Lesbrief voor CKV2: Burgerlijke cultuur in Nederland in de 17e eeuw
|
|
- Alexander Segers
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Lesbrief voor CKV2: Burgerlijke cultuur in Nederland in de 17e eeuw Deze lesbrief voor CKV2 leerlingen in Lisse en omstreken heeft als voornaamste invalshoek: kunst en esthetica. Het is de bedoeling dat er vraagstellingen worden beantwoord aan de hand van een bezoek aan Museum de Zwarte Tulp in Lisse. Een combinatie van verdieping in CKV2 en een culturele activiteit of een praktische activiteit is hierbij mogelijk. Museum de Zwarte Tulp Museum de Zwarte Tulp is een klein en gezellig streekmuseum, dat probeert mensen iets van de bloembollencultuur te laten proeven. Je komt er allerlei voorwerpen tegen uit de tijd dat men het land nog bijna alleen met de hand bewerkte. Er wordt geprobeerd een realistische voorstelling te maken van het leven van de bloembollentelers. Je hebt de beschikking over een aantal video's die het één en ander demonstreren, schilderijen, twee kamertjes die authentiek zijn ingericht en natuurlijk staan de machines zelf ook tentoongesteld. Een ander belangrijk deel van de expositie is gewijd aan kunst in verschillende vormen: aquarellen, gravures, prenten en aardewerk. Tevens komt de tulpenmanie aan de orde. Burgerlijke Cultuur in Holland In de 17e eeuw maakte Nederland een enorme bloei mee. De Spaanse bezetting van Nederland van 1568 tot 1648 (de Tachtigjarige Oorlog) zorgde ervoor dat Amsterdam het centrum werd van de internationale handel, vanwege de gunstige ligging van de stad. Met name door bloeiende visserij, het ontbreken van protectionistische maatregelen (geen invloedrijke kardinalen of koningen die opdrachten gaven voor kostbare kerken of paleizen) en door de handelsopbrengsten van de VOC werd Nederland een welvarende natie. Op cultureel gebied zorgde de welvaart voor een enorme culturele ontwikkeling: schilders gingen voor de markt produceren omdat schilderijen werden gebruikt ter verfraaiing van het eigen huis. Toonaangevend in de kunsten waren de esthetica en de diepgang. Deze tijd bracht grote schilders als Rembrandt van Rijn, Jan Steen en Jan Brueghel de Jonge voort. Busbecq ( ) en Clusius ( ) Ogier Ghiselin de Busbecq was ambassadeur voor het Habsburgse Rijk in Constantinopel. Hij stuurde vanuit het Ottomaanse Rijk planten en curiositeiten naar zijn patron (keizer Ferdinand de Eerste) in Wenen. Hieronder bevonden zich ook tulpenbollen waarvan het oorspronkelijke leefgebied in het Midden Oosten ligt. Charles de l'ecluse (Carolus Clusius) studeerde in Wenen, kwam daar in contact met Busbecq en legde een tulpenverzameling aan. Toen hij in 1593 werd gevraagd om de hortus botanicus aan te leggen bij de nieuwe universiteit van Leiden, nam hij zijn tulpenverzameling mee en plantte deze daar. De tulpen werden zo fantastisch gevonden dat vele uit zijn tuin werden gestolen. De bollen en zaden raakten verspreid over Holland en vormden het begin van de tulpenhandel. Een tulp doet er zeven jaar over om van een zaadje een bloeiende tulpenbol te worden. Sinds de eerste gestolen tulpenzaden uit de tuin van Clusius in 1593 en de tulpenmanie rond 1634 konden er dus maar zes oogsten plaatsvinden. Tulpenmanie Tussen 1634 en 1637 werd de tulp razend populair en nam de verkoop van tulpenbollen extreme vormen aan. De meest gewilde tulpen van die tijd waren vreemd gevormde gevlamde tulpen. Deze meerkleurige bloemen waren voor veel mensen onweerstaanbaar; profiteurs haakten hier al spoedig op in en wilden in zo kort mogelijke
2 tijd zo rijk mogelijk worden. De tulpengekte kwam in 1636 tot een hoogtepunt, één tulpenbol kon toen evenveel opbrengen als een Amsterdams grachtenpand. In die tijd heerste de Pest in Holland waardoor veel mensen stierven. Daardoor was er een tekort aan arbeiders en als gevolg hiervan stegen de lonen enorm. Niet alleen de gegoede burgerij maar ook de gewone man had veel meer geld te besteden en gaf dat uit aan luxe artikelen zoals tulpenbollen. De tulpenmanie kwam ten einde toen de kopers geen vertrouwen meer hadden in de verkopers. De kopers kochten een bol op gewicht, maar wilden pas betalen als ze de bloeiende tulp konden zien. De verkopers wilden hier niet aan voldoen en menig rechtszaak volgde tot de regering verdere handel verbood voor bepaalde tijd. In 1638 werden al deze zaken afgerond waarbij de kopers 3,5 % van de originele prijs moesten betalen en de verkoper zijn bollen mocht behouden. Het was daarna onafwendbaar dat er een periode van haat jegens de tulp ontstond, de tulp had zoveel mensen de afgrond in gejaagd. Toonbank - In het museum staat een toonbank opgesteld die een beeld geeft van het verhandelen van bloembollen - Tulpenbollen werden op twee manieren verkocht: met de Borden en in het ootjen. De eerste manier met de Borden werkte met een soort van scheidsrechter. Op leitjes, een soort schoolbordjes, schreven zowel de koper als de verkoper een prijs die zij redelijk vonden. De bordjes werden dan aan de scheidsrechter gegeven en deze maakte een prijs die hij redelijk vond gezien de bedragen op de leitjes. Als een van beide het hier niet mee eens was, begon het bieden opnieuw. De tweede manier, in het ootjen, lijkt meer op een veiling. Het ootje was een cirkel waarin de veilingmeester het hoogste bod noteerde voor een bol. De verkoper kon dan zelf bepalen of hij het bod accepteerde of niet. Bij beide systemen werd er een soort van bemiddelingsgeld gevraagd van een paar procenten, dit werd ook wel wijngeld genoemd. Het geld werd gebruikt om de stookkosten en het licht mee te betalen en tevens werden de leden voorzien van tabak en bier. De koper moest dit geld voldoen. Natuurlijk werd dit systeem door velen ook volledig misbruikt, klaplopers kochten geen bol maar dronken des te meer. Spotprenten - Naast de toonbank hangen aan de muur de afbeeldingen van Busbecq en Clusius. Direct daarnaast zijn drie spotprenten te zien over de tulpenmanie - De spotprent Flora's Mallewagen van Hendrik Pot, toont drie telers: Zoetebaard, Honger naar Rijkdom en Reist graag Licht, die samen met Flora in een kar rijden. Flora heeft haar handen vol met de meest exclusieve tulpen en zij wordt begeleid door Heeft alles al Gehoord en IJdele Hoop die net een vogel vrij laat. Een menigte wevers rent achter de kar aan en roept: 'we zullen allemaal met jullie meevaren!' Jan Brueghel de Jonge schilderde een satirische prent van apen die enthousiast
3 meedoen aan de tulpenhandel. De spotprent Floraes Gecks-kap van Cornelis Danckerts naar een tekening van Pieter Nolpe, toont een herberg gemaakt van een narrenkap. Binnenin de muts zitten tulpaanbidders, die tulpen wegen op een goudweegschaal. De naam van de herberg staat geschreven op de vlag, waarop twee vechtende gekken te zien zijn. Rechts van de herberg staat Flora, zittend op een ezel, het symbool van domheid. Zij wordt geslagen door een ontevreden teler. Uiterst rechts staan drie tulpentelers met wat attributen. Uiterst links staat een lachende, welvarende toeschouwer met achter hem de duivel met een vishengel en een zandloper en voor hem een kweker die zijn bollen alvast op de afvalberg gooit. De subtitel luidt vertaald: Afbeelding van het wonderlijke jaar van 1637 toen de ene gek de andere uitbroedde, de rijkenlui verloren hun goed en de wijzen verloren hun verstand. Aquarel van een zwarte tulp - Het pronkstuk van het museum is de aquarel van een zwarte tulp met een lieveheersbeestje uit de 17e eeuw. De aquarel is geschilderd naar Anthony Claes De aquarel verbeeldt de utopie van het onbereikbare. In de loop der tijd heeft men geprobeerd een tulp te ontwikkelen die de zwarte kleur zou hebben. In werkelijkheid kan een zwarte tulp nooit ontstaan. De kleur blijft donkerbruin of donkerpaars en wordt wel donkerder, maar nooit zwart. Iets wat zwart is absorbeert alle kleuren licht en reflecteert niets. In de natuur bestaat dit verschijnsel niet. Dat neemt niet weg dat men nog steeds probeert een zwarte tulp te verkrijgen: de obsessie voor het onbereikbare leeft nog steeds. Gevelsteen De hardstenen gevelsteen is afkomstig van een huis uit Hoorn en is rond gemaakt. Op de steen zijn oorspronkelijk drie tulpen uitgehouwen. Waarvan één bloem en één uitstekend blad is verdwenen. Deze vorm van toegepaste kunst was rond die tijd zeer in trek. Tegels Vanaf de vroege 17e eeuw floreerde de tulp niet alleen als bloem in de tuin, maar ook in huis op meubels, borduurwerkjes en op decoratieve tegels. In het vochtige klimaat van Nederland verweren muurtekeningen zeer snel en daarom werden decoratieve tekeningen vaak op aardewerken tegels gemaakt. De techniek voor het maken van deze tegels komt uit Iznik in Turkije. Vanaf halverwege de 15e eeuw werd deze techniek doorgegeven via Italië en Spanje naar Nederland, inclusief boeken met patronen van Ottomaanse motieven zoals granaatappels, druiven en gestileerde tulpen en andere bloemen. Vooral in Delft, maar ook in andere steden (Amsterdam, Gouda, Harlingen, Hoorn, Makkum, Middelburg, Rotterdam en Utrecht) werden deze tegels gemaakt.
4 Rond 1610 verscheen de tulp als motief voor het eerst op tegels, toen nog vergezeld door granaatappels en druiven. Vanaf 1620 werd de tulp zelf als motief gebruikt, zonder andere motieven. Waarschijnlijk werd dit proces beïnvloed door de illustraties uit het boek van Crispyn: de Passe's Hortus Floridus. Later werd het drie-tulpen motief standaard. Voor de motieven van de tegels waren maar enkele kleuren voorhanden, maar dit waren wel de meest gewilde kleurcombinaties van die tijd: bruin met wit, geel met bruin en wit, paars met bruin en wit en donkerrood met wit. Later werden deze kleurrijke tegels vervangen door de veel simpelere blauw en witte tegels die het Chinese porselein moesten imiteren. Echte tulpen waren voor veel mensen in die tijd veel te duur en de tulpen op tegeltjes waren een veel goedkoper alternatief. Tulpen werden ook veelvuldig geschilderd. Grote Meesters als Ambrosius Bosschaert, Jan Brueghel en Roelandt Savery schilderden bloemarrangementen met minstens drie tulpen. Rond 1630 kon je voor de prijs van een schilderij een heleboel prachtige bloemen in huis halen, voor een fractie van de prijs die je moest betalen voor datzelfde arrangement in je tuin. Hollandse en Vlaamse schilders floreerden in deze tijd waarin elke respectabele burger het zich kon veroorloven om een schilderij te kopen. Voor de rijken was dit een gouden tijd in Nederland. Plantenboek Na de allereerste voorzichtige tekeningen in boeken kwamen er meer gespecialiseerde boeken van Pieter van Kouwenhoorn, Judith Leyster ( ), Jacob Marrell, Anthony Claesz en Pieter Holsteyn junior. Sommige van deze boeken werden later gebruikt als een zeer luxueuze variant van een verkoopcatalogus om mogelijke kopers te verleiden tot een aankoop. Tegelmakers maakten ook veelvuldig gebruik van deze boeken. Vooral de tien-tegel motieven op ware grootte werden gekopieerd uit het boek van Judith Leyster. Iznik schaal Niet alleen de tegels zijn van oorsprong uit Iznik afkomstig, de aardewerken schaal die te bezichtigen is in een van de vitrines in het museum is ook uit deze Turkse stad afkomstig. Iznik was vooral in de 16e en 17e eeuw een belangrijk keramisch centrum in het midden oosten, waarvan de oudste voorwerpen uit 1490 stammen. De periode 1555 tot 1700 is die van de Rhodische stijl. Vraagstellingen Geef jouw interpretatie van de symboliek van de drie spotprenten. Noem een aantal factoren die het klimaat hebben geschapen voor het ontstaan van de tulpenmanie. Bekijk de aardewerken tegeltjes en beschrijf wat je ziet met extra aandacht voor de niet-westerse invloeden. Waarom werden er in de vroege 17e eeuw wel losse bloemen en bloemarrangementen geschilderd, maar geen bollenvelden? Op welke manieren komen tulpen voor in de kunst van de 17e eeuw?
5
Lesbrief: bolbloem geschiedenis GESCHIEDENIS VAN DE BLOEMBOL. Bloembollenteelt in Nederland
GESCHIEDENIS VAN DE BLOEMBOL Bloembollenteelt in Nederland In ons land groeiden oorspronkelijk niet veel bloembollen. En zeker onze bekendste Nederlandse bloem, de tulp, kwam hier niet voor. Bloembollen
Nadere informatieNaam: DE GOUDEN EEUW en Rembrandt
Naam: DE GOUDEN EEUW en Rembrandt De Gouden Eeuw duurde niet precies honderd jaar. Hij begon aan het eind van de 16de eeuw, beleefde zijn hoogtepunt rond 1675 en was in de 18de eeuw voorbij. De Gouden
Nadere informatieTULPENGEKTE. 1. Streep door wat niet van toepassing is.
TULPENGEKTE Je leraar of lerares heeft je een tulpenbol laten zien. Zo n bol stop je in de herfst in de grond, en in de lente groeit er een tulp uit. Niets bijzonders zou je zeggen. Maar vierhonderd jaar
Nadere informatiereporta T ge Bas Meeuws Mariëtte Schrader m T C
Elk werk wordt afgedrukt op een hoge kwaliteit fotopapier, verlijmd, en overgoten met een laag epoxyhars. Hierdoor worden de kleuren van de bloemen nog intenser. Untitled (nr. 58), 100 x 100 cm en 130
Nadere informatierijks museum Voorbereidende les bij de rondleiding Proef de Gouden Eeuw Geschiedenis Werkblad voor leerlingen (groep 7 en 8) 1/14
1/14 Werkblad 1 Oorlog en vrede Schuttersmaaltijd ter viering van de Vrede van Munster, Bartholomeus van der Helst, 1648 Nederland was in de 17de eeuw vaak in oorlog met verschillende landen. De langste
Nadere informatie62 cm 60 cm 58 cm 56 cm 54 cm 52 cm 50 cm 48 cm 46 cm 44 cm 42 cm 40 cm 38 cm 36 cm 34 cm 32 cm 30 cm 28 cm 26 cm 24 cm 22 cm 20 cm 18 cm 16 cm 14 cm 12 cm 10 cm 8 cm 6 cm 4 cm 2 cm 0 cm Bloei-dagboek
Nadere informatie#GOUDENEEUW Chatten met Hollanders uit de 17e eeuw
ONDERZOEKSBLAD KUNST ALGEMEEN De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden maakt in de 17e eeuw een gigantische bloeiperiode door. Holland heeft als rijkste gewest de meeste invloed in de Republiek. Meer
Nadere informatieSamenvatting Kunst Hoofdstuk 1: Burgerlijke cultuur in Nederland in de 17e eeuw
Samenvatting Kunst Hoofdstuk 1: Burgerlijke cultuur in Nederland in de 17e eeuw Samenvatting door D. 823 woorden 18 juni 2013 6,4 4 keer beoordeeld Vak Methode Kunst De bespiegeling DE BESPIEGELING Burgerlijke
Nadere informatieKaart 15 Bollen en knollen
Kaart 15 Bollen en knollen Informatiekaart Werkblad Onderzoek: o Bollen en knollen o Narcissen op water Quiz: o http://natuur.ariena.com Voor de leerkracht: De kinderen leren de volgende begrippen: Bollenstreek
Nadere informatieVoorzichtig schuift hij het zware gordijn weg. Voor alle kamers hangt zo n goudkleurig gordijn. Om de warmte buiten te houden. Want het is erg warm,
Prins Floris In de tuin van het paleis loopt een jongen. Een bruine jongen met zwarte krullen. Floris heet hij, en hij is een prins. De vader van Floris is de koning van Spanje. Rijk is hij, heel rijk.
Nadere informatieFEATURE: TURKIJE IN AMSTERDAM
FEATURE: TURKIJE IN AMSTERDAM Pagina 2 van 5 PRESS FEATURE Turkije in Amsterdam Tussen Turkije en Amsterdam bestaan eeuwenoude banden. Al aan het eind van de 16de eeuw legde Amsterdam handelscontacten
Nadere informatieOpdracht 1 Nodig: kleurpotloden of stiften, poster Maak je huis mooi.
Opdracht 1 Nodig: kleurpotloden of stiften, poster Maak je huis mooi. Hoe ziet de woonkamer in jouw huis eruit? Hebben jullie behang met bloemen, zijn de muren in een mooie kleur geverfd of hebben jullie
Nadere informatie25-05-2012. Plusgroep van Mr. Karel. Door : Anthony, Liying, Dana, Erencan en Rachida. St. Carolusschool Den Haag
25-05-2012 Plusgroep van Mr. Karel. Door : Anthony, Liying, Dana, Erencan en Rachida. St. Carolusschool Den Haag Inhoud Inleiding blz.3 Naturalis..blz.4 Burcht.blz.5 De Pieterskerk & lunch... blz.6 Hortus
Nadere informatieUIT JE BOL! Speur en puzzel hoe tulpen groeien, bloeien en meer...
IT J BO! Speur en puzzel hoe tulpen groeien, bloeien en meer... Dit Ga jij vandaag uit je bol in Keukenhof? Dit boekje staat vol weetjes, opdrachten en breinbrekers over de tulp: ederlands beroemdste bloembol.
Nadere informatieDit boek is van: Naam: Klas: Adres: Tel nummer:
Dit boek is van: Naam: Klas: Adres: Tel nummer: Inhoudsopgave: Hoofdstuk pagina Inleiding 4 Welkom 6 Historie van bloembollen 8 Herfst 10 - Uitleg herfst 12 - Opdracht 14 + 15 - Het planten van bloembollen
Nadere informatieDoor : Roelof, Rohied & Seyit. Klas: 8A & 8B. Plusgroep van mr. Karel. St. Carolusschool. Den Haag.
Door : Roelof, Rohied & Seyit. Klas: 8A & 8B. Plusgroep van mr. Karel. St. Carolusschool. Den Haag. 1 Inhoudsopgave: 1. Inleiding 2. Naturalis 3. De Burcht 4. Pieterskerk + lunch 5. Hortus botanicus 6.
Nadere informatieWerkblad Auteursrecht van beeldend kunstenaars
Werkblad Auteursrecht van beeldend kunstenaars Auteursrecht en beeldende kunst Heb je wel eens gehad dat je in een museum liep en dacht hé dat had ik zelf ook wel kunnen maken? Denk bijvoorbeeld aan een
Nadere informatie[DE BASILIEK VAN KOEKELBERG]
1 e graad secundair onderwijs Naam:... NATIONALE BASILIEK VAN HET HEILIG HART KOEKELBERG [DE BASILIEK VAN KOEKELBERG] Met dit boekje kan je zelfstandig of in groep kennismaken met de basiliek. 2 Hoe ga
Nadere informatieLei en griffel: Kinderen schreven met een griffel op een lei. Soms leerden ze lezen met een ABC-boekje.
Onderwijs Schooltje Lhee in het Openluchtmuseum Het schoolgebouwtje dat in het Openluchtmuseum staat, is een dorpsschooltje uit Lhee (Drenthe). De inwoners van Lhee hadden die speciaal gebouwd in de 18e
Nadere informatieEscher in Het Paleis. Wiskundepakket. Inleiding. M.C. Escher en Wiskunde. De wiskunde educatie van Escher in Het Paleis
Escher in Het Paleis Wiskundepakket Inleiding M.C. Escher en Wiskunde De wiskunde educatie van Escher in Het Paleis M.C. Escher en Wiskunde Hieronder volgt de inleiding van de wiskunde educatie voor middelbare
Nadere informatiepraktijk4carrière Een carrière die niet stil staat 64 photo digitaal
praktijk4carrière Een carrière die niet stil staat 64 photo digitaal Untitled (#56) Details: Canon 5D Mk II, diverse objectieven Bas Meeuws is bloemstillevenfotograaf: Ik had twee jaar geleden niet gedacht
Nadere informatieLeydse Weelde. Marie de Brimeu - B
Leydse Weelde Marie de Brimeu - B Welkom in Museum Boerhaave. Je gaat de tentoonstelling Leydse Weelde Groene ontdekkingen in de Gouden Eeuw bekijken. Met groene ontdekkingen worden natuurlijk planten
Nadere informatieNaam: DE BEELDENSTORM Ketters Luther en Calvijn
Naam: DE BEELDENSTORM Ketters Luther en Calvijn Filips II In 1566, meer dan vierhonderd jaar geleden, zijn veel mensen boos. Er is onrust in de Nederlanden. Er zijn spanningen over het geloof, veel mensen
Nadere informatiePLATTEGROND. Je neemt de trap tot halverwege, gaat linksaf en volgt de pijl
Lieve kinderen? In heel veel schilderijen en beelden van het Bonnefantenmuseum staan kinderen afgebeeld: kleine, grote, mooie, witte, eenzame en gezellige kinderen. Sterker nog, de naam van het museum
Nadere informatieOntdekking. Dorestad teruggevonden
Dorestad teruggevonden Ontdekking Het vroegmiddeleeuwse Dorestad verdween na de negende eeuw van de kaart. Pas rond 1840 werd de stad teruggevonden, bij toeval. Kort daarna deed het RMO opgravingen en
Nadere informatieHollandse Meesters. Dit werkboekje is van:
Hollandse Meesters Dit werkboekje is van: Hallo! Je gaat binnenkort op bezoek in het museum Hermitage Amsterdam. Het woord Hermitage spreek je uit als hermitaasje. Een museum is een gebouw waarin je allerlei
Nadere informatieGoudse Rembrandts bekend!
PERSBERICHT 17 juli 2014 Goudse Rembrandts bekend! De jury (directeur Museum Gouda, Gerard de Kleijn) heeft ruim honderd tekeningen en schilderwerken ontvangen voor de tekenwedstrijd: Wie is de beste Rembrandt
Nadere informatieWat krijgen de leerlingen te zien? Het Spetterlab Oude kunst Prehistorie
Museumles groep 1-2 Overgisteren De leerkracht heeft een koffer gevonden, zomaar op straat. Ze besluiten de koffer open te maken om te kijken wat er in zit. Samen komen ze er achter dat de koffer van een
Nadere informatieOost-West wat je van ver haalt. Kijktocht Voortgezet onderwijs havo vwo onderbouw
Oost-West wat je van ver haalt Kijktocht Voortgezet onderwijs havo vwo onderbouw zaal 3 zaal 4 zaal 5 4 5 Oost-West wat je van ver haalt zaal 2 2 3 zaal 1 1 Ingang Uitgang begane grond Nederlanders zijn
Nadere informatiemama binnen Kijk mee in het sfeervolle havenhuis van Miriam Lanfermeijer-Kooij, op een idyllische plek in Oud-Beijerland. Fotografie: Brigitte Kroone
mama binnen Kijk mee in het sfeervolle havenhuis van Miriam Lanfermeijer-Kooij, op een idyllische plek in Oud-Beijerland. Fotografie: Brigitte Kroone mama februari 2010 024 De grote bloempot is van Bloemen
Nadere informatieUIT JE BOL! Speur en puzzel hoe tulpen groeien, bloeien en meer...
UIT JE BOL! Speur en puzzel hoe tulpen groeien, bloeien en meer... Ga jij vandaag uit je bol in Keukenhof? Dit boekje staat vol weetjes, opdrachten en breinbrekers over de tulp: Nederlands beroemdste bloembol.
Nadere informatieDen Haag Scheveningen Delft
Den Haag Scheveningen Delft Zaterdag en zondag 21 en 22 juni 2008 met bezoek aan Mauritshuis Museum Beelden aan zee Vermeercentrum V.V.A. afdeling Brussel G. Gilsonstraat 55, 1090 Brussel tel. 02-479.32.32
Nadere informatieOpdracht door Kimberly 1213 woorden 30 september keer beoordeeld. Beeldende vorming
Opdracht door Kimberly 1213 woorden 30 september 2017 6 2 keer beoordeeld Vak Beeldende vorming Dit schilderij heet De onverschrokkenheid van Gaius Fabricius Luscinus in Pyrrhus legerkamp. De kunstenaar
Nadere informatiedoekaart: HET MUSEUM (afspraken)
doekaart: HET MUSEUM (afspraken) doekaart: HET MUSEUM (afspraken) Een museum is een plek waar kunst bewaard wordt en getoond. Aan de muur hangen schilderijen, in vitrines liggen voorwerpen en op sokkels
Nadere informatieVerslag Bezoek aan Keukenhof met dames op woensdag 20 april 2016
Verslag Bezoek aan Keukenhof met dames op woensdag 20 april 2016 Rond 8u30 vertrokken we met een 45-tal passervrienden en sympathisanten richting Lisse in Nederland om er de wereldberoemde lentetuinen
Nadere informatieWERKBOEK REFLECTIE Middeleeuwen Gotiek-3 Powerpoint: KG03_2_GOTIEK_BOEK_3.ppt REFLECTIE_WB_KG03_2_GOTIEK_BOEK_3_ppt.doc; v1: 0307
WERKBOEK REFLECTIE Middeleeuwen Gotiek-3 Powerpoint: KG03_2_GOTIEK_BOEK_3.ppt REFLECTIE_WB_KG03_2_GOTIEK_BOEK_3_ppt.doc; v1: 0307 Naam Klas Inleveren DOEN Lees in je (stencil)boek Reflectie de teksten
Nadere informatieCITRUS. Hoogstwaarschijnlijk zijn alle citrussoorten oorspronkelijk afkomstig van de volgende 3 soorten:
CITRUS Ben Buynsters Citrus behoort tot de familie der Rutaceae en komt oorspronkelijk uit Azië. W.T. Swingle (Amerikaans taxonoom, 1871-1952) heeft Citrus onderverdeeld in 16 soorten, terwijl T. Tanaka
Nadere informatieIK ZIE, IK ZIE... BENNER
IK ZIE, IK ZIE... BENNER onderwijsprogramma primair onderwijs groep 5 t/m 8 INLEIDING Gerrit Benner vond de gewone wereld lang niet altijd even leuk, dus die schilderde hij ook niet. Maar achter die gewone
Nadere informatieDE STIJL OF TOCH JE EIGEN STIJL? NIVEAU ++
NIVEAU ++ 1/5 Deze leskaart gaat over (misschien wel) Nederlands beroemdste kunststroming: De Stijl. Initiatiefnemer was kunstenaar Theo van Doesburg. Samen met o.a. Bart van der Leck en Piet Mondriaan
Nadere informatiedoekaart: Het MuseuM (afspraken)
doekaart: Het MuseuM (afspraken) Een museum is een plek waar kunst bewaard wordt en getoond. Aan de muur hangen schilderijen, in vitrines liggen voorwerpen en op sokkels staan beelden. De kostbare kunstwerken
Nadere informatiePASPOORTEN BOVENBOUWERS.NL
PASPOORTEN M.C. Escher 17 juni 1898 27 maart 1972 Leeuwarden Tekeningen die niet klopten. Maurits Cornelius Escher werd geboren in in 1898 in een Friese familie. Hij was de jongste thuis en zijn familie
Nadere informatieDe Republiek in een tijd van vorsten, 1477-1702 Kennistoets bij hoofdstuk 3 Havo
Kennistoets bij hoofdstuk 3 Havo Opdracht 1 De sterke economische groei die de Gouden Eeuw kenmerkt, kwam hoofdzakelijk ten goede aan het gewest Holland. Welke militaire oorzaak kun je benoemen? Holland
Nadere informatieAuditieve oefeningen. Boek van de week: Verhaalbegrip: Taalbewustzijn:
Auditieve oefeningen Boek van de week: 1; Nijntje in het museum 2; Krokodil en het meesterwerk 3; Kloddertje 4; Meneer Kandinsky was een schilder 5; Het kleine museum Verhaalbegrip: Bij elk boek stel ik
Nadere informatieNaam: Werken voor geld
Naam: Werken voor geld Dat niet alle Nederlanders koeien melken en kaas maken voor hun werk wist je waarschijnlijk al. Maar wat doen Nederlanders nog meer en wat maakt Nederland zo bijzonder om in te werken?
Nadere informatieRembrandt en de Bijbel
Rembrandt en de Bijbel POSE CHRISTENDOM HAV0/VWO 4 - CSG CALVIJN GODSDIENST De profetie van Simeon aan Maria olieverf op paneel (55 44 cm) 1628 Kunsthalle, Hamburg - Duitsland 1 Wat gaan jullie doen? Als
Nadere informatieWat krijgen de leerlingen te zien? Het Spetterlab Oude kunst Prehistorie
Museumles groep 1-2 Overgisteren De leerkracht heeft een koffer gevonden, zomaar op straat. Ze besluiten de koffer open te maken om te kijken wat er in zit. Samen komen ze er achter dat de koffer van een
Nadere informatieDE STIJL OF TOCH JE EIGEN STIJL? NIVEAU ++
NIVEAU ++ 1/5 Deze leskaart gaat over (misschien wel) Nederlands beroemdste kunststroming: De Stijl. Initiatiefnemer was kunstenaar Theo van Doesburg. Samen met o.a. Bart van der Leck en Piet Mondriaan
Nadere informatieDe renaissance!! Waarschijnlijk heb je al eens van deze term gehoord bij het bezoeken van museums of tijdens lessen geschiedenis.!
De renaissance Waarschijnlijk heb je al eens van deze term gehoord bij het bezoeken van museums of tijdens lessen geschiedenis. Deze term betekent letterlijk de wedergeboorte, en is een kunststroming uit
Nadere informatie1-Kennismaking met archeologie
UITLEG VOOR DE LEERKRACHT Deze opdracht is de start van de lessenserie. Met deze opdracht introduceert u bij de leerlingen het onderwerp op een leuke manier. U kunt het onderwerp op verschillende manieren
Nadere informatieInhoudsopgave Inhoudsopgave...2 1. Geschiedenis...3 2. Interieur...4 3. Copy...5
De Kerk Inhoudsopgave Inhoudsopgave...2 1. Geschiedenis...3 2. Interieur...4 3. Copy...5 2 1. Geschiedenis De grote bevolkingsgroei in de tweede helft van de 14de eeuw maakte het noodzakelijk nieuwe kerken
Nadere informatieDocentenhandleiding Buitenspel
Docentenhandleiding Buitenspel Museumles bij de tentoonstelling De heksen van Bruegel (19 september 2015 t/m 31 januari 2016) Museum Catharijneconvent Utrecht Museum Catharijneconvent, 2015 Inleiding U
Nadere informatieTijd van regenten en vorsten: De gouden eeuw
Tijd van regenten en vorsten: De gouden eeuw Meester Rembrandt Zet een X, is het waar of niet waar? waar niet waar Rembrandt is een schilder van nu Op het plaatje staat het schilderij De nachtwacht Het
Nadere informatieRembrandt van Rijn. Hoofdstuk 1 : Rembrandt zijn eerste jaren.
Rembrandt van Rijn Hoofdstuk 1 : Rembrandt zijn eerste jaren. Rembrandt is op 15 juli 1606 in Leiden geboren. Rembrandt zijn vader was eigenaar van een molen. Die molen was niet bewoonbaar. Hun huis stond
Nadere informatieA-tekst. De aquarel. Mesdag Israëls Mauve Breitner Mondriaan
A-tekst De aquarel Mesdag Israëls Mauve Breitner Mondriaan In de 19de eeuw maakte de Nederlandse aquarel een ongekende bloeiperiode door. De artistieke idealen van die tijd vonden in dit medium een perfecte
Nadere informatieinhoud 1. Een leven in beeld 2. Vincents jeugd 3. Aan het werk 4. Brieven 5. Boeren 6. Naar Parijs 7. Naar het zuiden 8. De ruziemaker 9.
Vincent van Gogh inhoud 1. Een leven in beeld 3 2. Vincents jeugd 4 3. Aan het werk 5 4. Brieven 6 5. Boeren 7 6. Naar Parijs 9 7. Naar het zuiden 10 8. De ruziemaker 11 9. Ziek 12 10. Het einde 13 11.
Nadere informatieSpeurtocht Wandelen met Licht. Naam leerling:...
Zaal 3 Speurtocht Wandelen met Licht Naam leerling:... Zaal 3 Brillen Loop de trap op achter het anatomisch theater (het grote houten bouwwerk) en ga door de glazen deuren zaal 2 in. Ga in zaal 2 de trap
Nadere informatieFuncties en Invalshoeken Kunst
Inleiding Kunst Algemeen Functies en Invalshoeken Kunst Overal om ons heen zien we kunst: of het nou in de gangen van school is, in het museum, of in een kerk het hangt er vol mee. In heel uiteenlopende
Nadere informatieFEATURE: SPANJE IN AMSTERDAM
FEATURE: SPANJE IN AMSTERDAM Pagina 2 van 5 PRESS FEATURE Spanje in Amsterdam Amsterdam heeft eeuwenoude banden met Spanje. De relatie begon minder vredig, met de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) tussen
Nadere informatieAlbrecht van Oostenrijk: (Wiener Neustadt, 15 november 1559 Brussel, 13 juli 1621
Albrecht en Isabella Heersers van de Nederlanden Periode: 1598 1621 Voorganger: Filips II Opvolger: Filips IV Albrecht van Oostenrijk: (Wiener Neustadt, 15 november 1559 Brussel, 13 juli 1621 Ook Albert
Nadere informatie1: De nederlanden komen in verzet tegen Filips II
1: De nederlanden komen in verzet tegen Filips II Wat wilden Karel V en Filips II bereiken? Op politiek gebied wilden ze dat de macht van de regering in Brussel vergroot werd Grote ontevredenheid onder
Nadere informatieDE GEBOORTE VAN JEZUS
Bijbel voor Kinderen presenteert DE GEBOORTE VAN JEZUS Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: M. Maillot Aangepast door: E. Frischbutter en Sarah S. Vertaald door: Arnold Krul Geproduceerd door:
Nadere informatieTaak Architectuurtypologie
Academiejaar 2014-2015 Faculteit Natuur en Techniek Valentin Vaerwyckweg 1 9000 Gent Taak Architectuurtypologie Seppe De Meyer Bachelor in het Vastgoed: Landmeten 2014-2015 Jules Lippens: Modernisme/Nieuwe
Nadere informatieWild Beest. Opdrachtenboekje. Basisonderwijs groep 5 t/m 8
Wild Beest Opdrachtenboekje Basisonderwijs groep 5 t/m 8 24 februari t/m 29 mei 2015 Wild Beest In dierentuin Dierenrijk zijn door een computerstoring bij een aantal kooien de elektronische sloten open
Nadere informatieNr. 19 22 maart 2016 Nieuws uit de groepen
Nr. 19 22 maart 2016 Nieuws uit de groepen We hebben weer een leuke nieuws uit de groepen brief voor u samengesteld. Iedere groep heeft een selectie gemaakt van de leuke en leerzame dingen die we op De
Nadere informatienaam:... klas:... school:...
Bezoek je mee het Speelgoedmuseum? Volg de blauwe borden met museumroute. Zoek de verschillende afdelingen binnen het museum. Kijk goed rond en geef een antwoord op de vragen. Veel plezier! J naam:...
Nadere informatierijks conserven Rijks Studio Award 2015 rijks conserven Rijks Studio Award 2015 Alexandra Schijf & Birgitta van Langeveld
Rijks Studio Award 2015 Alexandra Schijf & Birgitta van Langeveld Concept Wie aan het Rijksmuseum denkt, denkt aan de Hollandse 17de eeuw. En niet voor niets: het museum herbergt een grootse collectie
Nadere informatieOefening 1: Luister naar de tekst en lees deze mee. U hoort de tekst twee keer. De tweede keer kunt u proberen mee to lezen.
Pelajaran 11 et Compabniebewind in de Republiek Oefening 1: Luister naar de tekst en lees deze mee. U hoort de tekst twee keer. De tweede keer kunt u proberen mee to lezen. Tekst: Bestuur en beheer - de
Nadere informatieTAALKAART - Wij maken met de klas ons eigen middeleeuws naamdichtenboek! 1 Naamdicht
TAALKAART - In de middeleeuwen was een boek een voorwerp van luxe en prestige. Er waren veel huiden nodig om alles op te schrijven en de kleurstoffen die dienden om de gekleurde inkten te maken, kwamen
Nadere informatieGymnasium. Op het Hondsrug College. Het Hondsrug College, een slimme start voor je toekomst!
Gymnasium Op het Hondsrug College Het Hondsrug College, een slimme start voor je toekomst! Gymnasium Hondsrug Het Gymnasium Hondsrug is een afdeling van het Hondsrug College. Het is onderdeel van het vwo,
Nadere informatieDocentenhandleiding Rijksmuseum Groep 6
Docentenhandleiding Rijksmuseum Groep 6 1 Inhoud Voorbereidende les Afsluitende les Aanvullend materiaal bij deze lessen staat op de website: Introductiefilmpje PowerPoint presentatie 2 Voorbereidende
Nadere informatieDINEREN IN DE HOFTRAMMM
DINEREN IN DE HOFTRAMMM De bijzondere creatie van Bobby van Galen en Pierre Wind Foto s en tekst: Martien Versteegh Eigenaar en gastheer Bobby van Galen heet u van harte welkom Het begon met een droom
Nadere informatieGorcums Museum Grote Markt 17 4201EB Gorinchem 0183-632821 www.gorcumsmuseum.nl
Gorcums Museum Grote Markt 17 4201EB Gorinchem 0183-632821 www.gorcumsmuseum.nl Loop naar de eerste verdieping van het museum. Wat zie je daar? Het Gorcums Museum verzamelt alles over de stad Gorinchem.
Nadere informatieDE ROMEINEN KOMEN!! Groep 5 en 6. Vragenlijst Museumzaal Thermenmuseum. 1. Namen leerlingen: Naam van de school: Te:
DE ROMEINEN KOMEN!! Groep 5 en 6 Vragenlijst Museumzaal Thermenmuseum 1. Namen leerlingen: Naam van de school: Te: 1 In de museumzaal hangen banieren met tekst. Een banier is een soort vlag. Er staan ook
Nadere informatieToetsvragen Geschiedenis Toelatingstoets Pabo. Tijdvak 1 Toetsvragen
Tijdvak 1 Toetsvragen 1 De meeste kennis over de periode waarin de eerste mensen leefden, komt van archeologen. Wat houdt het werk van archeologen in? A Zij bestuderen de verschillende theorieën over de
Nadere informatieBuitenplaatsen Les 2
Buitenplaatsen Les 2 Buitenplaats Goudestein Goudestein is één van de eerste buitenplaatsen langs de Vecht. Maar door de toenemende welvaart in de Republiek bouwen steeds meer rijke stedelingen een tweede
Nadere informatieArtikel uit het Verenigingsblad 39 januari 2009
Artikel uit het Verenigingsblad 39 januari 2009 Verkade albums Marjan Pelle- van Ooijen Bij ons in een kast liggen enkele Verkade albums. De boeken zien er oud uit en ook aan de binnenkant is te zien dat
Nadere informatieWapens op de gevel van de herberg Sinte Michiel, geschilderd door Pieter Brueghel de Jongere (1564-1638)
Eerder in een iets gewijzigde vorm verschenen in Heraldicum Disputationes 18 (2013): 26-29. Sleutelwoorden: schilderij, herberg, St Michel, wapen, Brueghel Wapens op de gevel van de herberg Sinte Michiel,
Nadere informatieTOEN GOD ALLES MAAKTE
Bijbel voor Kinderen presenteert TOEN GOD ALLES MAAKTE Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Byron Unger en Lazarus Aangepast door: Bob Davies en Tammy S. Vertaald door: Erna van Barneveld
Nadere informatieOntstaan van de Gouden Eeuw (1588-1648)
1 Ontstaan van de Gouden Eeuw (1588-1648) H!to"sche context Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1515-1648 meneervanempel.nl 2 Hoofdvraag Waardoor ontstond in de Republiek de Gouden Eeuw, 1588-1648?
Nadere informatieSPEELGOED LESBRIEF VOOR DE GROEPEN 3 EN 4 EDUCATIEVE DIENST HISTORISCH MUSEUM DE BEVELANDEN GOES VAN DE BASISSCHOOL
SPEELGOED LESBRIEF VOOR DE GROEPEN 3 EN 4 VAN DE BASISSCHOOL EDUCATIEVE DIENST HISTORISCH MUSEUM DE BEVELANDEN GOES INHOUDSOPGAVE DEEL I VOOR DE LEERKRACHT 1. Achtergrondinformatie voor de leerkracht blz.
Nadere informatieGorcums Museum Grote Markt 17 4201EB Gorinchem 0183-632821 www.gorcumsmuseum.nl
Gorcums Museum Grote Markt 17 4201EB Gorinchem 0183-632821 www.gorcumsmuseum.nl speurtocht basisonderwijs gr.7/8 2014 tekst: MaritaVerlaan tekeningen:roel Mulder Loop naar de eerste verdieping van het
Nadere informatieKijkwijzer HAVO / VWO. Joep Nicolas. 11 juni 2014 t/m 11 januari 2015. Pierre Cuypersstraat 1, 6041 XG Roermond, 0475 359102, www.cuypershuis.
Kijkwijzer HAVO / VWO Joep Nicolas 11 juni 2014 t/m 11 januari 2015 Pierre Cuypersstraat 1, 6041 XG Roermond, 0475 359102, www.cuypershuis.nl Welkom in het Cuypershuis Het museumgebouw is een uniek complex
Nadere informatieIn mijn schilderijen en andere kunstobjecten verdiep ik me op dit moment erg in grafische structuren en rechte lijnen.
MARIE MICHIELSSEN MARIE MICHIELSSEN Marie Michielssen volgde een opleiding grafische vormgeving en startte in 1995 een eigen bedrijf. Daarvoor kocht ze oude bloempotten op, die ze vervolgens beschilderde
Nadere informatieEen project van alle groepen van de cbs de Skoalfinne te Warns. 7 22 maart 2007
Een project van alle groepen van de cbs de Skoalfinne te Warns 7 22 maart 2007 WAT IS KUNST? Kunst is: Een unieke gedachte of boodschap op een unieke wijze vormgegeven door een uniek persoon. Wij zijn
Nadere informatieCanonvensters Michiel de Ruyter
ARGUS CLOU GESCHIEDENIS LESSUGGESTIE GROEP 8 Canonvensters Michiel de Ruyter Michiel Adriaanszoon de Ruyter werd op 23 maart 1607 geboren in Vlissingen. Zijn ouders waren niet rijk. Michiel was een stout
Nadere informatieDE MIDDELEEUWEN. Gemaakt Door: Amy van der Linden Leonardo Middenbouw groep 6
DE MIDDELEEUWEN Gemaakt Door: Amy van der Linden Leonardo Middenbouw groep 6 INHOUDSOPGAVE Middeleeuwen. Karel de Grote. Middeleeuwse straffen. De pest. Dokters in de Middeleeuwen. Beroepen in de Middeleeuwen.
Nadere informatieJEZUS DE GEWELDIGE LERAAR
JEZUS DE GEWELDIGE LERAAR Bijbel voor Kinderen presenteert Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Byron Unger en Lazarus Aangepast door: E. Frischbutter en Sarah S. Vertaald door: Arnold Krul
Nadere informatie6,2. Werkstuk door een scholier 3175 woorden 18 maart keer beoordeeld
Werkstuk door een scholier 3175 woorden 18 maart 2011 6,2 27 keer beoordeeld Vak Economie Inleiding Ons doel met dit werkstuk is om informatie te geven over het begrip tulpenmanie, maar om alles te begrijpen
Nadere informatieOp de foto is een bord te zien van een doner kebab tent bij het station van hoofddorp. Op dit bord hebben ze geprobeerd te communiceren met de
Op de foto is een bord te zien van een doner kebab tent bij het station van hoofddorp. Op dit bord hebben ze geprobeerd te communiceren met de mensen, maar naar mijn mening komt dit niet goed over bij
Nadere informatieDE FAMILIE VAN LOON 130 _
DE FAMILIE VAN LOON Mooi idee: je familie en huis jarenlang laten portretteren door schilders en fotografen. De roemrijke familie Van Loon uit Amsterdam deed dat. De indrukwekkende stapel familieportretten
Nadere informatieKoninklijk Zeeuwsch Genootschap Der Wetenschappen (1768- )
Koninklijk Zeeuwsch Genootschap Der Wetenschappen (1768- ) Oprichting In 1768 werd het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen officieel opgericht. De aanleiding vormde een initiatief uit Vlissingen tot
Nadere informatie2 Eeuw van het Verstand
2 Eeuw van het Verstand Caravaggio, 1600 Veranderingen Het vorige werkboek eindigde met de barok in Zuid-Europa en de Gouden Eeuw in Nederland. Zowel in de 16e als de 17e eeuw leefden een aantal van de
Nadere informatieNOACH EN DE ZONDVLOED
Bijbel voor Kinderen presenteert NOACH EN DE ZONDVLOED Geschreven door: E. Duncan Hughes Illustraties door: Byron Unger en Lazarus Aangepast door: M. Maillot en Tammy S. Vertaald door: Arnold Krul Geproduceerd
Nadere informatieOBSERVATIE. Hoe kom je in een creatieve mindset? De observatie van een kunstenaar en hoe hij aan zijn creativiteit komt. Robbert Kooiman G&I 1-C
OBSERVATIE Hoe kom je in een creatieve mindset? De observatie van een kunstenaar en hoe hij aan zijn creativiteit komt Robbert Kooiman G&I 1-C Contents Inleiding... 2 Covert of Overt... 2 Analyse... 3
Nadere informatieBakenessergracht 84. wijk: Burgwal
Bakenessergracht 84 wijk: Burgwal Soort : Gevelsteen 2 stenen Naam : DE PASSER EN DE VALK Datering : 1726 Perceel : Rijksmonument RM/18960 - hoofdgebouw Oorspronkelijke gevel : Ja Herschilderd / Herplaatst
Nadere informatieHoofdstuk 14: De romaanse en gotische kunst
Hoofdstuk 14: De romaanse en gotische kunst Inleiding Inleidende oefening: bespreek met je buur de chronologische volgorde van deze zes gebouwen en noteer de corresponderende letters in die volgorde A
Nadere informatieNieuwskraker. Wat komen gaat. Verderop in deze Nieuwskraker: de special van groep 5a.
Nieuwskraker nr. 16, 10 april 2015 Verderop in deze Nieuwskraker: de special van groep 5a. Wat komen gaat Agenda 13 t/m 24 april: Entreetoets groep 7 Ook deze week: gesprekken met ouders van leerlingen
Nadere informatie