Georgische Emigranten laten van zich horen

Transcriptie

1 Georgische Emigranten laten van zich horen Georgische Emigranten laten van zich horen Een verslag van de mars van Istanbul naar Tbilisi van Georgische Emigranten September 2012 Marc Hannemann

2 Een inside-reisverslag van de mars van Georgische emigranten die aandacht vragen voor persvrijheid en een democratisch verloop van de verkiezing. Inhoud 1 Stemmen gaat niet vanzelf De armoede is groot Ivanisjvili als redder? Emigranten van Istanbul naar Batumi Veilig de grens over? Tranen van opluchting Hoe neutraal zijn de Emigranten Is er een Georgisch woord voor competentie? Repressie voor de verkiezing Tbilisi: eindbestemming De meningen zijn verdeeld Bidzina Ivanisjvili Misstanden in de gevangenis Wij bouwen een democratisch Georgië The Georgian Dream

3 1 Stemmen gaat niet vanzelf Zelfs als je je succesvol hebt geregistreerd, blijk je opeens toch niet op de lijst te staan. Dan kun je naar je stemrecht fluiten. Otar woont sinds zestien jaar in Istanbul. In de jaren 90 is hij vertrokken vanwege de situatie in zijn thuisland. Sindsdien vindt hij zijn land er niet op vooruitgegaan. Georgische politici zijn als ratten. Stop ze samen in een kooi, en de grootsten eten de kleinsten op. De corruptie aan de onderkant is aangepakt, maar wordt aan de bovenkant elk jaar groter en groter. En nu is zijn stemrecht hem ook nog eens ontnomen. Zijn registratie bij het Georgische consulaat, om deel te mogen nemen aan de komende verkiezingen, is in rook opgegaan. Otar is een van ruim één miljoen Georgiërs in vrijwillige ballingschap; op de vierenhalf miljoen inwoners van het Kaukasische land een substantieel getal. En velen maken zich zorgen over hun rechten bij de stembusgang van 1 oktober aanstaande. Dat is de reden waarom ze nu, twee weken voor de verkiezingen, in Istanbul zijn samengekomen: Georgiërs uit Griekenland, Duitsland, Frankrijk, Spanje, de VS, Nederland en andere landen. Voor een bijzondere actie: Een mars van 1600 kilometer, dwars door Turkije, op de hoofdstad Tbilisi, om hun stem te laten horen. Vroeger ging je gewoon met je paspoort naar de ambassade, en kon je stemmen. Maar nu moet je je aanmelden met stapels documenten, vertelt Maia uit Amsterdam. Een procedure die wel drie uur duurt, via websites die vaak niet werken. En mensen zonder vaste verblijfsplaats komen er niet doorheen. Dat geldt voor een groot deel van de Georgiërs in het buitenland. Die werken in Europa als seizoensarbeiders en hebben geen vast adres. Van de één miljoen zijn er nu ongeveer geregistreerd, een getal dat de emigranten te denken geeft. De andere Maia uit het gezelschap, operazangeres in Wenen, heeft veertien uur op haar ambassade doorgebracht om haar registratie rond te krijgen. Haar stem heeft er hoorbaar onder geleden. Ze moet lachen om het imago van pro-westers democraat, waarom zittend president Michail Saakasjvili bij ons bekend staat. Haar reisgenoot Guram, ook uit Wenen, is het met haar eens: De Rozenrevolutie was in het begin hoopvol. Maar dat bleek al gauw een masker te zijn. Saakasjvili is naar het Westen toe als een gesluierde vrouw: naar buiten toe is alles mooi, maar van binnen is zij vals. 3

4 2 De armoede is groot Nog steeds vertrekken er Georgiërs per jaar, op zoek naar een beter bestaan. 27% luidt het officiële werkloosheidscijfer, in werkelijkheid ligt dit percentage waarschijnlijk nog hoger. En van de staat hoeft men niets te verwachten. Gepensioneerden en gehandicapten krijgen 30 Lari (15 euro) in de maand. Hoe moet je daarvan leven? Saakasjvili zegt dat hij honderd mooie ziekenhuizen heeft gebouwd. Maar als die 1300 Lari per dag kosten, wie kan daar dan terecht? De armoede is volgens de emigranten nog maar het begin van het grote probleem van het land. Stukken grond worden illegaal onteigend en verdeeld aan de neefjes van de president. Succesvolle bedrijven worden failliet verklaard en opgekocht door ministers. Van de ene op de andere dag is benzine 40 cent duurder geen belasting, maar persoonlijke winst van een bewindspersoon. En wanneer je een rekening krijgt, bijvoorbeeld voor elektriciteit, zit daar nog een aparte acceptgiro bij. Voor het smeergeld. En de democratie? Irakli, uit Utrecht: Natuurlijk ben ik teleurgesteld in de Rozenrevolutie. Iedereen is teleurgesteld. Het waren even een paar jaar, waarin Saakasjvili verbetering bracht. Tot de oorlog van 2008, toen hij zijn agressieve en autoritaire kant toonde. Sindsdien leeft hij van het bang maken van de mensen, niet van het verbeteren van het land. 4

5 3 Ivanisjvili als redder? Volgens veel emigranten, en volgens veel thuisblijvers, heeft Saakasjvili van Georgië een eenmanszaak gemaakt. Of tenminste een familiebedrijf. Zijn moeder bezit de spoorwegen, zijn broer het overige openbaar vervoer. Olie-, gas- en energiebedrijven zijn overgegaan in handen van neven en ooms, en de rest van de economie is feitelijk in handen van de extended family van de president. En nu, na twee termijnen presidentschap wil hij, net als het stuivertjeswisselende duo Poetin-Medvedev in Rusland, de grondwet omzeilen door premier te worden. De oplossing moet nu komen in de persoon van Bidzina Ivanisjvili, door zijn fans altijd liefkozend bij zijn voornaam genoemd. En dat zij fans zijn, daar wikkelen de emigranten geen doekjes om. Zangeres Maia: Hoe vaak heb ik al Georgiërs in Wenen ontmoet, die daar voor een behandeling naar het ziekenhuis kwamen? Allemaal betaald door Bidzina. Bidzina heeft ook mijn zoon genezen, daar ben ik hem eeuwig dankbaar voor. Hij kan zich zulke cadeaus veroorloven, Bidzina, de rijkste man van Georgië, met zijn vermogen van een geschatte zes miljard euro. En in die rol als suikeroom heeft zich uitermate populair gemaakt. In de afgelopen jaren financierde hij de bouw van scholen, universiteiten, kerken en ziekenhuizen. Hij betaalde de ambtenarensalarissen toen de staat dat niet kon, en redde de centrale bank. Toen nog volledig anoniem, als stille kracht achter de regering. Jarenlang dachten we dat het geld voor goede projecten van de regering kwam. Of van de EU of de Unesco. Maar pas nu blijkt dat Bidzina dat allemaal betaald heeft. Saakasjvili hoefde alleen maar de lintjes door te knippen, zegt Otar. Nu precies een jaar geleden was het over met zijn anonimiteit. Toen stelde Ivanisjvili zich kandidaat voor de parlementsverkiezingen, met zijn verenigde coalitiepartij Georgian Dream. Tegen Saakasjvili, die hij beschuldigt van nepotisme en despotisme. Voor veel Georgiërs in binnen- en buitenland is hij de redder die de verandering van vandaag op morgen in gang zal zetten. Als ik in zijn ogen kijk, dan zie ik zo n lief, bijzonder persoon, die moet wel te vertrouwen zijn, zegt Weense Maia. Er wordt instemmend geknikt. Anderen onderbouwen hun vertrouwen iets rationeler: Hij heeft beloofd een zakenkabinet te formeren, met onafhankelijke experts op allerlei gebieden. Daarmee kan hij binnen twee jaar de dingen structureel veranderen. Als hij die verandering in de basis heeft doorgevoerd, stapt hij weer terug. Aan die belofte gaan wij hem houden. Ivanisjvili vergaarde zijn fortuin in het Rusland van de jaren 90, met de oprichting van een drogisterijketen en een bank. Het was de tijd van de ongekende mogelijkheden, maar ook van de wetteloosheid en het recht van de sterkste. Volgens de Georgische regeringspartij is hij dan ook een Russisch oligarch, die het voor zijn onafhankelijkheid knokkende landje weer aan het Kremlin wil uitleveren. Georgi, uit Zürich, kijkt daar toch anders tegenaan. Ja, natuurlijk denken ze in het Westen: oei, Russische zakenman, miljardair, dat moet wel een gangster zijn. Maar zo werkt het niet, ook niet in Rusland. Als je twintig jaar geleden slim genoeg was kon je in korte tijd extreem rijk worden, door gebrek aan concurrentie. Chodorkovski was bijvoorbeeld de enige die computers verkocht. Net als Bill Gates: is dat een maffioso, alleen omdat hij miljardair is? Natuurlijk hadden zakenlui in die jaren in Rusland ook een krisja (een dak, oftewel bescherming door de maffia). Maar daar betaalde je voor, in plaats van dat je er rijk van werd. Dat wilde nog niet zeggen dat je er deel van uitmaakte; veel zakenmensen zijn toen zelfs vermoord door de maffia. In de binnenlandse peilingen staan de Nationale Beweging van Saakasjvili en Ivanisjvili s Georgian Dream nu ongeveer op 50/50. Het belooft er dus om te gaan spannen. Volgens de emigranten zullen er vanuit het buitenland in meerderheid stemmen voor de oppositie binnenkomen, en is dat de reden waarom de stemprocedure zo moeilijk is gemaakt. 5

6 4 Emigranten van Istanbul naar Batumi Om hun actie kracht bij te zetten hebben ze in Istanbul elk een satellietschotel aangeschaft. De meeste Georgiërs, vooral op het platteland, ontvangen alleen de staatstelevisie, die volgens hen op de hand is van de regering. De oppositionele zenders TV9 en Maestro zenden alleen uit per satelliet. Maar die zijn dan ook in handen van Ivanisjvili. Begin dit jaar probeerde de oppositie nog schotels te verspreiden op het platteland. Ze werden geconfisqueerd en Ivanisjvili moest zich voor de rechter verantwoorden wegens het kopen van stemmen. Hij werd veroordeeld tot een boete van 70 miljoen euro. Nergens in de wet staat dat het uitdelen van schotels illegaal is, zegt Irakli. En al helemaal niet dat dat bestraft moet worden met zo n bedrag. Maar ze wisten dat deze som bij Bidzina te halen viel. Een satellietschotel is misschien wel een duur cadeau, als je zelf geen cent te makken hebt, zegt Alex, ook uit Utrecht. Maar het gaat niet om de schotel zelf. Het volk heeft recht op vrije informatie. Een nacht, een dag en een ochtend duurt de reis van Istanbul, door Anatolië, naar de Georgische grens. Om de vier uur houden we halt bij een wegrestaurant, om te eten en de benen te strekken. Links duikt zo nu en dan de Zwarte Zee op, op andere momenten komen we door dorre, woestijnachtige landschappen. De sfeer in de reisbus houdt het midden tussen uitgelaten gezelligheid, en een nerveuze spanning. Zal alles goed gaan? Vooral aan de grens? Tot in detail is alles van tevoren doorgenomen. Weinig praten. De schotels zijn voor familie. We kennen onze rechten. We komen in vrede. En als iemand apart wordt genomen, gaat de rest met hem mee. Als ik een jaar gevangenisstraf krijg, ben ik daarop voorbereid, zegt Alex. Irakli maakt zich geen zorgen. We weten wat er moet veranderen in het land. En iemand moet het doen. 6

7 5 Veilig de grens over? Alex denkt ook niet dat er echt iets zal gebeuren. Maar je weet het nooit. Er zijn ook demonstraties neergeslagen, mensen verdwijnen zonder proces in de gevangenis. De angst is groot onder het Georgische volk. Als ik met vrienden spreek aan de telefoon, hoor ik vaak: bel me niet over politiek! Reëel of niet, het zegt wel iets over een land dat mensen zo bang zijn. Inderdaad heeft ook Amnesty International haar bezorgdheid uitgesproken over het gebruik van excessief geweld door politietroepen bij demonstraties, de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht, en het hoge percentage van Georgiërs dat gevangen zit. Ook al kennen we ons recht om normaal de grens over te steken, van je rechten kun je in Georgië nooit opaan, zegt Georgi. Zijn peetvader was exclusief importeur van luxe Zwitserse merken. Op een dag moest hij bij een van de ministers komen: Óf je staat je importlicentie af, óf je gaat zeven jaar de gevangenis in. Zijn peetvader is alles kwijtgeraakt, en woont nu berooid in Zwitserland. Georgi is hier ook namens hem. Om half vijf gaat de wekker in het Turkse Trebzon. Het is de ochtend voor de grensovergang. De laatste nacht hebben we een hotel genomen, om niet te vermoeid te zijn voor de grote dag. In de bus heeft de spanning en vermoeidheid plaatsgemaakt voor een uitgelaten feeststemming. Vlaggen verschijnen tegen de ramen, Georgische popmuziek schalt door de speakers, na het gebed wordt er gedanst in het gangpad. Sakartvelo! Georgië! Wij komen eraan! Waar ik ook ben, ben ik met jou. Alex zegt dat Georgiërs minder feestjes moeten vieren in het café, maar aan het werk moeten in (bijvoorbeeld) de landbouw. Volgens hem is het vele feesten een uitvlucht. In Georgië is men al van de komst van de emigranten op de hoogte. Filmpjes van de reis zijn al naar TV9 en Maestro gestuurd, en Bidzina heeft op TV aangekondigd dat hij op hen wacht. Nog steeds duurt de discussie in de bus voort over vraag of de emigranten neutraal zijn, of voor de oppositie. Een lastig dilemma. Natuurlijk is iedereen in de praktijk voor Bidzina. Maar naar buiten toe moet er toch een beeld van neutraliteit uitgedragen worden, wil de actie enige kans van slagen hebben. Het gaat om het stemrecht in het algemeen, voor wie dan ook. Wordt de actie ook betaald door Georgian Dream? Alex zegt van niet. Wij hebben allemaal zelf betaald om hier bij te kunnen zijn. We hebben vrij genomen, vliegtickets gekocht. De bus en de hotels worden voorgeschoten door de stichting, maar uiteindelijk met ons verrekend. De stichting, dat is de Stichting Emigranten voor een Democratisch Georgië; een goed vertakt netwerk met afdelingen in Amsterdam, München, New York, Istanbul en andere steden. De financiën van de stichting zijn anoniem. Net als de vele andere projecten van Ivanisjvili? Zelfs als hij erachter zit, vind ik dat geen misdaad, zegt Alex. Vergeleken met wat er in Georgië allemaal gaande is. Als de president recht in mijn gezicht durft te zeggen dat burgemeester X altijd zo eenvoudig is gebleven, terwijl ik weet dat hij miljonair is... En dat terwijl iemand anders geen geld heeft om luiers te kopen voor zijn kind... Dan is het klaar. Dat is als spugen in je gezicht. Dan vind ik het niet erg als een kandidaat een buitenlandse stichting financiert. Hoewel ik niet weet óf het überhaupt gebeurt. In ieder geval ben ik hier vrijwillig, en voor mijzelf. Ik ben hier als activist voor vrije verkiezingen, en niet alleen voor de oppositie, zegt Lasha uit London. Maar in dit geval gaat het ook samen. Want wat Saakasjvili doet is illegaal. Wij willen geen revolutie, want dat leidt altijd tot teleurstelling. De verandering moet komen door 7

8 de democratie, ook als dat wat langer duurt. Dus wij zijn voor eerlijke verkiezingen voor alle partijen. Maar wie er ook wint, Saakasjvili moet nu vertrekken, want hij heeft twee termijnen erop zitten. En dat is de wet. We rijden over de slingerweg langs de steile Zwarte Zee-kust, slaan een bocht om, en opeens zijn daar de hekken en slagbomen van de grensovergang. Zangeres Maia weet haar zenuwen nauwelijks te controleren. Nadat we allemaal zijn uitgestapt vleit ze zich tegen mij aan; met een buitenlandse journalist aan haar arm zal haar wel niets kunnen gebeuren. Bescherm je mij? De rest is vol goede moed. Voorbij de Turkse controle worden de satellietschotels uit het ruim van de bus gehaald en op bagagekarretjes geladen. Wat volgt lijkt een moderne variant op een middeleeuwse bestorming: in hoog tempo marcheren ze achter elkaar aan, de ridders van het Georgische kruis, door de gangen van het douanekantoor, met elk voor zich een schotelantenne op een wagentje, als een schild, op naar de vesting die hun thuis is. Tot aan de streep voor de douanehokjes, symbolisch de muur die genomen moet worden. In de douanehokjes zijn de verraste beambten al druk aan het bellen en overleggen; niemand van ons gezelschap mag meteen aantreden. Maar even later krijgen we toch groen licht. Een voor een mogen we ons paspoort laten zien. Van alle horrorscenario s komt niets terecht, zonder noemenswaardig gedoe steken we de grens over. Inclusief de schotelantennes. Een teken dat het wel meevalt met de vrijheid van meningsuiting in Georgië? Of dat de douanebeambten ook niet weten wat ze ermee aanmoeten, omdat het Westen meekijkt? Weliswaar volgt nog een extra controle van de bagage in een aparte ruimte, en worden er nog wat vragen gesteld over de schotels ( voor commerciële doeleinden?), maar uiteindelijk loopt iedereen opgewekt richting uitgang. Daar staat al een grote menigte klaar. Een paar honderd Georgiërs (familieleden, dorpelingen?) staan te wachten met spandoeken en camera s. Bij het verschijnen van het eerste wagentje met schotel stijgt een luid applaus op. 8

9 6 Tranen van opluchting Ze zijn aangekomen, een emotioneel moment. Dit gevoel geeft me vleugels, roept Zura uit Brugge, die al zestien jaar geen Georgische bodem meer heeft betreden. Zangeres Maia, Gia en enkele anderen heffen een traditioneel Georgisch polyfoon lied aan, dat met luid applaus, en zelfs tranen beloond wordt. Ik kon niet zingen want mijn hart huilde, zegt Gia achteraf. Tot zover is de actie geslaagd, voor sommigen een grote opluchting. Weliswaar is de staatstv niet komen opdagen, maar de aankomst van de emigranten is uitgezonden door TV9. De staatsmedia zijn niet geïnteresseerd, zegt Georgi. Volgens hem zijn de enige aanwezige representanten van de staat mensen van de veiligheidsdiensten. Georgi zegt hen te herkennen, althans hun stijl. De regering wil alles controleren: ze filmen oppositiebijeenkomsten en leggen vooral gezichten vast. Georgi heeft een facebook-pagina met dat soort filmpjes. Ze staan meestal twee aan twee, op afstand van de groep, met kleine camera s. Georgi is niet honderd procent zeker, maar het zou hem niks verbazen als dat nu ook zo was. Verder gaat de reis, naar de badplaats Batoemi. De vrolijkheid in de bus bereikt nieuwe hoogten. Voor het stadhuis heeft zich een menigte verzameld, sommigen met de blauwe vlag van Georgian Dream. Weer wordt het lied aangeheven. Even wordt de menigte opgeschrikt door een gearriveerde politieauto, die dreigende taal laat horen door de megafoon. Maar als niemand daarop ingaat, laten de agenten het erbij. 7 Hoe neutraal zijn de Emigranten Alex is verontwaardigd over een aantal vragen die hij kreeg van lokale journalisten. Wie heeft jullie actie betaald? En waarom kwamen de emigranten vijftien jaar lang niet terug, en nu opeens wel? Typisch regimegetrouwe journalisten, meent Alex. Ze vragen niet waar het werkelijk om gaat. Kritische, neutrale en onafhankelijke media schijnen lastige begrippen te zijn in Georgië. Net als in de hele samenleving tekenen zich ook in het journalistieke landschap duidelijk twee kampen af: de regimegetrouwen en de oppositionelen. Aan hun eigen achterban vragen ze waar het werkelijk om gaat, en kritische vragen gelden voor het andere kamp. Aan hun vragen kun je ze herkennen. Sommige van de emigranten hebben zelfs hun mond voorbij gepraat. Ze hebben zich in het openbaar pro-georgian Dream uitgelaten, ondanks de nadrukkelijke instructies dit niet te doen. Alex: Mensen zonder mediatraining moeten niet voor de camera gaan. Men moet ons serieus nemen en dat gebeurt zo niet. Verder gaat de reis, door de bergen en dorpen met koeien op de weg, richting hoofdstad Tbilisi. Onderweg houden we nog halt bij de bekende voetballer Kakhi Khaladze (AC Milan), die de oppositie steunt. TV9 is er weer bij. Volgens Irakli zit een andere prooppositievoetballer in de gevangenis. Ondertussen hebben de eerste familieleden van de emigranten zich bij ons gevoegd. Prozaïsch en zonder verdere plichtplegingen verdwijnen de eerste TV-schotels in hun kofferbakken. 9

10 8 Is er een Georgisch woord voor competentie? Is dat niet het grote probleem waar Georgië aan lijdt: die familie boven alles -mentaliteit? Georgi vindt dat hooguit deels het geval. In de private sector is het geen probleem. Als ik een mooi baantje kan regelen voor een broer of een neef, dan doe ik dat natuurlijk. Dat gebeurt in Zwitserland ook, of in Nederland. Maar in de overheid is het wat anders. Werk wordt hier niet naar competentie verdeeld, beaamt Alex. Dat is wel een probleem, vooral in de overheid. Daar komt het er ook op aan wie je kent. Competenties zijn ook niet goed te meten, want jarenlang waren diploma s overal te koop. Maar als Bidzina aan de macht komt, en emigranten uit het westen terugkeren, gaat hij hopelijk ook wat meer ambtenaren aanstellen met een westerse opleiding en manier van denken. Want terugkeren, daar zijn de meesten het over eens: daar gaat het om. Als Bidzina aan de macht komt, en de dingen structureel veranderen, dan keren we massaal terug. 9 Repressie voor de verkiezing Een van de nieuw gearriveerde familieleden is Zaza, broer van Amsterdamse Maia. Hij is net terug uit de gevangenis, waar hij twee weken heeft gezeten nadat hij in Gori aan een Georgian Dream-betoging had deelgenomen. Na de demonstratie werd hij naar eigen zeggen geprovoceerd door wat dronken lui, en opgepakt. In de rechtszaal kreeg hij geen advocaat, waarop hij boos werd op een vrouwelijk lid van de rechtbank. Toen hadden ze hem: hij kreeg vijftien dagen isoleercel wegens het beledigen van een vrouw. De eerste dagen ging hij in hongerstaking, omdat zijn cel geen fatsoenlijk toilet had. Na twee dagen hebben ze hem wel sanitaire voorzieningen gegeven, maar nog steeds geen luchtpauze. De overige twee weken bracht hij door met het reciteren van oude Georgische gedichten. Intussen kwamen de politieagenten die hem hadden opgepakt hun excuses aanbieden aan zijn vrienden want die kenden elkaar ook weer. Het speet hun, ze hadden alleen orders van boven uitgevoerd. 10

11 10 Tbilisi: eindbestemming Kort voor Tbilisi groeit onze stoet aan met enkele tientallen auto s, en gezamenlijk stromen wij de stad binnen. Op naar het bureau van de kiescommissie, in een vrij aftandse flat in een buitenwijk. Op de trap voor het gebouw stellen de emigranten zich op met hun spandoeken, maar niemand van de kiescommissie komt naar buiten. Wel is uiteraard TV9 present. En Kote Surguladze, PR-man van Georgian Dream, en één van de vertrouwelingen van Ivanisjvili. Deze mensen zijn mijn helden. Zo n reis om hun stem te laten horen, om hun land te steunen, daarvoor verdienen ze een onderscheiding. En u bent mijn held dat u er verslag van doet. Deze rally is nog klein, maar morgen verwachten we een paar duizend mensen in het Deda Ena park. U komt toch ook? Tbilisi ligt in een vallei, aan weerszijden van de rivier de Koera. Om de stad heen liggen hoge bergen, sommigen ervan met oude kerken en kastelen. En één met een modern glazen paleis: het huis van Ivanisjvili. Beneden, in het centrum, heeft rivaal Saakasjvili een replica van de Berlijnse Rijksdag neergezet. Iets kleiner, maar met dezelfde glazen koepel, het symbool van transparantie. Zijn presidentieel paleis. Vanuit het paleis loopt een moderne brug met honderden lichtjes over de rivier, recht naar Casino Shangri-La. Ervoor staan geblindeerde Jeeps, het favoriete vervoermiddel van alle post-sovjet elites. Rechts voor het paleis ligt een glanzend marmeren plein. De fontein brengt een waterballet ten beste op de tweede wals van Sjostakovitsj. Om er te komen breek je bijna je botten over de afgebrokkelde stukken beton. De Funikular, of stoeltjeslift, naar de top van de berg met het oude kasteel, biedt een spectaculair uitzicht over de stad. Er lijkt wel een bouwcompetitie aan de gang: de een bouwt ziekenhuizen en scholen, de ander fonteinen en stoeltjesliften. 11 De meningen zijn verdeeld Tussen de rondhangende jeugd zitten ook Davit en Mariam. Ik wil niet zeggen dat alles perfect is onder Saakasjvili, zegt Davit. Dat zeker niet. Maar volgens mij gaan we wel de goede kant op. Tien jaar geleden moest je elke dag nog tientjes aan iedereen betalen voor van alles en nog wat. Nu hoeft dat niet meer. Het is ook veiliger geworden op straat, vult Mariam aan. Ik durf hier nu zonder problemen s nachts rond te lopen. Dat was vroeger echt anders. Natuurlijk zijn er nog wel problemen. Maar wij Georgiërs zijn een emotioneel volk. Als er iets mis is winden we ons enorm op, dan rennen we de straat op en eisen een andere regering. Maar het is maar de vraag of een nieuwe leider nou echt de oplossing is, je weet nooit wat die gaat doen. Wij keren terug... Wij keren terug... Inderdaad hebben de volgende dag enkele duizenden mensen in het...-park verzameld om te zien wat hun emigranten te vertellen hebben. En om Bidzina te zien spreken, die vast en zeker ook zal komen. Het park ziet blauw van de Georgian Dream-vlaggen en T-shirts. Hoewel Saakasjvili s partij formeel ook is uitgenodigd, is het allang geen geheim meer aan wiens kant de emigranten staan. Wij keren terug..., zingen Maia, Otar, en twee dozijn andere emigranten op het opgezette podium. Het lied werd speciaal gecomponeerd voor de Georgiërs in het buitenland, en ook voor wie de tekst niet verstaat, heeft de melodie die diep-melancholische klank die je alleen in Oost-Europa terughoort. Enkele toehoorders staan de tranen in de ogen. Immers, met een kwart van de bevolking in het buitenland, heeft iedere familie wel iemand in de bouw in Engeland, in de Spaanse horeca, de Duitse fabrieken, of de kassen van het Westland, af en toe een paar van hun zuurverdiende eurootjes overmakend naar huis. Als het aan deze mensen ligt hoeft dat straks niet meer, en kunnen de verloren zonen thuiskomen. 11

12 12 Bidzina Ivanisjvili Na het lied en de toespraken draaien alle hoofden naar een haag van beveiligers, waartussen hij komt aangelopen: klein van stuk, in een loszittend pak, met een grijze kuif boven een vriendelijke schedel. Wanneer Bidzina Ivanisjvili het podium bestijgt, is het applaus slechts na meerdere minuten en met moeite tot bedaren te krijgen. Zijn toespraak is kort maar krachtig: Er vertrekken honderdvijftigduizend Georgiërs per jaar. Waarom? Omdat de overheid nog nooit in de geschiedenis van Georgië zo slecht was als nu. Maar over drie jaar, dat is beloofd: dan is het land weer op orde en kan iedereen terugkeren. Hij is een man van zijn woord. Hij heeft al zo veel gedaan, alleen wisten wij dat niet, vertelt een vrouw in het publiek. Hij is het omgekeerde van Misha [Saakasjvili]: Die man heeft een en al PR, maar in de praktijk doet hij niks. Ik sta hier met een groots gevoel. Bidzina is een mecenas. Op het podium gaan alle emigranten met Bidzina op de foto. Amsterdamse Maia is duidelijk aangedaan. Haar project is volbracht, en op de steun van zoveel mensen had ze niet durven hopen. Otar: Ivanisjvili is niet bezeten door macht, maar wil de mensen weer een stem geven. Hij neemt het volk serieus. Wij buitenlandse kiezers, wij laten ons niks voorschrijven, wij zijn onafhankelijker dan de rest. Even snel als hij kwam, is Bidzina weer verdwenen, en binnen no-time is ook het park leeg. Kote, de PR-man staat nog wat na te kletsen, om onduidelijke redenen noteert hij alle namen van de emigranten uit onze bus. Wat ziet hij in zijn baas? Bidzina wordt niet gecontroleerd door zijn geld, maar hij controleert zijn geld. Dat is het uitzonderlijke aan hem. Hij staat boven zijn rijkdom. Ook toen hij in Rusland werkte, stak hij zijn miljoenen in zijn thuisland. Het dorp waar hij vandaan komt is nu als een tweede Zwitserland of Noorwegen. En dat wil hij nu van heel Georgië maken. Als je je geld naar huis stuurt, in plaats van het over de balk te smijten, dan ben je in mijn ogen een echte held. Net als deze emigranten. Maar is hij wel te vertrouwen? Iemand die in het Rusland van de jaren 90 zo rijk is geworden? Zelfs de anti-propaganda van Saakasjvili heeft nog geen belastende feiten weten te vinden. Geloof me, als er ook maar iets was geweest, zouden ze dat al lang en breed hebben uitgemolken. Maar ze vinden niets. Goed, maar als er belastend materiaal zou zijn, dan ligt dat in Rusland en niet in Georgië. Dat krijg je toch niet boven water, als de Russen dat niet toelaten? Inderdaad. Goed met u gesproken te hebben, een fijne dag verder. Die avond vertelt mijn taxichauffeur dat hem 200 Lari (100 euro) is beloofd wanneer hij twintig mensen voor de regering weet te ronselen. Thuisgekomen bij Maia en Zaza is de feeststemming omgeslagen. 12

13 13 Misstanden in de gevangenis TV9 heeft beelden uitgezonden over martelingen in de gevangenis. Gevangenen worden geslagen, en hoewel dat niet op de vage beelden zelf te herkennen is, met voorwerpen verkracht. In een eerste reactie zegt de regering dat de video s door de oppositie zijn vervalst. De beelden hebben het gezelschap geschokt, hebben het land geschokt. Er dreigt oproer. Duizenden mensen hebben zich inmiddels verzameld voor de schouwburg, waar Saakasjvili een voorstelling bijwoont. Zij eisen dat hij naar buiten komt, opheldering geeft. Tot diep in de nacht duren de protesten, zelfs nadat Saakasjvili al lang via een achterdeur is ontsnapt. Ook de volgende ochtend gaan de protesten door. Voor de universiteit staan studenten met megafoons en kartonnen borden. We are fuckin angry. It s not enough that our government mistreats us in every aspect of life so now it fucks us literally. Langzaam maar zeker groeit te menigte voor de universiteit aan tot duizenden jongeren. Ook van andere faculteiten en instituten stromen ze toe, een gejuich stijgt op bij iedere spreker die de megafoon in handen krijgt. Een professor komt naar buiten en betuigt haar steun. Ze neemt een groot risico, zegt Georgi. Veel professoren zijn al ontslagen omdat ze zich voor de oppositie geuit hebben. Toch is dit geen actie voor de oppositie, maar een spontane demonstratie van studenten. We vinden het erg wat er gebeurd is in de gevangenis en dus demonstreren we voor mensenrechten. Het zal misschien effect hebben op de verkiezingen, maar daar gaat het niet om, zegt een tweedejaars studente filologie. Ook weet ik niet of dit politieke gevangenen zijn of gewone criminelen: maar zo ga je niet met gevangenen om. Gezamenlijk besluit men om naar het gebouw van TV1 te trekken om een statement af te leggen. De brede straat is gevuld met duizenden jongeren, het verkeer stokt. Chauffeurs toeteren, aan hun gebaren te zien niet uit irritatie, maar uit steunbetuiging. Sommigen rijden stapvoets mee, blokkeren opzettelijk de weg. Als de studenten eenmaal staken, is het afgelopen, zegt Georgi. Dit is het begin van het einde. Voor het gebouw van TV1 heeft zich een enorme menigte verzameld, maar er komt niemand naar buiten. Wel schijnt er een onderhandelaar naar binnen te zijn gestuurd. Studenten hangen in bomen en lantaarnpalen. Kom naar buiten! wordt gescandeerd. TV9 is er wel. Het Westen moet eindelijk begrijpen wat hier aan de hand is, zegt Archil, vierdejaars economie. Het gaat er niet om dat het Westen ons moet helpen, financieel of strategisch of wat dan ook. Maar men moet inzien hoe de werkelijke situatie achter de facade is. Bij het horen van Nederland komt hij meteen over de presidentsvrouw te spreken. Sandra Roelofs heeft heel goede dingen gedaan, bijvoorbeeld voor HIV- en Tbc-patiënten. Ze is een soort Jacky Kennedy. Maar als ze bij u in Nederland vertelt dat alles hier de goede kant op gaat, dan liegt ze net zo hard als haar man. Wil hij ook op Ivanisjvili stemmen? We kunnen niet zeker weten dat het onder hem echt verbetert. Maar Saakasjvili heeft in elk geval zijn kansen verspeeld. De aantijging van de regering, dat de gevangenis-beelden vervalst zouden zijn, blijkt niet houdbaar. In een poging de schade te beperken heeft Saakasjvili twee verantwoordelijke ministers naar huis gestuurd. Zelf heeft hij op tv verklaard dat zulke schendingen niet mogen bestaan in een democratisch Georgië, en dat de schuldigen bestraft zullen worden. Eén verdachte cipier is al opgepakt toen hij naar Armenië probeerde te ontkomen. 13

14 Voor veel demonstranten is dit niet genoeg. Ook TV9 spreekt er schande van. Het is niet genoeg de marionetten aan te pakken. De echtheid van de video s schijnt inmiddels voor iedereen vast te staan. Maar dat ze een week voor de verkiezingen verschijnen, terwijl sommigen al een jaar geleden zijn gefilmd dat kan toch geen toeval zijn? 14 Wij bouwen een democratisch Georgië TV9 zendt de hele dag shaming-tv uit, zegt Malashkhia, een woordvoerster van de Nationale Beweging. We zitten in een glimmend, strak marmeren kantoor, het partijkantoor van Lijst 5 in een van de stedelijke rayons. Als een minister in een hotel is geweest, roepen ze op TV9: Schande! De minister verblijft in een hotel, terwijl anderen op straat moeten slapen! Maar is het zo gek dat een minister wel eens in een hotel komt? Begrijp me niet verkeerd: het is vreselijk wat er in de gevangenissen is gebeurd. Maar de regering heeft meteen maatregelen genomen om te zorgen dat het niet nog vaker kan voorkomen. Elk land heeft een gezonde oppositie nodig, dat is heel belangrijk voor een werkende democratie. Wat dat betreft ben ik blij om de grote aanhang van de tegenpartij. Maar elke twee jaar een revolutie: dat verandert niks aan de zaak. Het probleem is dat mensen denken dat de overheid alles maar voor ze zal oplossen. Dat is nog iets uit de Sovjet-tijd. Dus zitten mensen thuis te wachten tot de telefoon gaat: Hier is de president, ik heb een baan voor je. Mensen moeten zelf aan de slag. Ik heb zelf hard gestudeerd om hogerop te komen, hard mijn best gedaan, en ik heb wel werk. Dus mensen zijn zelf verantwoordelijk voor hun doen en laten? Natuurlijk moet de overheid omstandigheden creëren waarin mensen kunnen groeien. Maar uiteindelijk moeten ze het zelf doen, moeten wij het zelf doen met z n allen. En niet een of andere miljardair die alle problemen oplost. Kan zij garanderen dat de verkiezingen eerlijk zullen verlopen? Er zijn zo veel buitenlandse waarnemers en organisaties zelfs al zouden we willen, dan is frauderen echt onmogelijk. Ik hoop alleen wel dat Saakasjvili zijn klus kan afmaken. Wij bouwen aan een democratisch Georgië en dat kost tijd. Zei ze dat echt? Irakli een andere Irakli dit keer moet schamper lachen. We zitten één huizenblok verder in het kantoor van Georgian Dream. Een wereld van verschil met het gelikte partijkantoor van Lijst5. Via een morsige trap kom je in een donker, vervallen appartement; een duiventil aan mensen, waarvan veel in leren jasjes, waar stevig gerookt en geklept wordt. Weet je wat ze bouwen? Dan komt er zo n delegatie uit Brussel, en dan zetten ze huizen van karton neer. Of van gipsplaat als buitenmuur. Eén regenbui en hun Nieuwe Georgië valt uit elkaar. En dan die lelijke bruggen en casino s midden in het oude centrum... Ik ben niet tegen nieuwbouw, maar dan wel in goede kwaliteit, op een gepaste plaats. Weet u wat Ivanisjvili heeft gebouwd? Irakli gaat er eens goed voor zitten, en telt af op zijn vingers. Scholen, ziekenhuizen, een opera, stadions, een dolfinarium, een universiteit, een concertzaal, een recreatiepark, en een gerenoveerd theater. Alles is frauduleus in dit land, dus de verkiezingen ook. Een voorbeeld: als je reclame wilt maken, ga je naar de minister van defensie. Die zou eigenlijk over defensie moeten gaan, maar bezit ook alle reclameborden van de stad. Het is absurd, maar zo is dat. Natuurlijk worden de verkiezingen op grote schaal gemanipuleerd. Mensen kunnen hun baan kwijtraken als ze geen foto leveren uit het stemhokje, als stembewijs. 14

15 15 The Georgian Dream Wat Irakli graag wil voor zijn kinderen? Een vrij leven in Georgië. Niet de hele tijd gebukt hoeven te gaan onder dit soort gedoe. Hij zit hier niet voor geld of voor wat dan ook. Geld is ook niet de oplossing. Zijn Georgian Dream: Dat ik straks niet meer hoeft te weten wie het hoofd van politie is. Nu moet je iedereen persoonlijk kennen. Een Georgiër kent gemiddeld honderden mensen, niet omdat hij zo sociaal is, maar omdat dat nodig is. In een goed geregeld land hoeft dat niet. Om die mentaliteitsverandering te bereiken, is er eerst een regimewisseling nodig. Die droom wordt door velen gedeeld, zij het soms in andere bewoordingen. Onder andere door Otar. Ons laatste avondmaal voor mijn vertrek vindt plaats aan een eindeloze tafel met eindeloze toostten. Op het leven, op de gestorvenen, op de familie, op Georgië, en op landen als Nederland, die zo gastvrij zijn om emigranten op te nemen. En op Bidzina. Mijn Berlijnse buurvrouw Eka: Natuurlijk is Bidzina ook berekenend. Hij is zeker niet dom. Hij is juist heel clever. Maar hij is het enige alternatief dat we nu hebben, om dat monster van een Saakasjvili af te zetten. In een perfecte democratie zijn geen problemen, verwoordt Otar zijn Georgische Droom. Als er geen probleem is, is er ook geen reden om de straat op te gaan of je ergens over op te winden. Dus de perfecte democratie is bereikt, als iedereen lekker thuis kan zitten en zich nergens mee hoeft te bemoeien. Er is hoe dan ook nog een lange weg te gaan. En daar proosten we op. 15