnen de vraag naar warmte op de koudste dagen van het jaar niet helemaal aan. Voor de laatste 5 tot 10 procent warmte zorgt een ketel die gestookt wordt op bio-olie. Dit is plantaardige olie, waarvan de CO 2 die vrijkomt bij de verbranding niet bijdraagt aan het broeikaseffect. Bijkomend voordeel is een verlaagd explosiegevaar, waardoor de ketel in een ruimte op de begane grond kan worden geplaatst. Door gebruik van het energieopslagsysteem en de bio-olie als energievoorziening wordt 65 procent minder CO 2 uitgestoten dan bij de toepassing van conventionele installaties. Het totale energieverbruik van de nieuwe bibliotheek komt onder de norm van 606 megajoule per m 2 functioneel nuttig oppervlak uit het Stedenbouwkundig Programma van Eisen Oosterdokseiland. Dankzij al deze maatregelen bespaart de gemeente per jaar kwh aan energie, wat financieel neerkomt op een besparing van zo n euro per jaar op de exploitatie. De zonnecellen dragen 2 procent bij aan de CO 2 uitstootvermindering. << i M.L. Hollander Telefoon: (020) m.hollander@deerns.nl DeernsData

9 Viploges Philips Stadion binnenstebuiten De viploges van het Philips Stadion in Eindhoven worden grondig gerenoveerd. Deerns verzorgt het gehele E- en W-ontwerp. Bijzonder is dat de glaslijn naar binnen wordt verplaatst, zodat binnen in de toekomst buiten wordt, Het huidige ontwerp is zo n tien jaar oud. Destijds was het beleid om de hooggeplaatste gasten comfortabel achter glas van de wedstrijden te laten genieten. Groot nadeel was alleen dat je vanuit de loges een belangrijk deel van de stadionsfeer mist. Het nieuwe ontwerp voorziet dan ook in een groter buitengedeelte door de glaslijn naar binnen te verplaatsen. Het binnenklimaat wordt beheerst met bestaande infrastructuur, aangevuld met losse koelunits. Deze units kunnen bij intensief gebruik van de loges zorgen voor extra koeling en ontvochtiging van de lucht; ze zijn individueel regelbaar. Ook in het grotere buitengedeelte is aandacht voor comfort. Aan de overstek van de bovenliggende tribune worden infrarood stralers gemonteerd, die in de wintermaanden voor voldoende verwarming zorgen. Binnenruimte Het interieur wordt totaal vervangen. Topontwerper Jan des Bouvrie is benaderd om een hoogwaardige en moderne uitstraling te creëren, waarin gasten comfortabel van sport kunnen genieten. De plannen zijn inmiddels uitgewerkt. Vanaf augustus 2008 zullen de gasten in de geheel nieuwe ambiance kunnen genieten van wedstrijden en evenementen. << Zonneschoorsteen voor RIKILT In december 2006 stond het RIKILT-instituut aan het begin van een grootscheeps renovatie- en nieuwbouwproject. In nauwe samenwerking met architectenbureau Broekbakema heeft Deerns installatietechniek gecombineerd met bouwkundige technieken, waardoor de energielasten van het nieuwe complex substantieel omlaag gebracht worden. Het RIKILT - Instituut voor Voedselveiligheid doet hoogwaardig onderzoek naar de veiligheid en kwaliteit van het Nederlandse voedselpakket en adviseert nationale en internationale overheden. De onderzoeken vereisen ruimten waarin het binnenmilieu goed kan worden beheerst. Aangezien het gaat om laboratoria met veel zuurkasten, die bovendaks hun afzuiglucht wegblazen, kan schone ventilatielucht niet van bovenaf worden aangezogen, zoals gebruikelijk is bij mechanische ventilatie. Daarom heeft Deerns een tweedehuidfaçade ontworpen, die onder meer gebruikt wordt als luchtschacht om schone lucht aan te zuigen. Het vernuft zit in de regeltechniek en het in tweeën delen van de tweedehuid-façade. Hierdoor wordt warmte die tussen de gebouwgevel en de façade ontstaat, gebruikt wanneer het nodig is en afgevoerd als het een overschot vormt. Door deze eigenschap hebben de specialisten het nieuwe ontwerp zonneschoorsteen genoemd. De energielasten worden er substantieel mee gereduceerd. Bouwfysica De specifieke eigenschappen van een tweedehuid-façade vragen zowel bij het ontwerp als tijdens de uitvoering om bijzondere aandacht. Om de effecten van de bouwconstructie in combinatie met de invloed van installaties op het binnenmilieu in kaart te brengen, voerde Deerns een aantal bouwfysische studies uit. Zo werden onder meer de tweedehuid- Bezonningsstudie RIKILT façade, de binnentemperatuur van de loopbruggen, de bezonning van de nieuwbouw en de daglichttoetreding nader in kaart gebracht. De grote voordelen van de zonneschoorsteen zijn vooral de aanzuiging van schonere lucht en de energiebesparing door het gebruik van zonneenergie. Er zijn diverse (laboratorium) projecten denkbaar waar dit principe in de toekomst ingezet zou kunnen worden. << i R.J.J. Stevens Telefoon: (024) r.stevens@deerns.nl DeernsData

10 Project in beeld De groeiende uitstoot van CO 2 heeft een negatieve invloed op het milieu en vormt een bedreiging voor ons leven op aarde. In China werd tot voor kort niet of nauwelijks naar energiebesparing en CO 2 - uitstoot gekeken. Suntech Power Holdings, internationaal marktleider op het gebied van zonnepanelentechnologie, stelde echter hoge eisen aan het binnenklimaat van zijn nieuwe kantoren- en productiecomplex. Daarbij moest er tevens een duurzaam energieconcept ontwikkeld worden. Door een mix van duurzame energieopwekking en -systemen toe te passen, zorgde Deerns ervoor dat zo n 80 procent van de energiebehoefte op een duurzame manier wordt opgewekt. Het grote gebouw verbruikt daardoor zo goed als geen energie en heeft een voorbeeldfunctie in China. Deerns ontwerpt groen energieconcept voor Suntech Power Holdings Zero energy building in China In de gevel worden de nieuwste typen (experimentele) zonnecellen met hoge rendementen toegepast. Deze zonnepanelen vergen nauwelijks onderhoud, waardoor het project ook exploitatietechnisch erg interessant is m 2 semitransparante zonnepanelen is voor de opwekking van ten minste 300 kwp* aan elektriciteit. * Kilowatt piek (kwp) geeft het vermogen van een zonnepaneel aan onder standaard testomstandigheden, de zogeheten STC (1.000 W/m 2 instraling, 25 C paneeltemperatuur, lichtspectrum AM1,5 ). 10 DeernsData

11 De combinatie van de gebruikte technieken is in China nieuw. Energieopslag in de bodem werd tot op heden door de lokale overheden in China verboden in verband met problemen in het verleden, toen bedrijven met slecht opgeleide medewerkers bodemopslagsystemen realiseerden. De kennis op het gebied van bodemopslag en duurzame energie van Deerns zijn aanleiding om het hier toch toe te passen. i ir. R.L.P. van den Berg Telefoon: (040) rlp.vd.berg@deerns.nl DeernsData 11

12 Achtergrondverhaal Hoe een monumentaal museum opnieuw het daglicht ziet Museumgebouwen zijn altijd in ontwikkeling. Bouwkundige en installatietechnieken die de functionaliteit van deze gebouwen verbeteren volgen elkaar namelijk in hoog tempo op. Bijvoorbeeld op het gebied van daglichttoetreding. In het restaurant van het Rotterdamse Museum Boijmans Van Beuningen treffen renovatiearchitect Jan Willem Walraad van Molenaar & Van Winden Walraad architecten en daglichtspecialist Jelle Post van Deerns elkaar. Ze discussiëren over de mogelijkheden en onmogelijkheden van het te renoveren monumentale gebouw van Museum Boijmans Van Beuningen. In samenwerking met onder andere projectmanagementbureau Toornend- Partners en Deerns gaan we beginnen met de renovatie van de Van der Steurvleugel van het Boijmans, vertelt Jan Willem Walraad in rap tempo. Het gaat om het oudste deel van het gebouw, in 1935 gerealiseerd, ontworpen door stadsarchitect Van der Steur. De renovatiewerkzaamheden zijn heel divers. We moeten bijvoorbeeld de centrale meldkamer herinrichten, het prenten-kabinet - een topcollectie - herhuisvesten en we moeten een oplossing vinden voor de condensvorming in de glazen spits op de toren boven de hoofdingang. Maar ook de binnenplaats, de binnentuin, de museumtuin en zaken als hemelwaterafvoer verdienen de nodige aandacht. Omdat de renovatie zo omvangrijk is hebben we het project in verschillende fasen ingedeeld. Daglichtmuseum Net als het Gemeentemuseum in Den Haag en het Rijksmuseum in Amsterdam is Museum Boijmans Van Beuningen gebouwd in de traditie van een typisch daglichtmuseum. Dit is goed te zien aan de buitenkant van het museum. De daken van de tentoonstellingsruimte bestaan voor het grootste gedeelte uit glaskappen. Aan de binnenzijde van de tentoonstellingsruimte zijn de plafondlamellen, waardoor het daglicht toetreedt, duidelijk waarneembaar. In de loop der jaren zijn talrijke maat- 12 DeernsData

13 regelen genomen die dit toetredende daglicht hebben aangetast, en waardoor kunstlicht noodzakelijk werd toegevoegd. De toename van kennis over de invloed van daglicht op kunstobjecten ligt daar mede aan ten grondslag. Maar ook door bouwkundige praktische aanpassingen heeft het gebouw aan oorspronkelijkheid verloren. We willen de museumvleugel weer in oude glorie terugbrengen, geheel in de stijl van Van der Steur gaat Walraad verder. Aan de hand van de originele tekeningen, die het museum al die tijd heeft bewaard, kunnen we de meeste zaken reconstrueren. Maar er zijn ook details waar we niet meer van weten hoe die eruit moeten hebben gezien. Bijvoorbeeld de bekleding van de stoelen van het auditorium van het museum. Daar zullen we deskundigen naar laten kijken om zo dicht mogelijk bij de waarheid te komen. Ook de verlichting van het auditorium moet door deskundigen bekeken worden. Op dit moment zijn er in het prachtige plafond, dat opgebouwd is uit koven, lelijke tl-armaturen geplaatst. Niet mooi om te zien en ook het licht dat ze afgeven is niet goed. We hebben Deerns gevraagd hier eens naar te kijken. Wat zijn de mogelijkheden om binnen de esthetische grenzen van Van der Steur de lichtkwaliteit naar een hedendaags niveau te brengen? Je ziet, we brengen niet alles klakkeloos terug in de oude staat, maar zijn ook uit op verbetering. Ook dit is geheel in lijn met de visie van de oorspronkelijke architect. Hij was een perfectionist, die destijds al technische innovaties heeft toegepast in zijn meesterwerk. Neem bijvoorbeeld de ingenieuze manier waarop alle ruimten via luchtschachten geventileerd worden: een zogeheten ademend gebouw. Perfectionist Een perfectionist was hij zeker, vult Jelle Post aan. Met veel plezier heb ik naar de kapconstructies gekeken die daglichttoetreding in de tentoonstellingszalen mogelijk maken. Maar het meest opmerkelijke vond ik het feit dat de architect tijdens de bouw van het museum op het bouwterrein een proefopstelling heeft gemaakt van de dakconstructie. Hiermee kon hij op ware grootte experimenteren met daglichttoetreding. Zo is hij tot zijn uiteindelijke ontwerp gekomen. De glassoort in de kappen, de invalshoek, de toepassing van variërend translucent materiaal in de Links: Jelle Post, rechts Jan Willem Walraad legramen en de reflectie via de lamellen: alles moet van tevoren in de proefopstelling zijn getest. Deerns heeft voor het museum een onderzoek uitgevoerd naar een aangepast schoepenplafond. Met het onderzoek zijn we eigenlijk in de voetsporen van Van der Steur getreden, vervolgt Post. Wat hij met zijn Het gaat om het oudste deel van het gebouw, in 1935 gerealiseerd, ontworpen door stadsarchitect Van der Steur daglichttoetreding in de tentoonstellingszalen. Hierbij is gekozen voor een Dit onderzoek toont aan dat mijn metho- proefopstelling deed, doe ik nu digitaal. typerende tentoonstellingszaal, omdat diek van meting en simulatie ook in deze iedere ruimte een ander daglichtkarakter complexe situatie werkt, en dat deze heeft. Zo heeft het prentenkabinet aan simulaties dus gevalideerd zijn. de noordzijde een beperkte daglicht- Met de digitale proefopstelling kunnen toetreding en heeft de beeldengalerij relatief eenvoudig meerdere testjaren >> DeernsData 13

14 geanalyseerd worden, alternatieven worden gegenereerd en combinatieberekeningen worden uitgevoerd, bijvoorbeeld met de warmtelast en energieverbruik van aanvullend kunstlicht. Een ander aspect waar deze methodiek rekening mee houdt is het tweeledige karakter van licht in musea. Post: (Dag) licht is noodzakelijk voor de visuele waarneming van de kunstobjecten, maar het uv-bestanddeel in licht tast de objecten aan. De praktijkrichtlijnen voor belichting van kunstvoorwerpen geven meestal een bovengrens voor de lichtsterkte aan, maar hielden tot voor kort geen rekening met de tentoonstellingsduur per object. De daglichtsimulaties kunnen dat wel. Met deze berekeningen kunnen we bijvoorbeeld bepalen welke maatregelen er genomen moeten worden in de kappen van de daglichtzalen, zodat de daglichtprestatie van het gebouw vooruitgaat zonder dat dit ten koste gaat van de bescherming van kunst tegen daglicht. Inderdaad, we kunnen het daglicht op een wetenschappelijke wijze terug brengen in het museum, vat Walraad samen. En dat is precies wat we willen. Uitbreiding Museum Boijmans Van Beuningen is ontstaan in 1847 en was eerst gehuisvest in het Schielandhuis. In 1935 verhuisde het museum naar het nu te renoveren gebouw aan de Mathenesserlaan (de Van der Steurvleugel). Tussen 1963 en 1972 werd aan de oostzijde de Bodonvleugel toegevoegd en in 1991 realiseerde Hubert Jan Henket het Van Beuningen-De Vriesepaviljoen tegen de zuidzijde. Als derde en laatste uibereiding volgde 5000 m 2 nieuwbouw van Robbrecht en Daem, die in 2003 werd opgeleverd. i ir. A.M.J. Post Telefoon: (020) j.post@deerns.nl 14 DeernsData