Bij de conversie naar een elektronisch beschikbaar document zijn er kleine tekstuele en inhoudelijke wijzigingen aangebracht. (RedCom).

Transcriptie

1 11 WETGEVING 11.5 PRODUCTAANSPRAKELIJKHEID Auteur: Mr. A.L.Schmid 1992 Bij de conversie naar een elektronisch beschikbaar document zijn er kleine tekstuele en inhoudelijke wijzigingen aangebracht. (RedCom). Maart 2005 blad 1 van 15

2 1 INLEIDING WET PRODUCTAANSPRAKELIJKHEID Harmonisatie van het recht Huismerkproblematiek SMA/CBL-regeling Goede interne procedures Enkele knelpunten Andere verhaalsmogelijkheden voor de consument Conclusie PRODUCTAANSPRAKELIJKHEID IN DE VERENIGDE STATEN AANSPRAKELIJKHEID EN VERZEKERING Het schadebegrip De grenzen van de dekking in de tijd De begrenzing van de dekking naar gedrag Uitsluitingen Conclusie BIJLAGE: DE WETTEKST IN HET BURGERLIJK WETBOEK...14 blad 2 van 15

3 1 INLEIDING Het lijkt erop dat het klassieke rijtje P's in de marketingmix (product, prijs, plaats, promotie) is uitgebreid met de 'P' van productveiligheid en -aansprakelijkheid. De Europese en nationale overheden haasten zich de aansprakelijkheidswetgevingen aan te scherpen, het bedrijfsleven krijgt les in 'recall' (het terugroepen van producten) en crisismanagement en de verzekeringswereld pikt ook zo zijn graantje mee. Met het oog op 'l992', het wegvallen van de grenzen tussen de EG-lidstaten, heeft Brussel twee ontwerp-harmonisatierichtlijnen en één inmiddels vastgestelde Harmonisatierichtlijn het licht doen zien, waarmee elke vleeswarenfabrikant op de hoogte moet zijn. Eerst was daar (1985) de Richtlijn Productaansprakelijkheid, een regeling waarbij de consument recht krijgt op de schadevergoeding in geval van schade geleden door een onveilig product. Recent is daarbij gekomen een ontwerp-richtlijn Aansprakelijkheid voor Diensten. Maar wat is onveilig? Dat is maar voor een zeer beperkt aantal producten Europees gedefinieerd. Derhalve meende men behoefte te hebben aan een richtlijn die nader zou omschrijven wanneer een product onveilig is en wat de nationale overheden en het bedrijfsleven moeten doen om het op de markt brengen van onveilige producten tegen te gaan. Een zodanige regeling wordt voorzien in een voorstel voor een Richtlijn van de Europese Raad van Ministers betreffende de onderlinge aanpassing van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen der lidstaten inzake algemene productveiligheid. Het voorstel voorziet in een algemene verplichting voorfabrikanten, importeurs en distributeurs om uitsluitend veilige producten te vervaardigen en in de handel te brengen. Met betrekking tot vlees en vleeswaren is deze verplichting meer specifiek geregeld in een aantal EG-richtlijnen en verordeningen. Het bovenstaande maakt duidelijk dat het onderwerp 'productaansprakelijkheid' uitsluitend goed kan worden begrepen wanneer men dit plaatst binnen het kader van de (komende) EGwetgeving betreffende productveiligheid, mede omvattend een uitvoerige 'product recall'- regeling. 2 WET PRODUCTAANSPRAKELIJKHEID Met ingang van 1 november 1990 is in Nederland de nieuwe wet inzake productaansprakelijkheid van kracht geworden. Met de inwerkingtreding ervan heeft de Nederlandse wetgever voldaan aan zijn verplichtingen voortvloeiende uit een EEG-richtlijn van De belangrijkste elementen van de EG-productaansprakelijkheid zijn de volgende: 1. Definitie productaansprakelijkheid. De aansprakelijkheid van een producent voor schade die is veroorzaakt door een gebrekkig product dat door hem in het verkeer werd gebracht. 2. HoofdregelvandenieuwewetProductaansprakelijkheid.Deproducentisaansprakelijk voor de schade veroorzaakt door een gebrek in zijn product ('risico-aansprakelijkheid': het op de markt brengen maakt dat men in principe altijd aansprakelijk is). 3. Schade. Ingevolge artikel 1407f BW bestaat de aansprakelijkheid waarop in bovenver melde hoofdregel wordt gedoeld voor: - schade door dood of lichamelijk letsel; - zaakschade, voorzover de beschadigde zaak voor gebruik of verbruik in de privé-sfeer is gebruikt of verbruikt, met toepassing van een drempel van 500 EURO (ca. f 1260). Onder die grens moet de consument de schuld van de producent aantonen. De werkingssfeer van de nieuwe regeling is dus beperkt; met name in de professionele sfeer geleden zaakschade valt erbuiten. 4. Indien er sprake is van schade in de zin van de regeling, rust de aansprakelijkheid hiervoor op de 'producent' van het schadeveroorzakende product. De producent is: - de fabrikant van een eindproduct; - de producent van een grondstof of de fabrikant van een onderdeel; blad 3 van 15

4 - ieder die zich als producent presenteert door zijn naam, zijn merk of een ander onderscheidingsteken op het product aan te brengen; - ieder die een product in de Europese Gemeenschap invoert om dit te verkopen, te verhuren, te leasen of anderszins te verstrekken in het kader van zijn commerciële activi teiten; - indien niet kan worden vastgesteld wie de producent van het product is, wordt elke leverancier als producent ervan beschouwd, tenzij hij de benadeelde binnen een redelijke termijn de identiteit meedeelt van de producent of van degene die hem het product heeft geleverd. 5. Producten zijn: - roerende zaken, ook nadat deze een bestanddeel zijn gaan vormen van een andere roerende of onroerende zaak; - elektriciteit. Voor landbouwproducten heeft de wetgever een uitzondering gemaakt. Landbouwproducten zijn producten van de bodem, van de veefokkerij of van de visserij, voor zover deze geen eerste bewerking of verwerking hebben ondergaan. De wet bevat geen definitie van hetgeen onder een eerste bewerking of verwerking moet worden begrepen. Blijkens de parlementaire stukken zijn de verantwoordelijke bewindslieden van oordeel 'dat iedere behandeling die een zodanige invloed heeft op het product dat het daardoor gebrekkig had kunnen worden, als een vorm van be- of verwerken dient te worden beschouwd'. 6. Het belang van de nieuwe regeling voor de praktijk zal in hoge mate afhangen van de vraag wanneer de rechter een product al of niet als gebrekkig kwalificeert. De definitie van het begrip 'gebrekkig' is neergelegd in artikel 1407b: een product is gebrekkig indien het niet de veiligheid biedt die men daarvan mag verwachten, alle omstandigheden in aanmerking genomen. Hierbij dient in het bijzonder te worden gelet op: - de presentatie van het product; - het redelijkerwijs te verwachten gebruik van het product; - het tijdstip waarop het product in het verkeer werd gebracht. Een product mag niet als gebrekkig worden beschouwd uitsluitend omdat nadien een beter product in het verkeer is gebracht. De introductie van het ABS-remsysteem impliceert met andere woorden niet dat auto's die met een conventioneel remsysteem zijn uitgevoerd reeds om deze reden als gebrekkig moeten worden gekwalificeerd. 7. De benadeelde moet de schade, het gebrek en het oorzakelijk verband tussen het gebrek en de schade bewijzen. 8. De producent kan aan aansprakelijkheid ontkomen door te bewijzen dat: - hij het product niet in het verkeer heeft gebracht (het product is bijvoorbeeld uit zijn magazijn ontvreemd); - het, gelet op de omstandigheden, aannemelijk is dat het gebrek dat de schade heeft veroorzaakt, niet bestond op het tijdstip waarop hij het product in het verkeer heeft gebracht dan wel dat dit gebrek later is ontstaan (het gebrek vindt bijvoorbeeld zijn oorsprong in een na het in het verkeer brengen uitgevoerde reparatie of aanpassing van het product); - het product noch voor de verkoop of voor enige andere vorm van verspreiding met een economisch doel van de producent is vervaardigd, noch is vervaardigd of verspreid in het kader van de uitoefening van zijn beroep of bedrijf (het schadeveroorzakende product is bijvoorbeeld gemaakt door een doe-het-zelver, die het ter gelegenheid van diens verjaardag aan een familielid cadeau heeft gedaan); - het gebrek een gevolg is van het feit dat het product in overeenstemming is met dwingende overheidsvoorschriften; - het op grond van de stand van de wetenschappelijke en technische kennis op het tijdstip waarop hij het product in het verkeer bracht, onmogelijk was het bestaan van het gebrek te ontdekken; - wat de producent van een grondstof of de fabrikant van een onderdeel betreft: het gebrek is te wijten aan het ontwerp van het product waarvan de grondstof of het onderdeel blad 4 van 15

5 een bestanddeel vormt, dan wel aan de instructies die door de fabrikant van het product zijn verstrekt (het betreft bijvoorbeeld een onderdeel dat in overeenstemming met door de producent van het eindproduct opgegeven specificaties is vervaardigd). De aansprakelijkheid van de producent wordt verminderd of opgeheven indien er sprake is van medeschuld aan de zijde van de benadeelde. De aansprakelijkheid van de producent wordt niet verminderd indien de schade is veroorzaakt zowel door een gebrek in het product als door de gedraging van een derde. 9. De vordering tot schadevergoeding verjaart door verloop van 3 jaren na het moment waarop de benadeelde met de schade, het gebrek en de identiteit van de producent bekend is geworden of had moeten worden. Het recht op schadevergoeding vervalt door verloop van 10 jaren na het moment waarop de producent het product in het verkeer heeft gebracht. 10. De nieuwe regeling is van dwingend recht. Er kan dus niet via bijvoorbeeld algemene voorwaarden richting consument van worden afgeweken. Is jegens de benadeelde tevens een derde aansprakelijk, die het product niet gebruikt in de uitoefening van een beroep of bedrijf, dan kan niet ten nadele van die derde worden afgeweken van de regels inzake het 'regres' (verhaal). De nieuwe regeling moet als een uitbreiding van de vorderingsmogelijkheden van de benadeelde worden beschouwd: een onrechtmatige daadsactie met schuldbewijslast of een actie op grond van 'wanprestatie' blijft dus mogelijk. 2.1 Harmonisatie van het recht Het zal duidelijk zijn dat de richtlijn er niet in zal slagen het productaansprakelijkheidsrecht van de twaalf Europese lidstaten volledig te harmoniseren. Vier oorzaken kunnen hiervoor worden aangevoerd. In de eerste plaats biedt de richtlijn zelf aan de lidstaten een drietal opties: de werkingssfeer mag worden uitgebreid tot landbouwgrondstoffen en producten van de jacht; het 'state of the art'-verweer mag worden geschrapt; en een financieel plafond van een bepaalde hoogte voor de schadevergoeding mag worden ingebouwd. Dat laatste is het werk van de Duitsers, die het risico anders onverzekerbaar achtten. Opmerkelijk is dat van de zijde van Britse assuradeurs juist is gesteld dat het opnemen van - zeer hoge - limieten alleen maar gevaarlijk is omdat er een claim-verhogende werking van uit kan gaan. In de tweede plaats laat de richtlijn een aantal zaken aan de lidstaten over. Dat geldt bijvoorbeeld voor het regresrecht, de immateriële schade en de schorsing en stuiting van verjaringstermijnen. Dit zijn gevallen waarin de richtlijn zelf expliciet naar nationaal recht verwijst. Hiernaast zijn er andere gevallen waarin dit impliciet gebeurt. Ten derde zijn er taalproblemen verbonden aan het gebruik van een aantal officiële talen. Een voorbeeld hiervan zagen we in de kwestie van de drempel van 500 EURO. In de vierde plaats zijn er de gebruikelijke interpretatieproblemen die iedere wetgeving oplevert. Wanneer is een product in het verkeer gebracht, is hier een voorbeeld van. 2.2 Huismerkproblematiek Om te weten hoe de productaansprakelijkheid geregeld is voor zogenaamde 'eigen merken' of 'huismerken', ook wel 'private labels' genoemd, moet men erop letten dat onder het begrip 'producent` ook wordt verstaan 'een ieder die zich als producent presenteert door zijn naam, zijn merk of een ander onderscheidingsteken op het product aan te brengen'. Dat betekent dat de zogenaamde 'private label'-verkoper wordt beschouwd als verantwoordelijke 'producent'. Men moet daarbij goed in het oog houden dat de consument kan kiezen. Wanneer een detaillist van een huismerk onmiddellijk meedeelt wie de eigenlijke fabrikant van een gebrekkig product is en wanneer de fabrikant binnen de EG gevestigd is, dan zou de consument ook rechtstreeks een claim tegen die fabrikant kunnen instellen. blad 5 van 15

6 Vaak is het zo, dat de huismerkdetaillist part noch deel aan het gebrek heeft. In zo'n geval is het niet meer dan redelijk dat de 'private label'-verkoper contractueel verhaal heeft op de eigenlijke fabrikant. Het zeker stellen van dit 'verhaalsrecht' is een belangrijke taak van de inkoper. Indien op centraal niveau daarover afspraken zijn gemaakt kan dit de zaak een stuk vereenvoudigen. De Stichting het Merkartikel (SMA, de overkoepelende organisatie van Nederlandse merkartikelfabrikanten) en het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL, de overkoepelende organisatie van Nederlandse levensmiddelendetaillisten) hebben een standaardregeling opgesteld omtrent de contractuele verhouding terzake van productaansprakelijkheid bij het fabriceren en verkopen van 'private labels'. 2.3 SMA/CBL-regeling De SMA/CBL-regeling telt slechts zeven artikelen. De kern van deze regeling omvat de volgende verplichtingen. - De leverancier vrijwaart de afnemer tegen productaansprakelijkheidsschade ten gevolge van aanspraken van consumenten op grond van een gebrek in een contractproduct. - De leverancier is niet tot zodanige vrijwaring gehouden in de uitzonderingsgevallen als bedoeld in artikel 1407a van het Burgerlijk Wetboek, dan wel indien het gebrek de afnemer - dan wel een derde voor wiens handelen de leverancier niet en de afnemer wel aansprakelijk is - in redelijkheid kan worden verweten. Die uitzonderingsgevallen van artikel 1407a komen op het volgende neer. Een producent is niet aansprakelijk wanneer: hij het product niet in het verkeer heeft gebracht; het, gelet op de omstandigheden, aannemelijk is dat het gebrek dat de schade heeft veroorzaakt niet bestond op het tijdstip waarop de producent het product in het verkeer heeft gebracht, dan wel dat dit gebrek later is ontstaan; - het product noch voor de verkoop, noch voor enige andere vorm van verspreiding met een economisch doel van de producent is vervaardigd, noch is vervaardigd of verspreid in het kader van de uitoefening van zijn beroep; het gebrek een gevolg is van het feit dat het product in overeenstemming is met dwingende overheidsvoorschriften; op grond van de stand van de wetenschappelijke en technische kennis op het tijdstip waarop hij het product in het verkeer bracht, onmogelijk was het bestaan van het gebrek te ontdekken. In de SMA/CBL'private label'-regeling is aan deze uitzonderingsgevallen nog toegevoegd dat de leverancier niet tot vrijwaring gehouden is: 1. indien het gebrek de 'private label'-verkoper kan worden verweten; 2. indien het gebrek te wijten is aan handelen waarvoor de leverancier niet, maar de 'private label-verkoper' wel aansprakelijk is. Als voorbeeld kan worden genoemd het laten ontdooien en daarna weer invriezen van diepvriesproducten door de verkoper. Als daardoor het product gebrekkig wordt, dan is de fabrikant natuurlijk niet aansprakelijk. Ook wanneer de verkoper een vervoerder heeft ingeschakeld en het gebrek ontstaat als gevolg van transport, dan is de fabrikant natuurlijk niet aansprakelijk. In de SMA/CBL-regeling staat ook dat 'de leverancier niet tot vrijwaring gehouden is indien het product door de verkoper uit de verpakking is verwijderd, dan wel zodanige verpakking door de verkoper is geopend of gewijzigd. Nu kan het natuurlijk zijn dat het openen of wijzigen van de verpakking niets te maken heeft met het gebrekkig worden van het product. In dat geval blijft de fabrikant aansprakelijk wanneer de detaillist kan bewijzen dat het gebrek door hem is veroorzaakt. Vervolgens zegt de SMA/CBL-regeling: 'De leverancier is slechts tot vrijwaring verplicht indien het schade betreft door dood of lichamelijk letsel, of schade welke meer bedraagt dan 500 EURO'. blad 6 van 15

7 Hier komen we aan de beruchte 'franchise' uit de EG-richtlijn. Dat wil zeggen: materiële schade komt alleen maar voor vergoeding in aanmerking indien deze meer bedraagt dan dat bedrag van 500 EURO. Men bedenke daarbij met name dat: - deze franchise alleen geldt voor zaakschade; en - de vraag blijft bestaan of men, als de schade meer bedraagt dan 500 EURO, het hele bedrag moet betalen of alleen de schade boven de 500 EURO. Deze laatste kwestie valt helaas in de EG-richtlijn niet duidelijk op te maken. Een slordige zaak, want nu zullen er EG-lidstaten zijn die voor een 'drempel' kiezen en andere die een zogenaamde'aftrek-franchise' invoeren. Het lijkt voor de hand te liggen dat het Europese Hof in Luxemburg uiteindelijk een uitspraak in dezen zal moeten doen. Nederland heeft gekozen voor de zogenaamde 'drempel-franchise': wanneer de zaakschade 500 EURO te boven gaat, dan moet het hele bedrag vergoed worden. 2.4 Goede interne procedures Tot slot de afhandelingsprocedure van de SMA/CBL-regeling: 'De afnemer verplicht zich om, in geval hij dooreen consument wordt aangesproken, dit binnen driewerkdagen bij de leverancier te melden. De verdere afhandeling van de aansprakelijkheidsstelling zal in goed overleg tussen de leverancier en de afnemer plaatsvinden, waarbij geen erkenning van de aansprakelijkheid, noch toekenning van enige schadevergoeding door de afnemer zal plaatsvinden dan nadat hieromtrent tussen de leverancier en de afnemer overeenstemming is bereikt.' Het is begrijpelijk dat, wanneer een detaillist onmiddellijk de klant in het gelijk stelt en op eigen houtje schade gaat uitkeren, dit de producent in een zeer lastig parket kan brengen, om nog maar niet te spreken van diens verzekeraar, want die geeft dan wellicht helemaal geen gehoor. Bovengenoemde SMA/CBL-regeling is een uitstekende basis voor fabrikanten om contractuele afspraken met hun klanten te maken ten aanzien van de verdeling van productaansprakelijkheidsrisico's. 2.5 Enkele knelpunten Eén en ander noodzaakt elke professionele organisatie tot het doorlichten van de interne procedures bij schademelding. De situatie met betrekking tot de SMA/CBL-regeling is thans zo dat een meerderheid van de Nederlandse levensmiddelendetaillisten de regeling individueel met de leveranciers van private labels is overeengekomen. Fabrikanten en detaillisten dienen bij het 'afdekken' van hun productaansprakelijkheid op het volgende bedacht te zijn: Ten eerste is er de bepaling ten aanzien van de verzekeringsplicht. De meeste algemene verzekeringsvoorwaarden met betrekking tot aansprakelijkheidsverzekeringen bepalen dat de polis geen dekking geeft tegen schade als gevolg van aansprakelijkheid die niet dwingend uit de wet voortvloeit, maar vrijwillig contractueel door de verzekerde wordt aanvaard. Gelukkig heeft de Nederlandse schadeverzekeringswereld in meerderheid besloten de bij haar verzekerde 'private label'-producenten tegemoet te komen door het volgende te bepalen: 'Medeverzekerd is de aansprakelijkheid die voor de verzekeringnemer voortvloeit uit de contractuele regeling tussen fabrikanten en afnemers ten aanzien van productaansprakelijkheid bij levering van "private labels".' Voornoemde dekking gaat niet verder dan de aansprakelijkheid die voor de verzekeringnemer als 'producent' voortvloeit uit de artikelen 1407a tot en met i van het Burgerlijk Wetboek. Ten tweede hebben veel fabrikanten, geconfronteerd met de SMA/CBL-regeling, de gelegenheid aangegrepen om hun algemene verkoop- en leveringsvoorwaarden aan de orde te stellen en erop te wijzen dat deze van kracht waren of bleven. Nagenoeg alle in Nederland gebezigde algemene verkoopvoorwaarden bevatten verregaande beperkingen ten aanzien blad 7 van 15

8 van de aansprakelijkheid, niet alleen in geval van productaansprakelijkheidsclaims, maar ook ten aanzien van transactieschade en gevolgschade. De praktijkwijst uit dat heel weinig partijen expliciet overeenkomen welke voorwaarden van toepassing zijn. Inkoopopdrachten verwijzen naar inkoopvoorwaarden, orderbevestigingen naar verkoopvoorwaarden, en facturen en afleveringsbonnen doen dat meestal ook nog een keer. Onder het huidige Burgerlijk Wetboek en de jurisprudentie daaromtrent is voor de inkopende partij het gevaar groot dat hij bij niet duidelijke afwijzing van de diverse malen expliciet aan de orde gestelde verkoopvoorwaarden aan deze voorwaarden vastzit. Het nieuwe Burgerlijk Wetboek regelt die materie veel duidelijker: artikel van het Nieuw Burgerlijk Wetboek, dat in 1992 van kracht is geworden, bepaalt: 1. een aanvaarding die van het aanbod afwijkt, geldt als een nieuw aanbod en als verwerping van het oorspronkelijke; 2. wijkt een tot aanvaarding strekkend antwoord op een aanbod daarvan slechts op ondergeschikte punten af, dan geldt dit antwoord als aanvaarding en komt de overeenkomst overeenkomstig deze aanvaarding tot stand, tenzij de aanbieder onverwijld bezwaar maakt tegen de verschillen; 3. verwijzen aanbod en aanvaarding naar verschillende algemene voorwaarden, dan komt aan de tweede verwijzing geen werking toe, wanneer daarbij niet tevens de toepasselijkheid van de in de eerste verwijzing aangegeven algemene voorwaarden uitdrukkelijk van de hand wordt gewezen.' Dit betekent voor de huismerkdetaillisten dat in die gevallen waarin het overeenkomen van de SMA/CBL-regeling met fabrikanten leidt tot verwijzing naar verkoopvoorwaarden, deze uitdrukkelijk van de hand gewezen moeten worden. Ten derde manifesteerde zich de problematiek van aansprakelijkheid bij het leveren van grond- of hulpstoffen die in consumentenproducten worden verwerkt. Zo'n situatie doet zich bijvoorbeeld voor wanneer in een supermarkt grote stukken vlees worden bereid tot verpakte consumenteneenheden. Men bedenke daarbij dat volgens de richtlijn de producent van een onderdeel, grond- of hulpstof naast de producent van het eindproduct of de detaillist, indien deze als (huismerk-)producent in de zin van de EG-regeling bestempeld kan worden, aansprakelijk gesteld kan worden voor de daardoor ontstane schade. Dit heeft in een aantal gevallen geleid tot aanscherping van de inkoopcondities met betrekking tot productaansprakelijkheid, zulks echter met afzwakking van enkele 'scherpe kantjes': - bestond het gebrek in de grond-of hulpstof niet op het moment dat die grond-of hulpstof in het verkeer werd gebracht, dan kan de producent daarvan niet aansprakelijk worden gesteld; - bij verkeerd gebruik of foutieve aanwending door de fabrikant kan de leverancier van de grond- en hulpstof niet aansprakelijk worden gesteld; - indien gebreken aan grond- of hulpstoffen redelijkerwijs door de fabrikant ontdekt had den moeten worden vóór verwerking of aanwending, dan kan de toeleverancier niet aansprakelijk worden gesteld. Zodanige specifieke inkoopcondities met betrekking tot productaansprakelijkheid dienen echter de mogelijkheden van verhaal van schade op toeleveranciers van grondstoffen en toeleveranciers van grond- en hulpstoffen onverlet te laten voor zover deze voortvloeien uit andere wettelijke regelingen, bijvoorbeeld wanprestatie, onrechtmatige daad met schuldaansprakelijkheid of uit uitdrukkelijk tussen partijen overeengekomen regelingen. 2.6 Andere verhaalsmogelijkheden voor de consument Waar men op bedacht moet zijn is dat de nieuwe productaansprakelijkheidsregeling met risico-aansprakelijkheid andere wettelijke mogelijkheden van consumenten om te ageren in geval van een gebrekkig product onverlet laat. Een consument kan altijd nog de 'onrechtmatige daad met schuldaansprakelijkheid' in stelling brengen. Een consument sluit een koopovereenkomsten kan dus ook een actie uit 'wanprestatie' of 'verborgen gebreken' starten. blad 8 van 15

9 2.7 Conclusie Met de invoering van een EG-geharmoniseerde productaansprakelijkheid is een belangrijke stap gezet op weg naar een betere verhaalsmogelijkheid voor de consument in geval van schade veroorzaakt door een gebrekkig product. De professionele producent dient basiskennis te hebben omtrent het nieuwe productaansprakelijkheidsregime en zich te verdiepen in de eisen die daardoor aan de eigen organisatie worden gesteld: - Ben ik verzekerd? - Heb ik goede afspraken met mijn toeleveranciers? - Hoe komt een klacht binnen? - Zijn mijn contacten met de afdeling Klachtenbehandeling, Juridische Zaken, de verzekeraar enzovoort goed geregeld? De praktijk in de levensmiddelenbranche in Nederland heeft geleerd dat het tot stand brengen van een contractuele verhaalsmogelijkheid tussen detaillist en leverancier, en laatstgenoemde weer met zijn toeleveranciers, aanzienlijk eenvoudiger is wanneer dit op brancheniveau geschiedt en wanneer daarbij het verzekeringsaspect uitdrukkelijk wordt betrokken. Wanneer men zo met het onderwerp productaansprakelijkheid omgaat is er geen sprake van een bedreiging, maar van een 'marketing opportunity'! 3 PRODUCTAANSPRAKELIJKHEID IN DE VERENIGDE STATEN Anders dan in een land als Nederland het geval is, geldt in de USA geen eenvormige nationale wetgeving. De lidstaten van de USA hebben deels eigen wetgeving. Het Amerikaanse rechtssysteem wijkt op een aantal punten belangrijk af van wat wij in Nederland gewend zijn. In de USA bestaat jury-rechtspraak, in tegenstelling tot Nederland, waar wordt recht gesproken door een professionele rechter. Het is advocaten in de USA, die voor benadeelden optreden, anders dan hun collegae in Nederland, toegestaan om een zaak op basis van 'no cure, no pay 'te behandelen. Het honorarium van de advocaat wordt berekend naar een tevoren overeengekomen percentage van de uit te betalen schadevergoeding. De voorstanders van dit systeem stellen dat het de toegang tot de rechtspraak voor de burger vergemakkelijkt. De tegenstanders wijzen erop dat het percentuele honorarium van de advocaat overdreven claims in de hand werkt. In aansprakelijkheidskwesties is het in de USA, evenals in Nederland, mogelijk vergoeding te vorderen van de werkelijk geleden schade; In de USA is het echter daarenboven mogelijk 'punitive damages' te claimen. Laatstbedoelde vorm van schadevergoeding wordt slechts toegewezen wanneer sprake is van opzet of daaraan grenzende grove onzorgvuldigheid. Hierin zit een boete-element dat ten goede komt aan de schadelijdende partij (en niet aan de overheid!). Waar in krantenpublicaties melding wordt gemaakt van exorbitante (miljoenen)-bedragen die door jury's zijn toegewezen, gaat het vrijwel steeds om deze 'punitive damages'. In veel staten in de USA is het niet mogelijk zich te verzekeren tegen het risico van verschuldigdheid van 'punitive damages'. Een ander verschil is dat sociale voorzieningen in de USA voor een belangrijk deel ontbreken of althans ver achterblijven bij het niveau in landen als Nederland. Een schadelijdende partij die, bijvoorbeeld als gevolg van letsel, arbeidsongeschikt wordt, mist in de USA een tegemoetkoming uit de sociale voorzieningen, zoals die in Nederland een belangrijk deel van de schade zou compenseren. Hoewel in ons rechtsstelsel scherpe grenzen worden getrokken om hetgeen als op geld waardeerbare schade kan worden gevorderd, brengen de maatschappelijke opvattingen in de USA met zich dat nagenoeg alles op geld waardeerbaar is. In geval van overlijden van het slachtoffer bestaat in Nederland voor de directe nabestaanden uitsluitend de mogelijkheid schadevergoeding te vorderen tot een hoogte van het bedrag waarmee de nabestaanden door middel van arbeid van de overledene plachten te worden onderhouden. Volgens Nederlands recht is er derhalve een beperkt gehouden mogelijkheid tot vergoeding van verlies aan financieel onderhoud. In de USA is het daarenboven mogelijk vergoeding te vorderen van het verlies aan liefde en/of vriendschap van c.q. omgang met de overledene. blad 9 van 15

10 Een ander voorbeeld ligt op het gebied van de letselschade. Volgens Nederlands recht is uitsluitend degene die persoonlijk letsel heeft opgelopen gerechtigd tot het instellen van een schadevordering. In de Verenigde Staten is het daarenboven mogelijk dat de echtgeno(o)t(e) ingeval van letselschade een vordering instelt terzake van de schade die het letsel van de partner heeft veroorzaakt in de huwelijksband c.q. de verhouding binnen het huwelijk. De grenzen van productaansprakelijkheid worden getrokken door de rechtsregels die het leerstuk van productaansprakelijkheid in de USA beheersen. De in California geldende jury-instructie luidt onder meer als volgt: "The manufacturer of an article is liable for injuries proximately legally caused by a defect in design or manufacture of the article which existed when the article left possessions of the defendant, provided that the injury resulted from a use of the article that was reasonable foreseeable by the defendant". De fabrikant van een product is derhalve aansprakelijk voor schade die is veroorzaakt door een gebrek in het product. Een product is onder meer gebrekkig wanneer: - het niet functioneert zoals een gemiddelde consument mag verwachten bij een normaal en redelijkerwijs voorzienbaar gebruik; - er een substantieel gevaar bestaat bij normaal en redelijkerwijs voorzienbaar gebruik van een product en de fabrikant geen adequate waarschuwing voor dit gevaar heeft gegeven. Ten aanzien van de voornoemde twee aspecten speelt marketing een rol. Productaanprijzing in brede zin, in de vorm van reclame, bepaalt welke verwachting een consument van het product heeft voordat het is aangekocht. Productinformatie bij het afgeleverde product zal een adequate waarschuwing moeten behelzen tegen substantiële gevaren die bij normaal en redelijkerwijs voorzienbaar gebruik van het product kunnen optreden. In de USA bestaat een speciale, een productaansprakelijkheid gelieerde, aansprakelijkheid voor 'misrepresentation'. Van 'misrepresentation' is sprake wanneer iemand die zich bedrijfsmatig bezighoudt met het verkopen van producten door middel van adverteren, etikettering of anderszins, het publiek een verkeerde voorstelling geeft met betrekking tot het karakter of de kwaliteit van een product dat door hem is verkocht. Degene die zich aan 'misrepresentation' schuldig maakt is aansprakelijk voor letsel dat een gebruiker van het product oploopt en dat is veroorzaakt doordat men zich op gerechtvaardigde wijze heeft verlaten op de verkeerde voorstelling van zaken, zelfs indien: - de verkeerde voorstelling van zaken niet frauduleus of op onzorgvuldige wijze is gegeven; - de consument het product niet rechtstreeks van de betrokkene heeft gekocht of met deze een contractuele relatie was aangegaan. Zowel 'misrepresentation' als productaansprakelijkheid in engere zin geven in de USA een mogelijkheid tot het instellen van een schadevergoedingsactie indien de voor 'misrepresentation' verantwoordelijke c.q. de fabrikant een verwijt is te maken, doch ook wanneer de betrokkene geen schuld treft (risico-aansprakelijkheid). De Europese richtlijn die inhoud heeft gegeven aan de uniforme regelgeving inzake van productaansprakelijkheid in de EEGlanden, verschilt inhoudelijk niet erg van hetgeen in de USA al jaren geldend recht is. In de Amerikaanse rechtspraak die op dit leerstuk sedert het midden van de jaren veertig tot ontwikkeling is gekomen, is expliciet overwogen waarom 'strict liability' (ofwel risico-aansprakelijkheid) in het leerstuk van productaansprakelijkheid dient te worden toegepast. 1. De fabrikant verkeert in de beste positie om het risico van productaansprakelijkheid te beperken. 2. De schade, indien deze niet zou worden vergoed, zou op het leven van de benadeelde een enorme uitwerking hebben terwijl de fabrikant zich hiervoor gemakkelijk kan verzekeren en de kosten van verzekering kunnen worden omgeslagen als zakelijke productiekosten. 3. De fabrikant, hoezeer zorgvuldig optredend, is er verantwoordelijk voor dat het product op de markt is gebracht. blad 10 van 15